• D-ro Bak Giwan
Enhavo
1. Enkonduko
2. Frazelementoj
2.1. Numeralo rekte uzata kiel substantivo
2.2. Adverbo kiel subjekta predikativo
3. Kazosistemo
3.1. Akuzativa finaĵo “-n”
3.2. Specialaj uzoj de akuzativo
3.3. Prepozicio postulas nominativon
4. Fleksebla vortordo
4.1. Ordinara vortordo : SVO
4.2. Komparo de vortordoj
4.3. Dekstrobranĉado kaj Livobranĉado
5. Sensubjektaj frazoj
6. Specialaĵoj de la frazoj demanda, nea kaj volitiva
Noto : Simpleco de konjugacio
7. Nenia tenso en fiktiva frazo
8. Ne necesas tenso-akordigo
9. Konkludo
Esperanto, internacia helplingvo, estas tipa aglutina lingvo, kaj morfologio estas la plej grava en la studado de ĝia gramatiko. Kaj morfologio havas ankaŭ la plej vastan kampon en ĝia gramatika studo. Tamen, same kiel multaj lingvoj de la hindeŭropa lingvofamilio, sintaksaj elementoj kiel prepoziciaj sintagmoj, rilativoj kaj junkcioj(konjunkcio+subjunkcio) havas konsiderindan kvanton da gramatika informo. Oni do ne povas diri, ke ĝia sintakso ne estas grava. Ĉi tiuj sintaksaj elementoj estas nekutimaj al koreoj, kaj ĝuste pro tio koreoj havas grandan malfacilon en la lernado de Esperanto.
Jen ni esploros ĉi tiujn sintaksajn trajtojn de Esperanto. Antaŭe notindas, ke la celo de ĉi tiu artikolo ne estas klarigi la tutan sintakson de Esperanto, sed nur resumi ĝiajn karakterizaĵojn.
Kaj ankaŭ necesas scii anticipe, ke la ĉefaj studkampoj de gramatiko estas ordinare jenaj :
- Fonologio, Fonetiko : Studo pri la sonoj de lingvo.
- Morfologio : Studo pri la vortoj de lingvo.
- Sintakso : Studo pri la frazoj de lingvo.
- Semantiko : Studo pri la signifoj de lingvo.
El ĉi tiuj, fonetiko kaj fonologio estas kampoj, kiuj ĉefe disvolviĝis en tonaj lingvoj kiel la ĉina, dum morfologio estas grava kampo en aglutinaj lingvoj kiel Esperanto kaj la korea. Kaj en fleksaj lingvoj kiel hindeŭropaj lingvoj, sintakso gravas ĝenerale.
La klasifiko de frazelementoj varias de gramatikisto al gramatikisto, kaj ĉi tie, laŭ mia libro “Gramatiko de Esperanto”, 1989, la Esperantaj frazelementoj estas dividitaj en jenajn 8 specojn.
(1)
• Subjekto : Substantivoj, pronomoj, numeraloj, infinitivoj estas uzataj.
• Predikato : Verboj, aŭ kombinaĵoj de 'esti' kaj adjektivoj estas uzataj.
• Predikativo : Substantivoj, pronomoj, numeraloj, infinitivoj estas uzataj.
• Epitetoj : Adjektivoj, adverboj, prepoziciaj sintagmoj kaj rilativaj propozicioj estas uzataj.
• Liganto : Junkcioj (konjunkcioj, subjunkcioj) estas uzataj.
• Objekto : Substantivoj, pronomoj, numeraloj, infinitivoj estas uzataj.
• Adjekto : Adverboj, prepoziciaj sintagmoj estas uzataj.
• Memstaranto : Interjekcioj, substantivoj kaj adverboj estas uzataj.
Kaj la parolelementoj de Esperanto traktataj en morfologio estas ankaŭ dividitaj en 9 specojn laŭ la “Gramatiko de Esperanto” 1989, jene : substantivo, pronomo, numeralo, verbo, adjektivo, adverbo, prepozicio, junkcio kaj interjekcio.
En la frazo oni povas uzi numeralojn kiel substantivojn per si mem, kaj en tiu kazo ni povas kompreni, ke la sekva substantivo estas ellasita. Ekzemple :
"Kvin (homoj) venis."
"Du (homoj/aĵoj) restas."
"Mi manĝis tri (-ojn)."
"Ili estas dek."
La lasta frazo ankaŭ povas esti esprimata kiel "Ili estas dekopo" aŭ "Ili estas dekope"'.
En Esperanto, adverboj estas uzataj kiel subjekta predikativo en jenaj okazoj :
1) En sensubjektaj frazoj : "(Hodiaŭ) estas varme.", "(Estas) bone."
2) Kiam la subjekto estas propozicio : "Estas intereste, ke li aperis en la kunveno."
3) Kiam la subjekto estas infinitivo : "Mensogi estas malbone."
Tamen, kiam la objekto estas infinitivo aŭ propozicio, Zamenhof plejparte uzis adjektivon por la objekta predikativo, kiel en la jenaj ekzemploj :
En “Pri la nomoj de landoj en LR”
Estas vero, ke ekzistas tri Eŭropaj regnoj, por kiuj la sufikso «uj» estas ne tute logika (Aŭstrujo, Belgujo kaj Svisujo), kaj se la Akademio trovus necesa anstataŭigi en ili la «uj» per «i», mi tion ne malkonsilus;
En “Dua Libro”
La sola ŝanĝo, kiun mi trovas necesa fari mem, estas: anstataŭ "ian," "ĉian," "kian," "nenian," "tian" — devas esti: "iam," "ĉiam," "kiam," "neniam," "tiam" (por malegaligi la vortojn "ian" etc. kaj "ia,n" etc).
Kaj eĉ ĉe subjektaj predikativoj, kiuj devas aperi en adverboj, kiel montrite sube, Zamenhof kelkfoje uzis adjektivojn, kio povas esti simple eraro.
En “Aldono de Dua Libro”
“ĉar kiom ajn mi laborus, ĉiam danke la senfineco de la homa vortaro restus ankoraŭ multego da vortoj ne kreitaj, kaj tiuj, kiuj devus ilin uzi, ne scius kion fari, ĉar krei ilin mem estus ne permesita .”
“Kiun lingvon vi uzos por tiu celo, estas por la afero tute egala, se vi nur pensas, ke tiu lingvo estas komprenebla por via adresito, aŭ ke li havas sub la mano aŭ facile povas havi vortaron de tiu lingvo.”
“Sed tute ne estas postulata, ke vi aŭ via adresito sciu la lingvon francan, ĉar la vorto devas esti elskribata el la franca vortaro sen ia ŝanĝo, en tiu formo, en kiu ĝi estas trovata en la vortaro;”
“Por mi persone estus kompreneble multe pli oportuna teni la sorton de l' lingvo internacia en miaj manoj.”
3. Kazosistemo
En Esperanto, ordinaraj substantivoj havas du kazojn, nominativon kaj akuzativon, sed personaj pronomoj ankaŭ havas posesivan kazon. Kaj ĉar adjektivoj modifantaj substantivojn en frazo ŝanĝas sian kazon laŭ la kazo de la substantivo, kiun ili modifas, adjektivoj en Esperanto ankaŭ havas nominativan kaj akuzativan kazojn.(2)
| Parolelementoj |
Kazospecoj |
Finaĵoj |
| Ordinaraj substantivoj |
Nominativo
Akuzativo |
ø
-n |
| Personaj pronomoj |
Nominativo
Akuzativo
Posesivo |
ø
-n
-a |
| Adjektivoj |
Nominativo
Akuzativo |
ø
-n |
( La marko “ø” signifas “nulo”-n.)
La akuzativa finaĵo "-n" mem estas traktata en morfologio, sed ĝi ankaŭ influas sintakson, donante liberecon en vortordo kaj faciligante distingi inter subjektoj kaj objektoj.
Ekzemple, la frazo "Mi amas vin" povas esti esprimata en diversaj vortordoj, kiel ekzemple "Mi vin amas", "Vin mi amas", "Vin amas mi", "Amas mi vin", "Amas vin mi".
Krome, en versoj kiel poemoj aŭ kantotekstoj, kiam estas multaj ŝanĝoj en vortordo, ĝi havas la avantaĝon faciligi distingi inter subjektoj kaj objektoj.
“Ne al glavo sangon soifanta
Ĝi la homan tiras familion.”
(“La Espero”, Zamenhof)
Kaj ĉar ĉi tiu akuzativa finaĵo estas aldonata ne nur al substantivoj sed ankaŭ al adjektivoj, kiuj modifas ilin, ĝi helpas trovi la ligon inter ĉiu substantivo kaj adjektivo en la frazo.
Aldone al sia originala funkcio indiki la objekton, la akuzativa finaĵo “-n” en Esperanto ankaŭ havas jenajn funkciojn :
(1) Indiki la direkton de movado
La akuzativa finaĵo “-n” ankaŭ povas esti uzata por indiki la direkton de movado, jene :
- Substantivo + -n : Mi iras Seulon.
- Loka adverbo + -n : Kien vi iras?
- Loka prepozicio + substantivo akuzativa : Li iras en la ĉambron.
(2) Anstataŭ la prepozicio “je” (la 14-a artikolo de GdE)
En Esperanto, ekzistas prepozicio “je” nomata universala prepozicio, kiu povas esti uzata, kiam oni ne certas kiun prepozicion uzi.
(3) Krome, en frazoj, kie ĉi tiu prepozicio estas uzata, la sekvanta vorto povas esti uzata en akuzativo anstataŭ la prepozicio “je”.
(4) Ni rigardu la ekzemplojn sube.
Je la 9-a antaŭtagmeze mi venos al vi.
Li dormis je 10 horoj.
Ĝi kostas je 100 dolaroj.
La monto altas je 1000 metroj.
Li pezas je 60 kilogramoj.
La rivero longas je 200 kilometroj.
Mi estas je 1 jaro pli juna.
Ktp.
|
La 9-an antaŭtagmeze mi venos al vi.
Li dormis 10 horojn.
Ĝi kostas 100 dolarojn.
La monto altas 1000 metrojn.
Li pezas 60 kilogramojn.
La rivero longas 200 kilometrojn.
Mi estas 1 jaron pli juna.
|
La 8a artikolo de la Gramatiko de Esperanto estas jena :
“Ĉiuj prepozicioj per si mem postulas la nominativon.”
Do, kiel en la suba ekzemplo, ĉiu prepozicio estas sekvata de nominativaj vortoj.
Venu
al mi.
Mi venas
de la lernejo.
Mi laboras
kun li.
Rakonto
pri ilia bela amo.
Dankon
por via kunlaboro.
La vortordo de frazo ĝenerale sekvas la vortordon SVO (subjekto-verbo-objekto). Tamen, danke al la ekzisto de la akuzativa finaĵo "-n", relative libera vortordo estas ebla. Sed junkcioj, prepozicioj kaj rilativaj propozicioj limigas la flekseblecon de la vortordo.
La ordo de substantivo kaj adjektivo modifanta ĝin estas kutime "adjektivo-substantivo" (
"Bela floro"), kaj la ordo de substantivo kaj ĝia modifanta sintagmo estas kutime "substantivo-modifanta sintagmo" (
"la homo ne konata de mi"). Sed tamen la inversa ordo ankaŭ eblas en tiuj okazoj, kaj tial por tiu substantiva sintagmo do la jena vortordo ankaŭ eblas :
"la de mi ne konata homo".
(5)
Komparo de la vortordoj de Esperanto, la ĉina, kaj la korea (aŭ la japana) estas jena.
Ĉi tiu komparo montras, ke la ĉina lingvo estas ie inter Esperanto (hindeŭropaj lingvoj) kaj la korea (aŭ la japana) rilate al vortordo.
Sintagmo kaj propozicio modifantaj substantivon distingiĝas en du specojn, nome dekstrobranĉado kaj livobranĉado, depende de ilia lokiĝo.
(1) Dekstrobranĉado : Esperantaj frazoj estas ĝenerale dekstrobranĉaj. Ekzemple, en la frazo "Johano legis la libron, kiun Maria verkis.", la rilativa propozicio estas metita dekstre de la antaŭaĵo. Ĉi tiu dekstrobranĉa fenomeno aperas en proksimume 3/4 de ĉiuj lingvoj en la mondo. Tial, oni povas diri, ke Esperanto havas universalecon kiel internacia lingvo en ĉi tiu rilato.
(6)
Kaj la Esperanta frazo kiel “Putra estis la fromaĝo (F0), kiun manĝis la rato (F1), kiun mortigis la kato (F2), kiun vidis Johano (F3)” estas analizata kiel dekstrobranĉa frazo, kiel montrite en la suba figuro. Tiu dekstrobranĉado eblas pro la libera vortordo de Esperanto, kaj ĝi ne eblas en ordinaraj hindeŭropaj lingvoj kiel la angla aŭ la franca.
(John Wells, “Lingvistikaj Aspektoj de Esperanto” p. 52, 1989, uea.)
(2) Livobranĉado : Se ni tradukas la supran frazon en la korean aŭ la japanan kaj analizas ĝin, ĝi fariĝas livobranĉa frazo, kiel montrite en la suba figuro. Tio estas ĉar en ĉi tiuj lingvoj, la predikato ĉiam devas stari ĉe la fino de la frazo. Kaj krom tio ne ekzistas rilativaj pronomoj en tiuj lingvoj.
(John Wells, p. 52, 1989, uea.)
Kaj kiel ni povas vidi en la vortordo de la frazo, sintagmo modifanta substantivon en Esperanto ankaŭ povas esti livobranĉa. Kiam oni tradukas la sintagmon "la homo, kiun mi ne konas" en Esperanton, la esprimo "la de mi ne konata homo" ankaŭ eblas, same kiel "la homo ne konata de mi". Kompreneble, tiu esprimo ne estas uzata tre ofte.
En Esperanto, ekzistas speciala frazo-tipo nomata sensubjekta frazo, kiu estas uzata en jenaj okazoj.
(1) Esprimo de vetero :
"Pluvas."
"Neĝas."
"Tondras."
"Blovas." ktp.
(2) Esprimo de sento :
"Estas varme."
"Estas freŝe."
"Estas froste."
"Estas malvarme." ktp.
(3) Esprimo de kontento kaj taŭgeco :
"(Estas) bone."
"Konsentite." ktp.
(4) Idiomaj esprimoj :
"Temas pri …"
"Se plaĉas al vi, …"
“Ili, ŝajnas, devis fari tiel.”
"Kiel plaĉas al vi?"
“Kiel estas al vi?” ktp.
Ĉi tiuj diferencas de la frazoj, kiuj preterlasas la subjekton. Ekzemple, en la dua-persona volitivo(imperativo), la subjekto estas ofte preterlasata, kio diferencas de ĉi tiu kazo. Ĉi tiu sensubjekta frazo estas uzata, kiam subjekto ne povas esti logike supozata. En lingvoj kiel la angla, en tiaj kazoj, ne-persona falsa subjekto “
it”(ĝi) estas uzata, sed en Esperanto ĉi tiu nelogika kaj formala subjekto ne estas uzata, kaj la frazo estas farata sen subjekto. Ĉi tio estas unika gramatika trajto de Esperanto.
(1) Demanda frazo : Ĝi estas farata per metado de "Ĉu" ĉe la komenco de la frazo, kaj ne ekzistas alia ŝanĝo en la frazo. Kaj Esperanto ne konas apartan “demandan modon”.
(2) Nea frazo : Ĝi estas farata per metado de "ne" antaŭ la vorto, kiun oni volas nei, kaj ne ekzistas alia ŝanĝo en la frazo. Kiam estas alia nea vorto (nea pronomo aŭ nea adverbo, ekzemple "nenio, nenie", ktp.), ne necesas uzi "ne" por negado, kaj se "ne" estas uzata en ĉi tiu okazo, tio fariĝas duobla negado, rezultante al jesado.
(3) Volitiva frazo : Ĝi estas farata per aldono de la moda finaĵo "-u" al la verba radiko, kaj ĉi tio estas tre orda sistemo. La volitiva modo de Esperanto estas iom malsama ol la imperativa modo en multaj aliaj lingvoj. Ĝi estas modo uzata por esprimi la deziron de la parolanto (en deklara volitivo) aŭ por demandi la deziron de la alparolato (en demanda volitivo). Kaj ĝi estas aplikata egale por ĉiuj personoj kaj nombroj, kaj ekzistas nur unu paradigmo. Ĉi tiu simpleco estas unika karakterizaĵo de Esperanto, kiun malfacilas trovi en iu ajn alia natura lingvo.
(En realeco, la frazo “Ĉu vi iru?” estas malofte uzata.)
Noto Simpleco de konjugacio : Ĉi tiu konjugacio validas egale por ĉiuj personoj kaj nombroj.
Ne eblas indiki tenson per konjugacio en fiktivaj frazoj de Esperanto. Do, adverboj aŭ similaj esprimoj estas uzataj por indiki tenson, aŭ la speciala formo "-intus" estas uzata por indiki la pasintecon. Ekzemple, oni povas diri "Se vi dirintus tion al mi, mi est(int)us pli ĝoja.".
(8)
La manko de rimedo indiki tenson en fiktivaj frazoj rilatas al la finaĵosistemo de verboj en Esperanto. Tio estas, ĉar verba radiko ne povas havi samtempe kaj fiktivan finaĵon (-us) kaj tensan finaĵon. Tio povas esti konsiderata malavantaĵo de Esperanto.
Esperanto ne havas gramatikaĵon pri tenso-akordigo. Ĝi estas problemo de gramatika tempo de ĉefpropozicio kaj subpropozicio en kompleksa frazo, nome, kiel igi la subpropozician tenson, kiam la ĉefpropozicio estas en pasinteco. En multaj hindeŭropaj lingvoj kiel la angla kaj la franca, en tiaj kazoj, la tenso de la subpropozicio kutime estas puŝita unu paŝon malantaŭen por akordiĝi kun la pasinteco de la ĉefpropozicio (ekzemple, prezenco fariĝas preterito, kaj pasinteco fariĝas perfekta preterito), sed Esperanto ne konas tion.
Ĉar en Esperanto logiko estas ĉiam pli grava ol formala gramatiko, ĉi tiu fenomeno de formala tenso-akordigo ne ekzistas, kaj nur logikaj kaj faktaj tempo-esprimoj ekzistas.
(9) Kaj krome la formo "
would+infinitivo" uzata en subpropozicioj en la angla ne ekzistas en Esperanto.
La jenaj frazoj estas el la "Ekzercaro" de la “Fundamento de Esperanto” de Zamenhof, kiu ilustras la fenomenon de tenso en kompleksaj frazoj de Esperanto.
• mi
montris al la infano, kie
kuŝas ĝia pupo.
• Ŝi
prenis la plej belan arĝentan vazon, kiu
estis en la loĝejo.
• La reĝido, kiu
vidis, ke el ŝia buŝo
eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj,
petis ŝin, ke ŝi diru al li, de kie tio ĉi
venas.
• li
demandis ŝin, kion ŝi
faras tie ĉi tute sola kaj pro kio ŝi
ploras.
• Kiam vi
vidis nin en la salono, li jam antaŭe
diris al mi la veron (aŭ li
estis dirinta al mi la veron).
Ĝis nun, ni esploris la karakterizaĵojn de Esperanta sintakso. La sintakso de Esperanto ne multe diferencas de la sintakso de aliaj hindeŭropaj lingvoj ĝenerale. Tamen, ĝi havas plurajn apartajn karakterizaĵojn. La plej granda avantaĝo estas la ekzisto de la akuzativa finaĵo "-n" kaj el tio rezultanta fleksebleco de la vortordo. La plej granda malavantaĝo estas la neeblo indiki tenson en fiktivaj frazoj. Kaj ĝia unika trajto estas la ekzisto de la speciala frazo-tipo nomata sensubjekta frazo.
• Ĝenerale: Simila al multaj hindeŭropaj lingvoj
• Avantaĝo: Akuzativa finaĵo kaj la fleksebla vortordo
• Malavantaĝo: Neeblo indiki tenson en fiktivaj frazoj
• Unikaĵo: Sensubjekta frazo
Notoj
1. En la libro “junkcio” estas la kolektiva nomo de konjunkcio kaj subjunkcio, kaj “liganto” estas la sintaksa nomo de tiuj du parolelementoj.
2. La artikoloj 2, 3, 5 de la Gramatiko de Esperanto, 1887.
3. Invento de tiu universala prepozicio “je” povis esti neevitebla paŝo en la kreado de internacia lingvo uzota de diversaj popoloj.
4. La artikolo 14 de la Gramatiko de Esperanto, 1887.
5. Ne malofte aperas tiaj sintagmoj en la frazoj de Zamenhof. Ekzemploj en LR : “por niaj oreloj malagrablan eraron kontraŭ la lingvo” ; “neniom ĝenantaj nomoj” ; “la ĝis nun komune uzatan «siatempe»” ; “estis forlogitaj de la ideo kaj de la frapinta ilin neordinara facileco de la lingvo”.
6. Jonh Wells, “Lingvistikaj Aspektoj de Esperanto”, p. 49, 1989, uea.
7. Malsame ol la verbaj finaĵoj, la participaj morfemoj estas traktataj kiel sufiksoj.
8. Tiu ĉi metodo ne estas oficiala en Esperanto.
9. “sed en la lingvo internacia oni devas obei sole nur la logikon.” z (LR)
Je la 1a de oktobro 2025 al la 111a Universala Kongreso de Esperanto, kiu okazos de la 1a ĝis la 8a de aŭgusto 2026 en la urbo Graco (Aŭstrio) aliĝis 252 personoj el 40 landoj.
Hodiaŭ estas la 30a de septembro 2025, la 273a tago de la nuna jaro. Tio signifas, ke jam dum du mil cent (2100) sinsekvaj tagoj (= kvin jaroj + naŭ monatoj) ekde la 1a de januaro 2020 en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto” ĉiutage aperas almenaŭ unu nova teksto. Ni memorigas, ke ĉi tiu novaĵretejo estis lanĉita antaŭ 15 jaroj, la 2an de septembro 2010, kiel “La Balta Ondo”. Ekde tiam en ĝi aperis 4152 tekstoj (inkluzive de ĉi tiu, kiun vi nun legas). Ilin garnas pli ol kvin mil (5413) ilustraĵoj.
Studentoj ekster la konstruaĵo de UNED. Foto: Laura Hurtado
Ekranbildo de la prezento de la Esperanto-kurso.
Teksto pri Esperanto-muziko en la kurso.
Traduki estas alproksimigi lingvojn, kulturojn kaj homojn. En tiu spirito ni festas la Internacian Tradukadan Tagon, en epoko kiam ni bezonas plifortigi nian kapablon interkompreniĝi, kaj rekoni nian komunan homecon. Tradukado kaj interpretado estas, kune kun la serĉado de lingva komuneco, vojoj por paca kunekzisto.
Centra Oficejo
Septembra poezio: Poemaro / Redaktis Ĥristo Gorov; Traduko el la bulgara. – Sofia: Bulgara Esperanto-Asocio, 1982. – 44 paĝoj.
DEMANDO
Ĉi tiu estas jam la dua fojo kiam ni organizas tian eventon. Vi povas legi pli pri ĝi en 
La plej bonaj ricevos donacon en bitmono:
Post Brno (2025) kaj Graco (2026) la sekvaj urboj, kiuj gastigos la Universalan Kongreson de Esperanto (UK), estas ankoraŭ nekonataj, kaj la Estraro de UEA varme 
Protestoj en Bharatpur, Nepalo. Foto: 
Bharat Kumar Ghimire.
Ĉu vi tristas, ke la kongresa sezono tuj finiĝos? Ĉu jam mankas al vi esperantumado? Ne zorgu, ni havas solvon por vi! Venu al la PLEJ ĈARma renkontiĝo de aŭtuno – ĈAR 2025.
Abonantoj jam povas elŝuti la oktobran numeron de la revuo "Esperanto". La papera versio baldaŭ estos dissendita: 
JES – Junulara E-Semajno – estas unu el la plej grandaj Esperanto-aranĝoj de la junularo. Ĉiujare ĝi okazas ĉirkaŭ novjaro dum unu tuta semajno, kutime en Germanio aŭ Pollando, sed foje ankaŭ en aliaj landoj. Ĉi-jare ĝi okazos jam la 16an fojon!
