Blogoj en Esperanto

Kelkaj homoj povas memorteni informojn bone, aliaj malpli bone. Tiuj diferencoj en la memorkapablo havas kuntekston kun certaj signaloj en la cerbo, kiel tion eltrovis svisaj esploristoj. 

Por sia studaĵo, kiu ĵus aperis en faka periodaĵo, la sciencistoj rekrutigis apenaŭ 1500 partoprenantojn en la aĝo inter 18 kaj 35 jaroj. Dum la partoprenantoj rigardis 72 bildojn kiujn ili devis memorteni, la fakuloj registris per MRI iliajn cerbajn aktivecojn. Sekve la partoprenantoj devis elvoki laŭeble multajn bildojn el sia memoro.

Laŭ informo de la universitato de Basileo inter la testpersonoj aperis grandaj diferencoj en la memora produktivo. Kaj dum la enmemorigado de la informoj, kaj ĉe la pli posta elvokado la esploristoj konstatis en certaj cerbaj regionoj rektan kuntekston inter la memora produktivo kaj la cerba aktiveco.

Personoj kun pli bona memora produktivo montris laŭ la studaĵo pli fortan aktivigon de cerbaj areoj kiel ekzemple la hipokampo. Ĉe aliaj cerbaj regionoj en la malantaŭa cerba ŝelo, kiuj gravas por la memoro, aliflanke ne montriĝis tia kunteksto. Ili estis same aktivaj ĉe personoj kun pli bona memorkapablo kaj ĉe tiaj kun malpli forta memorkapablo.

Krome la fakuloj povis identigi en la cerbo funkciajn retojn kiuj estas kunnoditaj kun la memora produktivo. Tiuj retoj konsistas el diversaj cerbaj regionoj kiuj komunikas inter si por ebligi kompleksajn procezojn kiel ekzemple la enmemorigadon de informoj.

"La ekkonoj helpas al ni pli bone kompreni kiel ekestas diferencoj inter homoj rilate al la memora produktivo", diras la unua aŭtorino de la studaĵo. La ĉerpitaj datumoj estas krome tre signifaj por estontaj esploraj laboroj kiuj celos trovi kuntekston inter biologiaj ecoj, kiel ekzemple genetikaj markiloj, kun cerbaj signaloj, skribas la fakuloj. La cerbaj signaloj de unuopa persono tamen ne permesus rekonkludojn pri ties memora produktivo.

Jen finfine la ELSENDO N°134 de nia retradio Amida Radio Esperanto el Malagasio post unu monato da paŭzo. Ni proponas al vi la duan kaj lastan parton de la artikolo pri la frutempaj patriotoj Menalamba. Kelkajn novaĵojn de la kuranta monato la redaktoro prezentas al vi. Krome, li respondos al la demando «Kio fakte instigas min plu agadi en Esperantio ? » por inspiri ĉiujn, kiuj klopodas disvastigi la zamenhofan lingvon en sia lando. Ni ne forgesis aldoni belan novan kanton de Kajto por niaj karaj geaŭskultantoj. Al ĉiuj ni bondeziras agrablan vivreprenon post la ferioj.

Se plaĉas al vi la podkastoj de Aminda Radio Esperanto (ARE), bv finance apogi nin por plibonigi nian ilaron. Vi povas ĝiri monon en la UEA-konton « fidi-d » (kun la mencio ARE) aŭ en la Paypal-konton « henrielredtv@gmail.com ». Ni anticipe dankegas vin !

APARTE MENCIINDAJ VORTOJ EN TIU ĈI-PODKASTO

Ranavalona la 3a, Rabozaka, Rabezavana, Rainibetsimisaraka, Laroche, Voyron, Galliéni, Combes, Lyauté, Romy Voos Andrianarisoa, Philippe Tabuteaux,

Antananarivo, Alaotra, Mampidongy, Imerina,

Sakalava, Bezanozano, Sihanaka, Menalamba, vazaha, Betsileo, JIRAMA, Southwork-a tribunalo, SECES, Kiel la Tero belas, Kajto, Sen timo,

En aŭtuno 2022 okazis censo en Hungario. Laŭ la ĵus aperintaj datumoj de la ŝtata instituto KSH (Centra Instituto pri Statistikaĵoj) dum la censo deklaris Esperantan lingvoscion 4 mil 216 personoj (1.609 viroj, 2.607 virinoj).
Urboj 3.414 personoj (Budapeŝto 1.009, ĉefurboj de departementoj 1.098, ceteraj urboj: 1.307)
Urbetoj kaj vilaĝoj 802 personoj

Nombro da personoj, deklarintaj pri Esperanta lingvoscio:
censo 1991 – 2.083
censo 2001 – 4.575
censo 2011 – 8.397
censo 2022 – 4.216
La kreskon post la jaro 2000 elvokis sendiskute la efiko de LPUL – leĝo pri universitataj lingvoekzamenoj. La censo en 2011 okazis en la aktiva, kreskanta periodo de LPUL. La censo en 2022 okazis du jarojn post la fino de la LPUL.

Rilataj ceteraj inform-materialoj:
Malgranda fina venko kaj velko en Hungario, 2000-2020 https://eszperanto.hu
Ŝanĝiĝo de kvanto de Esperanto-parolantoj laŭ la datumoj de censoj – http://eszperanto.hu/egyeb
Interesaj materialoj, verkoj, studoj – http://www.eszperanto.hu/egyeb.htm

Szilvási László

Fonto: Esperanto Landa Agado

Komento

Laŭ la censo, aranĝita en Ruslando nur 753 ruslandanoj el 147,2 milionoj da loĝantoj indikis sian scion de Esperanto. Do, almenaŭ unu ruslandano inter ĉ. 195 mil scias Esperanton, aŭ en Ruslando estas kvin esperantistoj por unu miliono da loĝantoj.

En Hungario en 2022 entute 4 mil 216 personoj el ĉ. 9,7 milionoj da loĝantoj informis pri sia scio de Esperanto, do 435 esperantoparolantoj por unu miliono da loĝantoj; aŭ proporcie 87-oble pli ol en Ruslando.

AlKo

Legu ankaŭ:
Korĵenkov A. Censo 2020: Esperanto en Ruslando malkreskas https://sezonoj.ru/2023/01/ruslando-41/
Korĵenkov A. Kiom da esperantistoj en Ruslando? Ne malpli ol 992 https://sezonoj.ru/2011/12/censo/
Pietiläinen J. Kie la Ruslandaj esperantoparolantoj? https://sezonoj.ru/2012/12/censo-2/
Korĵenkov A. Censo en Krimeo https://sezonoj.ru/2015/12/krimeo-8/

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Censo en Hungario: 4 mil 216 sciantoj de Esperanto appeared first on La Ondo de Esperanto.

Rezultoj de lastatempa esploro 

Ĝis la aĝo de 31, krom lernado de la greka alfabeto dum du jaroj de gimnazio, mi ekskuzive uzis la latinan alfabeton. Transloĝiĝante al Israelo, mi intense, per plenmergiĝa metodo, lernis la hebrean dum kvin monatoj kaj tuj poste sen tro da malfacilaĵoj mi plene ekuzis ĝin kaj baldaŭ eĉ ekprelegis pri informadiko hebree. Sendube ankaŭ la hebrea skribo postulas iom da intelekta streĉo sed poste, kiam mi eklernis la araban skribon mi trafis en neatenditaj malfacilaĵoj, kiujn mi atribuis al personaj inklinoj.

Nun, laŭ la rezultoj de lastatempa esploro, mi malkovras, ke fakte malfacilaĵo en ĝia legado karakterizas la araban alfabeton. Kadre de  tiu esploro, la esploristoj ekzamenis la agadon de diversaj cerboregionoj dum legado de malsamaj lingvoj.

Oni scias, ke la cerbo ŝanĝiĝas kaj evoluas dank' al stimuloj kaj spertoj, al kiuj ĝi estas submetita, kaj tial oni povas difini la cerbon "mola dinamika strukturo". Ĝia fronta areo estas dividita en du "hemisferoj", dekstra kaj maldekstra, kiuj havas gravajn funkciajn diferencojn. Dum la lingvaj kapabloj estas kerna aspekto de la maldekstra flanko de la cerbo, la kapablo plene percepti pentraĵon, mapon aŭ aron da bildoj, kaptante la rilatojn, kiuj ekzistas inter la elementoj, estas tipa prerogativo de la dekstra hemisfero.

La reganta rolo de la maldekstra hemisfero en procezoj de lingvo, kaj skribita kaj parolata, povus erare sugesti, ke ĉi tiu areo havu  plej gravan aŭ "altan" taskon kompare al la dekstra hemisfero. Sed tamen pluraj studoj montris, ke la du cerbaj hemisferoj havas   malsamajn specialecojn, ĉiujn esencajn en la realigo de la ekkonaj procezoj kaj ĝenerale en la konstruo de penso.
Ĝuste rilate al malsimilaj taskoj kaj funkciado de la du cerbaj hemisferoj, du israelaj esploristoj malkovris, ke estas diferenco inter la cerba prilaborado postulita dum deĉifrado de la araba lingvo kaj tiu necesa por la hebrea aŭ la angla kaj tio sugestas, ke lernado de la araba estas pli kompleksa kaj malfacila.

"Por denaskaj parolantoj de la araba, legi en sia propra lingvo estas pli malfacile kompare al denaskaj parolantoj de la angla aŭ de la hebrea legantaj en sia propra lingvo" diras la du esploristoj de la universitato de Haifo, d-ro Rafiq Ibrahim kaj prof. Eviatar Zohar. Kaj tio, kaŭze de la fakto, ke la du hemisferoj de la cerbo, maldekstra kaj dekstra, por prilabori la araban skribon estas devigitaj labori kune kaj ne aŭtonome kiel okazas dum prilaborado de la hebrea aŭ la latina alfabetoj.

La esploristoj atingis tiajn rezultojn per testado de la interago inter la du hemisferoj dum legado de vortoj en la hebrea, la araba aŭ la angla ĉe tri grupoj de denaskaj parolantoj de la specifa lingvo. Oni akurate notis la tempon de reago al la vortoj kaj laŭ la reago oni ekzamenis la prilaboradon fare de la diversaj regionoj de la cerbo.

Oni malkovris, ke dum legado de la hebrea aŭ la angla, la dekstra kaj maldekstra  hemisferoj laboras tute sendepende unu de la alia. Ĉe la legantoj de la araba, la esploristoj malkovris, ke la maldekstra hemisfero ne funkcias memstare en la taskoj de legado sed al ĝi necesas la rimedoj de la dekstra hemisfero.

Laŭ d-ro Rafiq Ibrahim la signifo de tiaj rezultoj estas, ke malgraŭ la similecoj inter la araba lingvo kaj la hebrea lingvo, ambaŭ semidaj lingvoj, al la araba nepras kunlaborado inter la du hemisferoj dum deĉifrado de la araba skribo. Tiel "kreiĝas speciala ekkona ŝarĝo, kiu kaŭzas malfacilaĵojn en la legado, eĉ ĉe homoj, kies gepatra lingvo estas la araba". Tio starigas gravajn demandojn pri la tasko de pedagogio celante plibonigi la kapablojn de legado de la araba ĉe normalaj legantoj kaj des pli ĉe legantoj, kiuj jam havas malfacilaĵojn en lingvolernado.

26/09/2023 Mardon 12an de septembro 2023, la kongreso de la Trades Union Congress (TUC) , kiu kunigas sindikatojn reprezentantajn pli ol kvin milionoj kvincent mil laboristojn en kvardek ok sindikatoj, adoptis per amasa plimulto politikon de solidareco...

TEJO parte financos la partoprenon de du nebrazilaj amerikaj junuloj en la 10-a Tut-Amerika Kongreso de Esperanto, kiu okazos en la urbo Fortaleza, en Brazilo, de la 2-a ĝis la 5-a de Novembro!

TEJO repagos 80 % de la vojaĝkostoj de la du premiitoj (ĝis la maksimuma limo de 500 €). Al tio, Brazila Esperantista Junulara Organizo (BEJO), kunorganizanto de la kongreso, certe aldonos ankaŭ la aliĝkotizon, kaj eventuale iom pli da mono por kovri loĝkostojn aŭ la reston de la vojaĝkostoj.

La premiitoj estos petataj volontuli dum la kongreso (ne pli ol 10 horojn) kaj iel raporti pri sia sperto poste (ekzemple per prelego, artikolo, blogaĵo, videoblogaĵo ktp.).

Por aliĝi al la konkurso simple plenigu ĉi tiun formularon! Ĝi restos malfermita ĝis la 1-a de Oktobro.

Por pliaj informoj, ne hezitu kontakti nin.

The post Vojaĝu al la 10-a TAKE! appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.

108a Universala Kongreso de Esperanto

Torino, de la 29a de julio ĝis la 5a de aŭgusto 2023

La 108a Universala Kongreso estis la unua vera postpandemia kongreso. Pasintjare la kongreso okazis sed iuj vojaĝ- kaj aliaj limigoj ankoraŭ ekzistis. Nu, ankaŭ ĉi-jare iuj laŭdire ricevis kovidon dum la kongreso, sed tre malmultaj. La kongreso estis averaĝe pli granda ol la meza (reala) kongreso post la centa UK, sed, ho ve, tamen nur 1319 aliĝintoj. Tamen multaj programeroj estis spekteblaj rete, kaj eventuale multaj, kiuj ne povis vojaĝi, povis spekti parton el la programo. Ankaŭ la milito okazanta en Eŭropo kaj tiurilataj vojaĝproblemoj eventuale malhelpis al iuj partopreni: el Ruslando venis nur Mikaelo Bronŝtejn, kiu multe kontribuis al la programo. Tamen ĉi-foje multaj afrikanoj ricevis vizon kaj aperis en la kongreso kaj ankaŭ varbis por la 109a UK en Tanzanio. La afrika budo ĉe la akceptejo kaj enirejo ofertis diversaĵojn pri la venontjara UK.

Tamen la kongreso estis tre bona. La kongresejo estis konstruaĵo de politeknika universitato kaj la salonoj estis praktike ĉirkaŭ la korto, kie eblis resti dum la varmega somera mediteranea vetero. Koncertoj okazis en supra etaĝo kaj pli grandaj solenaĵoj en eksa fervoja konstruaĵo, kiu estis transformita en kulturcentron. La distanco estis iom longa, sed rapide esperantistoj lernis la plej rektan vojon tra la konstruaĵo kaj super unu strato.

Ankaŭ alimaniere la aranĝoj estis bonaj: antaŭmendebla vojaĝbileto estis utila por atingi pli forajn ejojn kaj hotelojn kaj la publika transporto funkciis bone, tramhaltejo estis apud la kongresejo.

Ankaŭ la studenta manĝejo, kiu ofertis manĝaĵojn al kongresanoj kontraŭ manĝokuponoj, troviĝis apud la loko por solenaĵoj. Manĝokuponojn tamen eblis aĉeti nur en la akceptejo, for de la manĝejo mem. Krome la haveblo de tri diversaj manĝokuponoj kun nur unu-du-eŭra prezdiferenco kaŭzis pripensadon, kaj ĉe la aĉeto kaj en la manĝejo mem. Aĉetinte la plej kostajn (naŭeŭrajn) kuponojn, mi tamen ne povis kompreni, kion la aliaj ricevis malpli, aŭ eble temis pri malsama manĝo. Pli proksime ol la “oficiala” manĝejo troviĝis kafejo, kie eblis ricevi manĝetojn kaj drinkaĵojn, kaj sufiĉe facile la esperantistoj trovis ankaŭ tiun lokon. Nu, la ĉefa kuriozaĵo de tiu loko estis ke necesis unue pagi ĉe alia giĉeto kaj poste ricevi la drinkaĵon aliflanke de la kafeja salono.

La bankedo kaj balo okazis sur Reĝaj Ĝardenoj, ĉe la iama reĝa palaco, vere ni manĝis subĉiele, kaj la vetero estis sufiĉe agrabla, ne tro varma. Feliĉe ne okazis pluvo dum la bankedo. Kaj, jes, kelkfoje pluvis dum la kongresa semajno en Torino. Dum la balo eblis ankaŭ viziti parton de la kolektoj de la reĝa muzeo, i.a. kun antikvaj statuoj, estis iom aparta etoso viziti la muzeon malfruvespere. Sed la urba akcepto estis unu el la plej malabundaj dum mia UK-kariero, malmultaj ricevis inviton, kaj la ofertitaj manĝaĵoj kaj trinkaĵoj estis vere malmultaj.

La nacia vespero prezentis ne nur muzikon, dancojn kaj aliaj pli-malpli kutimajn aferojn, sed ankaŭ la magian arton, kiu iom famas en Torino. La scienca programo estis iom nekutime abunda. Kadre de la scienca programo prof. Vĕra Barandovská-Frank faris sian prelegon malgraŭ tio, ke ŝi rompis la manon, kaj tuj post la prelego estis portita al hospitalo, kie ŝi ricevis gipson.

Popularis ankaŭ la KER-ekzamenoj pri lingvoscio de Esperanto, kaj inter partoprenantoj estis multaj neeŭropanoj. Mi mem partoprenis la skriban parton en la nivelo C1, kvankam eĉ la plej supra C2-nivelo ne estus tro malfacila por mi.

UEA havis siajn kutimajn kunsidojn, kaj ne mankis kritiko ankaŭ ĉi-foje. Kvankam la funkciado de la pagosistemo per uea-kontoj estas nuntempe (ankaŭ laŭ mia sperto) pli bona ol antaŭe, la unua demando en la programero “UEA respondas” temis pri nesukcesinta pago, kaj iom kolorigis la programon per pli kritika atmosfero. Tamen kutime kaj jam tradicie ĝuste tiu programero estas tre kritika, ankaŭ sendepende de tio kio okazas en realo. Krome, mankis demando pri la libroservo, eble mi mem estus devinta fari tiun.

La kultura programo estis iom nekutime bona, vere eĉ luksa, koncertis Kajto, Kim Henriksen, Ĵomart kaj Nataŝa, Mikaelo Bronŝtejn kaj Georgo Handzlik, jOmO, ĉiuj jam tre tradiciaj, sed ankaŭ bone akceptitaj por la kongresa publiko, kiu ja emas al ia tradicieco. Aperis ankaŭ pli novaj artistoj, interalie, Kjara kaj Abel Massiala, kiujn mi tamen ne havis eblecon mem spekti. La libroservo estis centre lokita apud la akceptejo, kaj ĝin prizorgis ankoraŭ la kutima Ionel Oneț, dum la eventuala transiro de la Libroservo al eventuala alia prizorganto ankoraŭ ne okazis.

Internacia arta vespero, kiun mi ofte ne ĉeestis pro la foje malalta kvalito de prezentaĵoj fare de kongresanoj mem, estis ĉi-foje bona, kaj ankaŭ tre tutmonda, klara malplimulto el prezentaĵoj estis faritaj de eŭropanoj. Mi vere ĝojis ke mi decidis partopreni. Daŭrigante pri internacieco kaj tutmondeco, kion pensi pri tio, ke en Belartaj konkursoj 75 el 180 konkursaĵoj estis verkitaj de neeŭropanoj? La esperanta kulturo klare transiras el Eŭropo al pli internacia geografio.

Ĉi-foje ne okazis problemoj kun la kongresa poŝtelefona aplikaĵo, per kiu eblis legi la kongresan programon per sia telefono, aŭ almenaŭ mi ne rimarkis tian problemon. Utilis havi programon kun aldonoj kaj nuligoj en sia telefono.
La kongresa kuriero, La Taŭra Voĉo, estis relative magra, multaj numeroj estis nur dupaĝaj kaj en iuj numeroj aperis plejparte nur fotoj el la kongresa programo. “Mankis kontribuaĵoj”, – estis la respondo, sed la redaktanto povus eventuale ankaŭ mem kontribui. Tamen eble la ĉi-jara kuriero venkas premion pri la plej bildigita kongresa kuriero, entute aperis 51 fotoj en sep numeroj. Eventuale la UKoj spertas ian generacian krizon, dum la pli juna generacio ne same facile sendas siajn raportojn al la kuriero. Pri la generacia ŝanĝo atentigis ankaŭ tio, ke la rolon de aŭkciisto prenis Michael Boris Mandirola post Humhprey Tonkin. Ne ĉeestinte la aŭkcion mem, mi ne povas diri pri la sukceso, kiu tamen laŭdire estis bona.

Eblas nur konkludi, ke la kongreso en Torino, malgraŭ la relative malgranda partoprenantaro estis iom lukse kultura kaj bonetosa.

Jukka Pietiläinen

Fotoj de John Huang

Ĝi estas artikolo el la septembra (aŭtuna) eldono de La Ondo de Esperanto (2023).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2023, №3 (317).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2023/09/torino-33

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Relative malgranda, sed bona kaj bonetosa UK en Torino appeared first on La Ondo de Esperanto.

Ĉiu Universala Kongreso havas temon, kiun la partoprenantoj diskutas dum la kongresa semajno. Ĉi-jare en Torino, oni traktis la temon “Enmigrado – kun-fluo de homaj valoroj“. La organizanto de la Kongresa Temo estis Thomas Bormann, germana ĵurnalisto, kiu ofte raportas pri la situacio de rifuĝantoj en Turkujo kaj Grekujo. Granda parto de la 1318 kongresanoj, kiuj venis el 69 diversaj landoj, partoprenis en la kunvenoj pri la Kongresa Temo. Ili ne nur informiĝis pri la problemoj de migrantoj, sed mem spertis la “kunfluon de homaj valoroj”. Ĉar ili ĉiuj parolis kune en Esperanto, sen bezono de interpretistoj kaj tradukistoj, neniaj lingvaj baroj malhelpis ilian rektan interkomunikadon en amika etoso. Iuj esperantistoj raportis pri siaj propraj spertoj kiel migrantoj. La fakto, ke ili jam parolis Esperanton, helpis ilin havi kontaktojn kaj subtenon en la nova lando. Sed kompreneble Esperanto en si mem ne sufiĉas. Migranto nepre devas lerni la nacian lingvon de la koncerna lando, por povi integriĝi en la socion. Fine de la semajno oni publikigis la kongresan rezolucion. En la rezolucio oni notis, ke la gastiganta urbo Torino donas modelan ekzemplon por la integriĝo de migrantoj, kaj precipe rifuĝantoj, en la socion. Sed la kongresanoj konstatis kun zorgo, ke la nombro da rifuĝantoj en la mondo dum la pasinta jaro unuafoje superis 100 milionojn. Krome, pro la klimat-ŝanĝiĝo, pli kaj pli da homoj devos forlasi sian hejmon estonte. Samtempe, la kongresanoj parolis pri la dezirindaj aspektoj de migrado. Efektive migrado estas la bazo por la evoluo de la homaro. Ĝi rezultigas pli riĉan kulturon kaj pli bon-statan socion en la landoj, kie migrantoj ekloĝas. En la rezolucio, la kongresanoj alvokis al la ŝtatoj, kiuj ricevas rifuĝantojn. Tiuj ŝtatoj devus akcepti rifuĝantojn kaj doni al ili la necesan subtenon por starigi memstaran, liberan vivon. Krome necesas certigi, ke ili povu vivi sen lingva diskriminacio kaj sen ajna alia diskriminacio. La kongresanoj konstatis kun zorgo, ke la postuloj de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj ne estas respektataj en multaj partoj de la mondo. Ili memorigis, ke homaj rajtoj estas universalaj rajtoj, kiuj validas por ĉiuj homoj tutmonde, ankaŭ por migrantoj. La plena teksto de la rezolucio estas legebla en la Gazetara Komuniko de UEA, n-ro 1118, de la 5-a de aŭgusto 2023.

AP - Ahn Young-joon 26/09/2023 Ĉi sabaton 23an de septembro, la sud-koreiaj ekologiistaj asocioj manifestaciis sur la stratoj de Seulo. Ili postulas forlason de la fosiliaj energioj en lando, sur kio baziĝas 80% el sia elektro ĉiujare. Sud-Koreio estas...

Komitatanoj de UEA konsentis denove prokrasti decidon pri la nova retejo kaj la administra sistemo Akso. La projekto de reteja renovigo daŭras ekde 2013. Dum sabata kunsido estis konsentite, ke la komitato estos informita pri progresoj en januaro 2024.

UEA dediĉis al la reteja renovigo 100 000 eŭrojn. Ĝis nun neniuj rezultoj de dekjara laboro videblas.

Ĝis la fino de aŭgusto UEA en iu aŭ alia maniero venu al konkludo pri la reteja renovigo kaj decidu pri nova administra sistemo. Tion decidis la komitato en Torino, sed tio ne okazis. La tempoplano montriĝis nerealisma, laŭ vicprezidanto Fernando Maia.

Dimanĉe la 10-an de septembro por trakti la temon tamen kunvenis reprezentantoj de TEJO, UEA kaj eksteraj observantoj, kiujn petis inkluzivigi la komitato de UEA.

Du semajnojn poste, en sabato la 23-a de septembro, okazis “neformala” kunsido de la komitato, kie devis esti preparitaj finaj konkludoj pri la projekto: ĉu oni akceptu la novan administran sistemon AKSO, preparitan de TEJO laŭ mendo de UEA, aŭ ĉu UEA serĉu tute novan solvon por la modernigo de la administrado de la retejo.

La estraro tamen daŭre ne povis prezenti la finan raporton, kiun la komisiono pri financo urĝe postulis en siaj konkludoj, prezentitaj dum la UK en Torino en aŭgusto. Anstataŭe la komitato ricevis nur ĝeneralajn klarigojn pri la stato de la proponata sistemo, samkiel dum la UK.

Dum la kunveno estis levita la demando, ĉu entute havas sencon, ke bonfara organizaĵo kun nur kelkmil membroj kreu tute novan, propran programon por retejo kaj administrado, anstataŭ elturniĝi per ekzistantaj programoj.

La demando verŝajne estis starigita dek jarojn tro malfrue, ĉar la laboro jam estas farita, sed laŭ la estraro tamen ekzistis validaj kialoj por mem entrepreni la projekton. Interalie oni volis, ke la videbla parto de la programo estu komplete en Esperanto. Krome oni havis la okazon profiti de “helpemaj programistoj” ĉe TEJO.

Vicprezidanto Fernando Maia raportis pri la kvarhora kunsido okazinta la 10-an de septembro, kaj konkludis, ke dum la venontaj semajnoj necesos pliaj konsultiĝoj. Prezidanto Duncan Charters diris, ke la dokumentoj pri la programo, kiujn ricevis UEA, estas bonaj kaj verŝajne ebligos ke aliaj programistoj transprenu ĝian pluan evoluigon.

Laŭ la plano de la estraro, la sistemo nun estu analizita de tri kompetentaj fakuloj, kiuj ĝis novembro raportu al UEA siajn konkludojn. Nur post tio oni decidu, ĉu UEA akceptu la proponatan sistemon – aŭ tute rezignu pri la afero, kiu ĝis nun kostis almenaŭ 100 000 eŭrojn.

Oni eksciis, ke al la komitato la demando pri la sorto de AKSO laŭplane revenos nur en januaro 2024. Tiel oni efektive ignoras la pli fruan formalan decidon de la komitato, faritan en Torino.

Por valide ŝanĝi tiun decidon necesus reta voĉdono, ĉar neformala kunsido ne povas ŝanĝi oficialan decidon de la komitato, des pli ke mankis kvorumo dum la sabata kunveno.

Dum la kunveno estis preterpase levita ankaŭ la demando pri la estonteco de la libroservo de UEA, kiu daŭre malklaras. Laŭ la estraro daŭras esploroj pri la afero, kiun laŭdire komplikas iuj eŭropaj reguloj pri transsendo de varoj.

Jam antaŭ du jaroj la komitato de UEA decidis, ke la libroservo de la asocio estonte estos prizorgata de la organizaĵo E@I en Slovakio. Tamen ĝis nun la afero pendas, ŝajne ĉar oni ne sukcesis interkonsenti pri la konkretaj kondiĉoj.

La komitatanoj dum sia sabata kunveno diskutis ankaŭ pri la kongresaj planoj por la proksima tempo. Interalie temis pri tio, ĉu oni iel povas finance helpi partoprenadon de afrikanoj en la venontjara UK en Tanzanio, por ke ĉeestu almenaŭ iu esperantisto el ĉiu afrika lando, kiu havas Esperanto-movadon.

Estis prezentita ankaŭ mallonga raporto pri kontaktoj okazintaj kaj okazontaj kun la firmao Kosmo rilate al la utiligado de la administra subvencio de EU.

Plej multaj homoj opinias, ke vivo dum alta aĝo estas ĝenerale peniga kaj malkomforta. Korpaj kaj sociaj problemoj kaŭzas, ke depresio estas pli ofta dum maljunaĝo ol en aliaj vivperiodoj: oni konsideras, ke maljunuloj estas ofte malfeliĉaj, kaŭze de la limigoj de sia aĝo. Montaigne skribis: “Maljuneco estigas al ni pli da sulkoj en la spirito ol sur la vizaĝo”.

Ĉu tiu fenomeno estas nepra kondamno al la homaro? Ĉu eblas plibonigi la vivkontentecon de maljunaj homoj? Finnaj gerontologoj publikigis antaŭ nelonge interesan esploron, kiu tamen malfermas novajn perspektivojn rilate la aĝon de homoj.

La ŝanco atingi altan aĝon kreskis en la tuta mondo, dum la lastaj jardekoj. En iuj landoj, atingo de 80 aĝojaroj estas pli kaj pli ofta, kaj la kvanto da centjaruloj pliiĝas. Sed ĉu kreskas ankaŭ la vivkvalitoj de tiuj grandaĝuloj?

Por klarigi tion, la sciencistoj komparis la psikan staton de maljunaj homoj (75- kaj 80-jaraj) en du malsamaj momentoj: en 1998, en 2018, kaj en 2021. Oni demandis  tiujn maljunulojn pri ilia grado de korpa vigleco,  vivmotiviĝo, socia interagado kaj depresio. La ĉefa demando estis: “Ĉu vi estas feliĉa kaj kontenta pri via vivo?”

La datumoj montris, ke la nuntempaj maljunuloj, kompare kun similaĝuloj antaŭ du jardekoj, estas pli edukitaj, piediras pli facile, ĝuas pli bonan sanon. En la nuntempa grupo troviĝas krome pli da homoj kun edzoj aŭ edzinoj, kaj pli da sociaj kontaktoj. La sento de soleco estas malpli ofta inter la 75-jaruloj.

Simptomoj de depresio estis nete malpli oftaj inter la gemaljunuloj pristuditaj en la 21-a jarcento. Ili esprimis sian senton de vivkontento pli multnombre en la nuna tempo.

La kuracistoj konkludis: “Niaj datumoj konfirmas antaŭajn esplorojn, kiuj montris, ke nuntempaj maljunuloj havas pli bonan mensan sanon kaj  ĝeneralan farton ol samaĝaj maljunuloj antaŭ dudek aŭ tridek jaroj”.

Multaj kialoj estas konsidereblaj por kompreni tiun diferencon. Medicinaj progresoj estas unu el ili, sed ne nur. Sociaj progresoj kaj militaj travivaĵoj dum la 20-a jarcento estas aliaj faktoroj. Kompreneble, tiuj datumoj multe varius, depende de la lando, kie oni povus fari la saman esploron.

Entute, tamen, leviĝas la espero, ke socia progreso povos faciligi la vivon de maljunaj homoj. Tio dependas de ĉiuj civitanoj.
 

60*60cm/ mixed media sur canevas/ Tu sais que je t'aime? 2023/ Ana Sonĝanta

BibLO estas siglo por la biblioteko de La Ondo de Esperanto. Ĝi estis fondita en 1998 surbaze de la privata kolekto de Halina Gorecka kaj Aleksander Korĵenkov. La biblioteko kreskas danke al donacoj, aĉetoj, interŝanĝo kaj danke al libroj, kiujn oni sendas al La Ondo de Esperanto por recenzo.

La ĉefa celo de BibLO estas kolektado, registrado kaj diskonigo de libroj en/pri Esperanto kaj de libroj interlingvistikaj, kiuj estis eldonitaj en Ruslando kaj Sovetunio. Jam aperis kelkaj eldonoj de tiutema bibliografio. Sed ni laŭeble kolektas ankaŭ librojn pri zamenhofologio, esperantologio, historio kaj kulturo de Esperanto, tradukojn de la rusa beletro kaj originalan beletron.

Ĉi tiu bibliografio listigas ĉiujn beletrajn librojn de BibLO, kiuj estas originale verkitaj en Esperanto. La libroj estas dividitaj je du grupoj: (1) antologioj, krestomatioj kaj similaj pluraŭtoraj kolektoj kies aŭtoroj ne estas indikitaj en la baza bibliografia priskribo; (2) verkoj de aŭtoroj nomitaj en la bibliografia priskribo. Estas registritaj ankaŭ libroj miksitaj, kiuj enhavas ne nur originalajn verkojn beletrajn, sed ankaŭ tradukitajn kaj nebeletrajn verkojn. Krome estas registritaj kelkaj libroj de bone konataj Esperantaj aŭtoroj (Eroŝenko kaj Waringhien) kiuj estis verkitaj nacilingve kaj poste tradukitaj en Esperanton. Aliflanke, ni ne konsideris klare didaktikajn legolibrojn sen beletraj pretendoj, kaj do en la listo estas, ekzemple, La verda koro de Julio Baghy kaj “facilaj rakontoj” de Sten Johansson, sed mankas Gerda malaperis! de Claude Piron kaj similaj verketoj. Fine, estas listigitaj nur libroj presitaj, sed ne bitlibroj.

Ĉi tiu bibliografio ne havas sciencan valoron, ĉar ni uzis koncizan bibliografian priskribomanieron, kiu tamen sufiĉas por scii, kiuj libroj estas en BibLO (interalie, por eviti aĉeton de duoblaĵoj). Ĝi do estas nura librolisto.

Je la 25a de septembro 2023 en BibLO estas registritaj 435 originalaj beletraj libroj, inkluzive de reeldonoj. Laŭ la aŭtoroj (sen konsidero de antologioj) la plej reprezentata estas István Nemere, kies 18 libroj estas en nia kolekto; sekvas Trevor Steele, Julio Baghy (14), Sten Johansson (11), Mikaelo Bronŝtejn, Kálmán Kalocsay (10), Julian Modest (9), Lorjak, William Auld kaj Vasilij Eroŝenko (8), Jean Forge (7) k. a.

Legu la bibliografion ĉe https://esperanto-ondo.ru/Biblo-or.htm.

Ni estos kontentaj, se ĉi tiu listo estos utila ne nur por ni, sed ankaŭ por interesatoj pri la Esperanta literaturo. Se vi trovos mistajpojn kaj aliajn erarojn, ni estus dankaj, se vi sciigus ilin al ni. Volonte ni akceptos donace tiujn originalajn beletraĵojn, kiuj mankas en nia listo. Kontaktu nin ret-poŝte.

Halina Gorecka
Aleksander Korĵenkov

Foto de Halina Gorecka

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2023/09/biblo-8

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Originala beletro en BibLO appeared first on La Ondo de Esperanto.

En la disvolvado lingvomodeloj bezonas multe da ellaborado kaj estas multekostaj, inter alie pro la necesa komputila kapacito. Sed ankaŭ ĉar estas postulataj prijuĝoj de veraj homoj, por prijuĝi en testa fazo la decidojn de la sistemo - estas ofte homoj en la tera sudo kiuj ricevas nur nesatigan salajron por tiu laboro. 

Tio funkcias tiel malmultekoste nur pro tio, ĉar en tiom da landoj estas parolata la angla. Ĉar la grandaj softvaraj firmaoj kiel OpenAI, Microsoft kaj Google havas plej ofte sian sidejon en la anglalingva sfero, ili ankaŭ fokusiĝas pri la angla - kiel sekve ankaŭ multaj programistoj en la cetera mondo. "La pli malgrandaj landoj adaptiĝis", diras la informadikisto. "Se ĉio estas en la angla, mi preferas lerni la anglan antaŭ ol mi kopias la samon ankoraŭfoje en alia lingvo. Tiel la datuma korpuso estas ankoraŭ pli tordita direkte al la angla."

La gvidanta rolo de la angla lingvo rilate al Prilaborado de Natura Lingvo (NLP) tamen komenciĝis jam multe pli frue. Unue dum la Malvarma Milito sekretaj kaj sekurecaj servoj, plej ofte el Usono, tre interesiĝis pri aŭtomata tradukado. La unuaj eksperimentoj okazis kun angla kaj rusa", klarigas profesoro pri komputada terminologio kaj maŝina tradukado ĉe la universitato de Vieno: "Tiam la konfliktoj disvastiĝis tra la tuta mondo kaj ankaŭ aliaj lingvoj fariĝis interesaj." Oni laboris ĉe tio ankaŭ pri NLP-metodoj kiel ekzemple la serĉado pri ŝlosilaj vortoj aŭ la aŭtomata resumo de longaj tekstoj - kion hodiaŭ gelernantoj tre ŝatas ĉe ChatGPT.

En multaj landoj tio tamen ne eblas - almenaŭ ne en la gepatra lingvo. Ĉar la datumoj ne estas de ĉie same disponeblaj. "Ekzemple la svahila aŭ la kurda estas tre vivantaj lingvoj, sed skribaj kaj precipe ciferecigitaj datumoj je bona kvalito apenaŭ troveblas", diras informadikistoj. Eblus uzi tiucele leĝotekstojn kaj novaĵojn, sed por la ĉiutaga lingvo oni per tio ne povus konstrui modelojn.

Je la alia flanko tute klare staras la superregado de usonaj datumoj kio ja estas zorgiga por la fakuloj: "La grandaj usonaj firmaoj decidas kiuj tekstoj estas akceptataj kaj kiuj ne. Malantaŭ tio kaŝiĝas asociacioj ĉu io estas konsiderata bona aŭ malbona, ĉu io estas interesa aŭ ne. Tion mi trovas tute malbona". Ĉiu lando povu mem decidi kio troviĝas en la artefarita inteligenteco, diras la fakulo. Aŭ mallonge dirite: "Ĉiu lingvo, ĉiu kulturo, ĉiu pensmaniero havu sian propran artefaritan inteligentecon."

24/09/2023 La 18an de septembro, miloj da loĝantoj en Darna, urbo detruita de la inundoj, esprimis sian koleron kontraŭ la aŭtoritatoj. De tiam, la Libiaj arabaj armitaj fortoj (LAAF), kiuj kontrolas la regionon, efektivigis dekojn da arestoj kaj limigis...

Hieraŭ, la 23an de septembro al la Telegrama kanalo “Esperanto-novaĵoj” (https://t.me/esperanto_news) aliĝis centa abonanto. Ĉi tiu kanalo estis fondita la 13an de julio 2023 por diskonigi koncizajn Esperanto-novaĵojn, ĉefe el la ĉiutage aktualigata novaĵretejo “La Ondo de Esperanto” (https://sezonoj.ru).

Telegramo estas senpaga nuba tujmesaĝilo por komputiloj kaj poŝtelefonoj. Esperantistoj uzas ĝin por sendi tekstajn kaj voĉajn mesaĝojn, kaj por telefonvoki kaj videovoki aliajn parolantojn. Eblas sendi per ĝi ĉian enhavon: bildoj, filmetoj, movbildoj, glumarkoj kaj dosieroj. En Telegramo funkcias grupoj, en kiuj esperantistoj interparolas pri diversaj temoj, kaj kanaloj. Kanalo estas unudirekta loko kun mesaĝoj pri difinita temo. Ĉiu kanalo havas specifan temon. Malkiel grupo, kanalo ne estas loko por diskuti, sed por informiĝi pri difinita temo, sed ĉe la kanalo “Esperanto-novaĵoj” funkcias samnoma grupo/babilejo.

La plej “amasa” Esperanto-kanalo en Telegramo estas “Esperantaj memeoj” kun 539 abonantoj, sed la plej freŝa novaĵo en ĝi estis publikigita antaŭ 19 tagoj.

Se vi uzas Telegramon kaj vin interesas novaĵoj pri Esperanto kaj ties komunumo, aliĝu al la kanalo “Esperanto-novaĵoj” ĉe https://t.me/esperanto_news.

AlKo

PS. Intertempe al “Esperanto-novaĵoj” aliĝis jam 101 abonantoj.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2023/09/telegramo

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Esperanto-novaĵoj en Telegramo appeared first on La Ondo de Esperanto.

Agnes Tyrrell (1846-1883) estis ĉeĥa pianisto kaj komponistino kiu naskiĝis kaj loĝis inter la germanlingva komunumo de Bruno, ĉefurbo de Moravio, tiutempe parto de la Aŭstra-Hungara Imperio. Agnes kreskis en ĉi tiu medio parolante flue la anglan, la germanan kaj la ĉeĥan. Ŝi venis de intelekta, etburĝa familio kun anglaj radikoj flanke de sia patro kaj ĉeĥaj radikoj flanke de sia patrino. 

Ŝi studis pianon ĉe Wilhem Kunst en Bruno kaj ŝi havis sian unuan pianoprezenton en la aĝo de naŭ kiel mirinfano. Poste Agnes ricevis pianolecionojn ĉe Josef Dachs kaj Adalbert Pacher en Vieno. Pri komponado ŝi studis ĉe la Bruno-dirigentoj Toman kaj Otto Kitzler.

Agnes devis forlasi sian aktivan karieron kiel pianisto pro sanproblemoj. Ŝi havis severan koran misfunkcion kiu kondukis al ŝia frua morto je ŝia 36 jaraĝo.

Ĉar por ŝi estis fermitaj la pordoj kiel pian-interpretistino, ŝi dediĉis sian mallongan vivon al komponado. En tiu ĉi kampo Agnes Tyrrell estis tre produktiva, ŝi komponis multon en plej diversaj ĝenroj: 39 verkojn por solluda piano, 55 voĉajn komponaĵojn (kanzonojn, kaj ĥorusan muzikon) kaj arĉan kvarteton, sed ankaŭ ŝi poste dediĉis pli da atento al la orkestra laboro: ŝi verkis mazurkon, oratorion, simfonion kaj operon. 

Agnes Tyrrell estis ne nur komponistino kaj pianisto, ŝi ankaŭ havis literaturajn inklinojn. En ŝia bieno estas konservitaj pluraj el ŝiaj poemoj kaj rakontoj en la germana.

Ŝi komponis la operon en du aktoj nomita “Bertrand de Born” kiu temas pri tiu okcitana trobadoro de la XII-a jarcento. La libreto estis skribita fare de Franz Keim, adaptita laŭ la samnomaj baladoj de Ludwig Uhland.

La Uverturo en Do Minora de la oratorio “La Reĝo en Israelo”, estis verkita en 1880, sed ricevis mondpremieron nur en 2018, fare de la Orkestro “La ĝusta animo” (L'anima giusta), orkestro dirigentita de Jessica Horsley ĉe la Festivalo de “Muziko komponita de virinoj” (Frauenkomponiert) ĉe la Franca Preĝejo de Berno kaj registrita fare de la Svisa Radio. Ĝi estas la nura konata registrado de la orkestra muziko de Tyrrell.

En aprilo 2023 tiu ĉi Uverturo en Do Minora de Agnes Tyrrell estis inkludita en la programo de la koncerto de la Bath Festival Orchestra en Cadogan Hall, kune al komponaĵoj de Dvořák kaj Beethoven. Rilate al la Uverturo de Agnes Tyrrell la Cadogan Hall retpaĝo aldonas “Kun siaj bongustaj romantikaj harmonioj kaj riĉaj teksturoj, ĝi povas prave preni sian lokon apud ajna Uverturo de Beethoven, Mendelssohn aŭ Brahms.”

Malgraŭ la granda katalogo de verkoj de Agnes Tyrrell en preskaŭ ĉiu kategorio de la klasika muziko, kaj kvankam ŝia muziko, precipe ŝiaj korusverkoj, estis prezentitaj dum ŝia vivdaŭro, nur kelkaj piankomponaĵoj kaj unu kanzono estis publikigitaj.

Post intensa ekzameno de la verkoj, en 2021 la pianisto kaj muzikredaktisto Kyra Steckeweh faris alirebla por la unua fojo selekton de rimarkindaj pianverkoj de Agnes Tyrrell, publikigita fare de la Muzikeldonejo Ries & Erler.

Kvankam la muziko de Tyrrell reflektis la estetikon kaj stilon de ŝia tempo, kaj kvankam ŝi estis influita per la muziko de Liszt kaj Bruckner, ŝi povis prilabori ĉiujn tiujn influojn en tre individuan sintezon.

 

JES – la Junulara E-Semajno – estas unu el la plej grandaj Esperanto-aranĝoj de la junularo. Ĉiujare ĝi okazas ĉirkaŭ novjaro dum unu semajno, kutime en Germanio aŭ Pollando. Ĝi okazos jam la 14an fojon.

JES 2023 okazos en Storkow, inter Berlino kaj Frankfurto ĉe Odro, de la 27a de decembro 2023 ĝis la 3a de januaro 2024. Organizas ĝin ĉi-foje kelkaj aktivuloj ĉefe de GEJ (Germana Esperanto-junularo), sed ankaŭ kaj el aliaj landoj. Kune kun pli ol 200 homoj el minimume 20 landoj ni babilos, diskutos, lernos, ludos, festos kaj ĝuos ene de unika etoso! Atendas vin agrabla tempo, renkontiĝoj kun interesaj homoj kaj multaj bonaj travivaĵoj!

Ankaŭ en tiu ĉi jaro ni preparos por vi riĉan kaj buntan programon – kun koncertoj, ekskursoj, Esperanto-kursoj kaj multe pli! Aparta programo por novuloj certigos, ke vi sentos vin bone ankaŭ se vi ne jam konas multe da homoj aŭ se tiu ĉi estas via unua aranĝo!

Dum la tago okazas ekzemple prelegoj, ludoj, dancado kaj manlaboro. La tagan programon ĉefe okazigas la partoprenantoj mem – do se vi havas interesan ideon, ne hezitu malkaŝi vian proponon al ni en la aliĝilo! Ankaŭ dum la vespero kaj nokto multe okazas. En la vespera programo vi trovos ekzemple koncertojn, sed ankaŭ tradiciajn programerojn kiel la interkonan vesperon, la trinkomanĝan nokton, la silvestran balon kaj la internacian vesperon.

Kaj tio ne estas ĉio. Post la “oficiala” vespera programo estas tempo por plue “maldormi” – en la trinkejo, gufujo aŭ diskejo…

Al JES jam aliĝis 106 personoj.

Aliĝilo https://jes.vin/eo/alighoj/alighilo
Kotizoj https://jes.vin/eo/alighoj/kotizoj
Pliaj informoj https://jes.vin/eo

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post La 14a JES okazos en Storkow appeared first on La Ondo de Esperanto.

23/09/2023 « Ni ploras pro ĝojo. Hodiaŭ, ni kantas la vivon kaj dancas la ĝojon. » Per tiuj vortoj, la Granda Asembleo Aty Guasu , gvarania organizaĵo, kiu reprezentas la indiĝenajn popolojn en Brazilo, akceptis la decidon de la Ĉefkortumo. La 21an de...

Li Shijun (Esperanta nomo: Laŭlum) estis fama ĉina Esperanta tradukisto kaj verkisto, membro de la Akademio de Esperanto, kaj honora membro de Universala Esperanto-Asocio. Li Shijun naskiĝis en 1923 en la vilaĝo Shatou, en provinco Hebei, norda Ĉinio. En 1939 li eklernis Esperanton. En intervjuo aperinta en 2011 li rakontis, ke por lerni Esperanton, li mane kopiis vortaron. Farante tion li parkerigis multajn vortojn, kaj bone konis frazojn. En 1946 li funkciis kiel sekretario de la nove fondita Chengdu-a Esperanto-Asocio. En 1950 li partoprenis en la preparaj laboroj por la fondo de Ĉina Esperanto-Ligo kaj la gazeto El Popola Ĉinio. Li mem fariĝis vic-ĉefredaktoro de tiu revuo antaŭ sia emeritiĝo. Krome li funkciis kiel vic-ĉefredaktoro de Ĉina Esperanto-Eldonejo kaj ankaŭ de La Mondo, la revuo de Ĉina Esperanto-Ligo. Laŭlum estis elektita kiel membro de la Akademio de Esperanto en 1983, kaj estis reelektita plurajn fojojn ĝis sia morto en 2012 en la aĝo de 89 jaroj. En 2004 li fariĝis honora membro de UEA, kaj en la sama jaro, okaze de la 89-a Universala Kongreso de Esperanto en Pekino, li funkciis kiel la rektoro de la Internacia Kongresa Universitato. Li ricevis plurajn premiojn pro sia agado. En 2003 li ricevis de UEA la Premion Grabowski. En 2010 la Ĉina Tradukista Asocio honoris lin per Dumviva Honora Premio pri Tradukado, kaj en 2011 Ĉina Esperanto-Ligo per Dumviva Honora Premio. Li ĝuis specialan subvencion de la Ŝtata Konsilantaro de Ĉinio pro sia kontribuo al ĵurnalismaj laboroj. Laŭlum tradukis multajn ĉinajn literaturajn verkojn en Esperanton, inter ili la epopean poemaron Aŝma. Parolante pri tiu traduko li diris, ke li milfoje legis la originalan verkon kaj korektis sian tekston, ĝis li estis kontenta pri la lingvaĵo. Aliaj (sed ne ĉiuj) verkoj tradukitaj de Laŭlum estas Aŭtuno en la printempo, Ŭang Guj kaj Li Ŝjangŝjang, Elektitaj ĉinaj antikvaj poemoj ilustritaj, Frosta nokto, Mirrakontoj de Liaozhai, Ĉe akvorando, Romano pri la Tri Regnoj, Pilgrimo al la okcidento, Noktomezo, kaj Kvar generacioj sub la sama tegmento. Li iam diris, ke la arto traduki ne signifas nur ŝanĝi de unu lingvo al alia. La tradukisto ankaŭ devas arte manovri la diversajn kulturojn, kiuj prezentiĝas en la verkoj. Li verkis ankaŭ multajn lernolibrojn kaj aliajn lernilojn, ĉefe por ĉinoj. Chen Ji

Rareco de retaj rimedoj estas signo de endanĝerigita lingvo

Origine publikigita la Global Voices en Esperanto

 

Ĉi tiu artikolo estas parto de serio ekzamenante esprimliberecon [eo] kaj aliron al informoj en civitaj spacoj tra ses lingvaj komunumoj en la MENA-regiono [eo].

La iraka urbo Ĥalabĝa [eo] situas en la kurdia montaro proksime de la irana landlimo kaj estas plej konata pro la tragika uzo de kemiaj armiloj [eo] kontraŭ la loĝantaro fare de la armeo de Saddam Hussein [eo].

Jarojn poste, la urbo akiris rekonon ene de la kurda cifereca spaco, danke al juna viziulo nomata Bokan Jaff , loĝanto de Ĥalabĝa. Jaff akiris anglan diplomon ĉe la Universitato de Sulajmanija [en] en 2014 kaj transprenis la rolon de tradukisto de informoj por sia komunumo. Ĉi tio gravegas ĉar ili renkontis malfacilaĵojn aliri esencajn retajn informojn en la kurda lingvo, inkluzive de tutmondaj novaĵoj, sekureco, sanservo kaj pli. Precipe kurdaj universitataj studentoj luktantaj por trovi retajn informojn en sia gepatra lingvo multe aprezis la helpon de Jaff.

Ĉar Jaff iĝis pli konscia kaj pri la manko de kurdaj retaj resursoj kaj pri la malfacileco pro limigita scipovo de la angla kaj araba lingvoj inter kurdaj parolantoj, li ekkomprenis la urĝan bezonon de plibonigita alireblo al informoj en la kurda lingvo.

Kun multe da persistemo, li komencis ok-jaran vojaĝon kiel volontulo ĉe Google. Lia celo estis integri la soranan [eo], ofte konatan kiel kurdî nawendî (کوردیی ناوەندی), elstara lingvo ene de la kurda lingvaro [eo], en la lingvojn apogitajn per la tradukprogramo Google Translate [eo].

Jaff sukcese tradukis pli ol 2 500 000 frazojn, proverbojn kaj unuopajn vortojn. Rezulte de tio, la sorana lingvo estis oficiale aldonita al Google Translate en majo 2022, el kio ekestis komunumo de soranaj tradukistoj. En intervjuo kun Global Voices, Jaff diris, “La manko de enhavo en la kurda malfaciligis al ni trovi la informojn kiujn ni bezonas kaj malhelpis la evoluon de la kurda lingvo en la cifereca mondo.”

La kompleksa pejzaĝo de kurdaj lingvoj enrete

La kurda lingvaro [eo] estas lingvo aŭ grupo de lingvoj parolataj de la kurdoj [eo], indiĝena etna komunumo de ĉirkaŭ 30 milionoj da homoj. Indiĝenaj el la regionoj de Mezoriento kaj Okcidenta Azio [eo], ili kundividas kulturon, lingvan heredaĵon kaj identecon, kvankam ili estas disigitaj trans kvar nacioj: Turkio, Irako, Sirio kaj Irano [eo].

Kurdaj lingvoj konsistas el malsimilaj sed interligitaj lingvaj variantoj [eo] ne reciproke interkompreneblaj. La ĉefaj du lingvoj estas la kurmanĉa [kurmanji, کورمانجی ] aŭ la norda kurda, parolata en Sirio, Turkio, Kaŭkazo [eo], kaj partoj de Irako, kaj la sorana [soranî, سۆرانی ] aŭ la centra kurda lingvo (kurdî Nawendî, کوردیی ناوەندی) kiu estas plej parolata en Irako kaj Irano. La sorana, kune kun la araba, havas oficialan statuson en Irako kaj ĝi [tie] estas ofte nomata la “kurda” lingvo en oficialaj dokumentoj. Ĉiu el ĉi tiuj lingvoj estas parolataj de milionoj da homoj.

Tiuj lingvoj utiligas malsamajn alfabetojn: la kurmanĉa [eo] uzas la latinan (romian) alfabeton, dum la sorana [eo] uzas la aramean (araban) alfabeton.

Kvankam la kurdaj lingvoj posedas riĉan historion, famkonataj pro vasta vortprovizo kaj esprimkapabloj, ili alfrontas mankon de retaj rimedoj. La malsamaj alfabetoj, kune kun la foresto de normigado kaj daŭrantaj potencrivalecoj inter kurdaj komunumoj, kontribuas al la defioj.

Krome, ĉi tiuj defioj estas kunmetitaj de restriktoj truditaj de subpremaj registaroj, cenzuro, kaj limigoj por libere esprimi sin en ĉiuj landoj kie kurdoj loĝas. 

La malabundeco de retaj rimedoj devigis kurdparolantojn fidi aliajn lingvojn kiel la araba, la angla, la turka kaj la persa. En konversacio kun profesoro Dara Hameed, kurdlingva doktoro kiu instruas ĉe la Universitato de Garmian, Jaff klarigis al Global Voices kiel tiu manko de retaj informoj kaj teknikaj rimedoj negative influas kurdajn akademianojn en Irako.

Ni alfrontas ĉi tiujn defiojn ĉiutage, precipe kun niaj universitataj studentoj. Ekzemple, en la kurda fako, kaj mi kredas, ke ĉi tio estas ofta afero en diversaj altlernejoj, ekzistas grava manko de kurdaj rimedoj disponeblaj en Interreto. Miaj studentoj renkontas defiojn kiam ili provas aliri informojn en la kurda lingvo.

Ili estas devigataj uzi fontojn en aliaj lingvoj per elektronika tradukado, kio ne estas sen problemoj. Alternative, ili restas kun neniu alia elekto ol turni sin al multekostaj tradukistoj. Sekve de tio, ĉi tiuj studentoj estas nekapablaj plene utiligi la avantaĝon de teknologio.

Hameed plue klarigis, ke ĉi tiu afero estas limigita al la reta sfero. Li aldonis:

La problemo kuŝas en la reta sfero, ne eksterrete. La kurda lingvo estas lingve diversa. Imagu havi sole por “خۆشەویستی” (amo) jam ses vortojn.

Nia devus fokusi traktadon de normigaj aferoj, dialektikaj dividoj kaj politikaj premoj, ĉar ĉi tiuj faktoroj malfaciligas la kurdan lingvon enrete prosperi.

Politika batalo de irakaj kurdoj por rekono kaj lingvaj rajtoj

Dum jarcentoj, la kurdoj batalis por kaj sendependeco kaj rekono ene de la landoj en kiuj ili loĝas, konsistigante la plej grandan senŝtatan etnan komunumon en la mondo. Ĉi tiu lukto devenas de koloniaj traktatoj kiel la Traktato de Laŭzano la 24-an de julio 1923 kiu dividis la kurdojn inter kvar landoj. 

Kompare kun najbaraj landoj, kurdoj en Irako spertas relative favoran situacion. Ekzemple, Irako estas la nura lando kie la kurda [soranî] estas agnoskita kiel oficiala lingvo, kaj ĝi ankaŭ estas la sola loko kie kurdoj ĝuas konsiderindan aŭtonomion. 

Esploro de Lauren Walter ĉe la [usona] Universitato Depaul en 2018 rivelis ke dum la brita mandato, urbaj kurdaj naciistoj preferis la soranan [sorani], dum la kurmanĉa [kormanji] ludis pli fortan literaturan rolon, donante al la sorana pli grandan politikan influon. Malgraŭ tio, estis intereso dividi la parolantojn de ĉi tiuj lingvoj. “Ambaŭ dialektoj vivis en relativa harmonio ĝis Irako akiris sendependecon en 1931. Post la akiro de sendependeco, la iraka registaro provis kontraŭmeti parolantojn de la sorana kaj tiujn de la kurmanĉa por preventi ke la kurda estu agnoskota kiel oficiala lingvo.”

Decida mejloŝtono por la kurda lingvo en Irako estis la Iraka-Kurda Interkonsento pri Aŭtonomio de la 1970-aj jaroj [ankaŭ konata kiel la iraka-kurda interparoloj pri paco], subskribita la 11-an de marto 1970 fare de la iraka registaro kaj kurda gvidanto Mullah Mustafa Barzani [eo].  Post jardekoj da armitaj konfliktoj kaj streĉitecoj inter la iraka registaro kaj la kurdaj komunumoj en Irako, tiu interkonsento zorgis por la agnosko de la sorana kiel oficiala lingvo en lokoj kun kurda plimulto. Ĝi ankaŭ certigis al la kurdoj politikan reprezentantaron en registaraj entoj.

Tamen, la vojo al parollibereco [eo] por kurdoj en Irako estis kompleksa kaj submetata al fluktuado laŭlonge de la tempo. Post la interkonsento, subpremo estis intensa sub la registaro de Saddam Hussein, kun postaj periodoj de provita agnosko de la rajtoj de kurdaj komunumoj en Irako.

Defioj kun lingva normigo kaj aliro al informoj

Esploro indikas ke en landoj kun dominaj lingvoj, parolantoj de minoritataj lingvoj ofte alfrontas marĝenigon kaj limigitan aliron al informoj. En kurda Irako, internaj konfliktoj inter kurdaj lingvoj, precipe pri la sorana kaj la kurmanĉa, ne nur intensigas marĝenigon kaj dividon sed ankaŭ malhelpas la retan reprezentadon, evoluadon kaj disvastigadon de la lingvo.

Ĝis hodiaŭ, la kurdoj ne havas universale akceptitan skribnormon, kun politikaj partioj en la Kurdio-regiono implikitaj en disputoj pri normigado. Malgraŭ diversaj provoj, normigita versio restas iluzio. 

Ĉi tiu manko de lingva unueco kaj normigado kreas obstaklojn por tiuj, kiuj serĉas retajn informojn kaj rimedojn en sia gepatra lingvo.  Aldone, ĝi malhelpas efikan kundividon de informoj, limigante la kapablon de la kurdoj kontribui al la cifereca mondo.

Ĉi tiu kunteksto sugestas, ke se kurmanĉparolanta kurdo deziras komuniki kun kurdo parolante la soranan, ili povus uzi ĉu la araban, la turkan aŭ la persan por ebligi komunikadon inter ili.

Parolante kun Global Voices (Tutmondaj Voĉoj), Goran Rasoul, sukcesa verkisto, poeto kaj rakontisto, enprofundiĝis en la personajn sekvojn de internaj lingvonormigaj konfliktoj. Goran havas magistron en moderna literatura kulturo ĉe la Universitato de Hertfordshire [Britio] kaj havas pli ol 12 jarojn da sperto en la evoluigo kaj humanitara laboro [eo] kun kaj lokaj kaj internaciaj organizaĵoj.

Multaj homoj en mia rondo konstante luktas por rete aliri informojn aŭ por trovi taŭgan enhavon pri diversaj temoj kiel literaturo, politiko kaj lingvaj studoj. Mi ofte devas serĉi informojn en aliaj lingvoj se temas pri specifaj aferoj rilataj al Kurdio [eo], la kurdoj [eo] kaj la kurda lingvaro [eo].

Goran klarigis, ke en la pasinteco, la nombro da parolantoj determinis ĉu lingvo pluvivos, sed hodiaŭ ĝi dependas de la haveblo de cifereca enhavo. Tiu manko de reta enhavo estas uzata por indiki ke lingvo malprosperas kaj estas en danĝero. Li aldonis: “Ĉi tio validas por ĉiuj lingvoj, sed ĝi estas precipe decida por la kurda. Politikaj kaj ekonomiaj konfliktoj damaĝis la kurdan lingvon, substrekante la urĝecon prioritatigi ĝian konservadon kaj varbadon.”

Revenante al Bokan Jaff, li kaj lia teamo utiligas la potencon de artefarita intelekto [eo] por plibonigi la kvaliton de tradukoj. Ili ankaŭ serĉas instigi verkistojn kaj esploristojn rete kundividi sian laboron, celante altigi la volumon de retaj enhavoj en la kurda lingvo. Jaff diris: “Publikaĵoj estu rete alireblaj, ne nur en la formo de fizikaj libroj kaj revuoj. Tekstoj kaj libroj devas esti alŝutataj en diversaj ciferecaj dosierformatoj por certigi la kompiladon de ampleksa kaj diversa datumaro.”

Jaff opinias, ke kurdaj intelektuloj subtaksas retan eldonadon. Tamen, estas grave agnoski, ke retaj rimedoj estas ŝlosilaj por revigligi la lingvon. Tiuj kun la kapablo kontribui devus esti instigataj por oferti al la kurda komunumo aliron al tiuj valoregaj retaj rimedoj.

Verkita de  Tara Aziz Tradukita de  Herman Dekeŭnink · Vidu originalan artikolon [en]

Verkrobotoj kiel ChatGPT brilas precipe anglalingve, dum ili neglektas ĝis nun plej multajn aliajn lingvojn. Kiel bone ili regas lingvon, tio ne estas pro ecoj de la lingvo mem, sed estas pli demando pri la disponeblaj datumoj, la kulturo - kaj nelaste la financado. 

Ni troviĝas en la "printempo de la artefarita inteligenteco", diras informadikisto ĉe la komputada fako de la universitato de Linz. Ĉe la aŭtomata generado de tekstoj dum la pasintaj jaroj okazis multaj progresoj. Mondskale estas parolataj proksimume 7.000 lingvoj, 57 el ili regas la plej fama babilanta produktanta antaŭtrejnita transformilo - pli bone konata kiel ChatGPT. Tamen tio funkcias depende de la lingvo jen pli bone, jen malpli bone. Dum ĝiaj kapabloj estas limigitaj en plej multaj lingvoj, inter ili troviĝas ankaŭ Esperanto, tiu plej konata tekstogenerilo brilas precipe en la angla lingvo.

Se oni demandas ĝin kial ĝi estas en kelkaj lingvoj pli malbona ol en aliaj, tiam tiu verkroboto respondas mem: "Miaj kapabloj varias en diversaj lingvoj pro la malsamaj kvantoj kaj kvalito de la disponeblaj trejnaj datumoj. Ekzemple mia produktivo en kompleksaj lingvoj kiel la araba pro la ambicia gramatiko povus esti malpli bone evoluinta ol en lingvoj kun ampleksaj ciferecaj fontmaterialoj kiel la angla."

Tie la roboto mencias jam mem la plej gravajn punktojn: Temas precipe pri la kvanto kaj kvalito de la datumoj per kiuj la programo estas trejnita: "Ju pli da datumoj mi havas, ju pli grandaj estas la modeloj, kaj ju pli da kalkula kapacito estas disponebla, des pli bona estas la rezulto", klarigas la estro de la instituto pri maŝinlernado ĉe la universitato de Linz. Dum jardeko oni estis provinta tion per malgrandaj datumaroj, sed oni ne atingis multe - ĉar la tiel nomataj larĝaj lingvomodeloj superas ĉiujn antaŭajn alirojn. "Pli da datumoj alportas pli ol saĝajn ideojn - ili alportas pli bonajn datumojn, pli ol pli bonaj aŭ pli rapidaj algoritmoj."

De kie devenas ĉiuj tiuj datumoj? Plej multaj generkapblaj lingvomodeloj baziĝas sur "Common Crawl" kiu estas libere alirebla arkivo kun 250 miliardoj da retpaĝaroj. ChatGPT ricevas pli ol la duono de siaj datumoj el tiu platformo. En ĝi estas disponeblaj principe retpaĝaroj en proksimume 160 lingvoj, 46 procentoj el ili estas tamen en la angla. Poste sekvas granda rompo, la duan rangon okupas la rusa kun 7 procentoj, la germana situas ĉe la tria rango kune kun la ĉina. Nehindeŭropaj lingvoj aperas nur en eta frakcio. Ekzemple la bantu-lingvo svahili ja havus same tiom da hejmparolantoj kiel la germana, sed ili ampleksas eĉ ne centmilonon en la datumarkivo de Common Crawl.

"La softvar-disvolvaj firmaoj sin demandas, kiom da klientoj ni havas kiuj parolas la svahilan - aŭ la kurdan? Kion ni elprofitas per plibonigo de tiuj lingvoj? Kaŝiĝas multe da ekonomio malantaŭ tiuj Larĝaj Lingvomodeloj", klarigas la informadikisto en Linz. La modeloj produktas ĉe tio delonge ekzistantan malegalecon: La 20 plej multe parolataj lingvoj estas parolataj de pli ol 50 milionoj da homoj - la duono de la monda loĝantaro povas komuniki en tiuj lingvoj. Plej multaj lingvoj tamen estas parolataj de malpli ol 10.000 homoj. Por preskaŭ 90 procentoj de ĉiuj lingvoj ekzistas apenaŭ ĝis neniuj tekstodatumoj, pro kio ili estas en la lingvoteknologio praktike ignorataj.
 

(dua parto sekvos)

Ni invitas vin partopreni en la 20a Novjara Renkontiĝo (NR), kiu okazos de la 27a de decembro 2023 ĝis 3a de januaro 2024 (de merkredo ĝis merkredo) denove en Wiesbaden, 40 km okcidente de Frankfurto ĉe Majno en kiu ni jam trifoje kaj tre agrable kunestis jarfine. Refoje ni ĝuos agrablan etoson kun amikoj, konatoj kaj novuloj. Multaj denove estos el la meza generacio, kun aŭ sen kunuloj kaj infanoj; ni sincere bonvenigos homojn pli aĝajn kaj pli junajn.

Ankaŭ ĉi-foje ni sukcesos kunmeti belan kaj varian programon, kiel pasintjare kaj dum la antaŭaj NRoj kun multaj prelegoj, diskutgrupoj, gimnastiko kaj manlaborado, vespera programo, koncertoj, silvestra festo, multa ludado, ekskursoj k. a.

Samtempe okazos la 13a Novjara Internacia Semajno (NIS) por junuloj kaj junaj plenkreskuloj. Montriĝis dum la pasintaj NR/NIS, ke la kunestado de ambaŭ celgrupoj tute bone funkcias. Ni antaŭvidas ankaŭ ĉi-foje kune loĝigi la NIS-partoprenantojn. (La ceterajn koridorojn ni dividos inter familioj kun infanoj kaj pli kvietemaj unuopuloj kaj paroj.)

Dum la lastaj jaroj en NR/NIS kunvenos kutime 180 ĝis 220 homoj; ili aĝis inter kelkaj monatoj kaj naŭdeko da jaroj. Partoprenis kutime trideko da familioj kun proks. kvardek ĝis sesdek infanoj kaj junuloj. Krome ĉeestis kvindeko da unuopuloj kaj paroj sen infanoj. Ili loĝas en deko da landoj – proksimume duono venas el eksterlando kaj kreas bele internacian etoson. Al tiu kontribuas ankaŭ, ke por trideko da infanoj kaj junuloj Esperanto estas denaska lingvo.

La unua aliĝperiodo finiĝos la 2an de oktobro 2023.

Retejo http://esperanto.land/nr/#nr
Aliĝilo http://esperanto.land/nr/alighilo.shtml#alighilo
Kotizo http://esperanto.land/nr/kotizoj.shtml#plena

Lu Wunsch-Rolshoven
EsperantoLand
http://esperanto.land/

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Komune festi la Novan Jaron en Wiesbaden appeared first on La Ondo de Esperanto.

Diabeto estas grava problemo de sano en la tuta mondo. Medicinistoj klopodas pristudi ĝin laŭ ĉiuj aspektoj, kaj indiki rimedojn por ĝin eviti. La faka revuo  Sports Medicine publikigis antaŭ ne longa tempo kuriozan artikolon pri nova maniero preventi tiun malsanon. Oni konkludis, ke nur kelkaj minutoj da piedirado aŭ simpla starado post la manĝoj povas malpliigi la riskojn de apero de tipo2-diabeto kaj korvaskulaj malsanoj. La studaĵo estis kunmetado de datumoj elprenitaj el sep aliaj sciencaj esploroj farita en la Universitato de Limerick, en Irlando. 

Pli detale: la datumoj montris, ke homoj, kiuj regule piediris en modera rapideco post la matenmanĝo, post la tagmanĝo kaj post la vespermanĝo havis malpli altajn nivelojn de sukero kaj insulino en la sango, kompare kun tiuj, kiuj restis senmovaj. Krome, homoj, kiuj staris dum kelkaj minutoj post la manĝoj havis malpli altajn nivelojn de sukero en la sango, sed ne de insulino.
 
Insulino estas hormono, kiun la pankreato produktas, por digestado de glikozo. Kiam oni manĝas, la glando ricevas signalon, ke insulino estas necesa, sed tiu produktado havas limon. Se tiu sistemo ne plene funkcias, tiam pliiĝas la kvanto da glikozo en la sango — kaj tio estas diabeto.

Se oni praktikas korpekzercojn en taŭga reguleco, tiam la glikozo englutita estas pli efike “bruligata”, ĉar ĝi estas tuja fonto de energio por la korpo. Se oni faras tion tuj post la manĝo, la kvanto da glikozo en la sango ne tiom kreskas, kaj tio faciligas la laboron de la pankreato. Laŭ la nova irlanda studaĵo, sufiĉas 2 ĝis 5 minutoj da piedirado por eviti grandan kvanton da glikozo en la sango, post ĉiu manĝo. Tamen, se oni piediras dum 15 minutoj, tiam la rezulto estas eĉ multe pli bona.

Diabeto estas severa malsano, kiu nuntempe plimultiĝas en la mondo pro la plimultiĝo de trograsaj homoj kaj aliaj sociaj faktoroj. Nesana dieto kaj manko de korpekzercoj estas aliaj faktoroj.  En la jaro 2015, laŭ kalkuloj faritaj de internaciaj organizoj, ekzistis  pli ol 400 milionoj da diabetuloj en la mondo. Tamen, tiu kvanto konstante kreskas.

Ekzistas du tipoj de diabeto: tipo 1 (kiu rezultas de misfunkciado de la imuno-sistemo), kaj tipo 2, kiu dependas de genetiko kaj de vivostilo. Estas grave eduki la infanojn de frua aĝo pri la influo de vivostilo, por ke oni ĉesigu la plimultiĝon de diabetuloj en la mondo. 

 

La 1-10an de septembro okazis la librobienalo en Rio-de-Ĵanejro, Brazilo, la plej granda librofoiro de Latinameriko. Ĉi-jare pli ol 600 mil homoj vizitis ĝin. La vicprezidanto de UEA, Fernando Maia Jr, ĉeestis en la Esperanto-budo kaj dividis kun ni, kiuj estas liaj impresoj kaj ĉu ni povas esperi, ke novaj aktivuloj aperos:

“La kultura merkato estas defia, des pli la libra merkato, do vidi eventon tian estas unikaĵo. La Esperanto-budo allogas multe da interesatoj. La volontuloj estas karismaj kaj trafe informas. La ekspoziciataj libroj estis zorge elektitaj. Homoj miras kaj gapas post scio pri la ekzisto de kelkaj kaj tiom da libroj en Esperanto. Estas lernolibroj kaj vortaroj por aĉeto, krom libroj pri Esperanto en la portugala. Homoj ilin aĉetas!
“ Mi ne povas diri, ke certe aperos novaj aktivuloj, sed sendube multaj pozitive informiĝas. Fine de la evento pli ol 8 mil riĉenhavaj informiloj estis disdonitaj, ne hazarde, sed al homoj, kiuj alproksimiĝis por demandi. Multaj aliaj preterpasis kaj atentis pri Esperanto kaj komentis. Aldone aŭtoroj kaj eldonistoj venis, kaj okazis intervjuoj kaj interŝanĝoj. Estis granda sukceso, kaj tiu agado devas eniri la kalendaron de la internacia movado. Mi gratulas kaj dankas al AERĴ kaj BEL, kiuj tion organizas, kaj al la Amerika Komisiono de UEA pro la subteno kaj kunlaboro! Ni ĝoju!”

Fonto: https://www.facebook.com/groups/Universala.Esperanto.Asocio

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Rio-de-Ĵanejro: Esperanto en la librobienalo appeared first on La Ondo de Esperanto.

Cecilia Fabiano/LaPresse via AP Photo 22/09/2023 Ju pli la kontraŭ-migradaj politikoj de Eŭropa Unio malsukcesas, des pli ili ŝajne ricevas subtenon de la ĉefaj eŭropaj respondeculoj. Adoptante ekscesajn politikojn, kiuj iras kontraŭ la fondaj principoj...

Gasaj karbonhidrogenoj kiuj estas enaerigataj de plantoj ludas grandan rolon en la formiĝo de nuboj. Tion montras esplorista teamo en aktuala studaĵo. La ekkono povus helpi redukti la necertecojn en klimataj modeloj kaj starigi pli precizajn prognozojn. 

Nuboj konsistas el akvogutetoj. Por ke ili povu formiĝi, necesas etaj partikloj al kiuj akvovaporo povas kondensiĝi. Ĉe tiaj kondensaj ĝermoj - aŭ aerosoloj - temas pri solidaj aŭ likvaj partikloj kun diametro inter 0,1 kaj 10 mikrometroj. Ili ekestas per naturaj procezoj aŭ estas kaŭzitaj de homa aktiveco - do ekzemple salo el la maro, sablo el la dezerto, organikaj gasmolekuloj kiuj enaeriĝas de arboj, damaĝaj substancoj el industrio kaj trafiko aŭ fulgopartikloj de fajroj.

Proksimume la duono de la kondensaj ĝermoj ekestas tamen nur en la aero, tiel ke diversaj gasformaj molekuloj kunligiĝas, transiras al solida agregata stato, iom post iom kreskas kaj fine formas kondensajn ĝermojn. Tiu procedo nomiĝas novaformiĝo de partikloj.

La ĉefa parto de la homfaritaj gasoj kiuj kontribuas al la novaformiĝo de partikloj estas sulfurdioksido, kiu devenas ĉefe el la forbruligo de karbo kaj nafto. Al la plej gravaj naturaj gasoj kiuj ludas rolon en la novaformiĝo de partikloj, nombras karbonhidrogenoj kiuj estas eligataj de plantoj, precipe de arboj, nome izoprenoj, monoterpenoj kaj seskviterpenoj. Se tiuj substancoj oksidiĝas en la aero, ili formas partiklojn.

Seskviterpenoj aperas kompareble malofte, la karbonhidrogenoj tamen havas enorman efekton al la ekesto de kondensaj ĝermoj kiuj necesas por la formiĝo de nuboj, skribas la esploristoj en Svislando en faka ĵurnalo.

Dum la koncentriĝo de sulfurdioksido en la aero malkreskas pro pli rigoraj leĝoj pri la mediprotekto, la koncentriĝo de terpenoj aliflanke kreskas, "ĉar plantoj sub streso enaerigas pli da ili - ekzemple se temperaturoj kaj veteraj ekstremoj plimultiĝas kaj la vegetacio suferas pli ofte sub periodoj de sekeco", diras sciencistino pri atmosfero el la teknika universitato de Vieno. Ŝi estis prilumiginta kune kun gekolegoj el aliaj aŭstraj universitatoj la rolon de la seskviterpenoj.

Tiuj estas malfacile mezureblaj ĉar ili unuflanke tre rapide reakcias kun ozono kaj ĉar aliflanke ili aperas multe pli malofte ol izoprenoj kaj monoterpenoj. Laŭ la analizo de la sciencistoj tamen la seskviterpenoj ludas ĉe la formiĝo de nuboj gravan rolon. Ili formas ĉe la sama koncentriĝo dekoble pli da partikloj ol ambaŭ aliaj organikaj substancoj.

La esplorrezultoj povus ankaŭ kontribui por redukti necertecojn pri klimataj modeloj kaj fari pli precizajn prognozojn. Tiucele apud la izoprenoj kaj monoterpenoj ankaŭ la seskviterpenoj devus esti enkalkulitaj kiel propra faktoro en la klimataj modeloj, diras la aŭtoroj de la studaĵo.

La prognozoj pri la tuttera klimata varmiĝo montras necertecojn. Kaŭzo por tio estas ke ne ĉiuj procedoj en la atmosfero estas komprenataj, ekzemple kiel la en ĝi troviĝantaj gasoj kaj ŝvebaĵoj kontribuas al la formiĝo de nuboj. Tio tamen estas esenca faktoro por la klimato, ĉar nuboj reflektas la sunradiadon kaj tiel havas malvarmigan efekton.
 

La 19an de septembro 2023 en Valencio forpasis

Augusto Casquero de la Cruz (1945-2023)

Augusto Casquero estis oficiro de la hispania armeo, instruisto, logopedo kaj esperantisto (ekde 1969). Dum ses jaroj li instruis Esperanton en la filologia fakultato en Valencio, krome li instruis la lingvon en aliaj hispaniaj urboj kaj eksterlande, interalie, de Ĉinio kaj Usono. Kiel movadorganizanto Augusto Casquero estis prezidanto de Madrida Esperanto-Liceo kaj de Valencia Esperanto-Federacio, kaj dum 2005-08 de Hispana Esperanto-Federacio; komitatano A de UEA (2002-06, 2012-13) kaj prezidanto de la Loka Kongresa Komitato de la 78a Universala Kongreso en Valencio (1993), vicprezidanto de Monda Turismo.

Augusto Casquero de la Cruz estas laŭreato de la internacia premio Ada Fighiera-Sikorska (2004) kaj de la diplomo de UEA pri elstara agado (2011).

Ni funebras pro la forpaso de Augusto, kun kiu ni en la 1990aj jaroj kunlaboris en kadre de Monda Turismo; li verkis artikolojn por Ruslanda Esperantisto kaj La Ondo de Esperanto kaj en 2003 vizitis Kaliningradon okaze de la Zamenhofa Semajnfino. Ni kondolencas al liaj familianoj kaj proksimuloj.

Halina Gorecka
Aleksander Korĵenkov

Foto: El Popola Ĉinio https://mallonge.net/casquero

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2023/09/nekrologo-71

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Augusto Casquero forpasis appeared first on La Ondo de Esperanto.

LILIAN CAZABET / HANS LUCAS / AFP 20/09/2923 La aŭtoroj de studaĵo, publikigita en la revuo PNAS , listigis formorton de 73 genroj. Tiu fenomeno devintus daŭri 18 000 jarojn, tute ne 500. Kun la rapida malapero de multaj bestaj specioj, la homoj estigas...

Kuirilo por polento kaj teorio de disvastiĝo de novaĵoj 

En mia antaŭa sonartikolo, parolante pri preparo de polento mi asertis: "Ne estas mallongigo por preparo de bonega polento: ĝi postulas 25-30 minutojn de atenta kuirado kun daŭra miksado de la kaĉo". Kompreneble, estas ankaŭ aliaj kuiraĵoj nepre postulantaj tre longtempan daŭran miksadon dum kuirado, ĝis ekz. la fama argentina "dulĉe de leĉe" aŭ laktokaramelo, kiu postulas, laŭ la originala neimitebla tradicia recepto, du horojn kaj duonon de senĉesa miksado!

Ĝuste antaŭ 20 jaroj, ĉi tie en Israelo, kibuca komenca entrepreno elpensis kaj produktis novigan elektran kuiraparaton. Oni ĝin surmerkatigis sub la nomo "dayaChef", tre verŝajne el la kunmeto de la punĝaba termino "daya" (t.e. "kompato") kun la konata vorto "chef" (t.e. "ĉefkuiristo"); do, oni intence celis mildigi la "penon" de tiuj, kiuj ŝatas (aŭ devas) pasigi sian tempon en kuirejo.

Tiu ĉi kuirilo fakte estis sintezo de kelkaj novigaj bazaj karakteraĵoj:
efika kuirado, fritado en profunda oleo, aŭtomata miksado (en maniero kontinua aŭ malkontinua aŭ kun longaj intervaloj), du tempomezuriloj (unu por la taŭga kuiradtempo kaj la alia por la tempoj kaj ritmoj de miksado), kaj fine, speciala kuirpoto je 4,3 litroj.

Tiu-tempe oni reklamadis la kuirilon kiel unikan sistemon, kiu permesas kuiradon de prilaboritaj pladoj sen tro da engaĝiĝo.
Jen kiom alloge la reklamado (vidu ankaŭ en la supra bildo) prezentis la "virtojn" de la noviga kuirilo "dayaChef":

* ĝi vaporkuiras legomojn kaj manĝaĵojn sen tro da grasoj,

* kuiras rizon kaj pastaĵojn sen postuli daŭran miksadon,

* fritas anstataŭante specife dediĉitan aparaton,

* preparas polenton, pureon kaj pasteĉon senpene,

* preparas facile kaj akurate fajnajn marmeladojn kaj kremojn,
* kuiras stufaĵojn sen postuli atenton,

* kuiras per akva mergovarmigo sen postuli duoblan poton,

* perfekte kuiras pladojn laŭ la orienta kuirmaniero,

* kaj eĉ preparas eksterordinaran pufmaizon!

Kompreneble, mi, kiel teknomaniulo kaj amatora kuiristo, malkovrinte la novaĵon, tuj entuziasme aĉetis kaj ruze donacis ĝin al mia edzino. Sed fakte post kelkaj komencaj feliĉaj provoj, la revolucia kuirilo fariĝis, ĝis nuntempe, eleganta surmeblaĵo en nia kuirejo, tre malofte uzita! Same, "dayaChef", malgraŭ sia perfekta funkciado, fiaskis kiel komerca varo.

Klopodante nun analizi la kaŭzojn de tiu surpriza malsukceso, mi ankaŭ rememoris pri artikolo de nia brila samideano Dennis Keefe en La Balta Ondo, "Teorio de disvastiĝo de novaĵoj, aplikata al Esperanto" (vidu ĉi tie).

Mi citas: "Multe da esperantistoj, kiel multe da aliaj homoj, kredas, ke se nova ideo aŭ nova produkto estas pli bona ol konkurencaj ideoj kaj varoj, ĝi nature estos post nemulta tempo akceptata aŭ aĉetata de homoj. ... Eĉ bonaj ideoj (boneco dependas de la perceptado kaj vidpunkto de la celgrupo) ofte bezonas multajn jarojn antaŭ ol esti akceptataj".

Do karaj samideanoj, ni fide akceptu la vortojn de nia L.L.Zamenhof el lia poemeto "La vojo":

L'espero, l'obstino kaj la pacienco –
jen estas la signoj, per kies potenco
ni paŝo post paŝo, post longa laboro,
atingos la celon en gloro.

Tio estas:  "La Estonto Estas Nia"!

En 2020, 2021 kaj 2022 UEA, pere de sia Amerika Komisiono, kaj Kolombia Esperanto-Ligo (KEL), kunlabore kun Hispana Esperanto-Federacio (HEF) kaj TEJO, realigis virtualajn Esperanto-kursojn por hispanparolantoj. Entute ĝis nun aliĝis pli ol 1500 lernintoj el 29 landoj. La kursoj estas senpagaj kaj celas komencantojn kaj progresantojn. Ĉiu lernanto havas aliron al vasta materialo, parolsesioj, lerniloj kaj virtualaj lecionoj gviditaj de spertaj esperantistoj, kiuj volontule instruis la bazojn de la lingvo, prononcadon, historion kaj panoramon de la Esperanto-movado kaj aliajn temojn.

En 2023 la kurso okazos de la 30a de septembro ĝis la 22a de novembro, tiel ke ĉiuj lernintoj povos post konkludo de la kurso tuj eniri Esperantujon per partopreno en la 4a Virtuala Kongreso de Esperanto, komenciĝonta la 23an de novembro: https://vk.esperanto.net/2023.

La kurson oni proponas al lernantoj laŭ du diversaj horaroj: je la 17:00 UTC kaj je la 00:00 UTC, ĉiujn merkredojn kaj sabatojn, aldone al kromsesioj por solvi dubojn, pliesplori temojn kaj amike esperantumi kun aliaj lernantoj kaj ĉeestantoj. Ĝis la 26a de septembro eblas aliĝi al la kurso, ĉu kiel komencanto ĉu kiel progresanto ĉu kiel kunlaboranto, per la ligilo esperanto.co/cursos/c23/, kie ankaŭ troviĝas kelkaj eblaj demandoj kaj respondoj krom detala kalendaro kaj enhavo.

Ĉiujare la enhavo de la kurso pliboniĝas kaj la instrumetodoj evoluas. Jam en 2020, okaze de la Tago de Ameriko kelkaj el la lernintoj povis post la kurso plene sukcese prelegi, tute flue. Similaj fluaj paroladoj ankaŭ estis en 2021, okaze de la fermo de la 2a Esperanto-kurso por hispanparolantoj, kiam centoj da novaj esperantistoj ĉeestis kaj multaj povis esprimi sian dankon per la ĵus lernita lingvo.

Ĉar la kurso estas tute senpaga por ĉiuj aliĝintoj, kaj aldone UEA planas simbole kompensi la instruistojn kaj organizantojn, se vi volas kaj povas helpi, via amika donaco bonvenas al la (Fondaĵo Ameriko de UEA). Pagmanieroj troviĝas ĉe http://uea.org/alighoj/pagmanieroj. Se eble, bonvolu informi al financoj@co.uea.org pri via donaco, indikante “E-kurso”.

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2023, №1130.

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Esperanto-kurso por hispanparolantoj en 2023 appeared first on La Ondo de Esperanto.

Jam antaŭ du jaroj la komitato de UEA decidis, ke la libroservo de la asocio estonte estos prizorgata de la organizaĵo E@I en Slovakio. Tamen ĝis nun la afero pendas, ŝajne ĉar oni ne sukcesis konsenti pri la konkretaj kondiĉoj de la transdono. Provizore la libroservon partatempe prizorgas Ionel Oneț, kiu devus emeritiĝi fine de 2022.

La libroservo de UEA en la Centra Oficejo.

Spite la retan epokon, libroeldonado kaj tutmonda vendado de libroj restas angulŝtono de la Esperanta kulturo. Iam gravan rolon en la eldona kampo havis Universala Esperanto-Asocio, sed la agado de UEA sur tiu tereno praktike ĉesis. Post 2019 aperis ĉe UEA nur unu verko: ilustrita historio de Unesko kun la titolo ”De ideoj al agoj”. Eĉ tiu verko estas dulingva (Esperanta/ĉina) komuna eldonaĵo de UEA kaj Unesko.

Ankaŭ en la distribuado de libroj en Esperanto UEA dum jardekoj havis centran rolon. Eĉ se landaj kaj regionaj libroservoj precipe ekster Eŭropo estis gravaj por komencantoj, nur UEA ĉiam povis oferti plenan elekton de libroj el la tuta mondo kaj el multaj epokoj. La plej grava internacia konkuranto, la libroservo de Flandra Esperanto-Ligo, povis proponi proksimume duonon el la titoloj haveblaj ĉe UEA.

Laŭ raporto pri la Esperanta libromerkato dum la jaroj 2001–2010, aperinta en la revuo Esperanto en decembro 2011, verŝajne duono de la tutmonda Esperanta librovendado okazis tra UEA. Kiel statas la afero nun ne klaras, ĉar nova jardeka raporto ne aperis en 2021.

Jam de du jaroj malklaras la plua sorto de la libroservo de UEA. La domo en Nieuwe Binnenweg 176, kie troviĝas la libroservo kaj granda parto de la stoko, estas vendota. En septembro 2021 la komitato decidis, ke la libroservo estos transdonita al la organizaĵo E@I en Slovakio, kiu liveru servojn al UEA laŭ kontrakto.

Jam dum la koncerna komitata kunsido la aranĝo vekis kritikon, ĉar mankis informoj pri la enhavo de la proponata kontrakto.

– Mi ne emas principe konsenti pri kontrakto, pri kies konkretaj kondiĉoj mi nenion scias. Ne nur ĉar laŭ mi ne estas logike unue aprobi servoprovizanton kaj nur poste difini la kondiĉojn, sed ankaŭ ĉar ĝis nun mi nenion konkretan scias pri la maniero kiel estis elektita tiu ĉi servoprovizisto, diris tiam komitatano Mariana Evlogieva.

Komitatano Hans Becklin proponis, ke oni faru publikan alvokon pri alternativaj proponoj. La estraro argumentis, ke ĉiuj necesaj esploroj pri alternativoj jam estis faritaj, sed ne eblis publike raporti pri ili, ĉar kritiko pri aliaj proponantoj de servoj povus esti ”ofenda”.

La propono de la estraro transdoni kaj la kongresan administradon kaj la libroservon al E@I estis sekve aprobita post voĉdono. Dum la kongresa administrado jam estas prizorgata de E@I, pri la transdono de la libroservo dum du jaroj ne okazis ajnaj videblaj paŝoj.

Fine de 2022 devus emeritiĝi la multjara respondeculo pri la libroservo, Ionel Oneț. Por ke la libroservo simple ne ĉesu funkcii, la estraro de UEA tiam petis lin provizore daŭrigi sian laboron.

”Nia libroservisto konsentis deĵori kelkajn pliajn monatojn”, la estraro raportis al la komitato la 8-an de januaro, post kiam Libera Folio petis klarigon pri la estonteco de la libroservo.

Peter Baláž. Foto: E@I

De tiam pasis pli ol kelkaj monatoj, sed daŭre haveblas neniaj informoj pri la estonteco de la plej grava librovendejo en Esperantujo. En januaro, jam post la apero de artikolo pri la temo, Libera Folio ricevis respondon de Peter Baláž, la kunordiganto de E@I, kiu dementis la aserton, ke lia organizaĵo prokrastas la aferon:

– E@I ne prokrastas subskribon de la kontrakto, ĉar la kontrakto ne pretas ankoraŭ. Por ĝuste fari ĝin bone (kaj eviti eblajn postajn problemojn) ni provas solvi ĉiujn defiojn kaj eblajn obstaklojn. Tial mi nun komunikas kun jurista firmao, por trovi la plej bonan solvon por tiu transpreno kaj prizorgo de la libroservo.

Laŭ li, la spaco por la libroservo jam en januaro baze pretis, kvankam mankis kelkaj aferoj, kiel alarmo kaj kameraoj kaj asekuro, por ke la libroj povu esti sekure transprenitaj kaj stokitaj.

– Do jes ni daŭre interesiĝas kaj pretas akcepti tiun ĉi taskon kaj defion, li konfirmis tiam.

Peter Baláž tiam supozis, ke la afero povos preti en marto, sed kiam Libera Folio en marto kontaktis la prezidanton de UEA, Duncan Charters, estis nenio nova por raporti:

– Rilate la Libroservon, ankaŭ tiuj aranĝoj estas traktataj, sed nek mi nek iu alia scias pri la fina rezulto. Ni kompreneble celas kiel eble plej glatan transiron, sed same restas multaj komplikaĵoj pri transiro. Intertempe daŭre funkcias la Libroservo normale.

En junio Charters respondis simile al demando de Libera Folio pri la vendo de la domo, pri la lanĉo de la nova retejo, kaj pri la sorto de la libroservo:

– Estas progreso en ĉiuj tri aferoj kiujn vi menciis, sed ĝis nun neniu raportebla rezulto, ĉar ankoraŭ prilaborataj.

De tiam Libera Folio spite petojn sukcesis ricevi neniajn novajn informojn pri la estonteco de la libroservo.

Pri progreso rilate al la administra sistemo AKSO kaj la nova retejo, la estraro – laŭ decido de la komitato farita en Torino – ricevis la taskon raporti ĝis la fino de aŭgusto. Tio ne okazis. Post rememorigo de Renato Corsetti la vicprezidanto Francisco Maia respondis, ke la dato ”montriĝis nerealisma”.

La 10-an de septembro laŭ informoj de Libera Folio tamen okazis plurhora kunsido inter reprezentantoj de TEJO, UEA kaj eksteraj observantoj, kiujn petis inkluzivigi la komitato de UEA. Dum la kunsido reprezentantoj de TEJO prezentis la nunan staton de la sistemo kaj respondis al teknikaj demandoj.

Laŭ plano akceptita en Torino, la komitato de UEA sabate la 23-an de septembro devos kunveni por fari finajn decidojn pri la estonteco de la reteja projekto komencita en 2013. Tiam la komitatanoj havos ŝancon ankaŭ peti raporton pri la planoj de la estraro por la libroservo.

La brazila artikolisto Hélio Schwartsman publikigis en julio 2023 pensigan tekston en la grava ĵurnalo “Folha de S. Paulo”, sub la titolo “Ĉu ankoraŭ valoras la penon lerni lingvojn?”. Per sagacaj argumentoj, citante esplorojn de fakuloj pri tiu temo, li tute ne menciis Esperanton, sed lasis ideojn, kiuj certe povas interesi parolantojn de la Internacia Lingvo. Ni faru resumon pri liaj ideoj:

• - eble la Artefarita Intelekto kaŭzos perdon de intereso pri lernado de fremdaj lingvoj, kio estas perdo de bela esprimo de homeco;
• - tamen, plej multaj homoj ne interesiĝas pri profundaj kulturaj gajnoj, sed simple pri banala komunikado, ekzemple por peti lunĉon en lunĉejo;
• - por uzado en ĉiutagaj banalaj situacioj, ne necesas profunde lerni la apartaĵojn de iu lingvo, kaj en tiaj situacioj la novaj teknologioj estas tre utilaj kaj oportunaj;
• - malgraŭ tio, se oni volas enprofundiĝi en la kulturon de iu popolo, tiam estas necese koni ĝian lingvon;
• - temas do pri speco de “faka” intelekta laboro: lernado de fremda lingvo estas nepre necesa por literaturaj tradukoj kaj por historiistoj kaj filozofoj;
• - tiu fenomeno ne estas nova: en pasintaj jarcentoj, la lernado de la latina lingvo estis necesa por laŭrajta eniro en la mondon de kulturo, eĉ por sciencistoj;
• - nuntempe la angla lingvo okupas similan postenon, sed fakulo pri Aristotelo certe devas lerni la grekan;

Kaj li finas siajn argumentojn per la frazo: “Ĉi tio garantias, ke ĉiam troviĝos en universitatoj eta bezono pri instruado de lingvoj”.

Laŭ mia opinio, la ĵurnalisto saĝe kaj prudente montris parton de la nuntempa lingvoproblemo en la mondo. Sed se mi rajtas, mi aŭdacas opinii, ke li preterlasis gravan aspekton: la homan, emocian dimension de uzado de lingvoj. Lerni fremdan lingvon ne estas nur praktika, banala bezono de turistoj en lunĉejoj. Ĝi estas okazo por kontakti aliajn homojn, iliajn sentojn, vivstilon, pensojn, etikajn valorojn, kredojn - unuvorte tion, kio faras ĉiun homon unika, interesa estulo. Ĝi estas okazo amikiĝi, lerni novajn vivspertojn, arton, morojn. Kaj tio validas ne nur por intelektuloj en universitatoj, sed ankaŭ por ordinaraj personoj. Kaj estas malfacile tion plenumi per uzado de robotoj.

Ni Esperantistoj flegas la ideon, ke lernado de lingvoj ne estas nur “utilisma“ deziro, sed ambicio pli ampleksa: alproksimigi malsamkulturajn homojn per amikeco kaj iel kontribui al la monda paco, laŭ nia povo.

Ĉu tro ambicia celo?

Jam eblas aliĝi al la 4a Virtuala Kongreso de Esperanto (VK), kiu okazos de la 23a ĝis la 26a de novembro 2023: vk.esperanto.net/2023.

La 4a VK estas organizata de UEA kaj teknike realigata de E@I. Kunrealigas kaj kunprizorgas la muzikan programon la eldonejo Vinilkosmo. Ĝi estas senpaga por individuaj membroj (IM) de UEA, kiuj al ĝi aliĝos ĝis la 13a de novembro 2023.

Se vi ankoraŭ ne estas IM de UEA por 2023, eblas samtempe aliĝi al UEA kaj al la VK per la VK-aliĝilo. Aldone eblas aliĝi sen membreco en UEA kontraŭ 50 € (kotizo valida ĝis la 13a de novembro 2023). Vidu la eblojn ĉe https://vk.esperanto.net/2023. Dum aliĝo eblas ankaŭ libere donaci por la okazigo de la 4a VK: tiuj, kiuj donacas super 50 €, aperas kiel Subtenanto. La donacoj helpas nin altigi la teknikan kvaliton kaj aldone proponi la VK-n al diversaj homoj en la mondo, kun aparta atento al junuloj kaj virinoj, ampleksigante niajn atingojn kaj diversigante nian movadon. Antaŭdankon pro via subteno!

La 4a VK okazas sub la temo “Enmigrado – kunfluo de homaj valoroj”, la sama de la 108a Universala Kongreso de Esperanto okazinta en Torino. Aldone al la kongresa temo, denove ĝi gastigos varian programan, sciencan, kulturan, movadan, inkluzive de la Virtuala Movada Foiro (ViMF). Ni invitas ĉiujn pliriĉigi la programon. Se vi ŝatus kontribui, vi estas bonvena kundividi kun ni vian programproponon per la jenaj formularoj:

• por la kerna programo: mallonge.net/VK4-programproponilo;
• por la Virtuala Movada Foiro: mallonge.net/VK4-ViMF-proponilo.

Aldone UEA tenas konstantan fondaĵon por la Virtuala Kongreso: https://uea.org/alighoj/donacoj/virtuala_kongreso. Ankaŭ eblas donaci per ĝi. La programo de la 4a Virtuala Kongreso de Esperanto aperos en la internacia kalendaro de UEA kaj TEJO: https://eventaservo.org.

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2023, №1129.

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post La 4a Virtuala Kongreso de Esperanto: Aliĝu kaj proponu programerojn! appeared first on La Ondo de Esperanto.

18/09/2023 Jaron post la movado « Virino, vivo, libereco », la represia aparato de la Islama Respubliko de Irano intensigis siajn klopodojn por nuligi ĉiajn disidentecojn, lanĉante ondon de agresaj agoj, kontraŭ la iranaj civitanoj, la edukistoj kaj sindikataj...

  

Genia verko, kiun oni nepre devas legi! 

Ekstrema vetero fariĝas normala. Ondoj de varmego lastatempe plioftiĝis kaj pliintensiĝis. Temperaturoj super 30 gradoj C en centra Eŭropo kaj arda varmego ĉe 40 gradoj ĉe la mediteraneo ne plu estas maloftaĵo. Al tio aldoniĝas perfortecaj ŝanĝoj de vetero kun ŝtormo kaj pluvego. Kelkloke falas dum unu horo tiom da akvo de la ĉielo kiel alikaze dum unu monato. 

Precipe en urbocentroj kun iliaj sigelitaj areoj, densa prikonstruado kaj altaj strataj interdomegaĵoj kunpremiĝas la varmego. Dumnokte ŝtono, betono kaj asfalto redonas la dumtage absorbitan varmon al la medio kaj tiel malebligas malvarmiĝon de la aero. La pli kaj pli ofte aperanta pluvego aliflanke trodefias la kanalizan sistemon kiu ne estas konstruita por alpreni tiel grandajn kvantojn da akvo dum mallonga tempo. La sekvo: keloj pleniĝintaj de akvo, inunditaj stratoj kaj damaĝoj en la substanco de la konstruaĵoj.

Tial necesas surloke reteni la akvon kvazaŭ kiel per spongo. Kaj ankaŭ fasadoj havas grandegan spongan potencialon. Germanaj esploristoj disvolvis novan retenan elementon, la "vertikalan akvospongon". Tiu vertikala spongo konsistas el moduloj kun portanta, tralasebla ujo, ekzemple el truigita lado, kaj el akvoretena plenigaĵo el mineralaj materialoj. Por la plenigaĵo estas aplikindaj idealkaze dispecigitaj materialoj el reciklaj procezoj kiel ekzemple brikoj, kalka sabloŝtono, poreca betono, kiuj disponas pri tre bonaj akvoretenaj kapacitoj. La moduloj estas metataj unuj super la aliaj, tiam muntataj al la fasado kaj kunligataj kun la akvoforkonduka sistemo de la tegmento.

Laŭ indikoj de la disvolvintoj tia sponga elemento kun larĝeco de 1,5 metroj kaj profundeco de 50 centimetroj ĉe alteco de la konstruaĵo de 11 metroj retenas proksimume 8100 litrojn da akvo - depende de la pleniga materialo. Oni tiel povas preni tre rapide grandajn kvantojn da akvo el la sistemo.

La akvo tamen estu ne nur retenata sed ĝi kontribuu helpe de vaporiĝo ankaŭ al la plibonigo de la mikroklimato en la rekta ĉirkaŭaĵo - tiucele servas la truigita lado. Oni atendas malvarmigan efikon tra kelkaj tagoj. La urboj bezonas pli da vaporiĝo de la pluvakvo por apogi la cirkuladon de akvo.

Verdumigo de fasado ja ankaŭ povas reteni akvon kaj vaporigi ĝin. Tamen la fasado devas havi ĉiam certan gradon da humideco por ke la plantoj ne elsekiĝu. Kaj krome la pluvaĵo devas esti intertempe retenata kaj iom post iom redonata al la plantoj. Tio estas pena kaj plej ofte mankas la spaco por retenujoj en la urbocentraj spacoj. La vertikala akvoretenujo bezonas kompareble nur malmulte da areo.

La vertikala spongo troviĝas ankoraŭ en disvolva fazo. Ĝi povos esti unu el pluraj helpiloj por la mastrumado de pluvakvo en urboj.

La usona fondaĵo Esperantic Studies Foundation (ESF) aljuĝis la ĉi-jaran Esplorstipendion Marjorie Boulton al D-ro Cecilia Gialdini, postdoktoriĝa esploristo ĉe Ulstera Universitato, kies faka laboro fokusiĝas al la mezurado de lingva justeco.

Studante por doktoriĝo ĉe Ulstera Universitato, D-ro Gialdini identigis kernan mankon en la ekzistanta faka literaturo, nome la foreston de konkretaj mezuriloj kaj indikiloj por taksi la justecon de lingvopolitikaj sistemoj. La rezultinta disertacio, “A Multidimensional Linguistic Justice Index: Measuring Language Policies through the Capability Approach”, servis kiel fundamento por la Boulton-kandidatiĝo. Konstruante sur antaŭaj kontribuoj al taksado de lingva justeco, la disertacioi traktas teoriajn kaj metodikajn demandojn en la konstruo de tia indekso.Inter aliaj celoj, la Stipendio Boulton subtenos la laboron transformi la doktoran tezon de Gialdini en libron ĉe internacia eldonejo.

Naskita kaj kreskinta en Toskanio sed nun adoptita de Belfasto, D-ro Gialdini posedas bakalaŭron en Politiko kaj Internaciaj Rilatoj, magistran gradon en Internaciaj Studoj, kaj PhD en Socia Politiko kun fokuso al Lingva Justeco. Ties pasio por lingvostudoj aperis dum la esploroj por magistriĝo. Dum Erasmus-interŝanĝo ĉe la Universitato de Ĥajfo, Gialdini faris surlokajn esplorojn por sia fina tezo, fokusitajn al la rilato inter lingva diverseco kaj identeckonflikto en la Ŝtato de Israelo—specife ekzamenante la edukajn politikojn rilate al la palestinaj civitanoj de Israelo. D-ro Gialdini insistas pri la kerna graveco de lingva justeco en publikaj debatoj, ne nur pri homaj rajtoj sed ankaŭ rilate al politika stabileco kaj packonstruado.

La Boulton-Stipendioj subtenas esplorojn en ĉiuj kampoj de la homsciencoj kaj sociaj sciencoj, precipe en rilato al interlingvistiko, lingva justeco, interkultura komunikado, Esperanto kaj parencaj fenomenoj. La Stipendioj celas omaĝi la kontribuojn de la forpasinta D-ino Marjorie Boulton, fekunda aŭtoro de teatraĵoj, poemoj kaj prozo en Esperanto, kiu ankaŭ verkis la ĉefan anglalingvan biografion de L. L. Zamenhof. Antaŭaj stipendiuloj inkluzivas la postdoktoriĝajn esploristojn Edwin Michielsen (nun ĉe la Universitato de Honkongo) kaj Guilherme Fians (nuntempe Leverhulme Research Fellow ĉe la Universitato de St. Andrews), kaj doktoran kandidaton Magdalena Madany-Saa, kiu lastatempe defendis sian disertacion ĉe Pensilvania Ŝtata Universitato, Usono.

Fonto: https://www.esperantic.org/eo/hejmo/

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Esplorstipendio Marjorie Boulton al Cecilia Gialdini appeared first on La Ondo de Esperanto.

17/09/2023 Ukrainanoj laboras kaŝe en Krimeo por dokumenti la militkrimojn, kiuj okazas tie. Krimeo estas la unua regiono aneksita de Rusio, en 2014. La duoninsulo Krimeo sendube estas la plej grava afero de la milito en Ukrainio, jen simbola jen geopolitika....

Sophie Menter (1846-1918) estis germana pianisto kaj komponistino rigardita kiel unu el la plej grandaj pianvirtuozoj de la XIX-a jarcento. En Parizo oni nomis ŝin "la enkarniĝo de Liszt" pro ŝia potenca kaj entuziasma ludstilo. Sophie naskiĝis en Munkeno, filino de la violonĉelisto Josef Menter kaj la kantistino Wilhemine (Diepold) Menter. 

En la aĝo de 15 jaroj ŝi ludis ‘Koncertpecon’ de Carl Maria von Weber por piano kaj orkestro sub Franz Lachner kiel dirigento. Post ŝiaj unuaj prezentadoj ŝi ludis en Stutgarto, Frankfurto kaj Svislando, kaj poste en pluraj grandurboj de Eŭropo en sukcesaj koncertaj turneoj. 

Sophie ricevis veran aklamon ĉe la Gewandhaus en Lepsiko (1867) pro ŝia ludado de la piana muziko de Liszt, kies verkojn ŝi ofte prezentis. Ŝi estis nomumita ĉambra pianisto de la Imperiestro de Aŭstrio (1874); en Anglio ŝi ricevis la titolon de honora membro de la Royal Philharmonic Society (1881); dum kvar jaroj ŝi iĝis pianoinstruisto ĉe la Sankt-Peterburga Konservatorio. 

Sophie Menter konatiĝis kun Franz Liszt en Vieno (1869), kiam ŝi prezentis lian Mi-bemolan pianokonĉerton, kio fariĝos ŝia plej bonega spektaklo. Li opinis ke ŝi estis "nekomparebla pianisto ... de escepta virtuozeco… pianisto de la plej alta rango." Pro ŝia granda virtuozeco, Liszt konsideris Sofie Menter la idealan interpretiston de siaj kompleksaj komponaĵoj. Li fariĝis ŝia protektanto, kaj Ili ofte donis komunajn koncertojn. Li nomis ŝin "mia nura pianistfilino" proklamante ke "neniu virino povas ludi kiel ŝi."  La jam maljuna Franz Liszt iris al Romo (1881) por partopreni koncerton de Sophie Menter, raportante ke ŝia ludado estis "absolute senriproĉa", li favore komparis ŝin kun la tri aŭ kvar plej famaj viraj pianistoj. 

Kiel komponistino, Sophie Menter kreis kelkajn allogajn pecojn, inkluzive de Hungaraj Ciganaj Melodioj (Ungarische Zigeunerweisen) por piano kaj orkestro, kiu estis dirigentita de Ĉajkovski, kaj ludita de ŝi mem en Odeso (1893). Ŝi ankaŭ komponis plurajn pianpecojn en brila stilo, ili estis plejparte valsoj, mazurkoj, studoj kaj aliaj mallongaj pecoj. 

La kritikisto Walter Nieman priskribis ŝian stilon kiel "miksaĵon de virtuozeco kaj eleganteco; granda kaj plena lisztiana tono; fajra temperamento; vira pezo sur la klavoj; eminenta kompetenteco; en kiu animo, spirito kaj tekniko kunfandiĝas en harmonio kaj unuiĝo.”

Ofte oni asertas ke Sofie Menter estis studento ĉe Liszt, tamen, laŭ skribo de la Dro. Diemut Boehm en la paĝo de la Ŝtata Biblioteko de Bavario (Bayerische Staatsbibliothek)  “tio estas malĝusta, ĉar ŝi jam estis kompetenta pianisto kiam ili renkontiĝis.” Ankaŭ Boehm asertas ke “la rilato inter Sophie Menter kaj Liszt ne estis ekskluzive muzika. El ilia rilato ankaŭ estis filino, kiu ĝis nun estis nekonata en muzikologio.” Ĉi sube vi vidos videon de la koncertoj de Sophie Menter ludita de Michael Andreas kiu prezentas sin kiel pranepo de Sophie kaj Liszt: “La Bavara Ŝtata Biblioteko petis min ludi koncerton en Gasteig, Munkeno, memore al mia praavino Sophie Menter, la fama germana pianisto, kaj mia praavo, Franz Liszt.” 

Surprize ni povas aŭskulti la personan pianludadon de Sophie Menter danke al la tre moderna teknologio de ŝia tempo: la Pianorulaĵo. La invento de la pian-registrilo kaj la pian-reproduktilo, produktas muzikon gravurita en truitaj paperaj ruloj, kiuj estas tre precize kaj fidinde boritaj laŭ noto, tempodaŭro, emfazo de la ludanto sur la klavo, ktp. Grandaj komponistoj kaj interpretistoj de de la malfrua XIX-a jarcento kaj la unuaj jardekoj de la XX-a jarcento estis invititaj por lasi sonajn memoraĵojn en ĉi tiu nova formato. Sophie Menter registris la koncerton  Nº 3 de Liszt en Leipzig en 1905 kaj ni povas aŭskulti ĝin sube!

 

16/09/2023 La memoro pri la irana junulino, mortigita de la reĝimo en 2022, plu estas vigla. Ŝi daŭre reprezentas la lukton kontraŭ subpremo de la virinoj kaj maljusteco. La Irananoj, kiuj kontraŭas la reĝimon de la Islama Respubliko memorfestas sabaton...

La 15an de septembro 2023 Armel Amiot, Esperanto-artisto el Normandio (Francio), revenis por regali nin per la nova oficiala muzikvideo Nova ĝojo el sia unua Esperanto albumeto Banĝo Esperanto. Spektu ĝin en la Jutuba kanalo de Vinilkosmo: https://youtu.be

Malkovru la albumeton Banĝo Esperanto ĉe Vinilkosmo, alklakante la kovrilon ĉi tie: https://www.vinilkosmo-mp3.com

Dezertoj: nova albumeto preparata

Post Banĝo Esperanto (2022) Armel Amiot transportas siajn kantojn al la mezo de dezertoj. Estas multaj dezertoj, de emocia soleco ĝis la malriĉeco de grandaj urboj, de la soleca birdo en la nuboj ĝis la izolado de la vortoj de iu, kiu ne scias ilin uzi. La artisto ofte estas sola, kaj lia vizio donas al li specon de klarvido, voĉon propran, per kiu li povas vigligi muzikon kaj vortojn…

La banĝo, lia fidela scenkunulo, daŭre estas tie por porti la kantojn, sed ĝi estas pli ĉirkaŭita ĉi-foje. La blusgitaroj, hammond-orgeno, kaj latina perkutado kunportas ĝin.

Nun ĉi tiu nova albumeto Dezertoj estas kuirata, ĉiuj ingrediencoj estas tie!

Ankoraŭ iom da pacienco…

Floréal Martorell

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2023/09/muziko-39

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Armel Amiot: Nova muzikvideo kaj preparado de nova albumeto appeared first on La Ondo de Esperanto.

Plej multaj homoj kunligas narcisismon unuavide kun io negativa. Tio ne nepre estas malĝusta. Narcisistoj estas konsiderataj kiel aparte rilataj al si mem kaj strebas pri socia admiro.Tio kaŭzas en personaj rilatoj ofte grandajn problemojn, sed tio povas por la profesio ankaŭ esti avantaĝo. "Kiel pozitiva aŭ negativa narcisismo aperas, tio rilatas ankaŭ ĉiam kun la pluaj ecoj kiujn la narcisistoj kunportas kaj ankaŭ kun la kunteksto en kiu ili troviĝas", malkaŝas psikologino de la universitato de Münster en Germanio. 

Laŭ la psikologino narcisismo ne estas malsano, sed trajto de la personeco kiu estas pli-malpli forte elformita en ni ĉiuj. La narcisismo konsistas ĉefe el tri konstruelementoj: grandiozeco, arogemo kaj strebado pri socia admiro. Narcisistoj estas homoj kiuj pli forte ol aliaj pensas ke ili estas iuj tute apartaj, kiuj meritas pli ol aliaj homoj kaj kiuj ŝatas esti admirataj de aliaj.

Eĉ se ĉe la temo narcisismo oni pensas unue pri viroj, tamen viroj estas nur iomete pli narcisismaj. Kaj ankaŭ la maniero kiel la narcisismo estas esprimata, diferencas nur malmulte: Viroj strebas averaĝe prefere al admiro en la kariero kaj montras iom pli malferme la narcisismajn kubutojn, se io ne tiel senĝene funkcias. Virinoj ŝatas esti admirataj pro sia unika altruismo kaj sia belaspekto kaj estas iom pli subtilaj en sia narcisisma agresemo. La diferencoj tamen estas malgrandaj. La sekso diras al ni nur tre malmulte pri la narcisismo de homo: Ene de ĉiuj seksoj oni trovas la tutan gamon de tre malmulta ĝis tre forta narcisismo kaj multegajn manierojn elformi kaj esprimi sian narcisismon.

Narcisismo estas influata kiel plej multaj trajtoj de la personeco, kaj genetike, kaj ankaŭ de mediaj spertoj. La ekzistantaj studaĵoj pledas por tio ke almenaŭ 50 procentoj de la diferencoj en la narcisismo estas genetike ankritaj - jen grava fakto kiu estas ofte pretervidata. Koncerne al la mediaj spertoj, oni parolas ĉe la temo narcisismo surprize preskaŭ ekskluzive pri la gepatra edukado, plej ofte kunligite kun la malnova psikanaliza ideo ke malvarma aŭ eĉ traŭmatiga edukado kondukas al narcisismo, ĉar ĝi produktis en la infano internan malfortecon kaj malplenecon kiu devas esti kompensata per narcisisma teatro. Por tiu "masko-mito" pledas nur malmulte science. Malvarma edukado tendence ne kondukas al narcisismo. Se entute narcisismo estas akcelata, tio okazas se gepatroj tro laŭdegas sian infanon.

Multe pli gravas tamen: La gepatra edukado entute ne ludas tiel grandan rolon. La influo de la gepatroj funkcias ĉefe per la genetiko. Necesas multe pli forte envidigi aliajn mediajn spertojn, se ni volas kompreni la disvolviĝon de narcisismo, ekzemple spertojn en la infanvartejo kaj en la lernejo, en amikaro, en amrilatoj kaj en la laborposteno.

La apartaĵo en la narcisismo estas la forto kiu estas kunligita kun ĝi. Estas tiu senbrida energio per kiu narcisistoj povas realigi ion - ĉu en bono ĉu en malbono. Narcisistoj estas ege pli forte ol aliaj homoj kapablaj por krei kaj detrui. Ili montras ĉarmon, memkonscion kaj iniciatemon ĉe la interkoniĝo. Ili rompas la glacion kaj kreas entuziasmon en rendevuoj, kun amikoj, dungantoj, kunlaborantoj kaj balotontoj. Ili portas ekscitiĝon kaj tension al rilatoj. Narcisistoj havas plej ofte altajn celojn, ili estas optimismaj, havas memfidon kaj estas kapablaj realigi ion, eĉ se estas rezistoj. Tiel ili pli ofte persone avancas, kaj ili ankaŭ povas helpi al teamoj aŭ entreprenoj en avancado. Ili ŝatas ion novan kaj estas pli pretaj preni riskon kaj tiel iniciatas pli ofte novigojn.

Aliflanke narcisistoj kaŭzas pro sia egoisma konduto kaj sia agresema maniero reagi pri kritiko ankaŭ abunde da problemoj en rilatoj, precipe je longa vido. Kiel gvidantoj ili ofte riskas tro, akceptas nesufiĉe da alternativaj opinioj kaj povas per siaj tro grandaj atendoj kaj sia ŝtoneca maniero esprimi kritikon, produkti tre multe da premo kaj streso.

Ni ĉiuj kondutas jen kaj jen narcisisme. Narcisistoj ni estas tiam se ni faras tion signife pli ofte kaj pli forte ol aliaj homoj. Kaj tiam tio ankaŭ ne signifas ke ni estas pli malbonaj homoj. Narcisismo estas unu el multaj homaj strategioj por trakti la defiojn de la vivo. Kaj kiel ĉiu vivostrategio ĝi havas avantaĝojn kaj malavantaĝojn.

La unulingvaj Esperanto-ekzamenoj de UEA laŭ la Komuna Eŭropa Referenckadro (KER-ekzamenoj) estas unu el la plej gravaj servoj de UEA, realigataj de sia KER-Ekzamena Centro (KER-EC), kunlabore kun la Akademio de Esperanto kaj la retejo Edukado.net. Ili ekzistas en la niveloj B1, B2, C1 kaj C2 kaj eblas ilin trapasi surloke, en specifaj okazoj, aŭ rete, laŭ specifa kalendaro. Por la jaro 2024 KER-EC planas retajn ekzamenojn je ĉiuj niveloj. Ankoraŭ ne estas certe pri surlokaj ekzamenoj. Pro tio tre gravas, ke interesatoj respondu enketon, per kiu eblas indiki sian interesiĝon trapasi la ekzamenon rete. La respondoj al la enketo povas influi la elekton de la ekzamenperiodo. La enketilo por la jaro 2024 jam disponeblas ĉe Edukado.net kaj UEA bonvenigas interesatojn ĝin respondi: https://edukado.net/ekzamenoj/ker/enketilo.

La ekzamensistemo por la niveloj B1, B2 kaj C1 estas validigita de la ŝtata ekzamencentro ORIGO de la Universitato Eötvös Loránd de Budapeŝto. La ekzamensistemo por la nivelo C2 estas validigita de la Akademio de Esperanto. La KER-ekzamenoj estas speciala stimulo al Esperanto-parolantoj je progreso kaj perfektiĝo en la kono kaj uzo de nia lingvo. Ili ekzistas laŭ la tipoj nur skriba, nur parola kaj kompleksa (skriba plus parola). Tiuj, kiuj neniam antaŭe ekzameniĝis, povas elekti la nivelon kaj la tipon en kiu oni fidas sukcesi. Tiuj, kiuj jam sukcesis en iu nivelo kaj/aŭ tipo povas konsideri novan ekzameniĝon je pli alta nivelo kaj aliaj tipoj, se ne temis pri C2 kompleksa. Specimenoj pri ĉiuj niveloj kaj tipoj troviĝas ĉe Edukado.net: https://edukado.net/ekzamenoj/ker/specimenoj. Por ekzerci sin en la parolado (kaj ensociiĝi) UEA rekomendas la programon Ekparolu! de Edukado.net: https://edukado.net/ekparolu/prezento. Por regula legado kaj aŭskultado de tekstoj en facila Esperanto: https://uea.facila.org.

Aldone en la enketilo respondantoj povas informi, ĉu ili ŝatus partopreni apartan preparsesion por la retaj ekzamenoj (per Zoom), kiun KER-EC okazigos je unu-du monatoj antaŭ la anoncota dato de la ekzamenoj. Ankaŭ eblas informi ĉu oni ŝatus trapasi prov-ekzamenon, per kiu oni povas en la ekzamenpaĝo interage solvi malnovan teston kaj ekscii sian rezulton. Tia simulita ekzameno multe povos helpi en tio, ke oni povu bone taksi sian nivelon. UEA kuraĝigas ĉiujn esperantistojn prepariĝi kaj trapasi KER-ekzamenon. Pri la KER-Ekzamena Centro de UEA respondecas Katalin Kováts (direktorino), Zsófia Kóródy (reprezentanto de UEA ĉe Asocio de Lingvo-Testantoj en Eŭropo – ALTE) kaj Renato Corsetti (konsilanto).

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2023, №1128.

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Ĉu vi volas trapasi Esperanto-ekzamenon rete en 2024? appeared first on La Ondo de Esperanto.

15/09/2023 La enhavlisto de la septembra kajero: 171 ... Malferme | Universala Kongreso 172 ... Rezolucio de la 108-a UK 173 ... Universala kongreso: Mia vojaĝo al la 108-a UK kaj la 79-a IJK 174 ... La 74-a IFEF-Kongreso en Antverpeno plene sukcesis...

REUTERS / SUWAYDA 24 15/09/2023 Almenaŭ tri personoj estis vunditaj per kugloj ĉi-merkrede en Suŭajda sude de Sirio. Unuafoje, la fortoj de Baŝar Al-Asad pafas al la kontraŭ-reĝimaj manifestaciantoj, kiuj denuncas de pli ol monato la vivkoston en tiu...

Estas konata fakto, ke lingvaj problemoj grave influas flegadon de pacientoj tra la mondo. Okaze de militoj kaj similaj konfliktoj, okaze de katastrofoj kaj akcidentoj, kiam internaciaj sanservoj proponas helpon al malsanuloj kaj vunditoj, ofte aperas problemoj de komunikado inter kuracistoj, flegistoj kaj pacientoj. Pri tio oni jam de longa tempo konscias. 

Nova aspekto de tiu monda problemo ĵus montriĝis en aparta maniero. Esploro farita de sciencistoj el la Universitato de Michigan eltrovis, ke pacientoj suferantaj de kancero, kiuj ne parolas la anglan lingvon, en Usono, havas malfacilecon esti akceptataj, precipe en neuniversitataj hospitaloj.

La esploro estis motivita de la konata fakto, ke lingvaj baroj inter pacientoj kaj kuracistoj negative influas la kvaliton de la koncerna flegado. Oni do elektis pacientojn kun diagnozo de tri tipoj de kancero: intesta, pulma kaj tiroida. Ili ne parolis la anglan, sed nur la hispanan kaj la mandarenan. Oni analizis la alireblecon de ĉi tiuj malsanuloj al san-servoj, kompare kun tiuj, kiuj parolis la anglan.

La statistikaj datumoj montris, ke hispan-parolantoj kaj mandaren-parolantoj malpli ofte sukcesis ricevi informojn pri la sekva paŝo en sia akceptiĝo: 37 procentoj por hispan-parolantoj, 27 procentoj por mandaren-parolantoj, kaj 93 procentoj por parolantoj de la angla. Pacientoj, kiuj ne parolis la anglan lingvon ofte maltrafis la eblecon plu ricevi informojn bezonatajn por sia flegiĝo. En universitataj hospitaloj tio ne okazis tiel ofte.

La esploristoj konkludis:

“Nia studo liveras fidindajn indikojn, rilate al lingvaj problemoj, pri malfacila alirebleco de kancer-pacientoj al la sistemo de enskribiĝo en san-servoj, kiam necesas analizado de kuracisto. Necesas klopodoj por plibonigi tiun komunikadon kun barieroj, kiuj influas la sanon de homoj kun kancero.”

Al Esperantistoj ĉi tiu kurioza esploro ne kaŭzas grandan surprizon: ni bone konscias, ke lingvaj baroj estas multe pli altaj kaj gravaj ol ĝenerale oni konscias. Eĉ en anglalingva, riĉa lando ĝi povas severe influi la vivon. Ni nur devas klopodi montri tion ankaŭ al tiuj, kiuj asertas, ke “la angla lingvo solvis tiun problemon”.
 

Kiu rajtas voĉdoni en Luksemburgo? Luksemburgo estas eta lando, kiu troviĝas inter Belgio, Francio kaj Germanio. Pro la alta enlanda produktado kaj malgranda nombro da loĝantoj, Luksemburgo estas unu el la plej riĉaj landoj en la mondo. Tiu floranta ekonomio altiras multajn eksterlandajn laboristojn. Iuj venas ĉiutage el la tri najbaraj landoj, aliaj loĝas en la lando mem. Sekve de tio la proporcio de alilandanoj en la tuta loĝantaro konstante kreskas. En 2011 38% de la loĝantaro estis alilandanoj, kaj en 2022 tiu proporcio atingis 47%. Kompreneble stariĝas la demando pri integriĝo en la socio de tiom multaj alilandanoj. Laŭ interkonsento kun aliaj eŭropaj ŝtatoj, iuj eksterlandanoj, sed ne ĉiuj, havas la rajton voĉdoni en municipaj kaj eŭropaj elektoj, sed ne en la naciaj elektoj. Kelkaj opinias, ke plivastigi la voĉdonrajton al eksterlandanoj helpus ilin partopreni en la nacia vivo de la lando. En junio 2015 okazis referendumo. La voĉdonantoj respondis la jenan demandon: «Ĉu vi konsentas, ke loĝantoj, kiuj ne estas luksemburgaj civitanoj, rajtu voĉdoni por la nacia parlamento, kondiĉe ke ili jam loĝis dek jarojn en la lando kaj ke ili jam voĉdonis en municipaj aŭ eŭropaj elektoj en Luksemburgo?». La rezulto de la voĉdonado estis 22% por doni la elekto-rajton al alilandanoj kaj 78% kontraŭ. Nova provo en la direkto de tia integriĝo okazis en julio 2022. Por voĉdoni kaj kandidatiĝi en la municipaj elektoj, necesis loĝi jam kvin jarojn en la lando. La parlamento decidis forigi la kondiĉon pri la kvin-jara loĝado, tiel ke la homoj rajtos voĉdoni tuj. Tiu ŝanĝo efektiviĝis unuafoje la 11-an de junio 2023, kiam okazis la municipaj elektoj. Ĉu la rezultoj montras pli aktivan interesiĝon de la alilandanoj kompare kun la municipaj elektoj okazintaj en 2017? La respondo estas jes, sed la kresko de ties partopreno ne estas forta. Ĉar la voĉdonado estas sekreta, ne eblas scii kiom da alilandanoj efektive voĉdonis. Tamen, eblas scii kiom da eksterlandanoj estis enskribitaj en la listoj de voĉdonantoj. Voĉdonado estas deviga en Luksemburgo, kaj tio signifas, ke la nombro de enskribitoj sur la listoj devus esti simila al la nombro de efektivaj voĉdonintoj. Ni rigardu la situacion tutlandan kaj la situacion en la urbo Luksemburgo, en kiu loĝas kvinono de la landa loĝantaro. Tutlande, 15% de la enskribitoj estas alilandanoj kompare kun 12% en 2017. Sed en la ĉefurbo, 28% de la enskribitoj estas eksterlandanoj kompare kun 19% ses jarojn antaŭe. Tamen preskaŭ duono de la landa loĝantaro kaj pli ol 70% de la ĉefurba loĝantaro estas eksterlandanoj. Konsiderante tion, ŝajnas ke la integriĝo per la voĉdonrajto ankoraŭ ne estas plene sukcesa. Laurent Ramette

En la biologio la fekundigo de ovoĉelo per spermo en la laboratorio estas ĉiutagaĵo. Nun tamen esploristoj asertas ke ili produktis embrion tute sen tio. 

Israelaj sciencistoj informas ke ili bredis vivaĵon kiu tre similas al embrio en stadio de 14 tagoj - ili faris tion el praĉeloj, sed tute sen spermo kaj ovoĉelo.

Jen homsimila kreitaĵo, bredita en la laboratorio, tute sen ovoĉeloj kaj spermo. Tiun sukceson de esplorado komunikas esplorista teamo el Israelo. Oni laŭ tio produktis "embrian modelon" kiu tre similas al homa embrio en stadio de 14 tagoj en la patrina sino, skribas la sciencistoj de la Weizmann-instituto en Israelo en faka periodaĵo. La kreitaĵo kreskis sen troviĝi en utero.

Laŭ propraj indikoj la esploristoj utiligis praĉelojn kiujn ili remetis al tre frua stadio - la tiel nomata naiva stadio. En tiu stadio la praĉeloj ankoraŭ kapablas disvolviĝi al ĉiu formo de ĉelo. Tiu stadio korespondas al la sepa tago de natura embrio - je tiu tempo ĝi ekzemple ennestiĝas en la utero, klarigas la sciencistoj. Ili traktis parton de la ĉeloj tiel ke la ĉeloj elformis placenton, ovoflavan saketon aŭ la eksterembrian mesoderman membranon kiu finfine formas la korionan saketon. Tiuj strukturoj normale elvolviĝis ekster la utero dum ok tagoj.

Ĝis nun dum la unuaj semajnoj apenaŭ eblas esplori la disvolviĝon de embrio, nome pro etikaj kaj teknikaj kaŭzoj, diras la komuniko de la instituto. La unua monato estas "plejparte nigra skatolo", diras la estro de la esplorista teamo. "Nia homa embria modelo kiu estas ĉerpita el praĉeloj ofertas etikan kaj alireblan eblecon por rigardi en tiun tirkeston. Ĝi precize imitas la disvolviĝon de vera homa embrio, precipe la ekeston de ĝia ege fajna arkitekturo."

Ekde registaroj ĝis ordinaraj civitanoj, ni ĉiuj devas decidi pri paco. La ĉi-jara temo por la Tago de Paco estas “Agado por paco: Nia ambicio por la Celoj por Daŭripova Evoluigo”. Por atingi tiujn Celojn ni bezonas pacon; samtempe la Celoj proponas bazon por daŭripova paco inter popoloj kaj homoj.

La Tago de Paco estas okazo por unuiĝi cele al plifortigo de kulturo de paco. En tiu tago ni petas observon de batalhalto en militoj kaj konfliktoj cele al senperforta solvo de malakordoj. Ni rekonsideru militajn solvojn al disputoj kaj ni subtenu pacon, surbaze de homaj rajtoj kaj malferma dialogo trans lingvaj baroj, kiel pli bonan solvon.

Kiel tamen unueca homaro, ni alfrontas multajn defiojn. Militoj, klimataj ŝanĝoj, malriĉeco, malsano kaj malsato alportas neelteneblan suferon al milionoj da homoj. Ni bezonas pacon kaj unuiĝon por venki malfacilaĵojn kaj atingi pli justan, egalan kaj sekuran estontecon kie komunikado estas malferma, honesta, kaj egaleca.

Militoj kaj malamikecoj havas materiajn kaj kulturajn kialojn. Por ekfini la materiajn kialojn de konfliktoj necesas redukti malegalecon. Por ekfini la kulturajn kialojn de malamo necesas agnoski nian komunan homecon kaj niajn respondecojn kiel komunaj zorgantoj pri nia planedo. Por komenci tiun alproksimigon, necesas komune paroli kaj, surbaze de tiu konversacio, komune agi, konstrui kaj konservi. La Internacia Lingvo Esperanto, per sia komuna bazo kaj siaj parolantoj tra la tuta mondo, proponas vojon al la unueco en diverseco, kiun la homaro celu.

La kontribuo de Esperanto al paca mondo estas ĝuste alproksimiĝo inter homoj per komuna lingvo, aldone al lokaj kaj naciaj lingvoj. En la movado por Esperanto, ni per interkonatiĝo agnoskas la homecon unu de la alia kaj ni aktive utiligas tiun lingvon ankaŭ subtene al la pacaj celoj de UN kaj specife al la Celoj por Daŭripova Evoluigo. “Per vojo de paco kaj harmonio ni ĉion povas krei”, iam diris Zamenhof, la iniciatinto de Esperanto. Zamenhof ja pravis. Ni do kreu pli bonan mondon por ĉiuj, kie ĉiuj estas bonvenaj kaj ĉiuj havas samajn bazajn rajtojn.

[Mesaĝo sendita al UN. Kun afabla peto republikigi ĝin en viaj lokaj kaj landaj gazetoj kaj komunikiloj, Esperantaj kaj neesperantistaj, plusendi al koncernaj registaraj oficejoj kaj al deputitoj. Ni ankaŭ instigas traduki nacilingven la mesaĝon. Dankon! Anglalingva versio haveblas en https://esperantoporun.org/wp-content/uploads/2023/09/Peace-day-2023-message.pdf]

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2023, №1127.

“La Ondo” en Telegramo: t.me/esperanto_news

The post Mesaĝo de UEA al UN okaze de la Internacia Tago de Paco, 21 septembro 2023 appeared first on La Ondo de Esperanto.

13/09/2023 La tempesto Daniel jam agadis antaŭ kelkaj tagoj, kiam diluvaj pluvoj frapis Grekion, Turkion kaj Bulgarion. Hodiaŭ, Libio estas tuŝata. La bilanco estas katastrofa. La tempesto Daniel damaĝis Grekion, Turkion kaj Bulgarion. La damaĝoj estas...

60*60cm/ acrylique, oil stik/ Se la maro konatiĝus kun tero 2023/ Ana Sonĝanta