Kaj la oficiala versio de PIV (PIV 2020) en la Interreto, kaj la testa versio de la estonta PIV havas apud la plena versio ankaŭ pli simplan version, kiu funkcias tute sen Javaskripto. Ĝi estas celita precipe al tiuj, kiuj uzas tre malnovan TTT-legilon, kaj ankaŭ al tiuj, kiuj pro diversaj kialoj preferas malŝalti uzon de Javaskripto.
La simplaj versioj donas la eblon serĉi la artikolojn en PIV, kaj vidi la bazan enhavon, sed multaj funkcioj kaj ebloj ne estas haveblaj.
La simpla versio de la estonta PIV ankoraŭ iom postrestas la evoluigadon de la TTT-ejo, kaj iuj aferoj certe ankoraŭ povas esti plibonigataj. Ni ĵus plibonigis la novspecajn klarigajn notojn, kiuj aperas en iuj artikoloj en la formo de demandosigno post kapvorto aŭ derivaĵo – ekz. en la artikolo “abiseno” , kaj iafoje kiel ligilo en rimarko – ekz. en la artikolo “-iv-”. Tiuj klarigaj notoj estas rimarkoj, kiuj validas por pluraj lokoj en la vortaro. Anstataŭ ripeti la saman rimarkon en pluraj lokoj, aperas anstataŭe referenco al komuna klariga noto. En la simpla versio la klariga noto unue aperas en mallonga formo, se oni musumas sur la demandosigno, sed oni ankaŭ povas alklaki la demandosignon por vidi la plenan tekston de la koncerna noto.
En novembro 2025 elektiĝos novaj komitatanoj B por dujara mandato, komenciĝonta je la 1-a de decembro 2025. Komitatanoj B reprezentas Individuajn Membrojn de nia organizo en la supera instanco de TEJO: la Komitato.
Ni ricevis 7 kandidatiĝojn por 4 vakaj lokoj por iĝi Komitatano B de TEJO. La voĉdona periodo daŭros dum 15 tagoj t.e ĝis la 22-a de novembro 2025. Sep membroj kandidatiĝis, kaj ili mem sendis priskribojn, kiujn vi povas legi sube:
SHEN, CHENGHONG (Kristalo), Ĉinio
Biografieto kaj movadaj celoj：
（1）Helpanto de la 81-a Internacia Junulara Kongreso （2）Projekto pri Tutmonda Radio Junulara （3）Praktikanto ĉe la Esperanta Komunikada Divizio de la Azia-Pacifika Komunikada Centro de la Ĉina Eldona Administracio pri Fremdaj Lingvoj
Mi esperas, ke per aktiva partopreno en la esperanto-movado, pli da homoj konatiĝos kun esperanto. Samtempe, mi esperas pliigi la agadon de esperanto-parolantoj en komunikado kaj riĉigi la esperanto-kulturon.
Subtenantoj:
kvanto de subtenantoj: 5
kvanto de landoj de subtenantoj: 4
Pedro Henrique DA SILVA FREITAS, Brazilo
Biografieto kaj movadaj celoj:
Mi nomiĝas Pedro Freitas. Mi studas
fizioterapion kaj partoprenas projektojn pri sporto kaj kulturo kun
socia celo. Mi kunlaboris kun esperantistoj en lokaj kaj retaj
renkontiĝoj, kaj poste kreis grupon por praktiki la lingvon. Mi faras
filmetojn en TikTok por montri Esperanton kiel vivan komunikilon inter
kulturoj. Mia celo estas kontribui al la junulara movado disvastigante
Esperanton en lernejoj, eventoj kaj interretaj spacoj. Mi volas, ke ĝi
estu ilo por edukado, justeco kaj interkompreno — simbolo de espero kaj
tutmonda kunlaboro.
Subtenantoj:
kvanto de subtenantoj: 7
kvanto de landoj de subtenantoj: 4
Giovanni DE LUCIA, Italio
Biografieto kaj movadaj celoj:
Post mia sperto kiel volontulo de TEJO, mi multe pli konsciis pri la
funkciado de la organizo kaj mi sentis min pli premita doni mian
subtenon al la junulara movado laŭ miaj kapabloj kaj ebloj, tial mi
esprimas la intereson kandidatiĝi kiel Komitatano B. Mi havas bonan
konscion pri kio TEJO faris en la nunaj tempoj kaj kion ĝi volas atingi
rilate al enplektiĝo de junuloj al nuntempaj okazaĵoj en la mondo per
esperanto kaj por ke junuloj havu pli fortan kaj valoran rolon en la
decidprocezoj de la ĉefaj internaciaj organizoj kaj komunumoj.
Subtenantoj:
kvanto de subtenantoj: 10
kvanto de landoj de subtenantoj: 8
Hayden Reed HENDRICKS, Katalunio
Biografieto kaj movadaj celoj:
Mi kandidatiĝas por Komitatano B ĉar mi estas aktivulo en KEJ, unu el
la plej aktivaj junularoj en Esperantujo. Mi subtenas mian lokan
organizaĵon je la estrara nivelo per plani ĉiumonatajn okazaĵojn, kiel
spektadojn, bierumadojn, piknikojn, kaj ekskursojn. Mi ankaŭ estas
membro de la Kongresa Komisiono, kie mi prizorgas la planadon de IJK
2026 en Katalunio. Mi ankaŭ nuntempe organizas la seminarion en Kipro,
kie ni invitos 20 junajn esperantistojn por semajno da paroladoj kaj
aktivaĵoj pri interkultura dialogo kaj packonstruado.
Subtenantoj:
kvanto de subtenantoj: 5
kvanto de landoj de subtenantoj: 4
Noriz Andrea MORA, Filipinoj
Biografieto kaj movadaj celoj:
Mi studas plurmedio en la Universitato de Filpinoj. Mi membriĝis en Filipina Esperanto-Junularo en februaro 2025; samjare, mi estis kunorganizanto por FAJRO 2025 en aŭgusto, kaj prezentis pri la manĝaĵo kaj Esperanta historio de la Filipinoj en la 11-a Azia-Oceania Kongreso en septembro. Mi ankaŭ estas membro de UP-LINGO, studenta organizacio temas pri lingva kaj kultura aprezo, kaj laboras parttempe kiel desegnisto.
MOVADAJ CELOJ ● Pliigi subteno por junuloj el malpli riĉa landoj ● Plibonigi kaj plivastigi retaj eventoj kaj agadoj ● Investi en kreantoj tra enhavkreada spurtoj (creation jams angle) aŭ konkursoj, kun fokuso al Esperantlingva literaturo kaj ludoj
Subtenantoj:
kvanto de subtenantoj: 5
kvanto de landoj de subtenantoj: 4
Ingryd OLIVEIRA, Brazilo
Biografieto kaj movadaj celoj:
Mi estas instruistino. Nuntempe mi laboras virtuale en Universitato kaj en angla kurso. Mi estas sportistino (de flugpilkado kaj marcialaj artoj). Kiel aktivulo, mi organizis diversajn E-eventojn en Brazilo, inkluzive la Nordorientan Rekontiĝon de Esperanto. Mi estis komisiitino de TEJO. Mia historio en Esperanto estas markita de engaĝiĝo kaj lukto por plibonigoj en nia movado, ĉiam antaŭenigante socian kaj lingvistikan egalecon. Mi donas manon al tiuj, kiuj plej bezonas helpon. Miaj celoj en la movado estas la baza: fina venko, paco, egaleco kaj justeco inter popoloj.
Subtenantoj:
kvanto de subtenantoj: 7
kvanto de landoj de subtenantoj: 3
Ĵotaro TAKADA, Japanio
Biografieto kaj movadaj celoj:
Mi eklernis Esperanton en la jaro 2023, kaj ĉeestis diversajn Esperanto-eventojn unue en Japanio, mia hejmlando, kaj sekve en Hispanio, kie mi loĝis ĝis junio kaj mi aliĝis al KEJ (Kataluna Esperanto-Junularo). Aldone en aŭgusto, mi vizitis Indonezion por ĉi-jara IJK. Mi ne nur konatiĝas kun multaj aziaj esperantistoj, sed ankaŭ prezentis mian plej ŝatatan magaon kaj kontribuis al kelkaj programeroj kiel vesperaj koncertoj. Mi nun klopodas disvastigi Esperanton al japanaj junuloj por akiri pli junajn esperantistojn kaj restarigi junularan organizon en Japanio. Espereble mi invitos IJK-n al Japanio dum venontaj 2 aŭ 3 jaroj.
Sen. Anna Bartek kaj c-ano Georgi Mihalkov, prezidanto respektive vicprezidanto de Fajszi Amika Rondo, interkonsiliĝis hieraŭ en Budapeŝto kun c-ano Giorgio Silfer, vickonsulo pri financoj: la temoj estis Landa Fremdlingva Biblioteko, kie situas la fama Fajszi-kolektaĵo, kaj la 7a Danuba Esperanto-Rendevuo dum Pentekosto 2026.
En tre baldaŭa renkonto kun la bibliotekestro la gec-anoj esprimos sian zorgon pro la manko de referanto pri la menciita kolektaĵo, kaj diskutos kun li pri valorigo de la esperantaĵoj per kulturaj iniciatoj.
Pri la 7a DER okazis konsultiĝo rilate al la programo kaj al la celita publiko, plejparte instruistoj. La Drakidetoj (organiza teamo) laboras tiucele.
Auld, William. Traduku! – 3a eld. – Londono: Esperanto-Asocio de Britio, 2024. – 254 p.
Ĉu ekzistas “perfekta” traduko? Nia eminenta Esperanta poeto, verkisto, tradukisto kaj plurfoja kandidato por la Literatura Premio Nobel, William Auld, senambigue kaj «rigore rifuzas la premison, ke ekzistas iu unusola “perfekta” traduko».
Esperanto-Asocio de Britio eldonis en 2024, por celebri la Festojaron BAULDTON (omaĝe al la du plej eminentaj britaj Esperanto-verkistoj, Marjorie Boulton kaj William (Bill) Auld, ambaŭ naskitaj en 1924), trian fojon, dudek jarojn post la dua eldono, la ŝajne modestan lernilon pri tradukado en Esperanton “Traduku!”, celatan al tiuj, kies denaska lingvo estas la angla, sed certe utilega ankaŭ por tiuj, kiuj lernas la anglan kaj sin plonĝis en la mirindan regnon de la Esperanto-kulturo, kiu, sendube, estas nutrata konsiderinde de tradukoj en naciaj lingvoj.
Dum sia reaktado de “La Brita Esperantisto”, 174 kajeroj inter 1971 kaj 2000, William Auld gvidis rubrikon, kie li publikigis tekstetojn kun invito al tradukemaj legantoj ilin esperantigi prikomentotajn. La plej trafajn rezultojn (estis jen kreaĵo de Auld mem, jen laboraĵo de unu el la partoprenintoj, jen mozaiko el ĉio plej bona) li premiis kaj aperigis en sekvaj numeroj.
La rubriko iĝis unu el la plej popularaj en la revuo, kiel konstatis ĝia redaktinto, la karmemora Paul Gubbins, en 2004, aldoninte, ke “Per ĝi oni esploris – funde – Esperanton, gvidate de prezidinto de la Akademio de Esperanto, poeto unuaranga, tradukanto senrivala; super ĉio, mastro de la ilo, de la stilo esperantaj”.
La libro konsistas el konciza vivpriskribo de Auld, du Antaŭparoloj (por la dua eldono de 2004 kaj la “festjara” de 2024), Notoj, Ekzercoj (anglaj fontlingvaj pecoj tradukendaj), Analizoj (pri la tradukaj solvoj), Indekso, aldonita en ĉi freŝa eldono por pli facila konsulteblo, kaj Tradukvortareto el kelkaj pli fruaj numeroj de “La Brita Esperantisto”, ĝisdatige en 1990, kiu memorigas pri la brila metodo lernigi Esperantajn vortojn en “Paŝoj al plena posedo”, kompilita de Auld.
Ĉiu tradukenda peco en la angla en Ekzercoj havas referencilon al la respektiva loko (paĝo) de Analizoj. Se la libro estus (ĉu jam estas?) eldonita bitforme, estus bele havi tujsaltilojn. La redaktoroj rekomendas al diligentaj studantoj, “por maksimume profiti el tiu ĉi libro mem esperantigi ĉiun anglan tekston el Ekzercoj antaŭ ol rigardi la komentojn kaj la tradukon en la dua parto [Analizoj]”. Nu, la leganto elektu mem, kion kaj kiel fari. Male, por esperantistoj klopodantaj praktiki sian anglan lingvon, eblas fari retro-tradukadon.
Mi apenaŭ ŝarĝu onin per priskribo de la aktuala enhavo – ĝi estas varia, riĉa kvante kaj kvalite, kun ĉiuj pecoj sie valoraj kaj interesaj. Mi nur citu unu gravan penson de la aŭtoro pri “Tri demandoj”: “Miaj longaj jaroj de tradukado instruis al mi, ke en ĉiu traduka momento tri demandoj estas starigendaj. Ili estas: (1) Kion la aŭtoro fakte diris? (do la signifo); (2) Kiel li diris tion? (do la formo); kaj (3, plej grave): Kiel li dirus tion, se li verkus originale en Esperanto? Kiam vi trovas respondon al tiu tria demando, vi jam trovis la ĝustan tradukon”. Konvinkaj orientiloj, ĉu ne?
“Traduku!” estas bona ekzemplo pri kiel indas kaj endas organizi valoran kaj efikan lernigon pri tradukado – kun tekstoj prenataj el bonaj fontoj, kun pensigaj kaj instigaj variantoj. Ja inde “posedi” lingvon eblas kaj indas ĉefe el ĉerpado el la bona, valora kaj kultura masivo, kiu estas literaturo. Similaj provoj por la anoj de aliaj lingvoj krom la angla estus bonvenaj.
Krom la senduba utilo por la denaske anglaj parolantuloj la libreto estos nemalutila por tiuj esperantanoj scivolaj pri senlimaj nuancoj de la mirinda angla lingvo, tiel ja pruvante la simplan ideon, ke diversaj lingvoj, interagante, danke al siaj respondecaj kaj sci-avidaj portantoj, povas senteble pliriĉigi unu la alian, antaŭ ĉio kulture.
Mi ĝojas, ke estas tia libro kiel memorigilo, ke nia lingvo Esperanto estas valora ne pri/pro sia tro reklami(a)ta “facileco”, sed kiel senfine riĉa esprimilo de la homa kulturo manifestata kaj tenata de tiaj brilaj reprezentantoj, kia estis kaj daŭre estas, William Auld.
La 254-paĝa volumo estas senriproĉe aranĝita, kun la bildo kolora surkovrile de la ĝojradianta aŭtoro sidanta ĉe sia tajpilo (mi suspektas la laboron de “Artefarita Intelekto”, dankon!, kaj tre bela fotoportreto ene). Kompare kun la dua eldono el 2004, ĉi tiu estas, klopode celite, farita pli eleganta. Sola “miso”, ĉu mencienda, estas la aĝo, kiam Auld mortis – ne 82, sed 81.
V. S. Neminem
Ĉi tiu artikolo aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/11/auld-6/
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Luiza Carol el Israelo
Malsekaj ingrediencoj:
½ taso da freŝa pomsuko
1 taso da margarino
¾ taso da mielo
1 taso da bruna sukero
1 kulero da vinagro
*1 ½ kuleretoj da vanila esenco
Sekaj ingrediencoj:
4 ¾ tasoj da bruna faruno
1 ½ kuleretoj da baksodo
½ kulereto da salo
1 kulero da zingibra polvo
*1 ½ kuleretoj da cinamona polvo
*1 ½ kuleretoj da kariofila polvo
(La spicojn kaj aromojn markitajn per *, oni povas anstataŭigi per aliaj spicoj aŭ aromoj.)
Oni knedas en unu bovlo la malsekajn ingrediencojn. En alian bovlon oni enmetas la sekajn ingrediencojn. Oni aldonas al la unua bovlo la enhavon de la dua bovlo kaj denove oni knedas. Oni lasas la paston en la fridujo dum 3 horoj. Poste, oni muldas figurojn el ĝi aŭ detranĉas ilin pere de ŝablonoj. Oni ŝmiras 2 pletojn per oleo kaj metas la figurojn sur ilin. Oni enmetas la pletojn en fornon hejtigitan je 210ºC. Oni bakas 10 -12 minutojn.
En la 26aj Bjalistokaj Zamenhof-Tagoj, kiuj okazos de la 12a ĝis la 15a de decembro 2025, ni invitas al vico da eventoj, prelegoj kaj artaj programeroj.
Akceptejo – la 12an de decembro ekde 17.00 kaj la 13an de dec. ekde 11.00 (programoj, mendoj, pagoj) Libroservo – funkcios vendredon kaj sabaton ĉe Esperanto-Libraro en CLZ.
La aranĝo estas senpaga, krom la sabata tagmanĝo kaj la dimanĉa ekskurso. Sube vi trovos skizon de la programo, ligilon al la aliĝilo kaj rekomendatajn tranokteblojn. iuj programeroj estos registritaj kaj eblos ilin poste spekti ĉe la Youtube-kanalo de BES.
17.00, CLZ, supra salono Malfermo de Zamenhof-Tagoj. Resumo de la literatura konkurso Esperanto ligas homojn. Perditaj en la reto, enmanigo de premioj. Prezento de Bjalistokaj Kajeroj n-ro 15 kun konkursaj verkoj. Anonco de la temo de la venontjara konkurso
17.15–17.30, CLZ, supra salono
Malfermo kaj vizitado de la ekspozicio Esperanto ligas popolojn, el la kolekto Dokumentoj de Socia Vivo de Podlaĥia Libraro
17.30–18.00, CLZ, supra salono
Prezento de la dua eldono de la libro Zamenhof-strato de Roman Dobrzyński
18.00–18.40, CLZ, supra salono
Koncerto de Frey-Lech Band
19.00, CLZ, malsupra ĉambro 105
Naskiĝtaga kuko de Ludoviko
08/11/2025 En Darfuro, la defalo de Al Faŝir, kie okazis teruraj masakroj, elirigis de la silento la enlandan militon en Sudano. Sed trans la emocio, necesas haltigi entrudiĝojn de la regionaj potencoj, aparte tiun de Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj flanke...
Paradizo de riĉuloj kaj nemoveblaĵaj entreprenistoj, Novjorko ankaŭ estas la urbo kie, en 1872, instaliĝis la Internacio fondita de Karlo Markso. Longtempe ĝi servis kiel modelo por publikaj havaĵoj, vartejoj, publika transporto, senpagaj muzeoj kaj teatroj.
Kvankam la novjorka politika scenejo ofte konfuzas pro siaj apartaĵoj, foje ĝiaj aventuroj allogas la mondon. En 1886, disidenta municipa kampanjo de Henry George ŝajnis renversi la regsistemon de la giganta urbo. Kun rezulto de 31%, la ekonomikisto superis la respublikanon Theodore Roosevelt, estonta prezidanto de Usono, kaj liaj 27,5%. Li ankaŭ metis en embarason la potencan demokratan maŝinaron, kies kandidato, Abram Hewitt, atingis 41% de la voĉoj danke al subteno de multaj respublikanaj balotantoj alarmitaj de la programo de George. Friedrich Engels, mirigita de lia sukceso ĉekape de juna United Labor Party —koalicio de preskaŭ ducent sindikatoj kreita kelkajn monatojn antaŭe—, laŭdis la eltrovemon de la usonaj homamasoj, kiuj en tiu “historia tago” sin trudis kiel politika aŭtonoma forto. Ŝajnis evidente, ke la grandaj kapitalismaj interesoj de komerco kaj industrio povis triumfi nur danke al subaĉeto, plenigo de balotujoj kaj aliaj senhontaj fraŭdoj. Malgraŭ siaj rezervoj pri la projekto de George, kiun li juĝis “konfuza” kaj “nesufiĉa”, Engels estis optimisma : “Kie la burĝaro luktas per tiaj rimedoj, la fina rezulto ne malfruos alveni, kaj se ni ne akcelos en Eŭropo, Usono baldaŭ preteriros nin” (1).
Henry George venkas la serpenton de koruptado, rabado ktp, antaŭ la urbdomo de Novjorko desagnaĵo de 1886, publika havaĵo laŭ Wikimedia Commons
Oni ne povas diri, ke de tiam Novjorko vidis multajn kandidatojn de laborista partio, kiuj pridisputis elektadojn, des malpli venkante ilin. Socialismo, tamen, estas parto de la loka pejzaĝo de antaŭ pli da tempo ol tio ke ĝiaj kalumniantoj opinias, eĉ sen retroiri ĝis antaŭ 1872, la jaro kiam la ĉefsidejo de la Unua Internacio estis translokita en Novjorkon. Kompreneble, la nomo mem “socialismo” difinis laŭlonge de la tempo grandan varion de politikaj sintenoj kaj dispozicioj. Por Karlo Markso kaj Engels, la panaceo de George pri ununura imposto sur la valoro de nemoveblaĵoj estis tre malproksima de socialismo komprenita kiel kolektiva posedaĵo, kio ne malhelpis ĝin ĝui grandan resonon inter novjorkaj laboristoj kiuj luprenis sian loĝejon al neglektemaj posedantoj kaj, precipe, inter irlandaj enmigrintoj en tempo kiam ilia propra lando estis agitita de agraraj ribeloj rilate pri tiu demando (2).
Kvankam Zohran Mamdani, male al George, kanditatiĝas por la demokrata partio, li ankaŭ estas fremda al ĝi, ĉar li ŝuldas sian politikan edukon al la Demokrataj Socialistoj de Usono (DSA pro ĝiaj komencliteroj en la angla). Kie loki liajn socialismajn ideojn ene de tiu varia historia leksikono ? Ĉu eblas eltiri konkludojn pri kiel li regos la urbon ?
Inter la fontoj de inspiro, kiujn li defendas, estas la tendenco de la “socialistoj de la kloakoreto”, tiel nomitaj ĉar ili koncentriĝis sur la administrado de municipaj servoj, publika bonfarto kaj libertempo en la usonaj urboj kiujn ili regis (proksimume 180 en la zenito de ilia populareco, inter 1911 kaj 1920) (3).
Tamen, li plej ofte aludas la ekzemplon de progresismaj demokratoj. Li ankaŭ ofte mencias urbestron de Bostono, s-inon Michelle Wu, elektitan en 2021 danke al ŝia promeso plifortigi kontrolon de luprezoj, plifaciligi aliron al infanvartejoj kaj starigi senpagecon de publika transporto. Li ankaŭ asertas havi kiel modelon, la novjorkan eksurbestron Bill de Blasio kaj lian universalan vartolernejan instruprogramon por ellabori sian proponon de senpagaj vartejoj : alligiteco kiun The New York Times atentigis per iom da malŝato anoncante ke, kontraŭe al sia kutimo, ĝi ne vokos por voĉdoni por iu kandidato (16-an de Junio 2025) de la demokrata primara balotado.
Per ĝia modera vastiĝo de publika interveno, financita per minimuma pliiĝo de imposto por riĉuloj kaj entreprenoj, la programo de Mamdani havas nenion karakterizeblan kiel tre revolucian kompare kun la administrado de urbestroj kiel Fiorello La Guardia, Robert Wagner kaj eĉ John Lindsay, neniu el kiuj estis socialistoj (La Guardia kaj Lindsay eĉ estis respublikanoj, kvankam de progresema tendenco). Tamen, oni povus pensi la malon konsiderante la alarmon, kiun ĝi estigis inter rolantoj de financa, asekura kaj nemoveblaĵa sektoroj, preskaŭ nekontesteblaj mastroj de la novjorka politika ekonomio de antaŭ ĉirkaŭ tridek jaroj danke al siaj premgrupoj, precipe Association for a Better New York aŭ Real Estate Board.
Ĝis la mezo de la 20-a jarcento, la gigantoj de Wall Street ne estis la solaj, kiuj decidis la sorton de la urbo kaj subŝtato : aliaj kapitalistoj kaj klasoj estis voĉdonaj membroj tiurilate. Konkurantoj, kiuj eĉ kundividis fizikan spacon, ĉar la mallarĝaj stratoj de la suda ekstremo de Manhatano, sub la ombro de la konstruaĵoj de financa distrikto, ankaŭ loĝigis la plej movoplenajn dokojn el la mondo, malgrandajn fabrikojn aŭ pograndistojn de nutraĵoj. Novjorko estis, samtempe, la plej granda urbo el Usono kaj tiu, en kiu, troviĝis la plej alta koncentriĝo de industriaj laboristoj, kvarono el kiuj estis sindikataniĝinta (4). Danke al subteno de tiu laborista bazo, lokaj magistratanoj kreis densan reton da publikaj instalaĵoj kaj servoj : parkoj kaj naĝejoj, socialaj loĝejoj, hospitaloj kaj klinikoj, fidindaj kaj malmultekostaj busoj kaj metrooj (bileto kostis dek cendojn de dolaro en 1950), senpagaj muzeoj kaj teatroj kaj senpaga edukado de infanvartejo ĝis supera instruado en publikaj universitatoj, kies nombro poiome pliiĝis.
Kaj tiuj estas nur kelkaj el la agoj kiuj igis Novjorkon aparta loko. Almenaŭ ĝis 1975. En Oktobro de tiu jaro, kiam la grandurbo preskaŭ estis en bankroto ĉar ĝi ne povis ŝuldiĝi en la merkatoj, prezidanto Gerald Ford rifuzis ĝin helpi. Daily News eternigis la epizodon per frapanta fronta kovrilo : “Ford diras al la urbo : mortu”. Kvankam multaj aliaj usonaj urboj travivis similan situacion —malpliiĝo de la nombro de industriaj kaj sindikataniĝantaj laborpostenoj, fuĝo de la mezaj klasoj al la antaŭurboj kaj redukto de federaciaj socialaj elspezoj ĵus kiam la bezonoj iĝis pli urĝaj—, la efikoj de la krizo estis pligrandigitaj en Novjorko pro ties grandeco kaj ambicia publika sektoro. Kaj ĉar rasaj apartiĝoj plimalfaciligis komunan reziston al politikoj de severŝparado.
Historiisto Kim Phillips-Fein rakontas en Fear City (5) kiel la guberniestro finfine sukcesis eviti bankroton intertraktante kun la bankaro por reaktivigi merkaton de municipa publika ŝuldo kontraŭ sindikataj koncedoj en la publika sektoro, amasaj maldungoj kaj buĝetreduktoj kiuj definitive dismuntis la socialeman ŝtaton danke al kiu Novjorko ankoraŭ estis loĝebla. Ĉio tio akompanata de kondiĉoj pli-malpli egalvaloraj al la embargo de la urbo, per la preteksto de persista mito, laŭ kiu ĝiaj ekstravagancaj elspezoj kaj misadministrado eterne elmetis la urbon al risko de kolapso.
La sukceso de la mesaĝo de Mamdani pri la alta vivkosto estas samtempe reago al pliiĝo de neegalecoj ekde 1975 kaj malakcepto de la politiko de severŝparado per kiu oni reagis. Se li venkos la elektadon, lia persona koncepto de demokratia socialismo trovos lokon en la historia fronto kiu troviĝas inter la kreskantaj esperoj pri la publika sektoro antaŭaj al 1975 kaj la poste komencinta novliberala epoko kaj signita de nemoveblaĵa spekulacio kaj malpliiĝo de municipaj servoj (krom la polico). Finfine, lia vidpunkto pli inspiriĝas el la progresismo de New Deal ol de laŭnorma socialismo. Komence de la Granda Depresio, La Guardia —ĉiam pli ofta referenco en la parolado de Mamdani— montris grandan kreemon per la programoj de publikaj vorkoj kaj investadoj efektivigitaj kune kun Franklin D. Roosevelt por meti finon al politikoj de severŝparado. Kvankam la planitaj celoj estas multe pli modestaj, sendube endos aktualigi socialisman sloganon de komenco de la nuna jarcento, “Aŭtonomeco por Novjorko”, kaj postuli la povon imposti, elspezi, reguligi, plani kaj disvolviĝi per kompleta sendependeco.
(1) Letero de Friedrich Engels al Friedrich Adolph Sorge, 29-an de Novembro 1886, en Friedrich Engels kaj Karl Marx, Collected Works, 47-a volumo : Letters 1883-86, Lawrence & Wishart, Londono, 2010.
(2) Edward T. O'Donnell, Henry George and the Crisis of Inequality. Progress and Poverty in the Gilded Age, Columbia University Press, Novjorko, 2017.
(3) Shelton Stromquist, “Zohran Mamdani is part of municipal socialism's long history”, 20-an de Aŭgusto 2025, https://jacobin.com/
(4) Kevin Baker, The Fall of a Great American City. New York and the Urban Crisis of Affluence, City Point Press, Westport, 2019 ; David Reid, The Brazen Age. New York City and the American Empire. Politics, Art, and Bohemia, Pantheon Books, Novjorko, 2016.
(5) Kim Phillips-Fein, Fear City. New York's Fiscal Crisis and the Rise of Austerity Politics, Metropolitan Books, Novjorko, 2017.
Dum prezidanto Donald Trump entreprenas sorĉistinoĉasadon kontraŭ siaj kontraŭuloj, socialista kaj por-palestina islamano, evidente karakterizita kiel antisemita de liaj rivaloj, povus esti elektita urbestro de la urbo kiu enhavas “Wall Street”-on. Novjorko ankaŭ estas la urbo kun la plej granda nombro de judoj en la mondo, kune kun Tel-Avivo. Multaj el ili voĉdonos por Zohran Mamdani la 4-an de Novembro.
Ekde 1886 kaj la disidenta kandidateco de ekonomikisto Henry George por urbestro de Novjorko (legu : Ruĝa rakonto en ĉi numero), neniam iu fremda al la sistemo aranĝis tian kunordigitan atakon kontraŭ la establita ordo de la granda urbo. Sed male al George, Zohran Mamdani kampanjis ene de la aparato de ekzistanta partio. Fakte, lia komenca celo estis plimaldekstrigi alian demokratan kandidaton, Bradford S. Lander, ĝeneralan financan inspektiston de Novjorko kaj ne, ke li mem estos elektita.
Portanta mesaĝon pri malegaleco en urbo kie reĝas malmoralaj diferencoj de riĉaĵo, Mamdani neniel similas klasikan kandidaton. Naskiĝinta en 1991 de barataj gepatroj en Ugando, li venis en Usonon aĝanta sep jarojn, kiam lia patro akiris postenon de profesoro pri postkoloniaj studoj en la Universitato de Kolumbio. Kune kun lia patrino, reĝisoro Mira Nair, la familio ekloĝis en la kvartalo Upper West Side. Edukita ene de tiu klera diasporo, Mamdani studis en la Bowdoin College en Majno, kie li kreis branĉon de la organizaĵo Students for Justice in Palestine antaŭ ol reveni al Novjorko por labori kiel konsilanto pri prevento de hipotekaj ekzekucioj. En 2020 li estis elektita por la novjorka Subŝtata Asembleo, posteno kiun li utiligis por fortigi lokajn sekciojn de la Demokrataj Socialistoj de Usono (DSA, pro ĝiaj komencliteroj en la angla). Indas substreki lian partoprenon en malsatstriko en 2021, solidare kun taksiistoj, por kiuj li depostulis ŝuldomildigon, kaj lian subtenon al leĝaro pri renovigeblaj energioj, publikaj transportoj kaj protekto kontraŭ nejustaj eldomigoj de luprenintoj.
S-ro Zohran Mamdani foto de Karamccurdy, CC BY-SA 4.0, laŭ Wikimedia Commons
Kiel preparo por la demokrataj antaŭbalotoj —kiun li amplekse gajnis la 24-an de Junio— Mamdani deplojis armeon da 50.000 volontuloj taskitaj kolekti subskribojn, enskribi balotantojn en la listojn, kolekti monon, kampanji de pordo al pordo kaj instigi civitanojn voĉdoni : operacio inda je la prezidantaj kampanjoj de Bernie Sanders. Al ĉio ĉi aldoniĝis efika komunikada strategio en sociaj retoj, kie oni povis vidi kiel li, ĉiam afabla, senlace trairis la kvin boroughs (distriktoj) piede, per publika transporto aŭ flava taksio.
Kompare, la komenco de la kampanjo de lia demokrata rivalo, Andrew Cuomo, havis la guston de bedaŭrinda neeviteblaĵo. Kvankam la gazetaro parolis pri comeback (reveno), lia kandidateco ĉiam havis la ŝajnon de lasta rimedo, ĉar la posteno, kiun li aspiris, estis tiu, kiun li sisteme klopodis por malfortigi dum siaj dek unu jaroj kiel guberniestro de la subŝtato de Novjorko. En tiu posteno, li ne ĉesis limigi la urboresursojn, intertraktante en la subŝtata Senato serion da interkonsentoj kies specifaj konsekvencoj estis buĝetreduktoj kiuj efikis sur Medicaid-on (sanasekuro por la plej malriĉa loĝantaro), publikajn lernejojn, urbajn transportojn aŭ programon de vartejoj. Malantaŭ la muteco, kiun li montris dum siaj kampanjovizitoj al temploj, preĝejoj, sindikataj sidejoj aŭ asocioj de veteranoj, aperis lia malestimo por la mizeraj realaĵoj de metropolo, kiun li administris nur de malproksime, ŝirmita en sia oficejo de Albany, subŝtata ĉefurbo, situanta 200 kilometrojn for de Novjorko.
Heredanto de politika dinastio (lia patro, Mario, ankaŭ estis guberniestro de Novjorko), Cuomo aliĝis al alia per sia unua edziĝo kun Mary Kerry Kennedy (filino de Robert Kennedy), antaŭ iĝi protektito de tria kiam li estis la plej juna membro en la administracio de William Clinton : speco de Sankta Triunuo kiu igis lin simbolo de la demokrataj elitoj. Li ankaŭ simbolas, samtempe, la cinikismon kaj malnoblecon de la estroj de la partio kaj ties financantoj. Laŭ kelkaj taksoj, ĉirkaŭ duono de la demokrataj gvidantoj, kiuj nun subtenas lin, petis lian eksiĝon antaŭ kvar jaroj, kiam li estis objekto de denuncoj pri seksoĉikanado kaj oni lin akuzis pri tio, ke li intence subtaksis la nombron de mortintoj pro Kovim-19 en maljunulejoj (skandalo kiu ne malhelpis lin ricevi antaŭpagon de kvin milionoj da dolaroj kontraŭ libro, skribita de lia teamo, laŭdanta lian administradon de la tutmonda epidemio). Tiu argilpieda gargojlo estis, ĉiel, la preferata kandidato de Wall Street : danke al donacoj de grupo da miliarduloj —kiel Michael Bloomberg, William Ackman, Kenneth C. Griffin aŭ Daniel S. Loeb—, la financa nombrilo de ĝia super-KAP (komitato de politika agado) atingis la rekordan sumon de 25 milionoj da dolaroj.
La timigilo de antisemitismo
Kompreneble, Mamdani ne eskapis de la akuzoj pri antisemitismo, kiuj iĝis en la tuta Okcidento la supera argumento por pruvi, ke la maldekstro ne indas regi tie, kie ĝi kuraĝas peti justecon por la palestinanoj. Uzi tiun taktikon kontraŭ praktikanta islamano en Novjorko —unu el la grandaj centroj de la juda komunumo kaj kie la defendo de la palestina afero estas subpremita pli severe ol en iu ajn alia subŝtato— ŝajnis relative malalta risko, kaj la demokrata eminentularo vaste uzis tiun rekantaĵon. Tiel, dum guberniestro Kathy Hochul petis oficialan “enketon” pri la antisemitismo en City University, urbestro Eric Adams instigis la policon sturmi la tendaron de por-palestinaj aktivuloj en la Universitato de Kolumbio kaj ordonis al urbaj institucioj kunlabori kun la Servo de Enmigrado kaj Kontrolo de Doganoj (ICE, pro ĝiaj komencliteroj en la angla), kiu mallonge poste distingiĝis per la aresto de unu el la gvidantoj de la movado, Mahmoud Khalil.
Ĝis nun, la sincereco kaj malcedemo de Mamdani pri esencaj temoj ŝajne ebligis al li elturniĝi. Unuflanke, li alparolis la judan komunumon per la kolumnoj de la gazetoj The Forward kaj Der Blatt —ĉi-lasta publikigita en la judgermana— aŭ en kultejoj, kiel ekzemple la sinagogo B'nai Jeshurun, por promesi “ĝin protekti”, “ĝin aŭskulti” kaj agi kontraŭ antisemitismo. Aliflanke, li respondis sen ĉirkaŭparoloj —kvankam specifante kondiĉojn— al senĉesaj demandoj pri la “rajto” de Israelo ekzisti : jes —li asertis—, ĝi havas la rajton ekzisti ĉiam, kiam ĝi garantias la “juran egalecon” kaj respektu “internacian juron”. Li ankaŭ atentigis ke li rajtigos la Internacian Punan Kortumon (IPK) efektivigi sian arestordonon kontraŭ Benjamin Netanjahu se ĉi tiu metas piedon en la urbon, kaj li daŭre uzis la terminojn “rasapartismo” kaj “genocido” por karakterizi la israelan politikon. Liaj plej frapantaj asertoj havis la meriton krude lumigi la hipokritecon de tiuj, kiuj pridemandis lin kaj la idiotan obeemon de liaj kontraŭuloj. Kiam, dum debato rekte dissendita televide, oni demandis la kandidatojn pri kiu estos la regno kiun ili unue vizitos jam enpotenciĝintaj, la plimulto rapidis certigi ke ili veturos per la unua flugo de El Al al Tel-Avivo ; Mamdani, male, klarigis ke li ne forlasos Novjorkon kaj koncentriĝos sur sia tasko.
Sed, se la atakoj kiujn li suferis estis vane, tio precipe okazas ĉar nun 70% de la demokrataj balotantoj deklaras havi “mallaŭdan opinion pri Israelo”. Ŝajne estas for la tempoj kiam novjorkaj demokratoj sisteme voĉdonis en la primaraj balotadoj por kandidato kiu deklaris la plej senkondiĉan subtenon por la hebrea ŝtato, kiel okazis dum la 1980-a jardeko, aŭ kiam ili devigis s-inon Hillary Clinton, kandidaton al Senato en 2000, pardonpeti ĉar iun tagon ŝi brakumis la edzinon de Jaser Arafat.
En Junio, tiuj balotantoj elektis firman subtenanton de la rajtoj de la palestinoj. Kaj judoj kontribuis al lia venko, tiel pruvante ke ili ne lasas sin kaĵoli per flataĵoj. Kvankam Cuomo kolektis 30% de iliaj voĉoj en la unua baloto, gajnante plurajn bastionojn de Upper East Side kaj cionismajn kaj ultrakonservativajn voĉojn de ĥasidismaj kaj ortodoksaj judoj, Mamdani okupis duan lokon kun 20%. De post la primaraj balotadoj, tiu rilato ne nur inversiĝis, sed la breĉo ne ĉesis pligrandiĝi : en Aŭgusto, 43% de judaj balotantoj sin deklaris por Mamdani kompare kun 26% por Cuomo. Du jarojn post la komenco de la israela ofensivo en Gazao, nur 8% de usonaj demokratoj subtenas la hebrean ŝtaton. Kaj unuafoje en 25 jaroj da ĉiujaraj enketoj pri tiu afero, la plimulto de la loĝantaro malaprobas la israelan politikon (1).
Atakoj de la ‘eminentularo'
La efikoj de la kampanjo de Mamdani —maltipa pro ĝia forta ideologia enhavo kaj nekredebla mobilizado de volontuloj— iĝis videblaj longe antaŭ la skrutinio. Dum la antaŭaj dek tagoj, 400.000 balotantoj antaŭtempe voĉdonis, duoblo de tiuj de 2021. La balota tago, kiam vesperiĝis, la avantaĝo de Mamdani super Cuomo estis tiel granda (preskaŭ ok poentoj) ke li jam povis anonci sian venkon ĉe noktomezo, antaŭ ol la oficiala elnombrado finiĝis. Evidentis, ke la opinisondoj preterlasis decidigan elementon : la entuziasmon de la junuloj. Per nekutima distribuo, la tri aĝogrupoj kiuj plenumis pli grandan partoprenon estis tiuj aĝantaj 25-29 jarojn, 30-34 jarojn kaj 35-39 jarojn (kaj tiuj aĝantaj 18-24 ne estis malproksime de ili). En la kvartaloj kie loĝas (aŭ strebas pluvivi) multaj el tiuj junuloj, la socialisma kandidato triumfis per supermezura diferenco : 43 poentoj en Bedford-Stuyvesant, 52 poentoj en Astoria kaj 66 poentoj en Bushwick.
De post la skrutinio, senĉese okazis debatoj pri la etnaj kaj sociekonomiaj identigaj trajtoj de la partianoj de Mamdani. La eminentularo insistas pri ilia finance komforta vivo : maniero denunci la maldekstremajn intelektulaĉojn kaj ties malproksimecon de realo kun kiu devas kunvivi la plej malriĉaj, ĉu nigruloj aŭ membroj de etnaj malplimultoj. Estas fakto ke Mamdani ne sukcesis persvadi la pli aĝajn nigrulajn balotantojn de Canarsie, kaj ke li venkis en la riĉaj balotdistriktoj de Fort Greene aŭ Clinton Hill, kie abundas superaj diplomiĝintoj kaj hejmoj de meza aŭ alta klaso. Sed lia sukceso ĉe la junuloj transpasas etnajn limojn, kaj estas eĉ pli rimarkinda inter malplimultoj ol inter la blanka loĝantaro. Li al si gajnis sud-aziajn balotantojn de Jamaica kaj Kensington, same kiel ĉinajn balotantojn de Flushing kaj Lower Manhattan kaj ankaŭ venkis en la hispanplimulta kvartalo de Washington Heights. Nu, ĉiuj tiuj lokoj —inter aliaj kie li ankaŭ venkis— ĝuste estas la personigo de popola Novjorko. Tie estas kie oni rekontiĝas kun tiuj, kiuj subtenas la ekonomion de servoj de la granda urbo : kuiristoj, kelneroj, liveristoj, konstrulaboristoj aŭ oficistoj de hoteloj kaj flughavenoj, multaj el kiuj estas enmigrintoj aŭ filoj de enmigrintoj. Ilia dependeco de la publika transporto kaj la demando de luprezoj ŝajnas esti decidaj faktoroj de la voĉdono pli potencaj ol instrunivelo. Mamdani ankaŭ venkis en balotdistriktoj kun plimulta luanta loĝantaro en urbo kie triono de ĝi elspezas duonon de sia salajro en loĝejo. Lia ideologia teniĝo favore al publikaj servoj kaj lukto kontraŭ la alta vivkosto trafis sukceson tiel en blankulaj kvartaloj (aŭ en proceso de burĝigo) kiel en lokoj kun granda ĉeesto de etnaj malplimultoj.
La landa reganta klaso nun fikse observas la socialistan kandidaton. Ĉar Novjorko estas la citadelo de ilia financa kaj amaskomunikila povo, ili esperas uzi ĝin por damaĝi lin. Nur dum la semajno sekvanta la konfirmon de la rezultoj, Wall Street Journal publikigis dek artikolojn kontraŭ Mamdani. Kaj oni povas atendi pli da ofensivoj en kiuj oni miksos la kontraŭislaman retorikon de la “jaroj Bush” (2001-2009) kun miskutimoj de makartiismo kaj akuzoj pri antisemitismo. Demokrata senatano Kirsten Gillibrand —marioneto de la tabakindustria premgrupo— komencis la ludon klarigante ke ŝi ne povis apogi Mamdani-on pro ties “aludoj al tutmonda ĝihado” (de tiam ŝi petis pardonon). Respublikana eksurbestro Rudolph Giuliani proponis malsaman ataktaktikon, priskribante lin kiel “miksaĵon inter komunista kaj islama ekstremisto” kiun estos pli bone tuj aresti se li malhelpos eniron en la urbon de la agentoj de ICE. Finfine, neniu el la gravuloj de la partio rilatantaj al Novjorko —nek la du senatanoj, nek guberniestro, nek estro de la demokrata malplimulto en la Ĉambro de Reprezentantoj— subtenis lian kandidatecon, kiel oni kutime faras en tiaj okazoj.
Publikaj loĝejo kaj transporto
La nuna urbestro, kiu aŭdacas ĉion por garantii sian politikan pluvivon, konsideris la eblecon kampanji per la frapfrazo “Ĉesigi antisemitismon”. Sed Adams estas tiel grave implikita en skandaloj —la federaciaj akuzoj kontraŭ li pri koruptado kaj kontraŭleĝa financado de sia kampanjo estis forigitaj nur post kiam li atingis interkonsenton kun Trump— ke li estas riska veto por la demokrata stabo. Koncerne s-ron Cuomo, kiu post sia evidenta malvenko en la primaraj balotadoj decidis partopreni en la elektado de la 4-a de Novembro kiel sendependa kandidato, oni ankaŭ aŭdis lin fanfaroni antaŭ donacantoj pri la varmaj rilatoj, kiujn li tenas kun Donald Trump (2). Cetere, ĉi-lasta agas malantaŭ la scenejo por konvinki s-ron Adams kaj la respublikanan kandidaton Curtis Sliwa, ke ili retiriĝu de la konkurado, ofertante al ili profitodonan postenon kiel ambasadoron aŭ en lia Administracio, por ebligi, ke Cuomo akaparos ĉiujn kontraŭ-Mamdani-ajn voĉojn.
Dum la kampanjo, la socialisto insistis pri la plej allogaj punktoj de sia projekto : rapida kaj senpaga busreto, frostiĝo de luprezoj en lokoj kie ili estas reguligitaj, eksperimenta programo de kvin publikaj superbazaroj por lukti kontraŭ la troaj prezoj kaj kontraŭsindikataj taktikoj de grandaj ĉenoj de distribuado, senpagaj vartejoj por ĉiuj kaj imposto de 2% por la riĉuloj (kun pli ol miliono da dolaroj de jara enspezo) por financi la plej grandan parton de tiuj dispozicioj. Kvankam li ankaŭ sindevontigis konstrui 200.000 loĝejojn de modera luprezo en dek jaroj metante “la publikan sektoron je la komando”, plejparte li kontentiĝas fari malgrandajn alĝustigojn al ekzistantaj mekanismoj, kiel ekzemple tiuj rilataj al zonigo (3), validigproceduroj, subvencioj aŭ impostaj stimuloj kaj konstruregularoj por terenoj de urba proprieto. Fakte, spegulante la nunan etoson, lia programo proponas sufiĉe senkuraĝan version de socialismo. La decido kandidatiĝi por la demokratoj prefere ol kontraŭ ili devigas lin konformiĝi al la partio laŭ ties nuna kondiĉo.
Tiun relativan moderecon oni verŝajne povas klarigi per du ĉefaj kialoj. La unua estas strategia : supozeble la socialista kandidato provos prokrasti ajnan rektan alfrontiĝon kun la plej bone organizitaj kaj potencaj kapitalismaj interesoj de Novjorko : tiuj de la nemoveblaĵa sektoro. La dua estas ke la efektivigo de lia programo plejparte dependos de la bonvolo de Albany, ĉefurbo de la subŝtato. Veras, ke, kun sia buĝeto de 115 miliardoj da dolaroj, Novjorko estas pli riĉa ol multaj el la subŝtatoj de la regno, sekve Mamdani povos financi kelkajn el siaj dispozicioj per siaj propraj rimedoj. Sed eble ĝi ankaŭ estas, el ĉiuj grandaj urboj de la regno, tiu kies ekonomio plej dependas de la registaro sub kiu ĝi troviĝas. La urbestro kaj magistrato nur disponas malgrandan frakcion de la enspezoj estigitaj de impostoj. La imposto pri nemoveblaĵoj, specife, de kiu Novjorko ricevas trionon de siaj resursoj, povas altiĝi nur per apliko de formulo difinita laŭ subŝtata skalo. Kaj la guberniestro jam konigis sian komencan oponon al la fundamentoj mem de la projekto de Mamdani : lia imposto por milionuloj kaj lia altiĝo de imposto por entreprenoj —kvankam ambaŭokaze ja temas pri modesta pliiĝo—, argumentante, ke Novjorko ne povas al si permesi, ke pli kaj pli riĉaj loĝantoj foriru al Palm Beach (kie Trump havas sian residejon de Mar-a-Lago). Alivorte : oni ne tuŝos la ĉefan mekanismon kapablan kontentigi la socialajn postulojn en la “ĉefurbo de la kapitalo”, konata pro la ribelemo de siaj loĝantoj, kiuj ĉiam tremigis la titanojn de Wall Street en ĝiaj vitraj turoj.
Por pravigi tiun superregadon, oni ofte priskribas tiun grandan urbon kiel malŝpareman kies neestingebla soifo je socialaj garantioj kaj publikaj servoj konstante ĝin tenas ĉe la abismorando. La celo estas malhelpi ĉiun revigliĝon de tio, kion historiisto Joshua B. Freeman identigis kiel “endoman recepton de la socialdemokratio danke al kiu en Novjorko oni vivis kiel nenie alie de Usono” meze de la 20-a jarcento (4). Ĉar ili ne havas rimedojn por bremsi s-on Mamdani, la demokratoj kaj iliaj donacantoj preferos atendi, tio estas lasi lin atingi sian celon kaj poste sin turni al la oficejo de la subŝtataj guberniestro kaj Parlamento por malhelpi lin efektivigi siajn dispoziciojn... kio havos la kroman avantaĝon seniluziigi liajn partianojn kaj misfamigi lian projekton de municipa socialismo.
Tiaj estas la faktoroj kiuj ŝvebas super tiu elektado, sendepende de tio, kion la venko de Mamdani povas signifi ĉe tutlanda nivelo. Do, se tio okazus, al li ne mankus respondoj. Per la helpo de la Demokrataj Socialistoj de Usono, li precipe povos dediĉi sin repolitikigi la rilatojn kun Albany, tiel rompante kun la praktikoj de la lasta duonjarcento. Kaj tiam ne temos nur pri kreado de koalicioj tie, kiel li sindevontigis fari. La adopto de nova municipa regularo kaj kunvoko de rajtigita konvencio por modifi la subŝtatan konstitucion estos logika akcesoraĵo al la granda urba projekto, kiun li havas en menso kaj kiun Novjorko de ĉiam atendis.
Alexander Zevin
Historiisto, Municipa Universitato de Novjorko (CUNY).
(1) Megan Brenan, “Less than half in U.S. now sympathetic toward Israelis”, 6-an de Marto 2025, https://news.gallup.com ; Steven Erlanger, “Anger over starvation in Gaza leaves Israel increasingly isolated”, The New York Times, 31-an de Julio 2025.
(2) Nicholas Fandos, “At Hamptons fund-raiser, Cuomo predicts help from Trump is on the way”, The New York Times, 19-an de Aŭgusto 2025.
(3) (JG) Divido de geografia areo en heterogenaj sektoroj laŭ certaj kriterioj
(4) Joshua B. Freeman, Working-Class New York. Life and Labor since World War II, The New Press, Novjorko, 2000.
Mitoj ĉirkaŭ la tranĉado de cepo ekzistas multaj - sed nun montras studaĵo el Usono, kio vere helpas kontraŭ larmantaj okuloj.
Ĉiu konas la dramon en la kuirejo: Apenaŭ oni komencis tranĉi cepojn, jam fluas la larmoj. Respondecas por tio fuĝema gaso, nome propantial-s-oksido, kiu ekestas tuj kiam la ĉeltavoloj de la tubero estas lezitaj. Sed esploristoj de la Kornella universitato nun eltrovis ke la larmoj estas eviteblaj per simpla truko: helpas akraj tranĉiloj kaj malrapida tranĉado.
Por sia studaĵo kiu aperis en faka periodaĵo, la teamo de bioĥemiistoj prilumigis helpe de miniatura gilotino, altrapidecaj kameraoj kaj sentemaj sensoroj, kiel etaj gutetoj de likvaĵo estas enaerigataj. Ĉe tio montriĝis: Ju pli malakra kaj pli rapida estas la tranĉado, des pli da incita "ceponebulo" enaeriĝas.
"La rapideco per kiu la gutetoj estas eligataj, estas signife pli alta ol tiu de la tranĉilo mem", klarigas fizikisto kiu estas kunaŭtoro de la studaĵo. En kelkaj kazoj la partikloj pafiĝis kun ĝis 40 metroj en sekundo - do ĉirkaŭ 144 km en horo - el la cepo.
Tiuj fajnaj aerosoloj tiam trafas la okulon. Tie la gaso reakcias kun akvo - formiĝas diluita solvaĵo de sulfuracido. La acido incitas la nervofinojn en la okulo, kio kondukas sekve al la fluo de larmoj, por dilui la iritacion.
En siaj eksperimentoj la esploristoj eltrovis, ke malakraj tranĉiloj ĉe tranĉado kaŭzas pli da premo antaŭ ol la cepa haŭto ŝiriĝas. Per tio enaeriĝas pli grandaj kvantoj da incitaj gasoj - "jen vera eta eksploda efekto" - kiel ili skribas en sia studaĵo. Ankaŭ rapida, puŝeca hakado plifortigas tiun efekton. Malrapidaj, precizaj tranĉoj per akra klingo aliflanke kaŭzis ke enaeriĝis nur malmulte da incita gaso. Tiu tiam ne plu atingis la okulojn.
Krome la teamo povis refuti kuirejan miton: La fridado de cepoj ne helpas kontraŭ larmantaj okuloj - tute male. "La starta temperaturo de la cepo ne faris mezureblan diferencon", skribas la sciencistoj. "Se entute, la fridado pliakrigis la enaerigon de la aerosoloj."
La sciencistoj pro tio konsilas: Akra tranĉilo, trankvilaj manmovoj kaj ne tro rapida hakado estas la plej bona protekto kontraŭ cepaj larmoj.
Jen nia unua granda kaj serioza konkurso. En kunlaboro kun ratkaptista bando, kaj kiel ni promesis, ni disdonas parton de la premio al kreantoj, kaj post du etaj konkursoj, ni jam faras grandan konkurson.
Ĉi foje, la konkurso estos mikso de nia mezuro de populareco, kaj de la tradicia voĉdonadno per PollUnit. ĝi fariĝos laŭ sekva maniero:
La plej populara filmo dum la mezurota periodo ricevos 32 poentojn, la dua plej populara, 31 poentojn, 30 poentoj por la 3a…
Sekve okazos la voĉdonado, kun sama proceso, plej voĉdonata ricevos 32 poentojn, la dua 31, la tria rivevos 30 poentojn…
Fine, poentoj de tubara populareco kaj poentoj pro voĉdono estos aldonita. Tio signifas ke maksimume, venkonta afiŝo ricevos 64 poentojn
Kaze de egalpoentoj en la fina rezulto, nur la rezulto de PollUnit estos prioritata.
La premioj estos pli grandaj ol en la aliaj okazoj. Kaj plej popularaj afiŝoj ricevos, respektive, la ekvivalento al 100€, 50€ kaj 25€ per bitcoin. La kurzo estos indikata de coinmaketcap, la 8an de januaro je la 0:00 mezeŭropa tempo, kosto de la sendado estos prenitaj el tiu premio (kutime, malpli ol 1€)
Kaj, finfine, jen la listo de partoprenantoj (estas neniu specifa ordo en tiu ĉi listo)
Ni ege ĝojas havi tiajn elstarulojn en ĉi tiu konkurso, kaj kore dankas la hamelenan Esperanto-asocion, ĉefe al Heinz kaj Klaas pri ilia laboremo kaj kunlaboremo.
Internacia studprogramo pri Esperanto por studentoj, subvenciata de Erasmus+, organizata de profesoroj el deko da eŭropaj universitatoj.
Limdato por peti partoprenon: la 15a de novembro 2025
Jen oferto al studentoj el Eŭropo por partopreno en internacia studprogramo kun pluraj partoj, Esperanto kiel interdisciplina kampo de transnacia novigo (Esperanto as an interdisciplinary field of transnational innovation).
Programo
Reta instruado de Esperanto dum 18 horoj (12 x 90 minutoj; por la studentoj, kiuj ne jam scias ĝin)
Kvin retaj lekcioj pri Esperanto (el la vidpunktoj de lingvistiko, historio, socilingvistiko, geografio kaj filozofio; 5 x 90 minutoj)
Du retaj seminarioj en grupetoj por antaŭprepari projektlaboraĵon (2 x 90 minutoj)
(La retaj programeroj okazos inter januaro kaj majo 2026.)
Kvintaga seminario en la universitato de Tours, Francio, 1a ĝis 5a de junio 2026, kun lekcioj, seminarioj, grupa laboro kaj lingvokurso (sume ĉ. 32 horoj); kulturaj aktivaĵoj kaj urbumado
Verkado de projektverkaĵo
Lingvoj kaj niveloj
La baza lingvo de la programo estas la angla (nivelo B1 bezonata).
La lernado de Esperanto servas por ebligi la aliron al originalaj dokumentoj. Antaŭscio de Esperanto ne necesas. Jamaj Esperanto-parolantoj estas same bonvenaj kaj ne devas partopreni en la lingvo-instruado.
Celgrupo: La programo estas malfermita por studentoj el tuta Eŭropo, el ajna studfako kaj por diversaj niveloj de studado (bakalaŭra, magistra kaj doktora).
La 7an de oktobro okazis, sub la prezido de c-ano Stan Keable, la monata kunsido de Kultura Centro Esperantista, la unua post la pasintmonata plivastigo de la komitato. La reta formato ebligis la konektiĝon de tri komitatanoj (flanke de la prezitanto, c-anoj Lorena Bellotti kaj Alessio Giordano) el kvar, kaj ankaŭ de c-ano Giacomo Comincini, aŭskultita kiel delegito pri la rilatoj kun ALTE.
La kunveno kun laŭdo rimarkis la partoprenon de la KCE-sekretario, c-ano Giorgio Silfer en la konferenco de ALTE en Hungario, kie la ĉeesto de nia delegito efike montris la elstarecon de Esperantio en la kampo de lingvotestado en Eŭropo. En la sama linio situas la konferenco de ALTE en Munkeno, en aprilo de la venonta jaro, antaŭota de simila iniciato de la Universitato de Saloniko: en ambaŭ aranĝoj partoprenos senditoj de KCE, kun la celo prelegi kaj pliprofundigi kontaktojn kun la aliaj delegacioj ene de la Asocio de Lingvotestistoj en Eŭropo.
La ĉeestantoj konsentis pri la la utilo pretigi aldonan materialon por lingvotestado, ekzemple lernolibrojn aŭ promocikampanjojn, por plivastigi la prestiĝon kaj ĉeeston de LTSEC ene de la tuta Esperantio. Por ĉi tiu tasko la vicprezidantino, c-ino Bellotti, proponis al c-ano Comincini aktiviĝi printempe en Ĉaŭdefono.
La 7an de oktobro okazis, sub la prezido de c-ano Stan Keable, la monata kunsido de Kultura Centro Esperantista, la unua post la pasintmonata plivastigo de la komitato. La reta formato ebligis la konektiĝon de tri komitatanoj (flanke de la prezidanto, c-anoj Lorena Bellotti kaj Alessio Giordano) el kvar, kaj ankaŭ de c-ano Giacomo Comincini, aŭskultita pri la lastatempaj rilatoj kun ALTE.
La kunveno kun laŭdo rimarkis la partoprenon de la KCE-sekretario, c-ano Giorgio Silfer en la konferenco de ALTE en Hungario, kie la ĉeesto de nia delegito efike montris la elstarecon de Esperantio en la kampo de lingvotestado en Eŭropo. En la sama linio situas la konferenco de ALTE en Munkeno, en aprilo de la venonta jaro, antaŭota de simila iniciato de la Universitato de Saloniko: en ambaŭ aranĝoj partoprenos senditoj de KCE, kun la celo prelegi kaj pliprofundigi kontaktojn kun la aliaj delegacioj ene de la Asocio de Lingvotestistoj en Eŭropo.
La ĉeestantoj konsentis pri la utilo pretigi aldonan materialon por lingvotestado, ekzemple lernolibrojn aŭ promocikampanjojn, por plivastigi la prestiĝon kaj ĉeeston de LTSEC ene de la tuta Esperantio. Por ĉi tiu tasko la vicprezidantino, c-ino Bellotti, proponis al c-ano Comincini aktiviĝi printempe en Ĉaŭdefono.
Ĉu vi estas juna esperantisto? Ĉu vi volas konektiĝi kun homoj de la tuta mondo ekde la komforto de via hejmo? Ĉu vi volas paroli, aŭskulti, kaj lerni pri multaj interesaj temoj? Jen bonega ŝanco por vi!
Partoprenu en la 6-a Virtuala Kongreso de Esperanto (VK), kiu okazos de la 4-a ĝis la 7-a de decembro 2025. La Virtuala Kongreso estas la plej granda reta evento en nia komunumo kaj ĉiujare aliĝas pli ol mil homoj el preskaŭ 90 landoj. Ĝin organizas Universala Esperanto-Asocio (UEA).
En 2025, VK transiras al nova reta platformo: Discord, kiu estas tre populara ĉefe inter junuloj pro ties multaj funkcioj, kiuj ebligas, interalie, kreeman komunuman interagadon. Se vi regule uzas Discord, vi certe sentos vin hejme dum ĉi tiu kongreso.
La bona novaĵo estas ke vi ankoraŭ povas aliĝi, tute senpage, ĝis la 23-a de novembro se vi estas individua membro de UEA/TEJO en 2025. Ĉu vi ankoraŭ ne estas individua membro? Jen rara oferto: pagu nur vian membrokotizon de UEA por 2026 kaj vi aŭtomate fariĝos membro por 2025 kaj aliĝos al VK, senpage! Faru tion en ĉi tiu paĝo. Se vi aĝas malpli ol 36, vi aŭtomate iĝos TEJO-membro.
Programo de VK 2025: ankaŭ vi povas kontribui!
La ĉeftemo de VK estas: “Esperanto kaj teknologioj kiel pontoj de paco kaj konfido inter la popoloj.” Ĉu vi estas junulo kiu spertas aŭ interesiĝas pri teknologio, artefarita intelekto, aŭ sociaj retejoj? Kontribuu al la tema programo!
Kompreneble, vi rajtas kontribui ankaŭ pri tute aliaj temoj, eĉ kiuj ne rilatas al la ĉeftemo aŭ Esperanto. Se vi volas paroli ekzemple pri homaj rajtoj, lingvoj, bestoj aŭ eĉ memeoj, aŭ organizi ludojn, spektofestojn aŭ virtualajn ekskursojn, sentu vin tute bonvena! Ĉiel ajn, ne hezitu proponi viajn kontribuojn per ĉi tiu formularo ĝis dimanĉo, la 16-a de novembro.
Se vi reprezentas junularan E-organizon aŭ organizas junularan E-eventon, ni havas specialan spacon por vi: la Virtuala Movada Foiro (ViMF)! La 4-an de decembro (ĵaŭdon), prezentu vian organizon aŭ eventon dum 20 minutoj kaj konsciigu la tutan mondon pri via agado. Vi eble eĉ konvinkos aliajn homojn subteni vin! Hastu, petu vian virtualan budon ĉi tie ĝis la 16-a de novembro.
Iĝu helpanto de VK 2025!
Ĉu vi ŝatus helpi sukcese organizi VK-n 2025? Ĉar VK estas tutmonda evento kaj daŭros preskaŭ la tutan tagnokton en diversaj horzonoj, helpantoj el ĉiuj mondopartoj estas bezonataj. Ĉu eble vi havas iun antaŭan sperton pri Discord aŭ/kaj Zoom aŭ volas lerni? La Organiza Teamo de VK serĉas vin! Iĝu helpanto; skribu al info@vk.esperanto.net ĝis la 20-a de novembro (ĵaŭdo) se vi interesiĝas.
Junaj esperantistoj, ni amase partoprenu en VK 2025! Vizitu la VK-retpaĝaron aŭ skribu al info@vk.esperanto.net se vi havas demandojn. Ĝis baldaŭ rete!
(Partoj de la teksto adaptitaj el la Gazetara Komuniko nº 1263 de UEA. Legu la plenan komunikon. TEJO estas fiera partnero de UEA en la organizado de la Virtuala Kongreso 2025.)
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Aaron Chapman el Kanado
Iam ni ĉiuj ekkonas tiun strangan momenton, kiam ni kuŝas inter dormo kaj vekiĝo. La ĉambro silentas, la horloĝo daŭre tiktakas, kaj subite malfermiĝas pordo al alia mondo. En sonĝo oni ne bezonas klarigon. Ĉio okazas nature, kvazaŭ la plej strangaj ideoj estus ĉiutagaĵoj.
Antaŭ kelkaj noktoj mi sonĝis, ke mi staris sur strando, kie la sablo ne estis flava sed helverda, kiel printempa herbo. La maro murmuris per voĉo preskaŭ homa, kaj inter la ondoj leviĝis eta boato. Mi enpaŝis ĝin senpense. Tie ne estis remiloj, ne estis velo, sed la boato glitis antaŭen kvazaŭ ĝi konus la vojon.
Dum mi sidis, la horizonto komencis brili. Mi vidis urbon el vitro, kies stratoj lumis interne. Homoj iris trankvile, kaj ili parolis lingvon, kiun mi tuj rekonis kiel Esperanton. Estis strange: kvankam neniu el ili rigardis min rekte, mi sentis min akceptata, kvazaŭ mi jam delonge apartenus al tiu travidebla komunumo. Unu virino haltis, donis al mi pomon el pura lumo, kaj diris nur unu vorton: “Memoru.” Tiam ĉio disiĝis kiel nebuligita fenestro.
Kiam mi vekiĝis, la sento restis en mi, kvazaŭ malgranda donaco. Mi demandis al mi kion signifas tiu “memoru.” Eble ĝi simple estis memorigilo, ke niaj sonĝoj havas valoron, eĉ se ili malaperas tuj post la mateno. Oni povas noti ilin, skribi en kajero, aŭ simple rideti kaj porti la etan spuron de mistero en la tago.
Multaj homoj opinias, ke sonĝoj estas nur kaoso de la cerbo. Aliaj pensas, ke ili portas mesaĝon. Mi ne pretendas scii la veron. Sed mi sentas, ke sonĝo, kiam ĝi tuŝas nin tiel profunde, estas parto de nia reala vivo. Ĝi donas koloron, inspiras, aŭ almenaŭ memorigas, ke la mondo estas pli larĝa ol nia horaro kaj niaj listoj de taskoj.
Ĉiu el ni havas sonĝon por rakonti. Foje ĝi estas ridinda, kiel flugi kun granda ĉapelo super la kvartalo. Foje ĝi estas tiel bela, ke oni preskaŭ bedaŭras vekiĝi. Kaj foje, kiel mia sonĝeto pri la vitra urbo, ĝi estas mistera peco de teksto, kiun ni provas legi sen havi la tutan libron.
Kion fari kun tia donaco? Eble la plej bona respondo estas simple rakonti ĝin. Inter amikoj, inter samideanoj, en nia komuna lingvo, sonĝo fariĝas pli reala. Ĝi vivas iomete pli longe ol en la mallumo de la nokto. Kaj tiel ni ĉiuj, dum kelkaj momentoj, partoprenas en mondo kie la verda sablo, la vitraj stratoj, kaj la vorto “memoru” havas sencon, eĉ se tiu senco ŝanĝiĝas laŭ ĉiu aŭskultanto.
Kaj eble tio estas la plej bela afero: sonĝo ne devas aparteni nur al unu homo. Ĝi estas kiel poemo, kiun ni ricevas senpete, kaj kiun ni povas doni plu.
Disvolviĝas en Kvinkirko (Hungario) la 63a konferenco de Asocio de LingvoTestistoj en Eŭropo, kiun Kultura Centro Esperantista partoprenas kiel reprezentanto de esperanto, la sola ekzamena lingvocentro kie oni testadas pri ĉiuj niveloj laŭ la Komuna Eŭropa Framo de Referenco (KEFR): KCE membras en ALTE laŭ delego de la Esperanta Civito, konforme al direktivo Mühlemann.
Kiel KCE-delegito mi aŭdis interesajn novaĵojn. Ekzemple, pli kaj pli perdas kredindon la lingvoinstruado laŭ rekta metodo, kiun pri esperanto enkondukis Andreo Ĉe, kaj pri aliaj lingvoj Berlitz. Statistika esploro ŝajnas pruvi ke nur turklingvaj enmigrintoj preferas neniam uzi sian delingvon por akiri la allingvon. La fokuso irus al la deziro gardi la lingvan identecon de la enmigrinto, prefere ol asimile modifi ties identecon.
Alia rimarko koncernas la distingon (jam realan per LTSEC, nia lingvotesta sistemo) inter C1 kiel nivelo ne inkluzivanta kreivon, kaj C2 testanta kreivon.
Por kongrui kun la artikolo 28 de la Konstitucio de la Esperanta Civito kaj konforme al Lex Argentaria, Pro Esperanto ekde nun aplikas la principon “Cuius adiutorius non eius directorius” (Kies dungito ne ties dunginto).
Konsekvence Pro Esperanto ne plu kontraktos Kapitulanojn kiel buralistojn aŭ deĵorantojn: la nunaj estas samkondiĉe rekontraktitaj de paktintaj establoj kun jura sidejo en Svislando, ekde decembro 2025. La koncernatoj (personoj kaj establoj) estas informitaj pri tio.
La supra decido ne rilatas al lukontraktoj por apartamentoj.
Manko de dormo ofte kondukas al problemoj pri koncentriĝo. Kiel skanaĵoj de cerboj montras, mallongaj pensinterrompoj estas akompanataj de la forfluo de grandaj kvantoj da cerba likvaĵo. Normalkaze tio okazas dum dormo, ĝi servas al la fortransporto de rubaj produktoj.
Se oni tro malfrue enlitiĝas aŭ se oni dumnokte longe maldormas, tiam plej ofte tio rimarkiĝas la venontan tagon. Oni estas malkoncentrita, perdas la fokuson aŭ oni eĉ havas pensinterrompojn. Por eltrovi kio okazas ĉe tio en la cerbo, esplorista teamo de la Masaĉuseca Instituto pri Teknologio plenumis nun eksperimentojn kun 26 volontuloj. La personoj devis plenumi simplajn vidajn kaj akustikajn taskojn, dum ilia cerbo estis tralumigita helpe de speciala formo de funkcia magnetresona tomografio. Ekzemple ili devis premi butonon ekde kiam kruco sur ekrano fariĝis kvarangulo.
Partoprenantoj kiuj suferis pro manko de dormo, havis kiel atendite signife pli malbonajn rezultojn, ili estis pli malrapidaj kaj kelkfoje ili eĉ maltrafis la tutan taskon. Ankaŭ en la cerbo estis videblaj aliaj procedoj ol ĉe ripozintaj personoj, raportas la esploristoj nun en faka magazino pri neŭroscienco. Dum la pensinterrompoj fluis ondo de likvaĵo el la cerbo. Sekve la likvaĵo refluis.
En pli frua studaĵo la teamo jam estis konstatinta ke la cerbospina likvaĵo fluas dum dormo laŭ ritmaj ondoj. Oni kredas ke tiamaniere estas forigataj rubaj produktoj kiuj kolektiĝis dumtage. Supozeble la procedo helpas teni la cerbon sana kaj funkcipova.
Laŭ la esploristoj ŝajnas kvazaŭ la korpo provas postfari tiun purigan procezon ĉe dormomanko dum maldorma stato, je kostoj de atento. "Se oni ne dormas, la ondoj ĝenas la maldormon", klarigas sciencisto. Laŭ la unua aŭtorino la procedo kompensas verŝajne la dormodeficiton: "Ĉar la cerbo tiel urĝe bezonas dormon, ĝi provas atingi dormsimilan staton por certigi siajn funkciojn."
La esploristoj krome konstatis ke ankaŭ aliaj korpaj ŝanĝiĝoj estas akompanataj de pensinterrompoj: Spirado kaj korbatado malrapidiĝis kaj dek-du sekundojn antaŭ la trairo de la likvaĵa ondo la pupiloj tute malgrandiĝis. Supozeble temas pri tutkorpa procedo.
Posttagmeze de la 1a de novembro en Taiyuan okazis seminario pri Esperanta eldonado pri “ĉinaj temoj”. En la seminario opiniojn interŝanĝis pli ol 40 reprezentantoj el la kampoj de eldonado, Esperanto-tradukado kaj verkado.
Chen Ji, ĝenerala sekretario de la Ĉina Esperanto-Ligo (ĈEL) kaj prezidanto de Azia-Oceania Komisiono de UEA (KAOEM), la unua dividis siajn spertojn kaj komprenojn pri Esperanto-tradukado kaj publikigo de libroj pri Ĉinio. Ŝi prezentis la tradukadon kaj publikigon de libroj pri Ĉinio kiel la libroserio “Ŝlosilaj vortoj por kompreni Ĉinion”, la konstruadon de bazo de lingvistikaj donitaĵoj, kaj la rolon de tiaj libroj en helpado al alilandaj legantoj kompreni Ĉinion.
Poste kelkaj fakuloj dividis siajn spertojn kun ĉeestantoj pri tradukado kaj eldonado. La fakuloj estas Sun Mingxiao, konstanta komitatano de ĈEL kaj fakulo pri Esperanta Muzeo ĉe la Universitato Zaozhuang; Zhou Tianhao, iama ĉefredaktoro kaj vicprezidanto de la Ŝanhaja Eldonejo pri Fremdlingva Videaĵo kaj vicprezidanto de ĈEL; Zhao Jianping, iama ĉefa radioparolisto ĉe la Ĉina Radio Internacia; kaj Rafael Zelrbertto, ricevinto de Ĉina Registara Amikeca Premio kaj brazila esperantisto laboranta en “El Popola Ĉinio”.
La seminario estas fruktodona, partoprenantoj estis tre kuraĝigitaj kaj inspiritaj. Ĝi kiel subforumo de la 15a Ĉina Kongreso de Esperanto, estis kune organizita de ĈEL kaj Fremdlingva Eldonejo, celante kolekti spertojn de tradukado en Esperantigo por antaŭenigi la altkvalitan disvolviĝon de tradukado kaj eldonado de libroj pri Ĉinio.
Atentu: la periodo por proponi vian kontribuon al la programo de la 6a Virtuala Kongreso (VK) de Esperanto estas plilongigita ĝis la 16a de novembro (dimanĉo). Ni bonvenigas kontribuojn, kiuj rilatas al la ĉi-jara kongresa temo: “Esperanto kaj teknologioj kiel pontoj de paco kaj konfido inter la popoloj”. Pensu ekzemple pri sociaj retoj, artefarita intelekto, moderna teknologio kaj ties influo sur la hodiaŭa socio. Ĉu vi havas novan ideon kiel uzi teknologion por efike disvastigi konscion kaj uzadon de Esperanto? Aŭdigu vian ideon al la tuta komunumo!
Tamen via kontribuo ne nepre devas rilati al la kongresa temo aŭ eĉ al Esperanto – ĝi povas esti pri diversaj temoj! Se vi deziras prelegi pri via fako, okazigi diskutrondon pri temo grava por vi, kundividi viajn spertojn al aliaj aktivuloj per reta trejnado, vi estas tute bonvena! Krome, junuloj, virinoj kaj samideanoj ekster Eŭropo estas forte invitataj kontribui al nia programo. Plenigu ĉi tiun formularon ĝis la supre indikita limdato.
Vi ankaŭ povas prezenti vian organizon, eventon aŭ movadan iniciaton dum la Virtuala Movada Foiro (ViMF) ĵaŭdon, la 4an de decembro, la unuan tagon de VK. Landaj kaj fakaj asocioj de UEA, landaj kaj fakaj sekcioj de TEJO, internaciaj eventoj kaj novaj organizoj estas aparte invitataj prezenti sin. Nepre kaptu ĉi tiun maloftan okazon por paroli pri viaj atingoj kaj planoj kaj varbi membrojn, partoprenantojn aŭ subtenantojn aŭ simple inspiri aliajn samideanojn. Petu vian virtualan budon en ViMF ĝis la sama limdato. Ne prokrastu, ĉar malmultaj lokoj restas!
La Organiza Teamo de VK ankaŭ serĉas helpantojn. Ĉu vi ŝatus helpi pri la sukcesa okazigo de VK 2025? Ĉu vi volonte ricevos taskojn por spertiĝi pri organizado de retaj eventoj? Ĉar VK estas tutmonda evento kaj daŭros preskaŭ la tutan tagnokton en diversaj horzonoj, helpantoj el ĉiuj mondopartoj estas bezonataj. Ni aparte bezonas homojn kun antaŭa sperto pri Discord aŭ/kaj Zoom aŭ kiuj volas spertiĝi pri tiuj retaj platformoj. Ne hezitu skribi al info@vk.esperanto.net ĝis la 20a de novembro (ĵaŭdo) se vi interesiĝas.
Ĝis la 5a de novembro, 570 homoj el 68 landoj jam aliĝis al VK 2025. Memoru ke vi povas aliĝi ĝis la 23a de novembro, tute senpage, se vi jam estas individua membro (IM) de UEA/TEJO en 2025. Se vi ankoraŭ ne estas IM, profitu de nia eksterordinara oferto por vi: pagu nur vian membrokotizon por 2026 kaj aŭtomate ricevu senpagajn membriĝon por 2025 kaj aliĝon al VK! Eblas fari tion nur en ĉi tiu paĝo.
Tiun ĉi mallongigitan artikolon de Marjorie Boulton sonregistris Jarka Malá el Ĉeĥio
Se ni deziras, ke perletera amikeco sukcesu kaj daŭru, helpas tia ĝenerala principo: ni penu plifeliĉigi la alian , - do ni konsideru la alian. De tiu principo povas sekvi almenaŭ kelkaj konsiloj.
Amiko ofte petas de amiko ian servon: reciprokaj servoj kontribuas al amikeco; sed ne tro frue petu ion de nova plumamiko kaj ne petu tre komplikajn servojn aŭ kostajn objektojn. Multaj esperantistoj starigas korespondajn rilatojn, kies ĉefa celo estas interŝanĝoj de ŝatokupaj objektoj. Tiam, ambaŭ atendas petojn kaj donacojn; ili nur zorgu, ke la interŝanĝoj estu pli-malpli justaj kaj vere reciprokaj.
Por respondi al letero, unue relegu ĝin atente. Estas nur dece, gratuli pri iu sukceso, kondolenci pri iu malfeliĉo, komenti pri iu interesa novaĵo. Kaj nepre ne forgesu danki la amikon pro iu komplezo. Ankaŭ respondu al demandoj, kial la korespondanto faris demandon, se li ne deziras informiĝi? Kutime eblas respondi al demandoj; sed en kazo malfacila, almenaŭ klarigu, ke vi ne povas respondi; tiam la korespondanto scias, ke vi almenaŭ rigardis lian demandon. Ne faru demandojn, kiuj povas ŝajni al viaj korespondantoj ĝenaj.
Penu ĉiam meti oleon sed ne sablon inter la radojn de rilato. Laŭdu ion laŭdindan; trovu ion afablan por diri. Hezitu kritiki; se vi vere devas ion kritiki, serĉu modestan, taktan, kiel eble malplej vundan metodon fari tion. Se vi malsamopinias pri io grava, tio ne necese detruas amikecon. Dume, kiam ni diskutas, ni memoru, ke ni, leterskribantoj, similas ne al generaloj, sed al diplomatoj.
Pli bone skribi: "Ŝajnas al mi, ke…" ol "Ĉiuj scias, ke…"; pli bone: "Ĉu estas eble, ke…" ol "Estas certe, ke…"; pli bone: "Eble estos interesa al vi alia opinio…" ol "Vi tute malpravas pri…"; pli bone: "En mia lando tamen oni sukcesis aranĝi, ke…" ol "En via lando oni daŭre praktikas la abomenan…" Ĝenerale, ni pli probable konvinkos per "Ĉu?" ol per "Fi!"
Kaj la suferoplena mondo estas tiel dividita, ke ofte unu el la vere valoraj funkcioj de Esperanto kaj de Esperanta korespondado, kiu ŝajnas unua-vide nur bagatela, estas, ke amikecoj eĉ iom banalaj kontribuas ion al sanaj sintenoj.
Ĉiuokaze, plumamika letero devas havi unu kvaliton, por ke la amikeco daŭru kaj fortiĝu: ĝi estu interesa. Kaj oni skribu interesan leteron, strebante igi ĝin interesa ne nur al la skribanto, sed ankaŭ al la ricevonto. Do, ne tro detalu ion pri modoj, kiuj tre interesas vin, al iu, kiun modoj ne interesas.
Oni ofte povas multon aldoni al la intereso de letero per la skizo, eltondaĵo el gazeto, bildkarto, fotaĵo. Eble io el vialanda Esperanta gazeto estos interesa, eble donos ideon por nova agado aliloke? Kredeble, tio, kio estas plej interesa al via korespondanto, estas ĝuste tio, kio ne ekzistas en ties lando, kaj do por li aŭ ŝi estas ekzotika. Via folkloro, viaj naciaj receptoj, kostumoj, kantoj, proverboj, indiĝenaj floroj kaj bestoj, tradicioj, lokaj moroj kaj kutimoj, eble, ŝajnas al vi banalaj, sed al alilandano estos novaj, interesaj. Demandu, kiuj temoj estos interesaj al via korespondanto; menciu viajn proprajn interesojn.
Provu trovi korespondadan ritmon, kiu taŭgas al ambaŭ; kaj memoru, ke foje, kiam letero ne eblas, poŝtkrato indikas, ke ni daŭre pensas při malproksima amiko. Kaj se vi mencias, ke vi enmetas ion, nepre ne forgesu lastmomente enmeti ĝin.
La 1an de novembro en Shanxi-a Universitato pri Financo kaj Ekonomio en Taiyuan inaŭguriĝis la 15a Ĉina Kongreso de Esperanto. Kun la ĉeftemo “Origina aspiro, estonteco, interŝanĝoj kaj kunlaboroj – Kontribuu per Esperanta forto por konstrui la ĉinan modernigon kaj la homaran komunumon de komuna estonteco”, la kongreso estas gvidata de la Ĉina Internacia Komunika Grupo (ĈIKG), organizita de la Ĉina Esperanto-Ligo (ĈEL) kaj la Azia-Pacifika Centro de ĈIKG, kaj estas subtenata de Fremdlingva Eldonejo kaj Shanxi-a Esperanto-Asocio.
Fernando Maia, prezidanto de UEA, sendas gratulan mesaĝon.
La inaŭguron ĉeestis pli ol 240 reprezentantoj el 25 provincoj, municipoj kaj aŭtonomaj regionoj kaj Hongkongo de Ĉinio, inter ili estis Yu Tao, vicprezidanto de ĈIKG kaj komitatano de Universala Esperanto-Asocio (UEA); Liu Dawei, prezidanto de ĈEL; Wang Zhaoyu, vicestro de la Informa Oficejo de la Shanxi-a Komitato de la Komunista Partio de Ĉinio (KPĈ); Lü Ansheng, vicprezidanto de Shanxi-a Federacio pri Sociaj Sciencoj; kaj Gong Xiaofeng, komitatano de Universala Esperanto-Asocio (UEA). La inaŭguron prezidis Yang Jianping, vicdirektoro de la Azi-Pacifika Centro de ĈIKG kaj vicprezidanto de ĈEL.
La 20-an de oktobro 2025 neatendite mortis en la aĝo de 83 jaroj Karl Heinz Schaeffer, la afergvidanto de la Germana Esperanto-Biblioteko en Aalen, Germanio. La Movado tiel perdas personon meritoplenan, ĉar tre aktivan sur diversaj terenoj de la Esperanto-agado.
Karl Heinz Schaeffer naskiĝis en naskiĝis la 22-an de septembro 1942 en Tübingen, Germanio. Delegito de UEA en Aalen, fakdelegito pri radio amatorismo kaj pri apotekaĵoj. Membro de UEA ekde 1982, partoprenis multajn Univesalajn Kongresojn de Esperanto.
Li fondis kaj gvidis la elstare ageman lokan Esperanto-klubon de Aalen en Baden-Virtembergo, kiu konstante ofertas kursojn por komencantoj kaj progresantoj.
Krome li sukcesis instali la Germanan Esperanto-Bibliotekon en la kadro de la urba biblioteko kiel fakbibliotekon de Esperanto. Kun helpo de volontuloj li persone katalogadis la nove akiritajn librojn kaj revuojn.
En intervaloj de du jaroj la konata FAME-premio por elstaraj agadoj favore al la internacia interkompreniĝo estas donata al honorindaj aktivuloj aŭ artistoj. Estis la ideo de Karl Heinz kaj sukceso de lia intertraktada talento, ke la urbo Aalen oficiale kaj publike transdonas tiun intertempe renoman premion en festa ceremonio. La fondinto de la FAME-fondaĵo estis Franz Alois Meiners kaj ties nomo samtempe diras, ke la premio fame-igas la premiitojn. En 2014 Karl Heinz mem ricevis tiun premion pro siaj meritoj.
La venonta transdono de la FAME-premio okazos sabate, la 24-an de oktobro 2026, je la 18.00 h en la urbodomo de Aalen al JoMo. Karl Heinz nun ne plu mem ĉeestos.
De la 350-a rango fine de 2024, Victoria Mboko grimpis ĝis la 23-a en nur kvar monatoj post kiam ŝi venkis kvar gajnintojn de la tenisa granda ŝlemo. La venko en la kanada turniro, de tiu 18-jara kongodevena ludistino entuziasmigis tieajn amaskomunikilojn, ĉiam pretajn por krei sportajn mitologiojn, kiuj kaŝas la precipaĵon.
Ikono ĵus naskiĝis. Victoria Mboko tute kongruas kun ideala reprezentado, kiun havas kanada liberalulo. La juna 18 jara tenisisto, kiu portas nomon de angla reĝino, certe naskiĝis en Usono, sed ŝiaj gepatroj, kongodevenaj, intence kanadanigis ŝin tuj ĉe ŝia 5-a jaro, elektante instaliĝi en Ontario. La nova favorato de la kanadaj amaskomunikiloj laŭdire korpigas la sukceson de multkultura politiko. Nigrulo el enmigrintaro, ŝi scias laŭdi sian devenlandan kulturon kaj elmontri la markojn de kanadana sukceso : perfektan anglalingvon, multan monon kaj bonan gustosenson — pruvo : la luksaj kosmetikaĵoj, kiujn ŝi ŝategas.
La kanada tenisĉampiono Victoria Mboko foto de Hameltion, CC BY-SA 4.0, laŭ Wikimedia Commons
Kaj jen maloftaĵo : tiu loĝanto de Toronto, la financa centro de Kanado, neniel malplaĉas al la kebekanoj. Ŝi flue parolas la francan, la lingvon de ŝiaj gepatroj. Ŝi estis trejnita de la kebekano Pierre Lamarche
ekskapitano de la kanada teamo por la Davis pokalo, kaj poste de la franco Nathalie Tauziat, post mallonga restado en la valona belga akademio de Justine Hénin. "Montrealo, mi amas vin", ŝi proklamis en la franca post sia venko en la turniro de Kanado, okazinta en la nord-amerika granda francparolanta urbo, "ŝia Promesita Lando" laŭ S-ro Cyprien Mboko, ŝia patro.
Tiu leviĝanta figuro de la tutmonda teniso ebligas al kanadanoj forpuŝi malhelan paĝon de ilia historio, kiam alia historio devus aperi. La gepatroj de Mboko fuĝis el Demokratia Respubliko Kongo (DRK) en 1999. Ĉiuj amaskomunikiloj kontentiĝas aludi "tumultojn" kaj politikajn "perturbojn", kiuj tie okazis, sen neniam precize esplori. Ĉar, nu, kio fakte estas tiu misteraj "perturboj" ? Temas pri milito, grandparte instigita de kanadaj minaj firmaoj por akapari ercojn. Ne tiom el la diktatura reĝimo de Joseph Mobutu Sese Seko fuĝis la gepatroj Mboko ol el ĝia perforta disrompiĝo. Kaj esplori la aferon, estas malkovri ke Kanado ne estas fremda al la kialoj, kiuj puŝis konganojn fuĝi el eksZairio. Tute male.
En la jaroj 1990-aj, malfortigita, politike vundebla, forlasita de la okcidento precize kiam la fino de la malvarma milito senutiligis lin, Mobutu sentis, ke li devas koncedi ion. Li ne plu povis regni same kiel antaŭe, kaptante riĉaĵojn, kiujn regataj de li mem ŝtataj kompanioj eltiris el eksterordinara minaj riĉaĵoj de lia lando. Tial la societo Barrick, de Toronto, povis akiri el la diktatoro koncesion por ekspluatado de ĉirkaŭ okdek kvadrataj kilometroj, kun konsento de sia internacia konsulta konsilio, kies tiamaj membroj estis la kanada eksĉefministro Brian Mulroney, la usona eksprezidanto George H. W. Bush aŭ la miliardulo investisto Paul Desmarais (1). Jen anonco al ĉiuj minaj kompanioj de la mondo : tiu lando estas kaperebla ! Sed anstataŭ frapi je la pordo de la tirano, pli taŭge estis sekvi S-ron Laurent-Désiré Kabila en lia armita konkero de la regpotenco : ekirinte de oriento, la ribela ĉefo zigzagis ĉirkaŭ la minaj koncesioj, precipe en Kivu kaj Katanga regionoj, profite al kanadaj kompanioj, kiuj subskribis kontraktojn laŭ liaj spuroj, eĉ antaŭ la preno de Kinŝaso en majo 1997.
Por la fakuloj misiitaj de la Konsilio por Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj (UN) aŭ la aŭtoroj de la raporto nomita "Mapping", la kanadaj entreprenoj AMFI, Barrick, Banro, Emaxon, First Quantum Minerals, Kinross, Lundin Mining iel partoprenis en tiu terura milito, kies mortintoj estis centoj da miloj (2).
Tiam, tri kvaronoj de la mondaj minaj entreprenoj estis kanadaj. Kiam la fakuloj misiitaj de la Konsilio pri Sekureco petis la koncernatajn regnojn, ke ili enketu pri la rolo de siaj entreprenoj en la milito de la Afrikaj Grandaj Lagoj, Kanado ne reagis. En oktobro 2010, ĝia parlamento eĉ rifuzis la projekton de centrista deputito, S-ro John McKay, pri leĝo, kiu modere celis interrompi la investojn de publikaj federaciaj aŭtoritatoj en entreprenoj akuzitaj pri malobservo de homaj rajtoj. Multaj povis tiam observi la potencon de la minindustria premgrupo dum la tagoj ĵus antaŭ la voĉdono (3). Pluraj deputitoj de Liberala Partio, kies membro S-ro MacKaj tamen estis, sindetenis por certigi la malvenkon de lia iniciato.
En 2025, la amaskomunikiloj traktas la temon per "prudemo", kiu elmontras tiom ilian malscion kiom ilian indiferentecon. Nu, se la sportisto Mboko nun brilas sub la flago de acera folio, tio okazas ĉar iam ŝiaj gepatroj devis fuĝi el lando en sanga milito, kie prosperis minaj entreprenoj havantaj la saman flagon. La kanadaj elitoj atribuas al si la meriton de la sukceso de ilia adoptita infano, forpuŝante ĉian ajn respondecon en la ekzilado de ŝiaj gepatroj. Neniu volas, ke la nova heroo memorigas - dum ŝi briligas landon mankantan legendojn - la lezojn, kiujn Kanado trudis al ŝiaj proksimuloj.
(1) vidu : Donald Rumball, Peter Munk. The Making of a Modern Tycoon, Stoddart Publishing, Toronto, 1996.
(2) Fina raporto de la Fakula Grupo pri kontraŭleĝa ekspluatado de naturaj resursoj kaj aliaj riĉaĵoj de Demokratia Respubliko Kongo, n° S/2002/1146, Konsilio pri Sekuraco de UN, 16-a de oktobro 2002 ; Raporto de projekto Mapping pri la malobservado de homaj rajtoj kaj internacia homsava juro inter marto 1993 kaj junio 2003 sur la teritorio de Demokratia Respubliko Kongo, Alta Komisarejo pri homaj rajtoj de Unuiĝintaj Nacioj, aŭgusto 2010.
(3) Aparte Julien Fréchette en sia dokumentfilmo "Le Prix des mots" (2012).
Amasa atako kontraŭ Zaporiĵo la 30an de aŭgusto 2025 04/10/2025 10. Post la amasa mem-organizado de la Ukrainoj en 2022 kontraŭ la rusia invado, la anarkiistaj movadoj komprenis, ke espero ĉeestis, kondiĉe ke la homoj ne estu submetitaj, rusigitaj, torturitaj...
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
Antaŭ kelkaj tagoj la brita retejo BBC dissendis la informon, ke la nacia poŝta servo en Danujo ĉesigos transdonadon de leteroj en la fino de ĉi tiu jaro 2025. La kialo estas memkomprenebla, kaj okazas en la tuta mondo. De unu jarcento, la kvanto da leteroj falis je 90 procentoj. Ĉi tiu decido estingas publikan servon de 400 jaroj, kaj la tradiciaj surstrataj poŝtoskatoloj jam ekmalaperas. De nun, nur privataj servoj povos transdoni paperajn sendaĵojn. Malgraŭ tio, restos pli ol 200 mil civitanoj, precipe maljunuloj, kiuj ankoraŭ bezonas la tradician komuniksistemon. Poŝtmarkoj jam aĉetitaj estos repagitaj ĝis la jaro 2026. Tiu ŝanĝo kaŭzos maldungon de miloj da laboristoj. Ankaŭ en Germanujo la sama fenomeno okazas, kaj 8 mil laboristoj tie perdis sian postenon.
Ne temas nur pri ekonomia, praktika ŝanĝo. Temas fakte pri drasta ŝanĝo en la funkciado de la sociaj rilatoj. Komputiloj kaj interreto modifas la vivostilon, la menson de homoj, la interrilatojn — kaj leteroj estas forta simbolo pri potenca ŝarĝo de emociaj valoroj. Ili dum jarcentoj — jarmiloj? — funkciis kiel kanalo de fortaj sentoj. Ili helpis la starigon de kulturo kaj arto, etikaj kaj politikaj valoroj.
La ekzisto de leteroj permesis la estigon de altvaloraj historiaj kolektoj de dokumentoj. Ni pensu pri la kolektoj de leteroj de Sigmund Freud al lia filino, al Jung, al Einstein, kaj al Artur Schnitzler. En la jaro 1931, Einstein skribis al Freud: “Mi tre admiras vian pasion al esplorado pri la vero, ian pasion, kiu ekregis ĉion en via pensmaniero”.
Ni pensu ankaŭ pri la bela verko de Rainer Maria Rilke, “Leteroj al juna poeto”, kiun li sendis al junulo, kaj fariĝis riĉa meditaĵo pri la vivo, pri la homa animo, pri la arto: “Turnu vin al vi mem. Ekzamenu la kialojn, kiuj puŝas vin al verkado; observu, ĉu ili etendas radikojn en en plej profundan punkton de via animo.”
Ni pensu pri la leteroj de Zamenhof, kiu tute sola komencis la movadon por la Lingvo Internacia per... leteroj! Hodiaŭ ni kun respekto legas tiujn tekstojn, ĉiutage dissenditajn al plej foraj landoj, por konstruo de nia komunumo. Ĉu tiu valorega trezoro konserviĝus nuntempe, se ilin oni sendus per komputilaj mesaĝoj?
Veteranaj Esperantistoj havas en sia memoro la estimon al leteroj. Multaj el ni komencis nian uzadon de la lingvo, post elementa kurso, per interŝanĝado de leteroj kun samideanoj el aliaj landoj. Ni bone memoras la emocion, per kiu ni ornamis niajn paperaĵojn per belaj poŝtmarkoj, enmetis poŝtkartojn, kaj fiere portis ilin al la plej proksima poŝtoficiejo. Kaj poste ni devis pacience atendi kelkajn semajnojn, ĝis la alveno de respondo. Kun emocio ni malfermis multajn kovertojn...
Unu oficisto en la dana poŝtoservo esprimis sian senton rilate la novaĵon. “Ĝi estas malĝojiga tago.”
Persone, mi ankoraŭ konservas la plezurigan kutimon verki paperajn leterojn. Mi rifuzas forlasi miajn forajn amikojn, kiuj same kiel mi ĝojas malfermi koverton kaj deĉifri mane faritajn strekojn. En la kovertoj oni trovas ne nur paperon, sed varmkoran amikecon.
Por dudek estraranaj postenoj estis dudek ok kandidatoj en la Konferenco de Neregistaraj Organizoj ĉe Unuiĝintaj Nacioj, fine de oktobro 2025 okaze de la ĝenerala Asembleo de ĉi tiu sendependa, internacia membrara asocio fondita en 1948 kiel INRO kun ĝenerala konsulta statuso ĉe la Ekonomia kaj Socia Konsilio de UN.
Favorate de la malmulteco de kandidatoj, Tutmonda Esperantista Junulara Organizo sukcesis atingi unu el la dudek postenoj. La sukceso kongruas kun la taktiko inaŭgurita de Humphrey Tonkin ĉe UN, post la epoko de Ivo Lapenna: ne tiom insisti pri la adopto de esperanto kiel laborlingvo, kiom trovi spacon por UEA inter gravaj INROj. Taktiko tre longa perspektive, kaj supozanta ke UN longe daŭros.
La nova strategia plano de UEA estas facile superrigardebla kaj listigas kvin klarajn celojn por la proksima jaro. Tamen entute dek kvin ”strategiaj” celoj por la sekvaj jaroj estas tro multe, des pli ke ne klaras, kio estas prioritata kaj kiu respondecas pri plenumo, opinias Tim Owen. Francisco Javier Moleón volus ke UEA konsideru, kial esperantistoj ne vidas kialon aliĝi al la asocio, dum Osmo Buller miras ke la prezidanto de UEA indikis sin mem kiel la aŭtoron de la plano.
La nova strategia plano de UEA kun la akronima titolo AKIRI, konsistas el 22 paĝoj kun simbolaj ilustraĵoj.
UEA denove havas strategian planon por la proksimaj jaroj. La plano kun la akronimo AKIRI ekvalidos post kiam la komitato ĝin aprobos, rakontis la nova prezidanto de UEA, Fernando Maia, en vidpunkta artikolo en Libera Folio.
La antaŭa strategia plano de UEA estis kompilita sub la gvido de Mark Fettes, kaj ĝi ekvalidis en 2013. Oni uzis multe da tempo por ellabori tre detalan, 38-paĝan planon, sed efektive preskaŭ nenion planitan la asocio sukcesis realigi. Krome la plano ĉesis validi jam en 2017.
Ellaboradon de nova plano indikis kiel sian prioritaton Duncan Charters en sia unua novjara mesaĝo kiel prezidanto de UEA komence de 2020. Dum liaj du mandatperiodoj oni multe diskutis pri la plano, sed ĝi neniam pretiĝis.
Fine, komence de oktobro 2025, iom pli ol du monatojn post sia elektiĝo, Fernando Maia povis prezenti la planon, kiun li kompletigis kaj kompilis ĉefe surbaze de la diskutoj okazintaj dum la mandatperiodoj de Charters.
La plano prezentas entute dek kvin ”strategiajn celojn” por la kvin ”strategiaj kampoj” – administrado, kunlaborado, informado, rilatoj kaj instruado. La inicialoj de tiuj vortoj formas la akroniman nomon de la plano, AKIRI.
Krom la ”strategiaj celoj” por la jaroj 2025–2030, la plano difinas ankaŭ kvin prioritatojn por la venonta jaro. Tiuj estas:
Funkciigi novan membro-sistemon por plibonigi la uzanto-sperton kaj la efikecon de la internaj procezoj.
Kreskigi enspezojn tra projektoj, donacoj kaj investoj por kompensi redukton de enspezoj pro kotizoj.
Konkludi la vendon de la oficeja domo ĉe Nieuwe Binnenweg 176 (Roterdamo) por subteni pli efikan oficejan modelon (inkluzive revizii la funkciigon de la Libroservo por subteni ĝian mision).
Kreskigi la konscion pri Esperanto por ebligi trafajn informojn kaj akiri pli da subteno al la movado.
Kreskigi la membraron por fortigi la tutmondan reprezentecon de UEA.
Tim Owen, direktoro de Esperanto-Asocio de Britio, trovas tiun listigon de kvin klaraj prioritatoj por la proksima jaro la plej pozitiva trajto de la nova plano.
Tim Owen.
– En grandaj deklaroj eblas perdi la fokuson, des pli, kiam temas pri periodo kvinjara. Ke tiu kvino estas prezentata eksplicite, do, estas gratulinde.
Des pli laŭdinde estas laŭ li, ke almenaŭ kvar el la indikitaj punktoj estas klare mezureblaj – aŭ oni sukcesos pri la indikita tasko, aŭ ne sukcesos. Tiel ekzemple pri la funkciigo de nova membrosistemo:
– Oni aŭ jes aŭ ne estos sukcesinta funkciigi tion, do facile mezurebla celo. Tio laŭ mi estas la plej decida paŝo, ĉar kredeble ĝi celas ankaŭ la retejon; nenio prezentas UEA kiel stagnan, aliepokan pli ol tio. Se ŝanĝiĝos nenio alia, moderna retejo estos pozitivaĵo. Kaj male: se pliboniĝos ĉio alia, ne vere gravos, ĉar la publika eksteraĵo estos ĉio, kion vidos novuloj.
Malpli facile mezureblas la celo “kreskigi la konscion pri Esperanto”, kaj ĝenerale laŭ Tim Owen ne klaras, kiel tio povus okazi grandskale.
La nova plano estas laŭ li relative facile legebla, interalie ĉar ĝi estas multe malpli ampleksa ol la antaŭa plano.
– La legebleco venas ne sole de tio; multe helpas la moderna prezento. Tiun efikon montras la tute freŝa Strategia Laborplano de TEJO: mi ankoraŭ ne finleĝis ĝin pro ĝia tekstmureco, malgraŭ tio, ke ĝi malpli longas je triono, laŭ vortkalkulo.
La problemo pri la antaŭa laborplano laŭ Tim Owen estis, ke ne evidentis, kiu faros kion, kaj finfine mankis plenumontoj. Similan problemon li vidas en la nova plano.
– Estas prezentataj po tri strategiaj celoj por la kvin branĉoj Administrado, Kunlaborado, Informado, Rilatoj kaj Informado. Kiuj estas prioritatoj? Kiu plenumos? Kiel?
Francisco Javier Moleón, iama oficisto de UEA, pli kritike sintenas al la plano, kaj proponas al la asocio pripensi, kial la kotizaj enspezoj ŝrumpas.
Francisco Javier Moleón
– UEA devus sin demandi, kial esperantistoj ne vidas klaran kialon aliĝi al UEA. Tio estus grava parto de strategia plano. Konsilo: proponu bonajn servojn, kaj homoj volonte aliĝos; proponu mizerajn servojn, kaj homoj same volonte malaliĝos.
En la strategia plano troviĝas interalie ”programoj 101 kaj 1001”, kiuj celas ke landaj asocioj en iuj landoj strebu havigi 101 novajn membrojn, dum landaj asocioj en Ĉinio, Usono, Japanio, Brazilo, Francio kaj Germanio strebu havigi eĉ 1001 novajn membrojn.
Moleón tamen atentigas, ke oni ŝajne ne atendas ke tiuj novaj membroj alportu kotizajn enspezojn. Almenaŭ laŭ la konkreta ekzemplo pri Kubo, prezentita en la plano, la membrokotizoj estu subvenciitaj.
– UEA ne havos novajn enspezojn, sed mem elspezos la necesan monon. Nu, tio estas ja bela maniero atingi 101 membrojn. Tiel oni povos atingi ankaŭ 1001 membrojn. Verŝajne eĉ 10 001.
Nerealisma li trovas la programon Oceanio, kiu celas ”fortigi kaj videbligi la Esperanto-movadon en Oceanio, kun speciala atento al instru- kaj informagadoj kaj al indiĝenaj komunumoj kaj lingvoj”.
– Ĉe legado tiu programo tuj ŝajnis al mi ambicia: la tuta Oceanio! Ĝis mi atingis la finon de la alineo: ”simile por Azio, Afriko, Eŭropo kaj Ameriko”. Tiam la nur ambicia programo iĝis monumenta. Ni vidos, kio iĝos almenaŭ el la nur ambicia programo. Mi ne miros, se la rezulto estos fojaj gazetaraj komunikoj pri kurseto en la urbo XYZ de la oceania lando QWERTY. Kaj fino de la monumenta planero.
Bela kaj pompa laŭ li estas la celo ”fortigi la akademiecan prestiĝon de Esperanto per subteno al universitataj katedroj, bibliotekoj kaj arkivoj, esplorprogramoj kaj sciencaj kongresoj”.
– Sed kion tio signifas en la praktiko? Kiel tia subteno efektiviĝos? Ĉu temas pri mona subteno, sponsoreco (”UEA apogas tion”), kunlaboro kun niaj sciencistoj (kie ili estas?)…? Mi suspektas, ke tio restos bela idealo malfacile konkretiĝonta. Sed eble mi eraras (kiel tiom ofte) kaj ĝi montriĝos la plej sukcesa ero de la plano.
Osmo Buller
Osmo Buller, antaŭa ĝenerala direktoro de UEA, atentigas ke la dokumento devas esti benita de la komitato por ke ĝi estu konsiderata oficiala strategia plano de UEA.
– Krome en ĝi ne povas esti mi-esprimoj, nek ĝi povas surhavi kovrile individuan aŭtoron. Eĉ Lapenna ne metis sian nomon en siaj strategiaj dokumentoj. Ankaŭ ne faris tion Tonkin nek Fettes.
– La antaŭa strategia plano parolis pri UEA kiel eduka movado kaj difinis kiel ĝian gravan taskon edukadon al tutmonda konscio. Tio ne estas sufiĉe elstarigita en la nun proponata plano. Mi ĉiam vidis UEA ankaŭ kiel klerigan asocion, kiu ĉiel strebu plialtigi la klerecan nivelon de la movado. Tio mankas en la plano, kio konkrete aperas ekzemple en tio, ke ĝi diras nenion pri la revuo, kiu devus havi ŝlosilan rolon kiel kleriganto de membroj.
Ke UEA neglektas sian klerigan taskon, laŭ Buller montriĝas ankaŭ en la formorto de la eldona agado, pri kiu la plano same silentas.
– Estas malĝojige konstati, ke ekzemple pri la movada historio regas granda nescio ne nur inter esperantistoj ĝenerale sed eĉ inter movadaj gvidantoj. Iam mi skribis en la revuo, ke historia kono estas bufro kontraŭ naiveco, kiu delogas fari multekostajn erarojn kaj ripeti samajn elreviĝojn. La strategia plano devus preni serioze refortigon de tiu bufro.
– Bedaŭrinde eblas jam timi, ke la nova plano havos saman sorton kiel la antaŭa, nome forgeson. Kvankam publikigita antaŭ tri semajnoj, en la komitata diskutlisto regas plena silento pri ĝi.
De la 27a ĝis la 29a de oktobro 2025 en Novjorko kaj rete, kadre de la Ĝenerala Asembleo de CoNGO (anglalingve CoNGO: Conference of Non-Governmental Organizations in Consultative Relationship with the United Nations), kuniĝis reprezentantoj de pli ol sepdek internaciaj neregistaraj organizoj por realigi ĝian 28an Ĝeneralan Asembleon. Kadre de la elektoj, oni aprobis la kandidatiĝon proponitan de TEJO por eniri la estraron de CoNGO dum la kvinjara mandato 2025/2029, defenditan de membro de la Komisiono de TEJO pri Eksteraj Rilatoj, David Ruíz Sánchez.
CoNGO estas sendependa, internacia membrara asocio fondita en 1948, la jaro de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj. Kiel neregistara organizaĵo kun ĝenerala konsulta statuso ĉe la Ekonomia kaj Socia Konsilio de UN, CoNGO plenumas laboron kiu rilatas al la tuta sistemo de Unuiĝintaj Nacioj: Sekretariejo, Agentejoj, Traktataj Organoj, Regionaj Komisionoj, Institutoj, Pintkunvenoj kaj Mondaj Konferencoj.
CoNGO speciale subtenas la celojn kaj valorojn proklamitajn en la Ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj, kaj estas forta defendanto de multflanka traktado por solvi tutmondajn politikajn, mediajn, sanajn kaj aliajn minacojn. CoNGO instigas NRO-ojn tra la mondo kunlabori kun Unuiĝintaj Nacioj por antaŭenigi kaj subteni ĝian laboron kaj altiri la civilan socion en daŭran partnerecon kun la monda organizaĵo.
Per tiu ĉi sukcesa atingo, estante kandidatigita de la Instituto pri multkultura konsilado kaj edukaj servoj (Institute of Multicultural Counseling and Education Services – IMCES) kaj apogita de la Legio de Bona Volo (Legion of Good Will – LGW) kaj Universala Esperanto-Asocio (UEA), ni povos preni la rolon pledi kaj konsciigi pri la problemoj pri lingva komunikado internacinivele, pri la rolo de Esperanto kiel taŭga solvo al la lingva problemo kaj la nepreco zorgi pri junularaj kaj lingvaj rajtoj por certigi respekton de la homaj rajtoj tiaj, kiaj ili estas difinitaj en la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj kaj aliaj internacie rekonataj instrumentoj.
Por antaŭenigi la TEJO-kandidatiĝon, ni unue debatis inter la aktivuloj de la Komisiono pri Eksteraj Rilatoj kaj kunorganizis pasintmandate la plenumon de la nepraj postuloj por havi rajton kandidatiĝi kaj kunlaboradis proksime kun la ĉefrespondeculo de la elekta komisiono de CoNGO, Humphrey Tonkin, por taŭge mastrumi la postulon pri oficialaj kandidatiĝo kaj apogoj de aliaj organizoj. Sekve, nia eksterrilatisto David Ruíz Sánchez pretigis skribitan esprimdeklaron por prezenti al la CoNGO-membraro la intencojn kaj agadplanojn de TEJO se ĝi iĝos parto de la novelektota CoNGO-estraro. Kaj fine, dum la Ĝenerala Asembleo, David havis la oportunon realigi rete triminutan diskurson favore al la TEJO-kandidatiĝo, kiu estis sekvata de la diskursaj intervenoj de la ceteraj reprezentantoj de kandidatiĝantaj organizoj. Post ĝi, la voĉdonada fazo estis malfermita kaj fine TEJO estis elektita.
Resume, TEJO estis unu el la dudek ok organizoj kiuj kandidatiĝis por ricevi unu el la dudek estraraj postenoj por la nova CoNGO-estraro 2025/29, kaj la nura ekskluvize junulara kaj esperantista. Tio estas historia atingo, estante la unua fojo en la historio de TEJO en kiu ni apartenos al la estraro de CoNGO.
Ni elkore sekvos la vojon kaj laboron por lingvaj rajtoj kiun UEA konstruis dum la pasintaj du estrarmandatoj de CoNGO.
The World Esperanto Youth Organisation (TEJO) has been elected for the first time for a five-year term as a member of the Board of the Conference of Non-Governmental Organisations in Consultative Relationship with the United Nations (CoNGO) following its recent 28th General Assembly, which was held from 27th to 29th October 2025 in New York City, USA and online and hosted representatives of more than 70 international non-governmental organisations worldwide.
Having been nominated by the Institute of Multicultural Counseling and Education Services (IMCES), seconded by the Legion of Good Will (LGW) and the Universal Esperanto Association (UEA), TEJO became one of the 28 organizations seeking election to the 20 open seats for the upcoming Board term (2025-2029). At the same time, TEJO completed all the necessary requirements to be eligible to apply with the help of its very own External Relations Committee and the chair of CoNGO Nominations Committee, Humphrey Tonkin. Finally, during the General Assembly, David Ruíz Sánchez, External Relations Officer of TEJO and its chief delegate to the said Assembly, presented the organisation’s candidacy and action plans through a three-minute speech delivered online. A round of electronic voting which followed soon thereafter saw TEJO gaining a seat for the first time in the CoNGO Board.
TEJO notes that it is the only organisation that focuses exclusively on Esperanto and the youth among all newly elected Board members. In light of this historic achievement, TEJO pledges to use its voice in the Board to raise awareness of the problems of international communication, advocate for the role of Esperanto as an appropriate solution to the language problem, and stress the necessity of caring for the youth and defending their linguistic rights as a way of promoting human rights as defined in the Universal Declaration of Human Rights and other internationally recognised instruments. CoNGO is an independent, international membership association founded in 1948, the same year the Universal Declaration of Human Rights was adopted by the UN General Assembly. As a non-governmental organization in general consultative status with the UN Economic and Social Council, CoNGO’s work focuses on encouraging mutual cooperation between NGOs and the UN and its attached agencies and relates to the entire UN system. The day-to-day activities of CoNGO and its top officers are directed by the Board, its second highest decision-making body, next to the General Assembly. As a newly elected member, TEJO is entitled to participate in the Board’s agenda and decision-making processes.
TEJO wishes to thank IMCES, LGW and UEA for their support and express its steadfast commitment to continue the longstanding work for language rights that UEA had built during its membership in the past two CoNGO Board terms.
Kun granda ĝojo ni prezentas al vi la novan, 338an numeron de Literatura Foiro. Kiel kutime, ĉi tiu numero surprizas nin per riĉeco kaj diverseco — interplektado de literaturo, kulturo, historio kaj socipolitikaj pripensoj.
Uverture ni trovas poeziaĵon de Giorgio Silfer, Leginte alies poemon jarfine, kiu portas nin “paŝon post paŝo sentime”al fascina eseo de Stasia Chylicki pri la historio de podkasto kaj iliaj esprimoj en Esperantio. La aŭtoro klarigas, kiel podkastoj revekis tradicion de parola kultura esprimo en la cifereca epoko, ebligante al esperantistoj tutmonde aŭskulti, lerni kaj kunhavigi siajn voĉojn.
Al rakonto kondutas nin Yin Jiaxin per sia Kaŝbileto en la angla, kiu kaptas la malfacilaĵojn kaj esperojn de juna lernanto en fremda lingvo. Samtempe, jida fragmento el Israel Singer malfermas al ni fenestron al konstelacio da interplektiĝantaj homaj destinoj; la specimenon, tradukita de Perla Martinelli, sekvas sama kontribuo de Bertil Nilsson, kiu konkludas la partan esperantigon de la romano Mi ne nomiĝas Miriam, de Majgull Axelsson.
Lirike ĉirpas Minosun per la poemo Pasero, tuj poste ni trovas literaturan analizon de Nikita Pimenov pri la romano Krimo kaj Puno de Dostoevskij. Juan García del Río proze ludas vortmelodion nin transportantan al Afriko, dum Alessio Giordano kunigas arton kaj filozofion per eseo pri la rolo de muziko en antikva Helenio.
Kiel oficiala organo de Esperanta PEN-Centro, Literatura Foiro raportas pri la lasta manifesto de PEN Internacia, “Pri la defendo de Naturo”, en traduko de Giorgio Silfer, kiu interalie recenzas la filmon La torina ĉevalo (2011), omaĝe al László Krasznahorkai, Literatura Nobel-premiito 2025, el kies romano la filmo inspiriĝis, kaj proponas kulturpolikitan analizon pri la koncepto de “Esperanto-Domo”.
Okaze de la 2a datreveno ekde la forpaso de nia amikino kaj redaktoro Marie-France Conde Rey, kuraĝa virino kun granda koro kaj amo al nia lingvo, ni reproponis omaĝe al ŝi la krokizon Meritlisto. Stella Meester rememorigas senfinan bataladon de Vera Vigevani Jarach, unu el la “Patrinoj de Plaza de Mayo” — memoraĵo plena de aŭtenta homeco; Perla Martinelli enkondukas pri Jane Goodall, modela sciencisto kun naturamika sinteno kaj etologiaj interesoj.
En la lingvistika fako, Alessio Giordano gvidas nin tra lastaj eltrovoj ĉe biolingvistiko kaj evolua teorio, pri la lingvaj kapabloj de cetacoj. Fernando Pita intervjuas Rapha Pinheiro, brazilan bildstriiston kaj docenton, kiu rakontas sian vojon al Esperanto kaj sian artan vivon.
Ĉi tiu numero estas tiel riĉa kaj varia, ke certe ĉiu leganto trovos en ĝi ion, kio tuŝos la koron kaj ekvokos pensojn. Ni dankas vin pro via fidelo kaj kuraĝigas vin partopreni en la kulturna dialogo, kiu vivas en la paĝoj de Literatura Foiro.
Fermas la numeron, la lasta de tiu ĉi jaro, recenzoj pri Oliver Schott, Neeskluzivaj rilatoj ja indas, kaj Ranja Zafinifotsy, Kiel herbo en vento, respektive de Alessio Giordano kaj Carlo Minnaja.
Inter la 27-a kaj la 29-a de oktobro 2025 en Novjorko kaj rete, kadre de la Ĝenerala Asembleo de CoNGO (anglalingve CoNGO: Conference of Non-Governmental Organizations in Consultative Relationship with the United Nations), kuniĝis reprezentantoj de pli ol sepdek internaciaj neregistaraj organizoj por realigi ĝian 28-an Ĝeneralan Asembleon. Kadre de la elektoj, oni aprobis la kandidatiĝon proponitan de TEJO por eniri la estraron de CoNGO dum la kvinjara mandato 2025/2029, defenditan de membro de la TEJO Komisiono pri Eksteraj Rilatoj, David Ruíz Sánchez.
CoNGO estas sendependa, internacia membrara asocio fondita en 1948, la jaro de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj. Kiel neregistara organizaĵo kun ĝenerala konsulta statuso ĉe la Ekonomia kaj Socia Konsilio de UN, CoNGO plenumas laboron kiu rilatas al la tuta sistemo de Unuiĝintaj Nacioj: Sekretariejo, Agentejoj, Traktataj Organoj, Regionaj Komisionoj, Institutoj, Pintkunvenoj kaj Mondaj Konferencoj.
CoNGO speciale subtenas la celojn kaj valorojn proklamitajn en la Ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj, kaj estas forta defendanto de multflanka traktado por solvi tutmondajn politikajn, mediajn, sanajn kaj aliajn minacojn. CoNGO instigas NRO-ojn tra la mondo kunlabori kun Unuiĝintaj Nacioj por antaŭenigi kaj subteni ĝian laboron kaj altiri la civilan socion en daŭran partnerecon kun la monda organizaĵo.
Per tiu ĉi sukcesa atingo, estante kandidatigita de la Instituto pri multkultura konsilado kaj edukaj servoj (Institute of Multicultural Counseling and Education Services – IMCES) kaj apogita de la Legio de Bona Volo (Legion of Good Will – LGW) kaj Universala Esperanto-Asocio (UEA), ni povos preni la rolon pledi kaj konsciigi pri la problemoj pri lingva komunikado internacinivele, pri la rolo de Esperanto kiel taŭga solvo al la lingva problemo kaj la nepreco zorgi pri junularaj kaj lingvaj rajtoj por certigi respekton de la homaj rajtoj tiaj, kiaj ili estas difinitaj en la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj kaj aliaj internacie rekonataj instrumentoj.
Por antaŭenigi la TEJO-kandidatiĝon, ni unue debatis inter la aktivuloj de la Komisiono pri Eksteraj Rilatoj kaj kunorganizis pasintmandate la plenumon de la nepraj postuloj por havi rajton kandidatiĝi kaj kunlaboradis proksime kun la ĉefrespondeculo de la elekta komisiono de CoNGO, Humphrey Tonkin, por taŭge mastrumi la postulon pri oficialaj kandidatiĝo kaj apogoj de aliaj organizoj. Sekve, nia eksterrilatisto David Ruíz Sánchez pretigis skribitan esprimdeklaron por prezenti al la CoNGO-membraro la intencojn kaj agadplanojn de TEJO se ĝi iĝos parto de la novelektota CoNGO-estraro. Kaj fine, dum la Ĝenerala Asembleo, David havis la oportunon realigi rete triminutan diskurson favore al la TEJO-kandidatiĝo, kiu estis sekvata de la diskursaj intervenoj de la ceteraj reprezentantoj de kandidatiĝantaj organizoj. Post ĝi, la voĉdonada fazo estis malfermita kaj fine TEJO estis elektita.
Resume, TEJO estis unu el la dudek ok organizoj kiuj kandidatiĝis por ricevi unu el la dudek estraraj postenoj por la nova CoNGO-estraro 2025/29, kaj la nura ekskluvize junulara kaj esperantista. Tio estas historia atingo, estante la unua fojo en la historio de TEJO en kiu ni apartenos al la estraro de CoNGO.
Ni elkore sekvos la vojon kaj laboron por lingvaj rajtoj kiun UEA konstruis dum la pasintaj du estrarmandatoj de CoNGO.
02/11/2025 La enhavlisto de la novembra kajero: 219 ... AKIRI: nia strategia vojo por komuna estonteco 220 ... IJK 2025 en Indonezio: magia sperto kiu ĉiam okupos spacon en mia koro 224 ... Gazetaro: Esperanto en la amaskomunikilaro: sukcesa kampanjo...
2. Antaŭ 115 jaroj mortis Paul Berthelot (pol bertló, 1881-1899-1910), franca presisto, anarkiisto, spiritisto kaj esperantisto (pseŭdonimoj: Paŭlo Bertelo kaj Marcelo Verema); fondinto de Kataluna Esperanto-Grupo (1904) kaj de ties gazeto “Espero de Katalunjo” (1905) por kunligi katalunajn esperantistojn de Hispanio kaj Francio; fondinto de la gazeto “Esperanto” (1905), kiun li en 1907 cedis al H. Hodler (en 1908 ĝi iĝis la organo de UEA); fondinto de “Internacia Socia Revuo” (1907); organizinto de la unua kongreso de “verdruĝuloj” kadre de la 2a UK (Ĝenevo, 1906); membro de la Lingva Komitato (1909-10); aŭtoro de “Vocabulaire Français-espéranto” (kun T. Cart kaj M. Merckens, 1903), “Komercaj leteroj” (kun Ch. Lambert, 1903), “Fonetiko litera” (1904), “Provo de ĥemia nomigado en Esperanto” (1904); lia franclingva anarkiisma verko “L’évangile de l’heure” (“La Evangelio de la horo”) aperis en Esperanto posteume (Trad. D. Ivanski, 1912) kun pluraj postaj reeldonoj.
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro, p. 34-35.
5. Antaŭ 70 jaroj naskiĝis Seán Ó Riain [ŝon orian, 1955-1990- ), irlanda diplomato, lingvisto, poligloto kaj esperantisto; prezidanto de Eŭropa Esperanto-Unio (2002- ), vicprezidanto de UEA (2025- ), membro de AIS (ISKano ekde 1992), aŭtoro de pluraj fakaj verkoj, ankaŭ lingvopolitikaj, en kelkaj el kiuj li pledis por enkonduko de Esperanto en la Eŭropan Union, tradukinto en la irlandan lingvon de la lernolibro “Esperanto per rekta metodo” de Stano Marĉek (2007).
8. Antaŭ 75 jaroj mortis Jaume Grau Casas [ĵaŭme graŭ kazes, 1896-1914-1950), kataluna librotenisto, magistrata sekretario, verkisto, tradukisto, socia aktivulo (katalunisto) kaj esperantisto; membro de la Lingva Komitato (1926-48) kaj Akademio de Esperanto (1937-48), redaktoro de “Kataluna Esperantisto” (1920-24), diverstempa prezidanto kaj sekretario de la Internaciaj Floraj Ludoj; aŭtoro de tri poemaroj (“Amaj poemoj”, 1924; “Novaj amaj poemoj”, 1927; “La lasta poemo”, 1936) kaj du lernolibroj (1930, 1934), tradukinto de pluraj beletraĵoj, aperintaj, interalie, en “Kataluna Antologio” (1925) kiun li redaktis; lia ampleksa taglibro, verkita en franciaj koncentrejoj dum 1939-44 kaj tradukita de Miguel Fernández, aperis en Esperanto kiel “Tagoj kaj Ruinoj” (2017).
9. Antaŭ 135 jaroj naskiĝis Rudolf Hromada (1890-1907-1964), ĉeĥa bankoficisto kaj esperantisto; kunfondinto (1920) kaj ĝenerala sekretario (1920-31) de Ĉeĥoslovaka Asocio Esperantista, membro de Internacia Centra Komitato de la Esperanto-Movado (1924-30), membro de la Lingva Komitato (1921-48) kaj Akademio de Esperanto (1948-62); kunfondinto kaj kunredaktoro (kun K. Bouška) de “Ĉeĥoslovaka Gazeto” (1921-23), eldonanto kaj redaktoro de “La Progreso” (1923-35); aŭtoro de ambaŭdirektaj vortar(et)oj plurfoje reeldonitaj; tradukinto de “Popolsumigo en Aŭstrio” de J. Hantich (1911) kaj de multaj ĉeĥaj beletraĵoj, aperintaj en gazetaro; posteume estis eldonitaj liaj tradukoj de “Sileziaj Kantoj” de P. Bezruč (kun aliaj, 1970) kaj “Riporto skribita en la pendumila maŝo” de J. Fučík (kun aliaj, 1979), kaj la antologio “Intima triptiko” kun liaj tradukoj de verkoj de 17 poetoj kaj unu prozisto.
12. Antaŭ 75 jaroj naskiĝis Osmo Buller (1950-1966- ), finna politikisto, kulturoficisto, prezidanto de la municipa deputitaro de Taivalkoski por 2017-21, kaj esperantisto; estrarano de Esperanto-Asocio de Finnlando (1979-81) kaj kunredaktoro de ĝia organo “Esperanta Finnlando” (1979-85); dum pli ol tri jardekoj (1985-2016, kun kelkaj paŭzoj) oficisto en la Centra Oficejo de UEA (CO), interalie, kiel direktoro de CO (1986-87) kaj (ĝenerala) direktoro de UEA (1991-2001, 2004-16); post la emeritiĝo agis en UEA kiel komitatano (2016-25); sekretario de la Belartaj Konkursoj de UEA (1989-2001), iniciatinto de la reta bulteno “Gazetaraj Komunikoj de UEA” (1998) kaj de la Malferma Tago (1994); aŭtoro de “Hamburgo en beletra vivo” (1990), tradukinto de “Psikologiaj reagoj al Esperanto” de C. Piron en la finnan (1988) kaj de “La finna vojo” de U. Kekkonen en Esperanton (1989); kun R. Dobrzyński kaj J. Heikkinen realigis la filmon “La reveno al Finnlando” (vidbendo, 1991; DVD, 2005). En 2001 Osmo Buller ricevis la titolon “La Esperantisto de la Jaro”.
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro, p. 48-50.
14. Antaŭ 10 jaroj mortis Lucija Borčić (1921-1940-2015), jugoslavia kaj kroatia librotenistino, administrantino kaj esperantistino; sekretario de la 38a UK en Zagrebo (1953); aŭtoro de “Pulsas la viv’. Poemoj 1997-2001” (2001), “Granda vortaro Esperanta-kroata” (2008) kaj “Granda vortaro kroata-Esperanta” (2009), “Post la naŭdekaj” (posteume, 2016); tradukinto de “Kantoj de l’ silento” de Z. Heide (kun aliaj, 1984), “Socialisma memmastrado” de E. Kardelj (1986), “Mi resanigis PPPetron” de P. Čimbur (1995), “La bluoj” de V. Parun (1999), “Lumo kaj ombro” de I. Golub (kun aliaj; 2009) k. a.; honora membro de UEA (2001).
22. Antaŭ 85 jaroj naskiĝis Jarl Olof Hammarberg (1940-1960-2019), sveda poeto, artisto, pentristo, socia aktivulo (ekologio, bestorajtoj, feminismo) kaj esperantisto, konata en Esperantujo kiel Jarlo Martelmonto; aŭtoro de 17 libroj en la sveda kaj de tri poemaroj en Esperanto: “Ajn” (1983), “Ike Ize Ive; Poezio” (1991) kaj “Cetercetere” (2002); probable li estis la sola dadaisto en Esperanto, preskaŭ ĉiujare en la festivalo ARKONES (Poznano, Pollando) estis surscenigataj liaj poeziaj-teatraj prezentaĵoj.
23. Antaŭ 100 jaroj naskiĝis Bernard Golden (1925-1945-2008), usona antropologo, arkeologo, muzeologo kaj esperantisto, en 1971 ekloĝinta en Hungario; unu el la plej fekundaj aŭtoroj en Esperanto kun pli ol tri mil artikoloj, recenzoj, beletraĵoj kaj tradukoj aperintaj en 157 gazetoj, plej multe en “Heroldo de Esperanto” (140) kaj “Monato” (126); aŭtoro de kvin originalaj prozlibroj, tri prilingvaj libroj, unu kolekto de unuaktaĵoj, kompilinto de la Esperanta parto de la 20-lingva “Dictionarium museologicum” (1986); laŭreato de 16 premioj en la Belartaj Konkursoj de UEA; membro de la Akademio de Esperanto (1983-2001) kaj direktoro de ĝia sekcio pri Ĝenerala Vortaro (1984-98), estrarano de CED (1981-86).
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro, p. 104-105.
29. Antaŭ 15 jaroj mortis Yosimi Umeda (joŝimi umeda, 1933-1952-2010), konata ankaŭ kiel Umeda Yoshimi, japana administranto (altrangulo en la flugkompanio Japan Airlines), aktiva ŝintoisto kaj esperantisto; estrarano de Japana Esperanto-Instituto (1979-92), komitatano (1964-72) kaj estrarano (1964-66) de TEJO, komitatano (1980-92), estrarano kaj vicprezidanto (1983-89) de UEA; aŭtoro de “Esperanto-aktivecoj en socialismaj landoj” (1990) kaj “Manlibro por praktika komunikado en Esperanto” (1990).
Ĉi tiu listo de Esperantaj jubileoj kaj memordatoj por novembro 2025, kompilita de Aleksander Korĵenkov, aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/11/novembro-12/
British Council, la ekvivalento de UEA sed por la angla lingvo, estas perdanta kvindek milionojn da pundoj jare, kaj ekvendanta sian proprieton, inkluzive de kvardek domoj tra la mondo kaj eĉ art-kolekton el naŭ mil pecoj (evaluitan je ducent milionoj).
Miloj da laborpostenoj estas tranĉitaj kaj oficejoj fermiĝas ĉie. Antaŭ la pandemio BC havis 12.000 dungitojn, plejparte instruistojn kaj ekzamenistojn; nun restis 9.000, inkluzive de du miloj forĵetotaj. Pesimistoj prognozas redukton al nur tridek oficejoj (el cent). Optimistoj esperas en savo per la Brita Parlamento.
Ĉu oni ne plu emas lerni la anglan? Ĉu kulpas la pandemio? Ĉu la evoluo de la socio? Kiam oni riskas bankroton la unua kaŭzo estas malbonaj investoj. UEA eraris investante precipe en multekosta burokrata aparato. British Council (fondita en 1934) havas longan historion de eraroj, ekde kiam ĝi lasis sin dupi de Charles Kay Ogden, kiu tuj post la dua mondmilito vendis al ĝi sian “Basic English” kontraŭ amaseto da mono… Jen nenio kaj tenu ĝin forte.
Tiun ĉi teatraĵeton verkis kaj produktis Luiza CAROL el Israelo
Sceno 2 el 4
[ S-ino Verdamonto ekstaras kaj eliras el la vagono. Ŝi povas eventuale subiri el la scenejo kaj promeni inter la homoj en la publiko. Ĉesas la bruo de trajnradoj.]
S-INO VERDAMONTO: Kiom rapide mi alvenis al Tagiĝurbo! Neniam la trajno veturis tiom rapide! Kaj kiom stranga la urbo ŝajnas hodiaŭ! Nekredeble! Ĉu Tagiĝurbo vualiĝas en stranga krepusko… aŭ eble la krepusko vualas miajn okulojn…? Lastatempe, ĉio kaj ĉiuj ŝanĝiĝas tiom rapide ĉirkaŭ mi… Ve, ju pli mi maljuniĝas, des pli malbone vidas… [Ŝi sidiĝas sur benkon apud arbo.] Ho, mi malsatas… kaj mi forgesis la biskvitojn en la trajno…[Eniras sciuro portanta saketon da biskvitoj.]
SCIURO: Saluton, s-ino Verdamonto. Ĉu vi rememoras min? Dum jaroj vi kutimis alporti biskvitojn en la parkon por mi. Nun estas mi, kiu alportas al vi biskvitojn. Por ĉiu ago, venas tempo de pago...
SCIURO: Nedankinde… [Ĝi malaperas. La s-ino manĝas biskvitojn el la saketo.]
S-INO VERDAMONTO: Ho, kiom forgesema mi fariĝis! Ankaŭ la akvobotelon mi forgesis en la trajno… Kaj nun mi soifas…
ARBO: Ne zorgu, kara s-ino Verdamonto. Dum jaroj vi akvumis la poplon apud via domo. Mi estas la parenco de tiu poplo. Hodiaŭ estas mi, kiu donacas al vi akvon. Por ĉiu ago, venas tempo de pago…[La arbo donas al la s-ino akvobotelon.]
S-INO VERDAMONTO: Ho, ve! Mi forgesis la adreson de la kuracejo … Kaj nun, kiel mi iros tien? [Alvenas s-ino Dianto.]
S-INO DIANTO: Saluton, s-ino Verdamonto! Ĉu vi rememoras min? Mi estas Dianto! Antaŭ multaj jaroj, mi falis el la biciklo kaj frakasis mian kruron...
S-INO VERDAMONTO: Jes… mi rememoras…
S-INO DIANTO: Vi veturigis min al hospitalo kaj telefonis al miaj gepatroj…
S-INO VERDAMONTO: Jes… mi rememoras…
S-INO DIANTO: Nun estas mi, kiu akompanos vin al la kuracejo. Por ĉiu ago, venas tempo de pago… Bonvolu veni en mian aŭton! Bonvolu!
S-INO VERDAMONTO: Dankon, karulino… Koran dankon…[Ili eliras kaj oni aŭdas la bruon de ekveturanta aŭto.]
Sceno 3 el 4.
[En la kuraceja kabineto de D-ro Bonateo. La kuracisto ĝoje brakumas s-inon Verdamonto.]
D-RO BONATEO: Ho, saluton s-ino Verdamonto! Ha, ha! Kompreneble, vi ne plu rekonas min! Vi estis mia instruistino en la elementa lernejo! Mi estas Bonateo, la disleksia knabo. Antaŭ multaj jaroj, oni ne sciis, kio disleksio estas, kaj ĉiuj opiniis, ke mi estas tute stulta. Sed vi amis min kaj paciencis, helpis min ĉiutage progresi… Danke al vi, mi sukcesis legi kaj skribi. Okazis, kvazaŭ vi sorĉe deprenis vualon de sur miaj okuloj…
S-INO VERDAMONTO: Ĉu? Ĉu?
D-RO BONATEO: Kaj baldaŭ estos mi, kiu deprenos vualon de sur viaj okuloj… Por ĉiu ago, venas tempo de pago…
S-INO VERDAMONTO: Ĉu? Ĉu?
Sceno 4 el 4.
[S-ino Verdamonto dormas en la trajno, kun la saketo da biskvitoj enmane kaj la botelo de minerala akvo apude. Denove aŭdiĝas la bruo de trajnradoj. Eniras s-ro Majavento.]
S-RO MAJAVENTO: S-ino! S-ino! Vekiĝu! Post kelkaj minutoj ni alvenos al Tagiĝurbo.
S-INO VERDAMONTO: Ĉu? Ĉu? Ho, dankon…
S-RO MAJAVENTO: Nedankinde… Tute nedankinde…
S-INO VERDAMONTO: Dankon pro rememorigi al mi tiun fabelon…
S-RO MAJAVENTO: Ho, jes, ha ha… “Por ĉiu ago, venas tempo de pago”, ha ha… Bedaŭrinde, tio okazas malofte en la reala vivo, ha ha…
S-INO VERDAMONTO: Karulo, mi ne bedaŭras, ke la realo estas tia. Kiom enue estintus, se ĉiuj farintus bonajn agojn, nur por ricevi certajn bonajn pagojn! Mankintus la amo, la entuziasmo, la tuta homa emocio… Mankintus… la vivo mem!
S-RO MAJAVENTO: Ankaŭ mi opinias ke, kiu faras bonajn agojn pro amo, tiu estas pagata per sia propra ĝojo...
S-INO VERDAMONTO: Per ĝojo, kaj per bonaj sonĝoj en la maljuneco…
[La trajno haltas. Ili adiaŭas. Ŝi subiras el la scenejo.]
Je la 1a de novembro 2025 al la 111a Universala Kongreso de Esperanto, kiu okazos de la 1a ĝis la 8a de aŭgusto 2026 en la urbo Graco (Aŭstrio) aliĝis 292 personoj el 43 landoj.
Dum oktobro aliĝis 40 personoj.
Pli ol dek aliĝoj venis el ok landoj, vidu la liston:
50 Germanio
29 Aŭstrio
20 Hungario
18 Pollando
15 Brazilo
15 Francio
12 Italio
12 Usono
Entute, el ĉi tiuj ok landoj jam aliĝis 171 personoj (58,5%), kaj 121 el la cetera mondo.
La unua, plej favora aliĝtarifo validas ĝis la 30a de novembro 2025.
La reta aliĝilo funkcias ĉe https://uk.esperanto.net/2026.
Aliĝu ankaŭ vi!
AlKo
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/11/graco-5/
Plej rimarkebla estas Principo de Pareto, kiu kun 27 spektoj estas en 5a pozicio, kaj ne en la 3a. Tio okazas ĉar ĝi ricevis apenaŭ ŝatoj nek komentoj kompare al Malfermo, kaj Morena.
Alia interesa fakto estas ke venki en konkursoj, aŭ eti ene de la plej popularaj dum pasintaj monatoj havas pli longan efekton.
Kijivo post la 25a de aŭgusto 2025 01/11/2025 Laŭ la titolo de la fama verko de la historiisto Marc Bloch verkita en 1940 kaj titolita franclingve « L’Etrange défaite » (La stranga malvenko) La historio ĉiam estis verkita de la venkintoj, sed kelkafoje...
Nova studaĵo de la Eŭropa Radio Unio montras alarmigajn erarokvotojn ĉe popularaj AI-babilrobotoj. La sistemoj regule inventas informojn kaj indikas eĉ malĝustajn fontojn.
Vi eble demandas al ChatGPT pri balotrezultoj, aŭ vi petas al Ĝemini resumi la novaĵojn kaj petas al babilroboto pri fonaj informoj pri la konflikto en mezoriento: Milionoj da homoj en Eŭropo ĉiutage fidas al babilrobotoj kiel informfontoj. 800 milionoj da homoj mondskale uzas ChatGPT-on kiel informfonton. La ciferecaj asistentoj anstataŭas por multaj homoj jam la klasikan serĉon en Guglo. Sed tiu fido estas riska, kiel tion montras aktuala studaĵo de la Eŭropa Radio Unio (EBU). La teruriga rezulto estas, ke tiuj babilrobotoj inventas ĝis 40 procentojn de siaj respondoj kaj prezentas ilin kiel faktojn.
La populara ChatGPT firme asertas ke papo Francisko ankoraŭ vivas. Mikrosofta Copilot ne scias ke Svedio estas membro de NATO. Kaj Ĝemini de Guglo konsideras la reelektiĝon de Donaldo Trump kiel "ebla", kvankam tio jam okazis delonge.
Laŭ germana ekonomikisto tiaj eraroj ekestas laŭ du vojoj: Unuflanke AI-respondoj baziĝas jen kaj jen sur malnoviĝintaj datumoj el la trejnado. Babilrobotoj kiel ChatGPT estis trejnitaj per tekstoj kiuj havas aĝon de pluraj monatoj aŭ jaroj - simile al serĉroboto kiu ne estis aktualigita de tri jaroj. Kio estis tiam ĝusta, tio hodiaŭ povas esti malaktuala. Aliflanke aperas veraj halucinoj: La AI mem konstruas mankantajn informojn generante statistike logikajn vortoĉenojn - eĉ se tiuj estas fakte malĝustaj. Ĝi inventas jen kaj jen eĉ fontojn kiuj ne ekzistas aŭ ĝi kunnodas faktojn kiuj ne apartenas unuj al la aliaj.
Aktualaj babilrobotoj ja intertempe povas aktuale serĉadi en la reto, se oni postulas tion eksplicite ĉe la enigo (la t. n. "prompt"). Tiam ili ofte liveras pli fidindajn rezultojn. Sed multaj uzantoj ne scias tion - kaj la AI ne aŭtomate serĉas pri aktualaj informoj, se oni ne postulas tion. La studaĵo volis precize tion prilumigi.
La problemo kuŝas en la sistemo: Babilrobotoj ne vere komprenas kion ili diras. Ili elkalkulas surbaze de gigantaj tekstokvantoj kiuj vortoj verŝajne donas sencan kunligon. Ĉu la rezultanta eldiro estas vera, tion ili ne povas kontroli. Ili ne posedas scion pri faktoj, sed havas nur statistikajn skemojn. La teknikaj konzernoj scias pri tiuj nesufiĉaĵoj kaj laboras pri solvoj. Ili kunligas sin kun datumbankoj, ili plibonigas la fontindikojn kaj retrejnas la sistemojn. Miliardoj da eŭroj fluas en la disvolvadon. Malgraŭ tio halucinoj restas nesolvita baza problemo de la teknologio.
Ĝis la tekniko estos pli fidinda, validas: Babilrobotoj ja povus esti utilaj por kreivaj taskoj aŭ kiel helpo en verkado. Kiel informfonto ili ne taŭgas, almenaŭ neniu fidu ilin je 100 procentoj. Kiu volas informiĝi, tiu ne povas preterlasi seriozajn informfontojn en kiuj laboras homaj redaktoroj, kiuj kontrolas la fontojn kaj asertojn kaj enkategoriigas dokumentojn.
La cifereca revolucio ja ŝanĝos multon - restas la neceso de zorga serĉado.
Ni ĝojas prezenti al vi volontulon de TEJO – Kjara (Chiara Giommetti).
Rakontu iom pri vi! El kiu lando vi estas, kiom vi aĝas…?
Mi estas Kjara, mi havas 26 jarojn kaj mi venas el la verda koro de Italio: Umbrio! (Pli precize el Peruĝo)
Kion vi faras en via eksteresperantuja vivo, rilate al studoj, laboro? Kiuj estas viaj ŝatokupoj?
Mi studis por fariĝi muzikistino. Dum multaj jaroj mi ludis en orkestroj kaj en aliaj ensembloj; mia instrumento estas la fluto. Mi ankaŭ laboris malantaŭ la kulisoj en teatro, kunlaborante kiel helpreĝisoro por kelkaj operoj. Mi havas grandan pasion por muziko: mi ŝatas ludi, aŭskulti koncertojn kaj paroli pri muziko. Krome mi tre ŝatas lingvojn, vojaĝojn kaj bestojn.
Kial vi decidis iĝi TEJO-volontulo?
Mi decidis fariĝi volontulino ĉe TEJO por sperti ion novan, provi min mem lernante novan lingvon kaj kontentigi mian scivolemon. Antaŭe mi havis tre belan sperton pri volontulado kun ekzotaj bestoj; en tiu kunteksto mi malkovris novajn flankojn de mi mem, kaj mia deziro eliri el mia “ŝelo” ĉiam pli kreskis. Mi volis ripeti tian sperton en alia medio, kun la espero malkovri min mem pli profunde, sed ĉefe por esplori novan, allogan kaj amuzan mondon… kaj ĝis nun, ŝajnas ke tiel estas!
Pri kio vi okupiĝos pleje en la Centra Oficejo? Kion vi volas fari por TEJO?
Mi ĵus komencis mian volontulan periodon kaj ankoraŭ konatiĝas kun la medio. Mia ĉefa celo nun estas bone lerni la lingvon, por ne malhelpi la laboron kun la aliaj! Certe mi okupiĝos pri kelkaj ordinaraj oficejaj taskoj, sed ankaŭ ekzistas multe da spaco por kreemo. Mi havas multajn ideojn, kiuj ankoraŭ bezonas iom da ordo en mia kapo!
Kion vi ŝatus lerni, sperti kaj atingi dum via volontulado?
Dum mia volontulado mi volas lerni kiom eble plej multe pri la lingvo kaj la esperantista kulturo, kaj sperti persone kiel funkcias internacia komunumo. Mi ŝatus ankaŭ krei projekton, kiu povus interesi kaj allogi homojn, kiuj neniam antaŭe aŭdis pri Esperanto.
Ĉu tiu ĉi estas via unua sperto en Esperantujo? Aŭ ĉu vi jam havis spertojn en la Esperanto-movado? Se jes, rakontu iomete pri viaj ĝisnunaj aktivaĵoj!
Jes, tio estas mia unua sperto en Esperantujo.
Kion signifas por vi Esperanto? Kion signifas por vi esti esperantisto?
Por mi Esperanto estas ĉefe defio, ĉar mi ankoraŭ lernas ĝin. Sed ekkonante tiun novan mondon, mi vidas unikan, multfacetan, malferman kaj gasteman komunumon. Mi do pensas, ke esti esperantisto ne estas io facile difinebla, ekzistas multaj manieroj esti kaj vivi la esperantismon.
Kiaj estas viaj ĝisnunaj impresoj pri la TEJO-laboro, la Centra Oficejo ĝenerale, viaj kolegoj, la vivo en Roterdamo…?
Miaj unuaj impresoj estas tre pozitivaj! La kolegoj kaj la oficistoj estas tre afablaj, paciencaj kaj helpemaj. Ili multe subtenas min dum la lernado de la lingvo. Mi ankaŭ tre ŝatas la vivon en Roterdamo, kvankam mi iom sopiras la sunon.
Ĉu vi havas vivdevizon?
Se vi ĉiam povos resti en la nuntempo, vi estos feliĉa homo.
Dum multnombraj franclingvaj afrikaj regnoj denuncas la influon de Francujo, ĉi lasta konservas intimajn ligojn kun Eburbordo regata de Alassane Ouattara. Ĉi tiu aspiras al kvara prezidanta oficperiodo, de dubinda konstitucieco, kaj povas kalkuli je la subteno de Parizo. Sed la alianco estas kaj rompiĝema kaj diskutinda.
Palaco Elizeo, merkredo, 16-an de Julio 2025. Franca prezidanto Emmanuel Macron akceptas sian eburbordan sampostenulon Alassane Ouattara por tio, kio estas oficiale nur simpla “labortagmanĝo”. Sed en Abiĝano la renkontiĝo estigas multajn demandojn. Restas tri monatoj por la prezidant-elektado kaj Ouattara, 83-jaraĝa, daŭre estas ambigua pri siaj intencoj. Li jam sukcesis plenumi tri oficperiodojn, kiam la eburborda konstitucio permesas nur du. Kelkajn tagojn poste, reveninte al sia regno, la ŝtatestro forigis la dubojn : li denove kandidatiĝos por reelektado. Ĉu Macron donis sian aprobon al kvara oficperiodo tiel rompiĝema kiel kontestata ? Dum Malio, Burkino kaj Niĝero rompis kun Parizo —forpelante soldatojn, diplomatojn kaj ĵurnalistojn— kaj Senegalo malproksimiĝis, Eburbordo tenas intimajn rilatojn kun la antaŭa kolonia potenco.
Prezidantoj Macron kaj Ouattara en 2019 foto de Elizea palaco
Antaŭ malpli ol dek kvin jaroj, la situacio estis tre malsama : Francujo kaj Eburbordo sin rigardis suspekteme. La prezidant-elektado de 2010 kaŭzis gravan politikan krizon. Dum la Konstitucia Konsilio proklamis kiel venkinton la regantan prezidanton, s-ron Laurent Gbagbo, plimulto de afrikaj kaj okcidentaj gvidantoj, Francujo ĉekape, agnoskis sian kontraŭulon, s-ron Alassane Ouattara, kiel legitiman ŝtatestron. Tiam okazis alfrontiĝoj inter fortoj lojalaj al la prezidanto kaj tiuj ribeligitaj de la opozicio, diskrete subtenitaj de francaj trupoj ĉeestantaj en la regno. La konflikto finiĝis per senprecedenca armea interveno, rajtigita de la Sekureca Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj (UN). En la centro mem de Abiĝano, dum pluraj noktoj, francaj helikopteroj, superante la mandaton de UN, bombadis la prezidantan rezidejon kie Gbagbo troviĝis, ĝis lia aresto la 11-an de Aprilo 2011 kaj enpotenciĝo de Ouattara kiel ŝtatestro.
La spuroj de tiuj okazaĵoj malaperis. En pluraj kvartaloj de Abiĝano, ekonomia ĉefurbo de la regno, reklamaĵoj de francaj kompanioj —Auchan, Carrefour, Decathlon— ĉie aperas, dum la grupo Bouygues, franca giganto de publikaj vorkoj kaj telekomunikadoj, konstruas la unuan metrolinion de la granda marborda urbo. De post la sendependiĝo en 1960, francaj kompanioj neniam tiom aktivis en la regno : pli ol mil, kompare kun 600 en 2011. Inter ili, pli ol 300 filioj aŭ kontoroj kaj 700 eburbordaj entreprenoj fonditaj kaj estrataj de francoj (1). Aktivantaj en strategiaj sektoroj kiel konstruado kaj publikaj vorkoj, telekomunikadoj aŭ grandaj vendejoj, ili produktas ĝis 30% de la malneta enlanda produkto (MEP). La tri ĉiutagaj flugoj inter Parizo kaj Abiĝano indikas la intensecon de rilatoj inter ambaŭ landoj.
La francaj grupoj maksimume profitas la eksterordinaran kreskadon de Eburbordo, kiu estas ĉirkaŭ 7% ĉiujare. Rezultoj kiujn la aŭtoritatoj atribuas al ia politika “normaliĝo” kaj ŝajna procezo de repaciĝo komencinta en 2011 (2). “Eburbordo estas sur vojo de stabileco kaj disvolviĝo”, insistas Kobenan Kouassi Adjoumani, ministro pri agrokulturo kaj proparolanto de la reganta partio, Ariĝo de Houphouët-istoj por Demokratio kaj Paco (RHDP, pro ĝiaj komencliteroj en la franca) (3).
La regno ankaŭ baziĝas sur siaj naturresursoj : ĝi estas la unua tutmonda produktanto de kakao kaj akaĵunuksoj kaj disponas rezervojn de petrolo, gaso kaj ercoj. Kun siaj 29 milionoj da loĝantoj, el kiuj 70% aĝas malpli ol 35 jarojn, ĝi ankaŭ vetas pri novaj sektoroj kiel tiu de la financaj teknikoj (financaj kompanioj kun granda subteno de la teknologio), medio en kiu elstaras ĝia superkonektita junularo... foje por fiagoj : Eburbordo iĝis unu el la plej aktivaj fokusoj de la mondo en “sextortion”, sentimentala trompoŝtelo aŭ interreta seksa ĉantaĝo efektivigita de brouteurs (paŝtiĝantoj). Malgraŭ ankoraŭ limigita industriiĝo, la eburborda regno elstaras kiel la dua ekonomia potenco en Okcidenta Afriko, malantaŭ Niĝerio. “Eburbordo estas la perlo de la franclingva areo”, diras entuziasme financisto loĝinta en la ekonomia ĉefurbo. En la centro de Abiĝano, montroj de tiu prospero ĉieestas : novaj ŝosenodoj, novaj konstruaĵoj kaj brilaj pontoj refasonas la urbon. 75-etaĝa vitra turo baldaŭ stariĝos inter la plej altaj ĉielskrapantoj de Afriko.
Multaj eksterlandaj rolantoj ĉi tie volas investi. Ĉinujo, nuntempe unua komerca partnero de la regno, senĉese entreprenas grandskalajn projektojn : soŝeojn, loĝejojn, industriejojn. Turkaj kompanioj aktive partoprenas en konstruado, dum marokaj bankoj superregas la financan sektoron, kaj la maroka grupo Sintram respondecas pri konstruado de la aŭtoŝoseo, kiu ligas la politikan ĉefurbon, Jamusukron, kun la agrikultura provinco Tiebissou. Malantaŭ ili, ekonomiaj interesoj de Barato, Rusujo aŭ la regnoj de la Persa Golfo ĉiam pli instaliĝas.
Eburbordo favoras la francajn entreprenojn
Malgraŭ tiu forta konkurenco, Francujo daŭre konservas sian pozicion kiel unua eksterlanda investanto laŭ akcioj kaj Eburbordo restas ĝia dua kliento en subsahara Afriko ĉar ĝi disponas gravan avantaĝon : la bonvolon de la eburborda registaro. “Avantaĝaj ambaŭflankaj impostaj interkonsentoj”, “evidenta volo de kundisvolviĝo” : Abiĝano bonvenigas la francajn kompaniojn, substrekas Bpifrance, la franca publika investa banko (4). Kaj, kiam la situacio tion postulas, Parizo defendas siajn ĉampionojn. Tiel, konstruado de la metroo de Abiĝano, komence aljuĝita al sudkorea konsorcio, estis finfine atribuita al francaj grupoj —Alstom, Bouygues, Keolis— post koncedo de prunto de Parizo al Jamusukro, sub unu kondiĉo : la subskribontoj de tiu kolosa kontrakto de 1.360 milionoj da eŭroj estu francaj.
Francaj kompanioj ankaŭ tiras profitojn el la servoj, kiujn proponas iamaj altrangaj oficistoj iĝintaj majstroj en la arto forlasi politikon, eklabori en privata kompanio, kaj monigi sian adreslibron. Jean-Marc Simon, franca ambasadoro en Abiĝano inter 2009 kaj 2012, aliformiĝis kiel peranto de entreprenistaj rondoj, samtempe aganta kiel neformala konsilisto de Ouattara. Franca eksprezidanto Nicolas Sarkozy, kiu konservis amikecrilaton kun la eburborda ŝtatestro ekde la 1990-a jardeko, okupas elstaran lokon en tiu ludado : arkitekto de la armea interveno de 2011, li multobligis siajn restadojn en Abiĝano. En 2022, li akompanis magnaton Cyrille Bolloré, mastron de la grupo kiu portas lian familian nomon kaj fondita de lia patro —kun interesoj en sektoroj tiel diversaj kiel transportado, loĝistiko, energio, plastoj, aŭtomobiloj, kinindustrio kaj amaskomunikiloj—, al persona kunveno kun prezidanto Ouattara. Li ankaŭ partoprenis en la solenaĵoj de la fondaĵo Children of Africa, prezidata de Dominique, edzino de la ŝtatestro kaj entreprenisto. Tiuj ŝikaj vesperoj, kiuj miksas filantropion kaj komercon, kunvenigas la franc-eburbordan kremon, de la familio Bouygues ĝis Bolloré, inkluzive de francaj kinosteluloj.
Oni ankaŭ konstatas francan influon sur la armea medio. Forpelita el Malio, Burkino, Niĝero, Senegalo kaj Ĉadio, Parizo konservas valoran apogpunkton en Eburbordo. Kvankam en Februaro 2025 ĝi translokigis sian armean bazon de Port-Bouët, kiu fine de 2023 ankoraŭ enhavis mil soldatojn, ĝi daŭre konservas diskretan ĉeeston (80 militistojn). Krome, la franca armeo plenumis fundamentan rolon en la rearanĝo kaj trejnado de la eburbordaj armitaj fortoj post la milito de 2011. Same, Parizo partoprenas en la kontraŭterorisma lukto ĉe landlimo kun Burkino (sekretaj servoj, milita kunlaboro) kaj kundirektas la Akademion de Lukto kontraŭ la Terorismo Jacqueville, inaŭguritan en 2021.
Jamusukro agas kiel peranto de la franca influo en Afriko, sisteme akordiĝante kun Parizo, kvankam tio povas ofendi ĝiajn najbarojn. En 2019, Ouattara akceptis s-ron Macron, kiu anoncis, sen antaŭa interkonsiliĝo kun la aliaj sep koncernataj ŝtatestroj, reformon tiel surprizan kiel supraĵan de la CFA-franko de Okcidenta Afriko. En 2022, Eburbordo gvidis grupon da regnoj favoraj al ekonomia blokado de Malio, regno regata de militista komitato malamika al Francujo. Krome, en 2023, Ouattara estis la unua kiu proponis sendi batalionon al Niĝero por reenpotencigi s-ron Mohamed Bazoum, aliancanon de Parizo renversitan de puĉo. La projekto malsukcesis pro manko de interkonsento en la regiono.
La persona kariero de prezidanto Ouattara faciligas rilatojn kun la francaj aŭtoritatoj : eksdirektoro de la Internacia Mona Fonduso (IMF), li ofte vojaĝas al Francujo, kie li posedas, kune kun sia edzino, apartamenton ĉe la avenuo Victor Hugo, en la 16-a distrikto de Parizo, kaj vilaon en Mougins, en la Franca Lazura Marbordo. Ĝis Aŭgusto 2025, li jam kvinfoje vojaĝis al Francujo ekde komenco de la jaro, laŭ oficialaj fontoj.
kaosa sukcedmilito
Multrilate, la nuna periodo rememorigas la oran epokon de la franc-eburborda “asocio” : la “gloraj dudek”, 1960-a kaj 1970-a jardekoj. Tiutempe, Eburbordo spertis solidan ekonomian kreskon de kiu ĉefe profitis francaj kompanioj. La francaj aŭtoritatoj mobilizis konsiderindajn rimedojn por konservi tiun rilaton tiel strategian kiel enspezigan. Ĝi malfortiĝis pro la morto, en 1993, de Félix Houphouët-Boigny, eksministro kaj parlamentano en la kvara franca respubliko, poste unua prezidanto post la sendependeco kaj fidela subteno de Parizo. Post kaosa prisukceda milito, prezidanto Gbagbo (2000-2010) efektivigis pli suverenan ekonomian politikon. En 2002, grupo da eburbordaj eksmilitistoj, subtenata de Blaise Compaoré, tiama prezidanto de Burkino kaj proksima al Francujo, provis renversi lin. Ne sukcesinte, ili regrupiĝis sub la standardo de la Forces Nouvelles (‘Novaj Fortoj') kaj atingis daŭran regadon de la norda duono de la lando. La ekonomia giganto de Okcidenta Afriko restis dividita dum ok jaroj, kun intermetiĝa forto, Operacio de Unuiĝintaj Nacioj en Eburbordo (ONUCI, pro ĝiaj komencliteroj en la franca), kiu garantiis relativan pacon per la subteno de la franca misio Licorne (‘Unukornulo'). Plurokaze, Gbagbo akuzis Francujon apogi la ribelon ĝis kiam, en 2010, Sarkozy malkaŝe montris sian subtenon al Ouattara.
Sed nenio garantias la kontinuecon de la franc-eburborda interkonsento restarigita en 2011. Ĝiaj bazoj daŭre estas malfortikaj. Kvankam Eburbordo allogas investantojn, ĝi ŝuldiĝas laŭ maltrankviliga rapideco : de 6.000 miliardoj da CFA-frankoj (9,15 miliardoj da eŭroj) en 2011 ĝis pli ol 32.000 miliardoj (48,8 miliardoj da eŭroj), kio egalvaloras 56% de ĝia MEP. La konstruado de nova ponto super la laguno en Abiĝano kostis 113 miliardojn da CFA-frankoj (172,3 milionoj da eŭroj), anstataŭ planitaj 77 miliardoj. Ĉi tio estas diferenco de 36 miliardoj, kio egalvaloras 350 sanejojn, laŭ la Demokrata Partio de Eburbordo - Afrika Demokrata Grupiĝo (PDCI-RDA, pro ĝiaj komencliteroj en la franca), kiu iĝis opozicio estinte portempa aliancano de Ouattara.
Tamen la ĉefa problemo estas, ke la kreskado nur profitigas malplimulton de la loĝantaro. La strukturo mem de la ekonomio ebligas duonvidi tion : “5% de firmaoj, ĉefe transnaciaj, ili solaj produktas 80% de la regna riĉaĵo —diras Stanislas Zézé, prezidanto de la agentejo de taksado Bloomfield Investment—. La ceteraj 95%, plejparte malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj, estigas nur 20% de MEP”. Krome, grava parto de la profitoj atingitaj de grandaj eksterlandaj kompanioj forlasas la regnon al internaciaj financaj centroj.
Surloke, la malegalecoj intensiĝas, precipe en Abiĝano, kie koncentriĝas preskaŭ 70% de la ekonomia aktiveco. En 2024, ĉirkaŭ dudeko da kvartaloj suferis brutalajn operaciojn karakterizitajn kiel “de salubrigado”, ofte efektivigitajn por liberigi grundon por nemoveblaĵaj projektoj aŭ konstruado de la estonta metrolinio. Konsekvence, dekoj da miloj da personoj estis eldomigitaj, foje senaverte. La sufero de Guillaume Ballé, 44-jaraĝa, farmisto en Gesco, ĉe la ĉirkaŭurbo de la ekonomia ĉefurbo, ekzemplas tion. En Februaro 2024, buldozoj de la aŭtonoma distrikto de Abiĝano eldetruis sian bienon sen antaŭa averto. La porkejo, fiŝbredejo, barilo, bestoj : ĉio estis detruita en kelkaj horoj. La historio de Ballé ne estas la sola : aliaj 132 terkulturistoj kaj brutobredistoj kiuj kundividis saman terpecon de pluraj hektaroj estis viktimoj de tiu kampanjo de malkonstruo entreprenita de la municipaj aŭtoritatoj kun subteno de la registaro. Tamen, la administracio havis scion pri tiuj ekspluatejoj, toleritaj kaj kontrolitaj, ĉar ŝtata kompanio koncedis al ili tiujn terojn por la kreado de agrikultura zono.
Ballé strebe laboris kvin jarojn en Norda Afriko por kolekti sian komencan kapitalon de 14,8 milionoj da CFA-frankoj (22.700 eŭroj). Ĝia ekspluatejo okupis kvin laboristojn. Nun li estas senhelpa, nekapabla disponigi hejmon por siaj infanoj kaj al ili pagi lernejon. “Mi devas rekomenci de nulo, sed mi eĉ ne scias kiel komenci”. Unu el liaj koleginoj, malespera, forlasis la landon por riski ŝian vivon en la danĝera vojaĝo al Eŭropo. “Anstataŭ subteni nin, la aŭtoritatoj detruis niajn laborpostenojn. Oni proponis al ni nenian alternativon”, bedaŭras Ballé, kiu ankoraŭ ne konas la kialon, pro kiu li kaj liaj kolegoj estis eldomigitaj. La terpeco, pri kiu ili laboris, restas forlasita.
Socialaj indikiloj reflektas la malfacilaĵojn, kiujn suferas granda parto de eburbordanoj. En 2021, 37,5% el ili vivis sub la sojlo de malriĉeco, tio estas, per malpli ol 20.000 CFA-frankoj (30 eŭroj) monate. Kvankam, fakte, laŭ taksoj de Zézé, pli ol 70% de la loĝantaro estas en situacio de “sentata” aŭ “subjektiva” malriĉeco. Dum la minimuma salajro restas fiksita je 75.000 CFA-frankoj (ĉirkaŭ 115 eŭroj), la malalta oficiala indico de senlaboreco, ĉirkaŭ 2%, kaŝas ĝeneralan malstabilecon : pli ol 70% de la aktiva loĝantaro pluvivas danke al malgrandaj neformalaj laborpostenoj, sen sociala protekto. Eburbordo, la ĉefa produktanto de kakao de la mondo, ĵetas siajn farmistojn en mizeron. Kelkaj produktantoj preferas vendi sian rikolton en Liberio, kie oni ĝin pagas pli bone. Koncerne vivdaŭron, ĝi estas de 59 jaroj, sub la subsahara meznombro.
Dume, la ŝtato donas al la reganta klaso malfacile pravigeblajn privilegiojn. En la printempo de 2025, interkonsento subskribita inter kvin grandaj eburbordaj institucioj —inter ili la Senato kaj Nacia Asembleo— kaj franca flugkompanio Corsair skandalis. La interkonsento inkluzivis rabatojn por flugbiletoj por elektitaj reprezentantoj, ties geedzoj kaj infanoj, eĉ por privataj vojaĝoj. Ĝi ankaŭ al ili ofertis preferajn tarifojn en la Amerika Hospitalo de Parizo, luksa privata hospitalo.
“La loĝantaro ĉiam pli malkaŝe pridubas tiun kreskadon, kiu ŝajnas doni al ili nenian profiton” kaj “ĝi toleras malpli kaj malpli la financan malavarecon, kiun ĝuas la potencularo”, jam en 2018 skribis la ambasadoroj de Eŭropa Unio en Eburbordo en konfidenca noto. La eburborda socio, ili atentigis, estas “ĉiam pli agitata de konstatebla malkontento”, eĉ en la landonordo, historie fidela al la nunaj regantoj. En tiu parto de la teritorio, la seniluziiĝo estas eĉ pli granda pro la granda espero, kiun havis ĝiaj loĝantoj kiam Ouattara iĝis prezidanto, rememoras Issa Malick Coulibaly, kuracisto devenanta de tiu areo kaj gvidanto de la Partio de la Afrikaj Popoloj - Eburbordo (PPA-CI, pro ĝiaj komenliteroj en la franca). “La nordo ekmilitis kaj perdis multajn el siaj junuloj por ke Ouattara enpotenciĝu, ĉar oni al ili promesis ke lia registaro efektivigos politikojn de disvolviĝo. Sed okazis nenia pliboniĝo”. Malgraŭ la promesoj, ĉi tiu landoparto restas, fakte, la plej malriĉa laŭ oficialaj statistikoj.
gvatataj sindikatoj, timigitaj civitanoj
La socia breĉo plilarĝiĝas pro la politiko de “kompensado” decidita de Ouattara, kiu favoras kadrulojn devenantajn de la nordo kaj blokas la plialtiĝon de la ceteraj. Al tio aldoniĝis peza juĝa silento : la tribunaloj ne agis por juĝi la krimojn faritajn inter 2002 kaj 2011, precipe de la Novaj Fortoj, kiuj metis sin je la servo de Ouattara, dum Gbagbo kaj liaj partneroj ja estis enprocesigitaj. “Estas multe da frustriĝo. Tro multaj viktimoj ricevis nenian kompenson. La vundoj restas malfermitaj”, al ni konfesas eburborda analizisto kiu deziras resti anonima.
La “eburborda modelo de disvolviĝo” —laŭ esprimo uzata de Ouattara— ankaŭ estas akompanita de akceptita malprogreso de publikaj liberoj. La subpremo eĉ atingis speciale brutalan aspekton, kiel okazis en 2020, kiam Ouattara kandidatiĝis en la prezidant-elektado surbaze de polemika interpreto de la Konstitucio de 2016. La protestondo tiam estis perforte detruita —85 mortintoj, centoj da arestoj— kaj Ouattara estis reelektitaj per 94% de la voĉoj. Kun la prezidant-elektado de la 25-a de Oktobro 2025 tre proksimaj la ĉefaj kontraŭuloj, kiel Gbagbo kaj la liberala Tidjane Thiam, estis ekskluzivigitaj de la elektada batalo per neklaraj proceduraj aferoj : la unua, kiu revenis en la regnon en 2021 estinte senkulpigita de la Internacia Puna Kortumo (IPC) post dek jaroj da preventa aresto en Nederlando (5), pro diskutinda kondamno diktita en Eburbordo, pri kiu li tamen estis forpardonita. La dua, prezidanto de PDCI-RDA, ĉar li malfrue rezignis sian francan ŝtatanecon. Ankaŭ partianoj kaj interretaktivuloj estis malliberigitaj pro siaj aktivecoj aŭ kritikaj opinioj. Pluraj fontoj indikas ke povas esti pli ol cent politikaj malliberuloj en la regno. Inter ili, du gvidantoj de PPA-CI : eksministro Moïse Lida Kouassi kaj eksambasadoro Boubacar Koné. Ambaŭ sepdekaĝuloj estis enprizonigitaj en Aŭgusto 2025.
Ankaŭ sindikatoj, asocioj kaj civitanaj movadoj estas sub gvatado : ili estas enfiltrataj de kaŝpolicianoj, persekutataj, timigataj kaj senefikigataj. “La civila socio, viktimoj de malobservoj de homaj rajtoj, kiel tiuj, kiuj suferis eldomigoperaciojn en Abiĝano, ne povas depostuli per manifestacioj sen esti arestitaj”, denuncas Hervey Delmas Kokou, direktisto de la delegitaro de Amnestio Internacia en Eburbordo. Tiel, s-ino Pulchérie Gbalet, elstara gravulo de la civila socio, estis malliberigita inter Aŭgusto 2020 kaj Aprilo 2021, ĉar ŝi kunvokis manifestacion kontraŭ tria oficperiodo de Ouattara, kaj poste en Aŭgusto 2022 pro neklaraj akuzoj, antaŭ ol esti liberigita kvin monatojn poste. En Aprilo 2025, profesoro kaj sindikatisto Ghislain Assy Dugarry noktomeze estis arestita en sia hejmo. La aresto okazis post prezentado de avizo pri striko. Assy estis kondamnita al du jaroj da malliberejo pro “koalicio de funkciuloj” kaj “malhelpo de funkciado de publikaj servoj”, antaŭ ol esti liberigita. “Ni vivas en timo —certigas al ni pluraj repondenculoj de la Federacio de Aŭtonomaj Sindikatoj de Eburbordo (FESACI, pro ĝiaj komencliteroj en la franca)—. Sendependaj sindikatoj estas malfortigitaj kaj ofte estas anstataŭigitaj de marionetaj strukturoj sub la ordoj de la potencularo aŭ de la mastraro”.
En tiu eksplodema socia kaj politika situacio, la alianco kun Parizo, kompreneble, iĝis temo de debato. Veras, ke plimulto de la politika elito daŭre estas ligita al ĉi tiu historia rilato. “Ĉiuj niaj politikaj gvidantoj, sendepende de sia ideologio, celas akiri la subtenon de aŭtoritatoj aŭ politikaj gravuloj francaj”, konstatas same kiel aliaj, ĵurnalisto Ferro Bally. Sed la pli junaj generacioj ne ĉiam kundividas tiun korinklinon. “La emancipiĝo de Eburbordo el Francujo estas neevitebla”, diras tridek-jaraĝulo, kiu revenis en la regnon studinte en Francujo. La franca silento pri la aŭtoritatemaj ekscesoj de la reĝimo ankaŭ estas perceptita kiel kunkulpeca maniero.
En Aŭgusto 2025, Gbagbo ne maltrafis la okazon ironii antaŭ pluraj miloj da subtenantoj : “RHDP kunvenas kaj petas al la ŝtatestro, ke li estu ĝia kandidato. Sed la ŝtatestro diras al ili : ‘Komprenite, mi pensos pri tio'. Kaj li enaviadiliĝas kaj foriras al Francujo. Kaj kiam li eliras el la Elizea Palaco, revenas Abiĝanon kaj sekvatage diras al ni : ‘Konsentite, mi estos la kandidato'. Do, ĉu li tion decidis en la Elizea Palaco ?”. Nelonge poste, lia partio, PPA-CI, “avertis” la francajn aŭtoritatojn kontraŭ iu ajn subteno al “kvara kontraŭkonstitucia oficperiodo”.
En 2020, Ouattara certigis : “Eburbordo estas suverena regno. Ĉesu pensi, ke decidoj estas faritaj en Parizo aŭ Novjorko. Ili estas faritaj ĉi tie, de la eburbordanoj”. Kvin jarojn poste, porregistara ĉefĵurnalisto, Arthur Banga, ripetis ĉe privata televidkanalo, Nouvelle Chaîne Ivoirienne (NCI), la 20-an de Julio 2025 : “Koloniigo finiĝis. Macron ne povas doni ordojn al Ouattara”. Oficiale, Parizo deklaras sin neŭtrala. “Dialogo kun ĉiuj politikaj fortoj”, atentado “sen enmiksiĝoj, sen indiferenteco”, deklaris en Majo 2025 Ministro de Eŭropo kaj Eksterlandaj Aferoj, Jean-Noël Barrot. Sed monaton poste, fotografaĵo skandalis en Abiĝano : la ambasadoro de Francujo en Eburbordo, Jean-Christophe Belliard, aperis vestita per T-ĉemizo kun la figuro de Dominique Ouattara, edzino de la prezidanto, dum oficiala ceremonio.
Suspektoj leviĝas, ĉar en 2021 Macron mem agnoskis, ke li influis la prezidant-elektadon de 2020. Maltrankvila pro la riskoj de malstabileco, li malinstigis s-ron Ouattara kandidatiĝi por tria oficperiodo. “Ni laboris dum du jaroj por ke okazu ŝanĝo” (6), poste klarigis la franca prezidanto. La trofrua morto de lia sukcedonto, Amadou Gon Coulibaly, finfine ebligis al Ouattara kandidatiĝi por nova oficperiodo, kun la aprobo de la loĝanto de la Elizea Palaco.
La proksimeco al Parizo de la nuna prezidanto ne nur malfortigas lian legitimecon je tutlanda nivelo, sed ĝi ankaŭ izolas lin ĉe la regiona scenejo, kie Ouattara estas perceptita kiel iniciatinto de la sankcioj truditaj al la regnoj de la Alianco de Ŝtatoj de Sahelo (Burkino, Malio, Niĝero). Ĉi tiuj malpopularaj dispozicioj ne sukcesis influi la koncernitajn reĝimojn, sed ili ja malfortigis tiujn, kiuj subtenis ilin. En regiono kie ĉefas la malakcepto de Francujo, la strategia engaĝiteco de Eburbordo povas elmeti la regnon al reprezalioj.
demonigi Cinujon kaj Rusujon ne sufiĉas
Por nun, timo kaj foresto de gvidanto kapabla unuigi opozicion bremsas la impulsojn de popola mobilizado kiu povus inversigi la nunan tendencon. Kaj dum la regantoj daŭre evitas aŭ instrumentigas la leĝojn, la horizonto de vera demokratia transiro restos nuba. Koncerne la eblecon de puĉo kiel tiuj okazantaj en najbaraj regnoj, ĝi ŝajnas bagatela : la reĝimo de Ouattara firme regas la sekurecan aparaton, enmarĝeniginte militistojn de la iama regula armeo, kiuj deĵoris kun Gbagbo kaj ĉesigante ribelojn de la soldatoj de Novaj Fortoj, kiuj markis la 2010-an jardekon.
Por Francujo, tio, kio estas en risko, superas la specifan eburbordan kazon. “Eburbordo ne estas nur la lasta kolono de Francujo en Okcidenta Afriko, sed ankaŭ ĝia lasta bastiono en franclingva Afriko. Ĉar se ĝi ŝanĝos sian tendaron, okazos neevitebla domenoefiko”, avertas Ahoua Don Mello. Ĉi tiu sendependa kandidato por la prezidant-elektado de 2025, disidenta membro de PPA-CI kaj reprezentanto de Centra kaj Okcidenta Afriko antaŭ BRICS (Brazilo, Rusujo, Barato, Ĉinujo kaj Sudafriko), asertas, ke lia unua decido, se li estus elektita, estus “nuligi la interkonsentojn de kunagado kaj defendo kun Francujo”, antaŭ ol “certigi la sekurecon de la regno” kaj “ektrakti la monan aferon”.
Kelkaj grandaj potencoj ŝajne rimarkis la kurantajn streĉitecojn. Usono, kiu ĵuse ricevis rajtigon por instali spavobazon sur eburborda teritorio, “komprenis, ke parto de la loĝantaro aspiras al pli granda emancipiĝo. Ĝia ambasadoro dialogas kun ĉiuj rolantoj”, asertas diplomatia fonto. Male al, ĝi substrekas, lia franca sampostenulo.
Estontece, Parizo sendube havos malfacilaĵojn por konservi la saman nivelon de influo sur Eburbordon. “Se Francujo opinias, ke demonigi ĉinojn aŭ rusojn, kiel ĝi nuntempe faras, estas bona komerca strategio, ĝi eraras. Ĉiuj estas tie por la samaj interesoj”, atentigas Zézé. Antaŭ ol konkludi : “Parizo devas repripensi sian rilaton kun Afriko : afrikaj socioj estas ĉiam pli junaj kaj iliaj novaj generacioj, sentimaj, aktive malkonstruas la skemojn hereditajn de la koloniigo. Francujo tion volu aŭ ne, ŝanĝiĝo jam ekfunkcias”.
(1) Ĝenerala Direktoro de la Fisko, Ministrejo pri Ekonomio, Financo kaj Industria kaj Cifereca Suvereneco de la franca registaro, “Côte d'Ivoire. Relations bilatérales”, 4-an de Aŭgusto 2025, http// :www.tresor.economie.gouv.fr
(3) Charles Bile, “Côte d'Ivoire : ‘Alassane Ouattara a rendu la Côte d'Ivoire stable et en plein développement' (Adjoumani Kobenan)”, 3-an de Aprilo 2025, https://challengesradio.net
(4) “Les secteurs porteurs en Côte d'ivoire : quelles opportunités pour une entreprise française ?”, 31-an de Marto 2025, https://bigmedia.bpifrance.fr
La oktobra eldono de Panoramo prezentas riĉan miksaĵon de kulturo, lingvo, medio kaj ĉiutaga vivo en Malagasio, ĉio tra la prismo de esperanta pensmaniero. Sub la inspiro de la ĉefa temo “Gen Z-movado renversis mafian regadon”, la numero malfermiĝas per pripenso pri la rolo de Esperanto en nia lando kaj la revoj de la redaktoro pri ĝia estonteco. Sekvas kultura esploro pri la tribo Bezanozano, kiu montras parton de la identeco kaj tradicioj de la malagasa popolo.
La sekcio “Originale en Esperanto” proponas du poemojn, kiuj donas voĉon al la kreiva flanko de la loka esperantistaro. La rubriko “Konatiĝi kun iu loko” kondukas la leganton al Lemurs’ Park ĉe la rivero Ankatsaoka, ne tre konata natura parko apud Antananarivo. En la sekcio “Medio kaj nia farto”, artikolo pri ekspluatado kaj uzado de granito atentigas pri la graveco de tiu materialo en la ekonomia vivo.
La historia rubriko omaĝas Marie Zénaïde Ramampy, figuro el la malagasa historio. Poste, kvar paĝoj de novaĵoj de la monato resumas gravajn aktualajn eventojn. La sekcio “Vivo de ordinarulo” rakontas la ĉiutagon de Odyle, ŝtatoficistino ĉe la Ministerio pri laboro. Fine, la lingvoŝatantoj trovas utilan lecionon pri la prepozicio en la malagasa lingvo, kaj la numero finiĝas per kolekto de diversaj fotoj, kiuj bildigas la ĉiutagan vivon de la ordinara civitano.
Ankaŭ vi rajtas ĝui el tiu plezuriga ĉiĉeronado tra la bela insulo Malagasio ! Abonu do al nia gazeto pagante 30 eŭrojn por la 10 numeroj. Informoj pri la abonado troviĝas sur la foto.
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Aaron Chapman el Kanado
Estas homoj kiuj ne povas imagi sian tagon sen matenmanĝo. Estas aliaj kiuj tute preterlasas ĝin, kun la ideo ke kafo sufiĉas ĝis tagmezo. Sed ĉie ajn en la mondo, la unua manĝo de la tago estas pli ol nur manĝo. Ĝi montras la kulturon, la klimaton, kaj la tempon kiun oni havas aŭ ne havas matene.
En Francio, vi ofte vidos homojn kun simpla buterpano, kun taso da kafo aŭ kakao. Nenio granda, sed sufiĉa por ekmovi la korpon. Estas tute alie en Anglio, kie tradicie la matenmanĝo estas abunda: ovoj, lardo, faboj, rostita tomato, kaj eĉ fungoj. Kvankam multaj ne plu manĝas tiel ĉiutage, la ideo de “plena angla matenmanĝo” restas forta parto de la identeco.
En Japanio, la matenmanĝo ofte inkluzivas rizon, misoosupon, iom da fiŝaĵo kaj eble iom da piklita legomo. Ĉio modera kaj trankvile aranĝita. En Meksiko, oni eble manĝas tortiljojn kun ovoj aŭ faboj, kun varma trinkaĵo kiel ĉokolado aŭ kafo. Ofte temas pri manĝo preparita hejme, sed ankaŭ facile aĉetebla sur la strato.
Kaj ja, en multaj lokoj en Azio, kutiman matenmanĝon oni vendas surstrate. En Vjetnamio, varma bovlo da phở: supo kun nudeloj kaj bovaĵo, povas komenci la tagon. En Barato, oni eble manĝas idli: malpezajn rondajn kuketojn el rizo kaj lentoj kun spicaj saŭcoj, aŭ paratha: frititajn panfoliojn en tavoloj kun jogurto. Tiuj manĝoj estas ne nur por nutrado, sed ankaŭ momentoj por renkontiĝi, paroli, kaj observi la vivon ĉirkaŭe.
Kelkfoje oni ne havas tempon. Multaj homoj en grandaj urboj manĝas nur frukton survoje aŭ glutas ion rapidan antaŭ la laboro. La vivrapido ne ĉiam permesas sidi por manĝi. Sed ĉu tio estas malavantaĝo, aŭ simple alia vivstilo?
Interese, en kelkaj partoj de la mondo oni eĉ kredas ke estas pli bone ne manĝi tuj post vekiĝo. Iuj praktikas fastadon, kaj manĝas nur tagmeze. Tamen, por infanoj, maljunuloj, kaj tiuj kun peza laboro, energiplenaj matenoj povas esti gravegaj.
Do, kio estas via kutimo? Ĉu vi sidas trankvile kun kafeto kaj pano? Ĉu vi eliras rapide kun io enpoŝe? Ĉu vi manĝas varman supon antaŭ la sunleviĝo? La maniero laŭ kiu ni komencas la tagon diras multon pri nia mondo. Kaj kvankam ni ĉiuj estas malsamaj, la bezono por komenco, por io kiu signalas “jen nova tago,” estas tre homa.
Teoriulo de "klaba diplomatio", prezidanto Theodore Roosevelt konsideris Latin-Amerikon kiel "malantaŭan korton", kie Usono povis laŭvole interveni. Tuj ĉe la plej minaceto kontraŭ la usonaj interesoj, li sendis siajn soldatojn - en Honduron, en Dominikan Respublikon, en Kubon. En 1903, Vaŝingtono patronis secesian movadon en Panamo, tiama kolombia provinco, por certigi al si regadon de la estonta kanalo. Tri jarojn poste, kun la prestiĝo de sia perado por solvi la rus-japanan konflikton, Roosevelt ricevis la Nobel premion pri paco.
Ĉefstabestro de la usona armeo dum la dua mondmilito, generalo George Marshall aprobis la bombadojn de Hiroŝima kaj Nagasaki. Iĝinte ŝtatsekretario en 1947, li strebis limigi la sovetan influon. En Italujo li organizis unu el la unuaj entrudiĝoj de la malvarma milito : kaŝfinancadon de Kristana Demokratio, dissendadon de falsaj informoj, mobilizadon de ital-usonaj steluloj (Franck Sinatra, Joe DiMaggio, Rocky Graziano...) kaj de Mafio. Unu monaton antaŭ la balotado de aprilo 1948, li publike avertis : se la komunistoj venkos, Italujo estos forbarita de la plano por la rekonstruo de Eŭropo - la fama "plano Marshall". En 1953, la generalo siavice ricevis la honoraĵon de Oslo.
Ankaŭ Henry Kissinger, konsilisto pri nacia sekureco de 1969 ĝis 1975, estis fervorulo de malstabiligo. "Mi ne vidas, kial ni restus nenion farantaj kiam regno iĝas komunista pro la senpripenseco de sia propra popolo", li opiniis en junio 1970 pri Ĉilio, kie Salvador Allende minacis venki la prezidantan balotadon. La socialista ĉefo tamen venkis. Kissinger do vidis nur unu solan solvon : armean puĉon, "sed per ĉiliaj agantoj kaj adoptante diskretan sintenon". Allende estis renversita la 11-an de septembro 1973. Sanga diktaturo anstataŭis lin. Kaj Kissinger gajnis Nobel premion pri paco unu monaton poste, ĉar li subskribis batalhalton kun Vjetnamo post ol li militigis la tutan Hindoĉinion.
S-ro Barack Obama estis nur diskrete subteninta puĉon kontraŭ la hondura prezidanto Manuel Zelaya kiam oni kronis lin en oktobro 2009, nelonge post lia alveno en Blanka Domo. Sed li rapide atingis la nivelon de siaj antaŭuloj, bombardante Afganujon, Irakon, Libion kaj Sirion, efektivigante programon de eksterjusticaj ekzekutoj - ofte bazitaj sur nur simplaj suspektoj, sen ia ajn deklarita milito, en Jemeno, Pakistano kaj Somalio.
Do S-ro Donald Trump povis prave havi esperojn pri la atribuo en 2025. Ankaŭ li deplojas trupojn en Kariba maro. Ankaŭ li ĉantaĝas per usona helpo minacante Argentinon pri financa asfiksio okaze de balota malvenko de S-ro Javier Milei. Ankaŭ li multobligas eksterjusticajn murdojn nome de lukto kontraŭ terorismo, kaj same li pravigas murdojn de venezuelajn civitanojn en foraj maroj, senpruve akuzitajn pri drogŝakrado. Kaj ankaŭ li planas puĉojn kontraŭ malobeemaj registaroj, kiel en Venezuelo, kie li permesis al Central Intelligence Agency (CIA) renversi prezidanton Nicolás Maduro.
Sed ĉio tio ne estis sufiĉa. La norvega komitato preferis S-inon Maria Corina Machado, ekstremdekstran venezuelan oponanton, kiu de dudek kvin jaroj vokas fremdan intervenon kontraŭ sia propra lando, kaj kiu, ĵus rekompencita, haste gratulis S-ron Benjamin Netanyahu pro liaj agoj en Gazao. S-ro Trump konsolis sian elreviĝon per lanĉo de nova krucmilito, ĉi-foje kontraŭ Kolombio. Li tiel plibonigas sian vivresumon por la elekto de 2026.
De kvindek jaroj, la komitato forĵetas kandidatojn de la okcidenta mondo. S-roj Julian Assange aŭ Edward Snowden, ekzemple, ja pli laboris por paco ol S-ino Machado. Bedaŭrinde ili havas kripligan manion : ili balaas antaŭ sia propra pordo, nia.
Kiel indikas la kolofono, “Publikigo de komento en HeKo estas rajto por esperantaj civitanoj kaj paktintaj establoj, laŭdiskrecia por la ceteraj; pri la enhavo de komentoj responsas ekskluzive la koncernaj aŭtoroj.” La publikigon laŭ diskrecio decidas la redakcio, konsistanta en c-anoj Giacomo Comincini, Alessio Giordano, Giorgio Silfer.
Ekde morgaŭ nur la unuaj du responsos pri la filtrado: c-ano Silfer lasas al ili la taskon, parte pro teknologia noveco kaj plejparte pro plena konfido en ili. Li okupiĝos pri aliaj projektoj, restante redakciano ĝis la fino de la nuna parlamenta mandato (decembro 2029).
La oficiala responso pri la informa organo daŭre apartenas al la Konsulino, same kiel la oficiala reprezentado kaj proparolado. Pri sociaj retoj kaj eksteraj informkanaloj estas delegita la vickonsulo pri informado, sen. Comincini.
La Germana kaj Beneluksa Kongreso 2025 – aŭ GeBeneluksa Kongreso – okazis de la 2a ĝis la 5a de oktobro 2025 en Schleiden-Gemünd, meze de la Nacia Parko Eifel en Germanio. La aranĝon komune organizis la Germana Esperanto-Asocio (GEA) kaj la Valona Esperanto-Asocio (V.Esp.o).
La moderna junulargastejo Gemünd, ĉirkaŭita de verdaj montetoj kaj arbaroj, bonvenigis ĉirkaŭ 150 partoprenantojn ne nur el Germanio kaj Benelukso, sed ankaŭ el pluraj aliaj landoj. La kongreso ofertis riĉan, plurfacetan programon, plenan je prelegoj, atelieroj, kulturaj vesperoj kaj ekskursoj – ĉio en tre afabla kaj kunlaborema etoso.
Ĉi-jare la organizantoj decidis ne disdoni tradician kongresan sakon. Anstataŭe, en la Dua Bulteno ili invitis la partoprenantojn kunporti sakojn de antaŭaj kongresoj por interŝanĝi ilin dum la interkona vespero, kune kun rakontoj pri antaŭaj renkontiĝoj en Esperantujo. Ĉiu tamen ricevis bele desegnitan, plenkolore presitan kongreslibron, kiun oni ankaŭ povas elŝuti de la kongresa retejo http://benelukso.eu/gebk2025.
Programo: vere diversa kaj viva
La provizora programo aperis en la kongreslibro, sed la surloka versio estis ankoraŭ pli riĉa kaj foje aktualigata – la lasta versio ĉiam estis afiŝita sur la pordo de la akceptejo.
Inter la plej ŝatataj eroj estis:
● lingvaj kursoj sub la gvido de Katalin Kováts kaj Sylvain Lelarge
● paroligaj rondoj kun Kristin Tytgat
● kantateliero de Zdravka Boytcheva
● dokumentaj filmoj de Aleksej Salomatov
● koncertoj de JoMo kaj de la juna bando “Mezbakita”
● diversaj prelegoj pri Neŭtrala Moresnet, “La instruo de persekutoj: la aktualeco de Esperanto”, tradukado, pri partneraj urboj, kaj pri la inundoj en la regiono Eifel
Specialan atenton meritis la ekspozicio pri milita propagando, prezentita de prof. Anne Morelli (ULB, Belgio). Ŝi prelegis pri ĝi en la franca, dum István Ertl kaj Sylvain Lelarge profesie tradukis. Kunordiganto Eric Nemes eĉ mendis aŭskultilojn, por ke ĉiu povu bone aŭdi la tradukojn – signo de zorga preparado.
Krom la kultura programo, okazis ankaŭ ĝeneralaj asembleoj de pluraj asocioj. Bedaŭrinde, la interreta konekto funkciis tre malbone, pro kio la hibridaj kunvenoj ne povis okazi.
Ekskurso al Moresnet: simbolo de internacia spirito
Unu el la plej memorindaj momentoj estis la ekskurso al Moresnet, tiu historia loko simbolanta la internacian idealon de Esperanto. Por pli da informoj koncerne tiu grava projekto, vidu: https://eo.wikipedia.org/wiki/Moresnet_ne%C5%ADtrala.
Kiam la partoprenantoj alvenis, la fanfaro de Gemenich bonvenigis ilin per la himno de Moresnet “La Amikejo”, kiu estis verkita de la iama estro de tiu fanfaro. Ĝi ludis ankaŭ “La Esperon”, kiun ĉiu partoprenantoj kantis ĥore, kreante solenan sed ĝojan etoson.
Post la pikniko, manĝita en restoracio luita speciale por la kongreso, ĉiu povis partopreni en agado surloke laŭ sia gusto:
● promenado en la ĉirkaŭaĵo
● gustumado de specialaj bieroj
● vizito al la zinkomuzeo, kie troviĝas angulo dediĉita al Esperanto
● sperti la faman labirinton. Organizantoj disponigis flagetojn por ke oni sciu kie ĉiuj estis en la labirinto se oni perdiĝus; sed finfine ĉiuj eliris senprobleme.
Kvankam la gazetaro ne venis al Moresnet mem (malgraŭ la multlingva invito de Bernadette Poncelet), ili tamen vizitis la junulargastejon por raporti pri la kongreso. Dume Aleksej Salomatov filmis la momentojn en Moresnet – lia filmeto bone kaptas la etoson de tiu speciala tago (spektu ĝin en https://mallonge.net/filmeto-GEBNLK2025).
Kultura vivo, amikeco kaj muziko
Krom la seriozaj sesioj, la kongreso abunde proponis malstreĉajn momentojn: interkona vespero, biergustumado, gufujo-noktoj kaj neformala komuna muzikumado. Multaj partoprenantoj ĝuis ankaŭ trankvilajn promenojn tra la arbaraj vojetoj de la Eifel-montaro, kie naturo mem kvazaŭ kantis en Esperanto.
La libroservo, laŭ Lode Van de Velde (FEL), raportis signife pli altan vendon ol kutime – ĝojiga signo, ke la intereso pri Esperantaj eldonaĵoj rekreskas. Dua libroservo, tiu de Wolfgang Schwanzer, kompletigis la oferton en Schleiden. Tiaj servoj ne nur helpas eviti altajn sendokostojn, sed ankaŭ plifortigas la komunuman sperton de kongresoj.
Subteno de Erasmus+ kaj rekono de la movado
Fine de aŭgusto – tre lastmomente – la Germana Esperanto-Asocio ricevis la pozitivan decidon de la germana agentejo DE Erasmus+ pri subvencipeto rilata al la kongreso. La projekto, titolita “Paco per interkompreniĝo: kiel fortigi partnerajn rilatojn?”, ricevis financan subtenon kadre de la EU-programo por plenkreskula edukado.
Ulrich Brandenburg prave atentigis en la kongreslibro, ke tia rekono montras, ke la laboro de la Esperanto-movado estas vere estimata – eĉ se ni mem ne ĉiam tion rimarkas. La subvencio ebligis solidan financadon de la programo kaj eĉ partan repagon de kotizoj al la partoprenantoj.
Konkludo: nova energio por la movado
La GeBeneluksa Kongreso sukcesis ne nur per sia riĉa enhavo, sed ankaŭ per la homa varmo inter la partoprenantoj. En la verdaj pejzaĝoj de la Eifel, inter amikaj voĉoj, kantado kaj ridoj, naskiĝis nova inspiro por la Esperanto-movado.
La partoprenantoj disiĝis kun koro plena je dankemo kaj espero – jam antaŭĝojante la venontan renkontiĝon en la beneluksa regiono. Kaj eble, iam ree, la fanfaro de Moresnet denove resonos – kiel simbolo de nia komuna voĉo tra Eŭropo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/10/germanujo-40/
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
Dum la lastaj jaroj, la tuta mondo maltrankviliĝis pro la grandega kvanto da plastaĵoj. Ĉi tiu materialo, derivita plej ofte el petrolo, fariĝis uzata por plej diversaj celoj — sed precipe por pakumoj. La ciferoj estas preskaŭ neimageblaj. La homaro produktas ĉiujare pli ol 400 milionojn da tunoj da plastaĵoj. Du trionoj el tiuj taŭgas por rapida uzado, kaj tuj fariĝas forĵetaĵoj. Grandega kvanto el tiuj forĵetaĵoj fariĝas simple rubaĵoj.
Malpli ol 10 procentoj estas reciklataj. La problemo estas, ke plasto ne degradiĝas rapide; male, ĝi restas en la medio dum jarcentoj. Ĉi tio damaĝas la oceanojn, la naturon, la klimaton, la sanon de bestoj kaj de homoj. Mikroplastaĵoj estas trovataj ĉie, en niaj manĝaĵoj, eĉ en la cerboj de homoj kaj en la placento — kaj sciencistoj ankoraŭ ne plene scias la konsekvencojn de tio.
Por kontraŭi eblan katastrofon, kiu minacas ĉiujn landojn, sciencistoj klopodas de kelka tempo produkti plastaĵojn el aliaj fontoj. Nome, el materialoj troveblaj en la naturo, kiuj povus rapide degradiĝi post la uzo. Ĝis nun, ili ne sukcesis: la novaj plastaĵoj, derivitaj el vegetaĵoj, ne prezentis la saman kvaliton kaj uzeblecon de la tradicia, petroldevena materialo. Krome, ili ankoraŭ rezistas sufiĉe longe en la naturo, antaŭ plena degradiĝo.
Antaŭ nelonga tempo, ĉinaj esploristoj publikigis en la revuo “Nature comunications” la rezultojn de nova eksperimento, kiu malfermas pordon al la solvo de la plasto-problemo.Ili modifis la prilaboradon de fibroj de bambuo en tute nova maniero, kaj atingis bonegan produkton. Per nova solvaĵo inĝeniere farita, ili dispecigis la matricon de bambua celulozo ĝis formado de homogena molekula sistemo; poste ili stimulis la tuton per etanolo kaj aliaj substancoj. Per tio ili sukcesis formi produkton reziltopovan kaj facile degradeblan, sen eligado de toksaj substancoj. La nova bambu-devena plastaĵo degradiĝas en la naturo post 50 tagoj kaj estas profitodone reciklebla. Krome, la sistemo de produktado estas ekonomie favora. Temas pri lumo de espero antaŭ komplika defio.
Bambuo estas fonto de lignocelulozo, kiu rapide kreskas kaj liveras pli ol 78 tunojn da tiu materialo el po ĉiu hektaro — nome 4,5-oble pli ol aliaj lignaĵoj. Ĝi do estas avantaĝe plantebla kaj daŭripova.
Ni ĝojas prezenti al vi volontulon de TEJO, Kjara!
Rakontu iom pri vi! El kiu lando vi estas, kiom vi aĝas…?
Mi estas Kjara, mi havas 26 jarojn kaj mi venas el la verda koro de Italio: Umbrio! (Pli precize el Peruĝo)
Kion vi faras en via eksteresperantuja vivo, rilate al studoj, laboro? Kiuj estas viaj ŝatokupoj?
Mi studis por fariĝi muzikistino. Dum multaj jaroj mi ludis en orkestroj kaj en aliaj ensembloj; mia instrumento estas la fluto. Mi ankaŭ laboris malantaŭ la kulisoj en teatro, kunlaborante kiel help-reĝisoro por kelkaj operoj. Mi havas grandan pasion por muziko: mi ŝatas ludi, aŭskulti koncertojn kaj paroli pri muziko. Krome mi tre ŝatas lingvojn, vojaĝojn kaj bestojn.
Kial vi decidis iĝi TEJO-volontulo?
Mi decidis fariĝi volontulino ĉe TEJO por sperti ion novan, provi min mem lernante novan lingvon kaj kontentigi mian scivolemon. Antaŭe mi havis tre belan sperton pri volontulado kun ekzotaj bestoj; en tiu kunteksto mi malkovris novajn flankojn de mi mem, kaj mia deziro eliri el mia “ŝelo” ĉiam pli kreskis. Mi volis ripeti tian sperton en alia medio, kun la espero malkovri min mem pli profunde, sed ĉefe por esplori novan, allogan kaj amuzan mondon… kaj ĝis nun, ŝajnas ke tiel estas!
Pri kio vi okupiĝos pleje en la Centra Oficejo? Kion vi volas fari por TEJO?
Mi ĵus komencis mian volontulan periodon kaj ankoraŭ konatiĝas kun la medio. Mia ĉefa celo nun estas bone lerni la lingvon, por ne malhelpi la laboron kun la aliaj! Certe mi okupiĝos pri kelkaj ordinaraj oficejaj taskoj, sed ankaŭ ekzistas multe da spaco por kreemo. Mi havas multajn ideojn, kiuj ankoraŭ bezonas iom da ordo en mia kapo!
Kion vi ŝatus lerni, sperti kaj atingi dum via volontulado?
Dum mia volontulado mi volas lerni kiom eble plej multe pri la lingvo kaj la esperantista kulturo, kaj sperti persone kiel funkcias internacia komunumo. Mi ŝatus ankaŭ krei projekton, kiu povus interesi kaj allogi homojn, kiuj neniam antaŭe aŭdis pri Esperanto.
Ĉu tiu ĉi estas via unua sperto en Esperantujo? Aŭ ĉu vi jam havis spertojn en la Esperanto-movado? Se jes, rakontu iomete pri viaj ĝisnunaj aktivaĵoj!
Jes, tio estas mia unua sperto en Esperantujo.
Kion signifas por vi Esperanto? Kion signifas por vi esti esperantisto?
Por mi Esperanto estas ĉefe defio, ĉar mi ankoraŭ lernas ĝin. Sed ekkonante tiun novan mondon, mi vidas unikan, multfacetan, malferman kaj gasteman komunumon. Mi do pensas, ke esti esperantisto ne estas io facile difinebla, ekzistas multaj manieroj esti kaj vivi la esperantismon.
Kiaj estas viaj ĝisnunaj impresoj pri la TEJO-laboro, la Centra Oficejo ĝenerale, viaj kolegoj, la vivo en Roterdamo…?
Miaj unuaj impresoj estas tre pozitivaj! La kolegoj kaj la oficistoj estas tre afablaj, paciencaj kaj helpemaj. Ili multe subtenas min dum la lernado de la lingvo. Mi ankaŭ tre ŝatas la vivon en Roterdamo, kvankam mi iom sopiras la sunon.
Ĉu vi havas vivdevizon?
Se vi ĉiam povos resti en la nuntempo, vi estos feliĉa homo.
Kiel mi jam menciis en antaŭa sonartikolo en mia hejmlando troviĝas la belega regiono "Salzkammergut" kun 40 lagoj inter montoj. Tre valora perlo tie estas la vilaĝo Hallstatt ĉe la samnoma Halŝtata lago.
Ĝis fine de la 19a jarcento Hallstatt estis malfacile atingebla: nur malvastaj padoj atingis ĝin, krom tio restis la vojo per ŝipo trans la Halŝtata lago. Nur en 1890 oni konstruis straton laŭ la okcidenta bordo, parte necesis foreksplodigi la rokojn. En la vilaĝo mem oni eluzis ĉiun etan grundon. Por iri de unu domo al alia oni uzis boaton aŭ la supran vojon inter kaj tra la subtegmentejoj.
Spite al la malfacileco jam en neolitiko homoj setlis ĉi tie. Kaŭzo estas la riĉaj salominoj. Ili estas ekspluatataj de sep jarmiloj: la plej malnovaj arkeologiaj trovaĵoj datiĝas je ĉ. - 5.000 jaroj a.K.. Intensa komerco de la valorega produkto salo alportis prosperon kaj permesis evoluon de alta kulturo, kiu daŭris de ĉ. -800 ĝis -400 kaj estis nomita "Hallstatt-Kultur". Pliajn detalojn vi povas legi en Vikipedio sub http://eo.wikipedia.org/wiki/Hallstatt_%28urbo%29
En 1996 urbeto kaj regiono Hallstatt estis elektitaj kiel monda kulturheredaĵo de UNESKO. Aparte alloga por turistoj estas la pitoreska pejzaĝo, la Halŝtata lago, la montomasivo Dachstein, grandiozaj kavoj (mamuta kavo kaj gigant-glacia kavo) por ne forgesi la urbeton mem kun siaj artaĵoj, siaj muzeo kaj salominejo.
La turismo al tiu tre vidinda loko floras. Tial funkcias en la urbeto ankaŭ multaj restoracioj kaj hoteloj por gastigi la vizitantojn el la tuta mondo. En la jaro 2011 hotelposedantino en Hallstatt havis gastojn el Ĉinio. Ŝi parolis kun la gastoj kaj ili montris al ŝi desegnojn kaj planojn pri la projekto starigi kopion de la tuta urbeto en Ĉinio. Ili volis tie rekonstrui ĉiun detalon, tamen ĉio en spegula vido. La miro en Supra Aŭstrio estis granda kaj venis unuaj protestoj. Tamen la enloĝantoj de Hallstatt, precipe la turismaj entreprenistoj ne kontraŭstaris ĉar ili esperis ke venos eĉ pli da gastoj pro tiu kopio en Ĉinio. Intertempe la kopio jam estas realigita: Plej multaj ĉinoj ja vizitas la kopion sed nuntempe ili venas amase por vidi la originalon.
Kaj la sama hotelposedantino havis alian ideon kiel logi gastojn al Hallstatt kaj al sia hotelo: Ŝi ofertas rabaton por gravedulinoj laŭ la progreso de la gravedeco, do ekz. en la kvina monato la rabato estas 50 procentoj. Nun multaj paroj venas al tiu trankvila loko por ĝui feriojn ankoraŭ dum la lastaj semajnoj antaŭ la nasko de la bebo. En la epoko de manko de infanoj tio estas vere tre ĉarma kaj subteninda ideo.
Eble ankaŭ vi trovos foje la okazon por viziti tiun juvelon Hallstatt. Vi certe estos ravita de ĝia beleco.
La Nepala Esperanto-Asocio (NEspA) ĝoje anoncas la 15an Himalajan Renkontiĝon, kiu okazos de la 26a de februaro ĝis la 8a de marto 2026. Ĝi celas prezenti Nepalon kaj ĝian kulturon kaj naturon al alilandaj esperantistoj. Malmultaj landoj en la mondo povas konkuri kun Nepalo rilate naturan, lingvan, etnan kaj kulturan diversecon. Partoprenante la renkontiĝon, vi havos ŝancon formi vian propran bildon pri la lando kaj samtempe konatiĝi kun lokaj kaj alilandaj esperantistoj. Ni bonvenigas ankaŭ homojn, kiuj volas eklerni Esperanton dum la renkontiĝo.
La programo de la Himalaja Renkontiĝo estas planita por taŭgi al ĉiuj aĝgrupoj. Dum via restado, vi loĝos en bonkvalitaj hoteloj en Katmanduo kaj en komfortaj gastejoj aŭ tendoj dum la piedvojaĝo. La aliĝkotizo inkluzivas ĉiujn loĝkostojn, transportokostojn, manĝokostojn kaj aliajn similajn elspezojn, krom asekuro. La kotizo estas kalkulita por kovri kostojn, ne por profito. Similaj turismaj servoj kutime estas multekostaj, sed multaj el niaj servoj estas volontule disponigitaj de nepalaj esperantistoj.
La ĉefa kialo por la renkontiĝo estas praktiki la lingvon. Nepalanoj apenaŭ povas vojaĝi por partopreni eventojn eksterlande pro financaj kialoj kaj vizaj problemoj. Lingvo bezonas praktikon kaj utiligon – sen tio, ĝi ne ekzistas. Ni do invitas eksterlandajn esperantistojn helpi nin plifortigi la movadon en nia lando.
Foto de Federico Gobbo, unu el la profesoroj de la programo. Fonto: Het Parool
Universitatoj de Tours (Francio), Sevilla (Hispanio), Bamberg (Germanio), Parmo (Italio), Amsterdamo (Nederlando), Istanbulo (Turkio), Gento (Belgio), Bukareŝto (Rumanio) invitas studentojn el la tuta Eŭropo aliĝi al programo BIP-Erasmus+ (Blended Intensive Programme) pri Esperanto.
La programo “Esperanto as an interdisciplinary field of transnational innovation” (Esperanto kiel interfaka kampo por transnacia novigado) havas distancan parton (de januaro ĝis majo 2026), kun instruado de Esperanto kaj enkonduko en diversajn temojn rilatajn al Esperanto, kaj surlokan parton, kiu okazos en la universitato de Tours (Francio) dum la unua semajno de junio 2026. La vojaĝkostoj estos financataj de Erasmus, kaj la studentoj povos akiri 6 kredit-poentojn (ECTS) utiligeblajn por validigi en siaj propraj diplomstudoj.
La celo de la programo estas la studado pri la fenomeno de Esperanto laŭ diversaj fakoj (lingvistiko, historio, filozofio, geografio, literaturo, ktp). La suma nombro de studentoj akcepteblaj en la programo estas inter 15 kaj 25. La instrua lingvo de la programo estas la angla lingvo (nivelo B1 estas postulata).
Kandidatoj povas esti studentoj el la tuta Eŭropo, el diversaj universitataj niveloj (bakalaŭra, magistra, doktora), kaj el iu ajn studfako. Ne necesas jam scipovi Esperanton antaŭ la programo (inverse, se kandidatoj jam scipovas Esperanton, ili ne bezonos ĉeesti la enkondukan lingvokurson dum la unua parto de la programo).
Por partopreni en la programo, interesatoj povas kandidatiĝi per sendo de kandidatiĝletero ĝis la 15-a de novembro 2025 (letero sendebla rekte al la retadreso philippe.planchon@univ-tours.fr).
Ĉu vi faris tason da teo ĉi-matene? Se vi similas al la plejmulto de la homoj, tio signifas, ke vi faligis malgrandan saketon, fiksitan al ŝnureto, en tason da varmega akvo. Tamen, dum jarcentoj oni faris teon metante la ne-enpakitajn foliojn en poton da bolanta akvo. Ĉu vi iam sci-volis: "Kiu estis la unua homo, kiu metis teon en saketon?"
En 1903, la usonaninoj Roberta C. Lawson kaj Mary McLaren ricevis patenton por a fabric tea leaf holder: “ŝtofa ujo por te-folioj”. La saketo entenis la foliojn, sed samtempe permesis al la akvo cirkuli tra ĝi. Kvankam Roberta kaj Mary havis la unuan patenton, Thomas Sullivan, usona teo-komercisto, ofte estas konsiderata kiel la pioniro de la teo-saketo.
En 1908, Sullivan volis sendi specimenojn de sia teo al eventualaj aĉetontoj. Li metis la teon en malgrandajn mane kudritajn silkajn saketojn; tio estis pli malmultekosta ol la metalaj skatoloj, kiuj tiam estis ofte uzataj. La ricevintoj devis meti la saketon en varman akvon. Ili ŝatis, ke eblas pretigi la teon rapide, kaj ke poste estas facile forĵeti la uzitajn foliojn. Sullivan vidis sian ŝancon kaj desegnis maŝinon por amasprodukti la saketojn.
Jam antaŭ la 1920-aj jaroj, la ŝtofajn saketojn oni anstataŭigis per malpli multekostaj paperaj saketoj. La papero estis sufiĉe fortika por teni la foliojn, sed tamen permesis al la akvo cirkuli, same kiel la saketoj de Roberta kaj Maria. Dum la 1920-aj jaroj, teo en saketoj fariĝis pli populara.
Tamen la "teo" en la saketo estis malaltkvalita. Ĝi enhavis rompitajn tigojn kaj teo-polvon. La homoj ne zorgis pro tio. Tian teon eblis prepari rapide, kaj ĝi havis fortan koloron kaj sufiĉe bonan guston. Estis facile fari unuopan tason, kaj por la plejmulto de la homoj tio sufiĉis. La uzo de ne-enpakita teo komencis malkreski.
Malgranda saketo fiksita al ŝnuro: tiu baza modelo ne ŝanĝiĝis de pli ol cent jaroj. Ĉu kvadrataj, rondaj, aŭ piramidaj, te-saketoj estis tiel oportunaj, ke ili helpis al teo resti la preferata trinkaĵo de miliardoj da homoj tra la mondo.
Myrtis Smith
Antaŭ multaj jarcentoj, juna reĝo regis kun la helpo de sia fidela kaj saĝa nministro. Tiu-ĉi saĝulo havis la ideon doni al la princo lecionon.
Li proponis, ke oni vindkovru la okulojn de kvin viroj. Tiuj-ĉi priskribu unu parton de besto, kiun la princo devus poste nomi laŭ la priskribo. La princo, kiu amis surprizojn, ĝoje akceptis, kaj la viroj blinde tuŝis la beston.
La unua viro diris, ke la besto estas tre granda, kurba. La dua rideme diris, ke la besto estas ne tre granda, konvena por ĉasi muŝojn. La tria diris, ke la besto similas al piliero. La kvara flustris timeme, ke la besto similas al dikega moviĝema serpento kun kava kapo, kvazaŭ fantomo. La kvina asertis, ke ĝi estas kiel granda flugilo . La princo aŭskultis bonege kaj scivoleme, sed malgraŭ multe da cerbumado ne povis diveni la nomon de la besto.
La ministro diris: "Elefanto ja estas la besto. La unua viro tuŝis la ventron, kaj deklaris ĝin kurba. Li tute pravas, en tiu loko elefanto estas tia. La dua tuŝis la voston, kaj trovis ĝin malgranda - kompreneble li pravas, eta estas la vosto. La piedon tuŝis la tria, oni ja povas komparti ĝin al piliero. La kvara tuŝis la rostron, tute prave en tiu loko li parolis pri dika serpento. La orelo bone similis al flugilo por la kvina viro. Do, ĉiu homo ĝuis malsimilan situacion, li sentis malsimilaĵojn. Neniu havis la konon de la tuta besto. Eĉ vi, mia Moŝto, kiu ricevis la verajn atestojn de kvin personoj, ne kapablis diveni…"
"En la estonteco pensu pri tiu sperto, mi petas. Estu modesta, aŭskultu ĉiujn vidpunktojn, Moŝto mia", finis la ministro. "Oni devas multe klopodi por scii, kia reale la mondo estas. Sole oni vidas unu parton, sed kiun? Plurope oni havas plurajn vidpunktojn - sed kiel kunordigi ilin?"
Auld, William. Traduku! – 3a eld. – Londono: Esperanto-Asocio de Britio, 2024. – 254 p.
Internacia studprogramo pri Esperanto por studentoj, subvenciata de Erasmus+, organizata de profesoroj el deko da eŭropaj universitatoj.
Atentu: la periodo por proponi vian kontribuon al la programo de la 
La 20-an de oktobro 2025 neatendite mortis en la aĝo de 83 jaroj Karl Heinz Schaeffer, la afergvidanto de la Germana Esperanto-Biblioteko en Aalen, Germanio. La Movado tiel perdas personon meritoplenan, ĉar tre aktivan sur diversaj terenoj de la Esperanto-agado.
La nova strategia plano de UEA kun la akronima titolo AKIRI, konsistas el 22 paĝoj kun simbolaj ilustraĵoj.
Tim Owen.
Francisco Javier Moleón
Osmo Buller
Je la 1a de novembro 2025 al la 111a Universala Kongreso de Esperanto, kiu okazos de la 1a ĝis la 8a de aŭgusto 2026 en la urbo Graco (Aŭstrio) aliĝis 292 personoj el 43 landoj.
