Blogoj en Esperanto

La enpotenciĝo de la nazioj, la 30-an de Januaro 1933, estas la ĉefa traŭmato de ĉiu demokratia konscio. En Okcidento, Germanujo estis konsiderita kiel lando de granda kulturo, scienco, esplorado kaj teknologio, plenplena de muzikaj, literaturaj kaj filozofiaj gloroj kaj nobelpremiitoj. Ĝi ankaŭ fieris pri la plej malnova, strukturita kaj potenca maldekstro el la mondo, kun socialdemokrataj kaj komunistaj sindikatoj, same kiel kun partioj kiuj, danke al siaj agoj —okaze de Socialdemokrata Partio (SPD)— aŭ pro la nura fakto ekzisti –okaze de Komunista Partio (KPD)— sukcesis starigi avangardan socialan demokration inter 1918 kaj 1919. Sed la fakto estas, ke la tiel nomata “koalicio de Weimar” – SPD, Germana Demokrata Partio (DDP) kaj Katolikoj de la Partio de la Centro (DZP)–, kiu aprobis la Konstitucion de la 31-a de Julio 1919, malprogresis en la elektado de 1920 kaj estis anstataŭita de moderaj aŭ dekstraj plimultoj, kiuj strebis por malfari la demokratiajn kaj socialajn plibonigojn atingitajn. Kaj ankaŭ la fakto estas, ke la socialdemokrata prezidanto Friedrich Ebert, mortinta meze de sia mandato, estis anstataŭita en 1925 de vivanta fosilio el la Malnova Reĝimo : Generalfeldmarschall Paul von Hindenburg, kvankam, konforme al la leĝo, ĉi tiu ĵuris lojalecon al la Konstitucio kaj sin tenis al ĝi.

La Traktato de Versajlo, kaj ties rezultantaj malestimo de multaj nacioj kaj multekostaj riparacioj estis malfavora internacia aŭspicio. Tamen la germana, demokratia, liberala kaj parlamenta respubliko sciis krei daŭripovan demokratian kulturon, kun regulaj balotadoj tiel en la regno kiel en federaciaj landoj kaj interpartia dialogo. Fakte, temis pri koalicio de maldekstraj kaj dekstraj partioj estrita de kanceliero Gustav Stresemann (DVP, dekstra) kiu alfrontis, aŭtune de 1923, la okupadon de Ruhr, hiperinflacion kaj malaperon de la germana valuto, same kiel plurajn insurekciojn (rejnlandaj sendependistoj, provoj de bolŝevika revolucio en la oriento, fiaskinta puĉo de la nazioj en Bavarujo...). Denove estis granda koalicio kiu, sub la gvidado de kanceliero Hermann Müller (SPD), regis Germanujon ekde la 28-a de Junio 1928. La ekonomia krizo, origininta el Usono, trafis Germanujon aŭtune 1929 : ĝia intenseco eksplodigis registaron en kiu la dekstro predikis buĝetan severŝparadon, dum la maldekstro rekomendis plifortigi la monkompensojn por senlaboruloj.

La kabineto Hitlero-Von Papen en januaro 1933 Federala arkivejo de Germanio, via Wikicommons

Ĉar ŝajne neniu partio atingos la plimulton de la Parlamento, grupeto de konsilistoj de la prezidanto de la regno —militistoj, grandbienuloj, industriuloj kaj bankistoj— elektis ŝanĝiĝon de la konstitucia praktiko, ian permanentan puĉon baziĝantan sur la aŭtoritato, prestiĝo kaj graveco de Hindenburg mem. La dekstro regis pere de prezidentaj kabinetoj kaj ofte ignorante la Reichstag-on (1). Efektive, la artikolo 48.2 de la Konstitucio de 1919 permesis al la ŝtatestro adopti leĝdonajn iniciatojn per dekreto, sed tiu praktiko senkonsistigis la demokration. Ĝi devojigis dispozicion difinitan por situacioj de politika danĝero —inter 1919 kaj 1923 Ebert ofte uzis ĝin por alfronti secesiistojn, bolŝevistojn kaj naziojn—, por, sen konscienco kaj pro profito, altrudi buĝetan severŝparadon, terure malsocialan, kiu inkluzivis la redukton de socialaj monhelpoj kaj sektoraj minimumaj salajroj. Kanceliero Heinrich Brüning efektivigis ĉi tiun politikon de deflacio dum du jaroj, de Marto 1930 ĝis Majo 1932. Sensurprize ĝi pligravigis la krizon kaj estigis, de aŭtuno de 1931, multajn kritikojn el la mastraro kaj bankaro, kiuj komencis rekomendi malpli ortodoksan ekonomian vidpunkton : stimulo per pliigo de la ofertado, tio estas, proponi al la industrio —sed ne al la loĝantaro— subvenciojn kaj impostreduktojn.

Rekonstrui la armeon

Laŭ la rondo ĉirkaŭ la prezidanto, Brüning misfaris konservante sian politikon de severŝparado kaj, precipe, pripensante socialan politikon bazitan sur agrara reformo, per distribuo de nekultivitaj teroj en la oriento de Germanujo apartenantaj al grandbienuloj. Nu, Hindenburg estis unu el ili : la plejparto de lia socia rondo konsistis el junkers —la bienula nobelaro de Orienta Prusujo— kaj membroj de la armeo. Krome estis taktikaj malkonsentoj koncerne la Nacisocialisman Germanan Laboristan Partion (NSDAP) : klopodinte por diskuti kun la nazioj, Brüning decidis senigi ilin —per dekreto de Aprilo 1932— je iliaj armitaj grupoj, malpermesante la Sturmsekciojn (SA) kaj SS-on. Generalo Kurt von Schleicher, altranga militisto kun influo en la rondo de Hindenburg, malkonsentis pri tio, konsiderante ke la aktiva kaj armita elitforto de la nazioj estis esenca por batali kontraŭ la komunistoj surstrate aŭ rekonstrui la germanan armeon. En tiuj brunĉemizaj bravulaĉoj, li vidis altkvalitajn “homajn rimedojn” por konsistigi tiun germanan armeon, kiun la ĉefstabo revis rekonstrui : la fino de la riparacioj ebligis antaŭvidi, en 1932, mildigon de la Traktato de Versajlo, kiu limigis al 100.000 la nombron de membroj de la Reichswehr [nomo tiutempe donita al la armitaj fortoj de Germanujo]. Kelkaj kulisaj intrigoj (sekretaj kontaktoj, diskutoj faritaj sen scio de kanceliero Brüning, kampanjo por malfortigi generalon Wilhelm Groener —Ministron pri Defendo kaj Internaj Aferoj, kiu insistis pri malpermeso de naziaj milicoj—, kreo de pragmata listo de ministroj) atingis la falon de la Administracio Brüning kaj la nomumon, komence de Junio 1932 de nova kanceliero, Franz von Papen, same kiel —en rekorda tempo— de nova registaro.

Papen estis preskaŭ nekonato en politiko : membro de Zentrum (Partio de Centro), li estis deputito en la Landtag de Prusujo —la parlamento de la federacia ŝtato plej grava el la regno—, sed li ĉiam sin montris diskreta. Aristokrato, eksmilitisto kaj aferisto, li ankaŭ estis persono kun kontaktoj kaj influo, apartenanta al la Herrenklub, influa dekstra asocio konsistigita de elita grupo de entreprenistoj, altrangaj funkciuloj kaj militistoj. Ŝajnis al generalo Schleicher, ke li estis la ideala pajlohomo (“Mi ne volas kapon, sed ĉapelon”, li iam diris ĉi-rilate) por labori favore al proksimiĝo al la nazioj. Papen plenumis sian taskon kaj rerajtigis SA-on kaj SS-on, kiuj faris masakron somere de 1932, kiam ili mortigis per kugloj aŭ batoj pli ol centon da aktivuloj aŭ simpatiantoj de maldekstro (aŭ nurajn ĉeestantajn piedirantojn), tial Papen estis devigita adopti, la 9-an de Aŭgusto 1932, esceptan dekreton kontraŭ la politika perforto, kiu specifis neapelacieblan mortopunon pro la faro de tiaj agoj. Pri ekonomiaj kaj socialaj aferoj, li havis siajn proprajn ideojn : endis persisti en la detruo de la sociala ŝtato kaj de tiam apliki ekonomian politikon bazitan sur la ofertado per enormaj subvencioj kaj impostrabatoj por la kompanioj, kio efektiviĝis per escepta dekreto-leĝo de la 5-a de Septembro 1932. Papen, kune kun lia rondo —en kiu elstaris unu el la teoriuloj de la “konservativa revolucio”, Edgard Jung, same kiel la profesoro Carl Schmitt—, ankaŭ konsideris ke endis fini la parlamentan demokration. Post la dissolvo de la Reichstag, la elektado de la 31-a de Julio 1932 kaŭzis eĉ pli grandan malprogreson de la dekstro kaj sensacian pliiĝon de la nombro de naziaj deputitoj, de ĉirkaŭ cento ĝis 230. La 12-an de Septembro, la registaro Von Papen falis post voĉdonado de malkonfida mocio, kiu estis aprobita de superforta plimulto, kaj oni denove dissolvis la parlamenton.

Teni la naziojn sub kontrolo

La sekva elektado, okazigita la 6-an de Novembro, kaŭzis novan malkreskon de la liberala dekstro, sed ankaŭ tre signifan malprogreson de NSDAP, kiu perdis 36 deputitojn favore al DNVP (Nacia Partio de la Germana Popolo). Ĉi tiu partio, ankaŭ ekstremdekstra, estis gvidata de gravulo eĉ pli kontraŭlaborista, sed malpli karisma kaj ekstaza ol Adolf Hitlero ; Alfred Hugenberg estis multe pli maljuna kaj ĉio en lia aspekto kaj figuro rivelis grandan filistran burĝon kun ideoj, kiuj ĉiam estis ekstremaj : li estis rasisma, antisemita kaj agresema tutĝermana ekstrema naciisto. Eksprezidanto de la estraro de Krupp, antaŭ 1914 li jam estis favora al la teritoria ekspansio de Germanujo orienten kaj al koloniado de polaj teroj. Post la Unua Mondmilito, li iĝis amaskomunikila magnato, aĉetante ne nur dekduojn da gazetoj, semajnaj kaj monataj, sed ankaŭ filmkompaniojn (Deulig, poste UFA) kiuj ofertis al la kinejoj “kinoĵurnalojn” pretajn por esti projektitaj antaŭ la filmoj. Per la normigado de enhavoj –por redukti kostojn kaj pro kialoj de ideologia kohereco–, Hugenberg sukcesis dekstrigi kaj histeriigi la germanan loĝantaron per inventoj de morala paniko : la “kultura bolŝevismo” heroldo de samseksemeco, nuntempa arto, feminismo kaj la perdiĝo de la junularo ; aŭ la “judobolŝevismo” avida je fiska disrabado, fino de la proprieto kaj detruo de la kristanismo... Hugenberg “ekstremdekstrigis” Germanujon kaj legitimis la nazian partion : defendanto de la unuiĝo de la dekstroj, en 1929 li asociiĝis kun NSDAP en ĝia kampanjo kontraŭ la Plano Young (2) pri restrukturo de reparacioj okaze de popola referendumo pri ĝi ; poste ili kreis la Fronton de Harzburg, mallongdaŭran politikan aliancon kiu pruvis, en Oktobro 1931, ke la nazioj estis sufiĉe respektindaj por okupi la tribunojn kune kun indaj kaj seriozaj reprezentantoj de la bankaro, industrio, armeo kaj tradicia dekstro.

En Novembro 1932, la dekstro hezitis pri kiu estis la plej bona maniero konservi la ekzistantan socian ordon, igi ke Germanujo denove iĝu armea potenco, kaj alfronti tion, kio, laŭ ĝiaj okuloj, estis la plej grava danĝero : la kreskado de la komunista balotantaro kiu, male al tiu de la nazioj —malkreskinta en la elektado de aŭtuno de 1932—, plifortiĝis en ĉiu elektado.

Jam en Aŭgusto, post parlamenta balotado, kiu estis katastrofa por la registaro Papen, oni proponis du elektojn. La unua estis enkonduki la naziojn en la plenumado de la regado, io, kion Brüning jam proponis komence de 1932 kaj kion Papen reproponis al Hitlero. Problemo : ĉar NSDAP estis la plej voĉdonita partio en la balotado de la Reichstag de la 31-a de Julio (kio reokazis en la leĝdona balotado de la 6-a de Novembro tiujare), ĝia gvidanto postulis esti kanceliero, io kion Hindenburg oponis pro kialoj de principoj (NSDAP ŝajnis deziri kabineton konsistigitan nur de naziaj ministroj, dum Hindenburg deziris koalicion de dekstroj), sed ankaŭ ĉar li sentis personan antipation kontraŭ Hitlero : tro aŭstra por ĉi tiu pruso, tro senvalora kaporalo por tiel granda marŝalo, tro bombasta kaj katolika por ĉi tiu severmora kaj protestanta viro. La dua elekto estis nova dissolvo de la Reichstag (kiu estus la tria en malpli ol ses monatoj !) kaj sendata kunvoko al nova balotado, kio malobservus la artikolon 25 de la Konstitucio, kiu fiksis maksimuman periodon de 60 tagoj por okazigo de nova elektado. La registaro daŭrus kaj altrudus sian politikon per dekreto-leĝoj. Okaze de tro akraj protestoj (kiel strikoj, manifestacioj aŭ insurekcioj), oni proklamus krizostaton kaj komisius al la militistaro restarigi la publikan ordon. Sed, komence de Decembro 1932, la armeo deklaris sin nekapabla alfronti samtempan kontraŭstaron de komunistoj kaj nazioj se, krome, okazus eksterlanda invado.

Sed ekzistis tria ebleco : generalo Kurt von Schleicher, nomumita kanceliero la 3-an de Decembro 1932, sugestis dispartigi la nazian partion proponante socialan kaj naciisman politikon, kiu ebligus integri Gregor-on Strasser —numeron du de NSDAP, teditan pro tio ke, li ne estis nomumita ministro, kaj maltrankvilan pro la malprogreso de sia partio en la urnoj—, same kiel sindikatistojn. Schleicher reuzis la ideon de Brüning fari agraran reformon por lukti kontraŭ la senlaboreco, kio kolerigis Hindenburg-on kaj lian rondon. Papen tiam decidis konspiri kontraŭ Schleicher per la subteno de terposedantoj, industriuloj kaj bankistoj, kiuj ekde la 19-a de Novembro 1932 publike petadis al la prezidanto, ke li nomumu Hitleron kiel kancelieron. La 4-an de Januaro 1933, sekreta renkontiĝo estis aranĝita ĉe la bankisto Kurt von Schröder, en kiu oni decidis la principon de registaro de koalicio de dekstroj : Hitler estos kanceliero, kaj Papen, vickanceliero. La registaro efektivigos “nacian” politikon (kontraŭ la “kontraŭnaciaj” uloj) kaj favoran al la privataj interesoj : de antaŭ jaro kaj duono, Hitler multobligis siajn renkontiĝojn kun mastraj asocioj por certigi al ili ke la nazia partio havis nenion de sociala partio —eĉ malpli socialisma—, ke ĝi favoris la amasan rearmadon kiel garantion de kreskado kaj, ke ĝi konsideris la perfortan konkeron de novaj merkatoj en la oriento.

Ĉi-lasta estis la elektita solvo. La 30-an de Januaro 1933, tagmeze, la nova Registaro faris la ĵuron de enoficiĝo antaŭ Hindenburg, kiu estis trankviligita de la promesoj de Papen, kiu ĵuris disciplini Hitleron kaj rememorigis al li ke jam ekzistis tri federaciaj ŝtatoj regataj ekde 1930 de koalicio inter NSDAP kaj la dekstro. La 31-an de Januaro, oni subskribis dekreton de dissolvo : Hindenburg fidis ke venkos plimulto de “nacia koncentriĝo” kaj aprobis la ideon, ke la elektado —fiksita por la 5-a de Marto— estos la lasta. La demokratio de la artikolo 48.2 finfine estos anstataŭita de aŭtoritatema reĝimo, kiun tiel la dekstro (aŭtoritatemaj liberaluloj kaj naciistoj-konservativuloj) kiel la nazioj unuanime deziris.

Ĉu kanti nude, blufarbita en korbo da floroj apud tranĉaĵo de roquefort-fromaĝo plibonigis la francan genion, aŭ ĉu ĝi male pruvis la kapitulacon de la publika regpotenco kontraŭ la satana potenco de degenerintaj artistoj ? Kiam tiel ekstravaganca polemiko saturas la amaskomunikilan spacon, tio estas ĉefe por difini la limojn de la infanludejo, kie la batalantoj de permesita malkonsento disputas. Ardaj opinioj en la presita gazetaro, eksplodantaj televidstudioj, ekscititaj matenaj radioprogramoj sekvis unu la alian. Ĉio alia tiam malaperis kvazaŭ magie.

Same estis preterpasita la sekureca ebrieco en Parizo, Potjomkina urbo (1) submetita al « socia purigado » per la forpelo el Francilio de 12 500 senhejmuloj, kradita, barikadita, ĉiutage kontrolata de 55 000 policanoj, ĝendarmoj kaj militistoj informitaj per vizaĝrekonilo en metroo, kaj gvatado de la loĝantaro per spavoj. La rajto moviĝi ĉien kaj tien subordigita al prefekta QR-kodo, la permanentaj dokumentaj kontroloj, la miliono da administraj enketoj faritaj de la sekurecaj servoj kaj anoncitaj en la televidaj novaĵoj kiel respublika triumfo fare de la ministro de internaj aferoj : dum oni disputis pri la Sejno kaj la Lasta Vespermanĝo, la ĵurnalismo, memproklamita gardisto de publikaj liberecoj, silente akceptis la banaligon de polica ŝtato.

Kompreneble, neniu potenco povas malhelpi artistojn miksi kulturojn, renversi normojn, defii potencojn. Ilia libereco estis tiel agrabla, ke ili akceptis la « truddevigojn de privataj partneroj », kiel agnoskis Thomas Jolly, konceptinto de tiu fama vespero (Le Monde, 17-a de julio 2024). Oni do evitis kaŭzi ajnan kritikan malkomforton al S-ro Bernard Arnault, la plej riĉa homo en Francio, ankaŭ prezidanto kaj ĝenerala direktoro (PDG) de LVMH, « premiuma partnero » de la Olimpiaj Ludoj kun ses aliaj kompanioj. Laŭdita de Edwy Plenel kiel la « promeso de egaleco fare de Francio teksita el la mondo, eleganta kaj ĝoja moko kontraŭ klasaj kaj statusaj kaj regantaj kaj arogantaj hierarkioj » (Mediapart, 1-a de aŭgusto). La malferma ceremonio, ritmita de la revolucia kanto Ah, ça ira !, enscenigis la privilegiojn de la Malnova Reĝimo donitajn al LVMH. Pretekstante estetiko, la longa reklamfilmo dissendita tutmonde panegiris la markon, kiu simbolas la riĉiĝon de la riĉuloj kaj la malriĉiĝon de la malriĉuloj : vizito de LVMH-atelieroj, LVMH-kestoj, kantistinoj vestitaj de LVMH, sportistoj mordantaj LVMH-medalojn. « Parizo estas festo », titolis per kvin kolonoj sur la unua paĝo, Les Échos (26-27-a de julio) — ĵurnalo posedata de… LVMH. Tiu debato ne okazos en Francio. Trans Maniko, The Times titolis : « Louis Vuitton, la vera venkinto de la Parizaj Olimpikoj » (1-a de aŭgusto).

En aŭgusto, la amaskomunikiloj transiris al malstreĉa reĝimo : la novaĵoj resumiĝis al sporto kaj retrovita vivĝojo en Francio fine fiera pri si mem. Dum la israela armeo bombadis du palestinajn lernejojn la 4-an de aŭgusto (tridek mortintoj, plejparte virinoj kaj infanoj), tiun tagon kaj la sekvan, la vesperaj televidaj novaĵoj de TF1 kaj France 2 raportis pri francaj medaloj, lavango en la Blanka Monto, sekureco de la flughaveno de Nico, luprezaj fraŭdoj, arbaraj incendioj, malpermesitaj naĝlokoj, kaj la ekspansio de kontrabando de sovaĝaj papagoj. Ne eĉ unu vorto pri Gaza.

Alivorte, tridek mortintaj palestinanoj estis nenio. Ja ne devis okazi, ke iu informo devojigu iun ajn el… distraĵo.

Hieronymus Bosch, « La lasta juĝo » (detalo), ĉirkaŭ 1482

En jaŭda posttagmezo ĉe la hotela lernejo de Metz, kvindek lernantoj rememoras siajn unuajn spertojn de la restoracia industrio. « Mia staĝestro forte ĵetis min kontraŭ la muron kaj batis min », « Oni ĵetis ovon sur mian kapon pro tio, ke mi estis forgesinta enfornigi la meringojn », « Ili ĵetis al mi malsekan viŝtukon sur la visaĝon dirante : “La sklavo estas vi” », tiaj estas la atestoj verkitaj per infancecaj manskriboj sur liberaj folioj. Iliaj aŭtoroj havis po malpli ol 20 jaroj, sed multaj jam spertis la tradicion de perforto – fizika kaj parola – kiu estas firmege fiksita en tiu sektoro de 1,2 milionoj da dungitoj (1).

La banaleco de tiu fenomeno ne mirigas Marion Goettlé, kiu troviĝas antaŭ la lernantoj en tiu tago. Delonge la juna virino, estante ĉefkuiristo de Café Mirabelle en Parizo, restis silenta pri la ĉiutagaj misfamigaj vortoj kaj la senĉesaj seksaj molestadoj, kiujn ŝi suferis de eksa mastro. « Mi travivis tiujn perfortojn kiel esencajn propraĵojn de la metio, kvazaŭ ni devis esti batalantoj kaj humile obeemaj », ŝi rediras. La asocio kunfondita de ŝi en 2021, Bondir·e, enmikŝiĝas en kuirartaj trejnsesioj por helpi la lernantojn identigi malbonan traktadon kiel tian, kaj ĝin rifuzi.

Dum la pasintaj ĉirkaŭ dek jaroj, atestoj trapikis la vualon de silento. En 2015, komiza kuiristo metis plendon – fine taksatan esti senkonsekvenca – kontraŭ la ĉefkuiristo Joël Robuchon pro molestado. La saman jaron, enketo de France Télévisions akuzis s-ron Yannick Alléno, aŭreolita de la gvidlibro Gault et Millau per la titolo « Kuiristo de la Jaro » : la metiaj juĝistoj deklaris la ekziston de « agoj de fizika perforto » ĉe Pavillon Ledoyen, lia restoracio de tri steloj Michelin ĉe la Avenuo de la Elizeaj Kampoj. Ekde 2019, la Instagram-konto « Je dis non chef ! » (Mi diras ne, ĉefkuiristo !) kompilis la imponan kvanton de 200 rakontoj pri malmildegaĵoj : kuiristo-lernantoj levitaj per la kolo, brulvundoj per kaseroloj, seksatakoj en la fridĉambroj…

Po sesdek kvin horoj semajne

La malfacilaĵoj de varbado al la profesio, kiujn la gazetaro senekzamene akceptas kaj ripetadas, povus instigi ĝin al introspekto. Sed en tiu miriado da entreprenoj, da trinkejoj kun luksaj tabloj, la ekkonscio restas surfaca kompare kun la baza demando : kial tiaj devojiĝoj de la justeco – aŭ de respekto al homoj – en sektoro levita en la rangon de nacia heredaĵo ?

Komence de la 20-a jarcento, Auguste Escoffier raciigis la kuirejan laboradon. Tiu ekse armea ĉefkuiristo konceptis organizadon laŭ « brigado » inspirita de la armea mondo. Ĉe la bazo de la ŝtuparo troviĝas la commis (komizaj kuiristoj) komisiitaj por humilaj taskoj kaj, supre, la chefs de partie (fakokuiristoj). La second (dua kuiristo) kunordigas la tuton kaj la chef (ĉefkuiristo) zorge ekzamenas la finan efektivigon. Elpensita por servi la elitulojn de la Belle Époque (Bela Epoko), la piramido de Escoffier hodiaŭ fariĝas nepre necesa en ĉiaspecaj establoj. « La modelo de alta gastronomio je la servo de la alta meza klaso ankoraŭ strukturas la instruadon en hotelaj lernejoj », rimarkas Adrien Pégourdie, docento pri sociologio ĉe la Universitato de Limoĝo. Ne gravas tio, ke nur manpleno da lernintoj sukcesas gajni lokon tie post sia diplomo.

Ĉiujare tiuj establoj edukas milojn da junuloj, plej ofte venintaj el la popolaj klasoj pro profesia orientado plej ofte trudita kontraŭvole, antaŭ ol la sektoro ekspluatos ilian laborforton. La hotela lernejo instruas ne nur la teknikon. « Necesas disciplini la korpojn kaj la kondutojn por pretigi la lernantojn al rilato de subalterneco kun la klientaro kaj al mondo markita per forta dividado de laboro », rimarkas Pégourdie. Tiu sociologo observis nenian perforton en la lernejoj, sed « preparadon ». « La lernantoj lernas akcepti la lokon al si asignitan. La kulto de devontiĝo, la valorigado de sindonado kaj de tuta engaĝiĝo, revenadas dum la tuta kurso. » La esploristo cetere konstatas troan ĉeeston de la infanoj de armeanoj, policanoj kaj gardistoj kiuj « jam regas kodojn kiel, notinde, la senton de hierarkio ».

La rolo de socia leviĝilo, kiun oni atribuas al la restoracia industrio profite al adoleskantoj opiniitaj « ne lernejemaj », pravigus « malmildan » metilernadon. La junaj kuiristoj internigas tiun principon. « Kiam la kuiristoj priskribas la netolereblajn turmentojn kiujn ili suferis komence de sia kariero, pluraj aldonas : “Sed mi lernis tiom multe !” », bedaŭregas s-ro Xavier Hamon, kuiristo kaj fondinto de la Université des sciences et des pratiques gastronomiques (UPSPG, Universitato de Gastronomiaj Sciencoj kaj Praktikoj). Figuroj de tiu kampo asertas la ideon, ke perforto estas nur ekstrema formo de rigoreco. « Certaj ĉefkuiristoj prezentas sian kuirartan sukceson kiel venĝon rilate al la lernejaj malfacilaĵoj kiujn ili eble renkontis. Ili sociale repoziciigas sin danke al sia persistega laborado », substrekas Arthur Hacot, kiu studas la organizadon de restoracioj kun steloj Michelin, kadre de sia doktoriĝo ĉe la Conservatoire national des arts et métiers (CNAM, Nacia Konservatorio de Artoj kaj Metioj).

Alain Ducasse, Thierry Marx, Philippe Etchebest… Ekde dek kvin jaroj, la ĉefkuiristoj rangas kiel sanktaj modeloj (2). Kulinaraj geniuloj, entreprenistoj, steluloj de televido, la celebrado de ilia sukceso plifortigas ilian potencon. Tiu « rakonto pri eminenteco, kiu konsistigas kulton de spektakloj », laŭ la vortoj de s-ro Hamon, povas ebligi, ke oni aĉetos por si ian senpunecon. Politikaj gvidantoj do defendas ĝisoste la francan restoracian industrion kaj ĝiajn figurojn. Kiam, la 27-an de Septembro 2017, la franca prezidanto Emmanuel Macron ekparolis al la « grandaj ĉefkuiristoj » okaze de la monda konkurso de gastronomio, li laŭdegis ilian sinoferon : « La tagoj kiuj komencas frue kaj finiĝas malfrue, la deziro ĝisekstreme perfektigi geston, […] la laceco kiu ne ekzistas. »

En la sama parolado, la ŝtatestro admirekstaziĝis pri tio ke li rigardis, je la noktomezo, laborantojn dum ili aranĝis la tablojn de la venonta tago « kun pasio ». La profesio indas esti « ekzemplo por la plej junaj », opiniis s-ro Macron : « Nenio fariĝas sen peno, nenio ekzistas sen merito, nenio konkeriĝas sen tiuj frumatenoj. » Du jarojn poste, prestiĝa establo en Aude, kiu ne dekalkulis la horojn de siaj salajruloj, estis kaptita de la laborinspektistaro. Libération (la 17-an de Novembro 2019) rakontis pri kiel la kuratora ministro de tiu sektoro, tiam s-ino Muriel Pénicaud, devige verkis bondeziran meditan poŝtaĵon kiu citis la « profesian eminentecon » de la akuzata ĉefkuiristo, liajn « tri stelojn en la gvidlibro Michelin » kaj la « eksterordinaran noton […] asignitan de Gault et Millau »…

Kiel eblas vante pretendi batali kontraŭ perfortoj sen interesiĝi pri la laborkondiĉoj kiuj kutimigas al malbonaj traktadoj ? Por servi la plej bonan eblan manĝon, la profesiuloj estas devigataj suferi netolereblajn trudaĵojn, precipe rilate tempon. « La tago estas organizata laŭ penplena alternado, la plej eta aleatoraĵo povas tute malordegigi la servon, kaŭzante erarojn, malfruiĝojn, perdon de manĝokomercaĵoj. Kaj, finfine, malkontenton de la kliento kaj de la mastro », priskribas Hacot.

Perforto tiam ludas duoblan rolon. Ĉe individuoj, ĝi ebligas amasan eligadon de malkvieteco ; ĉe kolektivoj, « ĝi aperas kiel rimedo por apogfirmigi la obeemon de subuloj, ilian engaĝiĝon, kaj samtempe elimini la malplej harditajn », resumas la esploristo. Tion spertis Fabien (3). Aĝante 21 jarojn, li komencis sian deĵoron kiel fakokuiristo ĉe restoracio kun stelo Michelin. Dum la daŭro de ses monatoj, li laboris « po 75 horoj semajne kontraŭ po 1.300 eŭroj monate ». Lia ĉefkuiristo, flate laŭdegita de la kritikistaro, certigis per sia sovaĝeco la engaĝiĝon de la teamoj, la reputacion de la establo kaj ĝian profitigan kapablon. « Li insultis nin, humiligis nin kaj ni estis sub la impreso, ke li estis preta surtreti nin », memoras Fabien. « Tiel la teamo konstante gardis sin kontraŭ surprizo. Neniu ŝparis tempon por manĝi, aŭ eĉ sin nutri per manĝorestaĵoj, ĉu starante ĉu eĉ sidante sur rubujo. »

La manko de laborspaco faciligas ankaŭ malbonajn traktadojn, unue por la virinoj, ankoraŭ ofte konsiderataj kiel entruduloj ĉe la kuirarto. « Krom la seksismaj kaj seksaj perfortoj, ili kontraŭvole suferas strukturajn malfavorajn traktadojn : foreston de vestejoj aŭ de uniformoj adaptitaj al sia morfologio, mallarĝecon de la kuirejoj kie korpoj tuŝas… », priskribas Elsa Laneyrie, docento pri laboropsikologio kaj ergonomio ĉe la universitato Lumière Lyon 2. Sed la enfermita medio pliigas la premadon de la hierarkio sur ĉiujn dungitojn. « En la kuirarto, dungitoj laboras interpremiĝante, sen eblo sin forsavi de la rigardo de sia superulo, kiu tuj vidas la faritajn erarojn », substrekas Pégourdie.

Tiu rekta kontraŭstaro ankaŭ devenas de la strukturo de restoracioj, malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj, aŭ tre malgrandaj entreprenoj. Fariĝinte sperta ĉefkuiristo, sen trejniĝi pri homadministrado, la mastro ofte estas konsiderata kiel grava modelo. « En la sektoro estas tendence koncepti laborkolektivojn kiel familiajn instancojn », substrekas Maxime Clément, doktoriĝa studento ĉe la École des hautes études en sciences sociales (EHESS, Lernejo de Altaj Studoj en Socialaj Sciencoj). « Ĉi tiaj rilatoj bridas la politikigadon de problemoj, ĉar denunco aŭ depostulo de rajtoj konsistigus perfidon. » La intermiksitaj laborhoraroj, kaj la netipa vivmaniero kiun ili logike envolvas, fine enfermas la profesion en aŭtonomecon ne tre favoran al debato pri ĝia praveco. Kio pri la sindikatoj ? « Oni neniam propetas nin por akompani dungitojn kiuj suferas perfortojn, kvankam ni scias ke tiuj ekzistas » bedaŭras s-ino Stéphanie Daytan, nacia sekretario de la servista sekcio de la Confédération française démocratique du travail (CFDT, Franca Demokrata Laborkonfederacio). « Ni traktas kun junuloj, kelkfoje neplenaĝaj, tre malplene kaj malfreŝe informitaj pri siaj rajtoj. »

Dum lastaj jaroj, de hotelaj lernejoj ĝis ĉefkuiristoj, la diskutado evoluis. La perfortoj ne plu estas sisteme neataj. « Sed oni observas tendencon forsendi la demandon al individuaj kondutoj, prefere ol ĝia sociala kaj kolektiva dimensio », nuancas Clément. La manpleno da asocioj kiuj faras antaŭmalhelpadon ĉe la lernejoj konstatas, ke troviĝas ofte intereso pri ĝiaj paroloj, sed ofte nur sub la instigo de unuopaj instruistoj. Emmanuel, kuirinstruisto kiu mem suferis psikologiajn kaj seksajn perfortojn dum sia kariero, ĉiujare kolektas apud siaj lernantoj « de kvar ĝis kvin atestojn pri staĝoj kiuj okazis malbone ». « Mi laboris en lernejoj kie la dungantoj estis poste identigitaj kaj evititaj, sed tio ne okazas ĉie », ŝi diras. « Oni ne enkete kontraŭstarigas la mastrojn kun siaj respondecoj, por ne “forrosti” niajn partnerojn. »

Flanke de la dungitoj, tiuj, kiuj ne plu toleras la malbonajn traktadojn, silente forlasas la metion aŭ foriras serĉante establojn konatajn pro forlaso de sovaĝeco. Sed tiuspeca « eliro » ofte restas agmaniero de kuiristoj alvenintaj malplifrue en la metion, post retrejniĝi por nova kariero. Venintaj el pli favoraj medioj, diplomitaj kaj havantaj antaŭajn profesiajn spertojn, ili pli facile perceptas la misfunkciadojn de sektoro elektita pro pasio.

La solvoj proponitaj de la ĉefkuiristoj ofte similas kosmetikaĵon. S-ro Thierry Marx povis klarigi al Paris Match (la 28-an de Februaro 2015) tion, ke li « enkondukis meze en siaj teamoj praktikadon de tajĝiĉuano, celante lukti kontraŭ streĉiteco kaj luti teamojn. » La Groupement national des indépendants de l'hôtellerie et de la restauration (GHR, Nacia Grupiĝo de Sendependuloj de la Hotela kaj Restoracia Industrioj), unu el la du organizaĵoj por mastroj, kalkulis je « edukado » de « gvidlibreto pri pragmata administrado » kiu estis dissendota al siaj 45.000 aliĝintoj dum 2024 por ŝanĝi la praktikojn. Dum ĉi lastaj jaroj tamen aperas nova modelo : tiu de la pentanta ĉefkuiristo. Tiel la dano René Redzepti, kiu estris ĉe Noma, konsiderita kiel unu el la plej prestiĝaj restoracioj en la mondo, anoncis al The New York Times (la 9-an de Januaro 2023) fermiĝon pro manko de daŭrigebla modelo ĉe la nivelo ekonomia, sed ankaŭ sociala, ligante al tiu senelirejo la temon de malbonaj traktadoj.

« Mi ne deziras esti kiel vi »

En Francujo, s-ro Éric Guérin, ĉefkuiristo de La Mare aux oiseaux, restoracio en la franca departemento Loire-Atlantique, estas unu el tiuj malmultaj kuiristoj aperantaj en la amaskomunikiloj, kiuj depostulas novan labororganizaĵon inspiritan de sia sperto de perfortoj. Dum longa tempo, imitaĉante la ĉefkuiristojn kiuj trejnis lin, s-ro Guérin rakontas ke li « tute eluzis [siajn] teamojn, kriegis, abrupte ĵetis telerojn kaj kaserolojn », edukite ekde juna aĝo pri la ideo « ke necesas suferi por esti bona kuiristo » kaj ke la streĉiteco pravigas ĉion. « Kiam unu tagon mia dua kuiristo diris al mi : “Mi ne deziras esti kiel vi kiam mi havos vian aĝon”, tio ŝokis min », li asertas. Krom ekkomenci psikoterapeŭtikan laboron, la restoraciisto asertas ke li malpliigis la nombron de laborhoroj kaj pliigis la laborpaŭzojn. « Ni retrovis serenecon, dum antaŭe temis pri “neniuj limoj”. Rezulte, la teamoj ŝanĝiĝadis la tutan tempon kaj eĉ la materialo rompiĝis ĉiuflanke. »

Restas tio, ke progreso ankoraŭ dependas de la bonvolo de la ĉefkuiristoj, sen pli larĝa nacia instigo. « Nia profesio ne povas venki tion sola », persiste asertas s-ro Hamon. « Ni bezonas helpon kaj eksterajn rigardojn : de la laborinspektistaro, de la socialaj sciencoj… » Ankaŭ la rilato kun la kliento kaj kun ties postuloj devas same evolui. « Se la temo de superregado ĉieas en la restoracia industrio », li konkludas, « tio estas ankaŭ ĉar ni laboras en metio de servemo. »

Ĉu la dekstro ? Kia dekstro ? En Germanujo, partio ekde la lasta Januaro proponas respondon al tiu ĉi malnova demando : la Alianco Sahra Wagenknecht – Por Racio kaj Justico (BSW). La gvidinto de Die Linke (la partio La Maldekstro) fine per fendo solvis la konflikton pri la partia orientiĝo, kiu jam de jaroj venenis tiun partion. (1) La nova partio ricevis el Die Linke dekon da deputitoj, kaj ĝi estas tre atentata de la komunikiloj. S-ino Wagenknecht, iama komunista aktivulino, kun brila intelekto kaj tre populara en la Oriento, kie ŝi naskiĝis, fine povas konkretigi la politikan linion, kiun ŝi enkorpigas. Tiun de “konservema maldekstro”, kiu staras aliflanke de la progresista, urba kaj diplomita elektantaro de la Verduloj : maldekstre sociale, konservema en la demandoj de socio kaj de enmigrado, favora al formo de suverenismo koncerne la Eŭropan Union, kritika al la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo (NATO) kaj al la nova germana militismo, senkompromisa por defendi la rajton je libera esprimado. Projekto portata de “vera popola partio” kapabla, laŭ ŝiaj esperoj, “direkti sin al la plimulto” (2) kaj fortiri el la ekstrem-dekstro la perdintojn de la tutmondigo.

Apenaŭ starigita, kvankam ĝia akronimo BSW por multaj legantoj restas mistera, la partio rikoltis jam 6,2 elcentojn de la voĉoj (2,5 milionoj da) kaj akiris ses seĝojn en la eŭropaj elektoj de la lasta Junio, kaj do troviĝas antaŭ la liberaluloj (FDP, 5,2 elcentoj) kaj dispremis La Maldekstron (2,7 elcentoj. En la orientaj regionoj de Germanujo, la BSW akiris la trian pozicion per voĉoj inter 12 kaj 16 elcentoj, malantaŭ la ekstrem-dekstra Alternative für Deutschland [Alternativo por Germanujo] (AFD) kaj la Kristandemokrata Unio (CDU). Laŭ la postelektaj enketoj la plimulto de la voĉoj por la BSW venas el eksaj voĉdonintoj por maldekstraj partioj – SPD [socialdemokratoj] (580 000), Die Linke (470 000) –, Verduloj (150 000) kaj el mobilizado de antaŭaj nevoĉdonintoj (140 000). Sed unu el kvin venas ankaŭ el la dekstro – CDU (260 000), FDP (230 000) – kaj 16 000 el la AfD. (3) Tiu ĉi moviĝo elvokas tri konkludojn. Unue, plimulto de ĝiaj elektantoj vidas la BSE kiel partion maldekstran. Poste ŝajnas, ke la veto rabi voĉojn ĉe la dekstruloj ne estas perdita – sed ankaŭ ne gajnita. Fine, la alfluo de voĉoj el la centro kaj el la dekstro ŝajnas validigi la komencitan agadon de s-ino Wagenknecht por konstrui socian blokon kiu ligas la popolajn klasojn ne kun la progresistaj rondoj de la urboj, sed kun la interaj tavoloj de la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj.

Sahra Wagenknecht en Turingio ( foto de Steffen Prößdorf, via Wikimedia Commons)

Por reagi al la submetiĝo de la socialdemokrataj partioj al la novliberalismo, kaj al la kresko de la naciistaj dekstraj partioj, la okcidentaj maldekstruloj jam de preskaŭ dudek jaroj hezitas inter du strategioj. La unua konsistas el rekonstruado de la tradicia koalicio inter laborista mondo jam malproksima de la grandaj urbaj centroj kaj la klera etburĝaro. La Maldekstro estiĝis en 2007 per kuniĝo de komunistaj restaĵoj de la oriento kaj el socialaj movadoj de la okcidento, ĝuste laŭ tiu ĉi modelo por agi kontraŭ la dekstriĝo de la SPD ; sed ju pli la partio celis socian kaj ekologian avangardecon, ĝi perdadis popolajn voĉojn. Kiam s-ro Jean-Luc Mélenchon starigis la Partion de Maldekstro (PG) en la jaro 2009, li eksplicite deklaris sin adepto de Die Linke kaj invitis ties kunfondinton, s-ron Oskar Lafontaine, al la konsistiga kongreso. En aliaj landoj sufiĉe simila orientiĝo ŝajnis tre fortiĝi, kiam la ŝok-ondo de la financa krizo etendiĝis. Helpe de la sindikatoj kaj de la radikaliĝintaj studentoj, s-ro Jeremy Corbyn konvinkis la Labor-partion en 2015 ; preskaŭ samtempe, en Grekujo, Syriza superis la socialistojn kaj, kvankam nur mallonge, unuigis la salajrulojn, premataj de la politiko de malabundo kaj de la diplomitoj en la politiko (4) ; en la sekva jaro, s-ro Bernie Sanders ĝenis la Clinton-dinastion en la demokrataj prezidant-kandidatiĝoj en Usono.

Tiu ĉi strategio tamen stumblas super grava problemo : la malekvilibro en temoj de salajro, lernejo, ekonomio kaj geografio metis la popolajn klasojn (laboristojn kaj dungitojn) kaj la urban etburĝaron en la plej disajn polusojn de la ideologia-politika ŝakludo. (5) “Donulo de stultaj instruoj ” kontraŭ “mizera rasisto ”, ĉiu agas kontraŭ la alia tiom repuŝe ke la estigo de komuna fronto fariĝas tre malverŝajna.

Alia strategio, aperinta fine de la 2000-aj jaroj sekve al la venko de s-ro Barack Obama, estas akcepti la ideon, ke “ la laborista klaso jam ne estas en la centro de la maldekstra voĉdonado ” (6). Temas pri tio, ke oni celas kolekti, trans iliaj soci-ekonomiaj aŭ geopolitikaj pozicioj, malplimultojn, progresemulojn, ekologiistojn, junulojn. Tiu ĉi alirmaniero, alprenita de la ftrancaj kaj germanaj Verduloj, de Die Linke, estis kritikata de Francujo Nesubmetita (La France insoumise), kiu tamen, paradokse, alprenas ion similan. Ĝia gvidanto Jean-Luc Mélenchon malkovris “ novan aganton en la historio ” : “ tiun ĉi amason de urbaniĝinta loĝantaro, kiu vivas enrete ” kaj kiu, kontraŭ la oligarĥio kunigas studantojn, instruistojn, progresemajn kadrulojn de la grandurbaj centroj kaj laboristojn de la antaŭurboj ofte devenaj de la postkoloniaj enmigrintoj. (7) Provi rekonkeri la ĉirkaŭurbajn laboristajn mediojn, kie la ekstremdekstro gajnas pli kaj pli da voĉoj, estus iluzia. “ Ilia prioritato estas la rasismo ”, asertas s-ro Mélenchon. (8) Li riskas proponi formon de esencismo : laŭ tiu, la politikaj identecoj, kiuj normale estiĝas de la ekzisto-kondiĉoj kaj de agitado de partianoj, ĉe la elektantoj de partio malamika al eksterlandanoj la identeco fiksiĝas. Popolaj klasoj (9), kiuj nun loĝas dise de la urbegoj kaj la urba etburĝaro unuflanke (la “ historia ” koalicio de la maldekstro), popolaj klasoj de la antaŭurboj, ofte devenaj de enmigrintoj, kaj junaj intelektuloj radikaliĝintaj en la alia (la “ nova koalicio ”), tiuj ĉi du strategioj implicas ke la unua same kiel la alia delogu la klerajn klasojn. S-ino Wagenknecht, male, distanciĝas de tio. Ŝia furorlibro, aperinta en 2021, Die Selbstgerechten – “ la bonpensuloj ” – akre kritikas la “ maldekstran liberalismon ” kies “ socia bazo estas la bonstata universitata meza klaso de la grandaj urboj ”. Tiu ĉi EU-favora “ maldekstra vivstilo ”, malfermita al la mondo, moralpredika, pretendema, plena de malrespekto por la perdintoj de la tutmondigo kiuj ne alprenis la modernajn kulturajn kaj lingvajn kodojn, ekzaltas la apartismojn kaj malestimas la “ komunajn valorojn ”. Ĝi, laŭ Wagenknecht, simboligas la kunigon samtempe de aliĝo al la ekonomia ordo kaj al soci-kulturaj postuloj, kiujn la usona filozofino Nancy Fraser kvalifikis je “progresista novliberalismo”. “La plej multaj maldekstraj partioj estas partioj de universitatuloj elektitaj de ĉefurbaj loĝantaroj alte edukitaj kaj socie protektataj”, opinias s-ino Wagenknecht, kiu citas la libron Kapitalo kaj ideologio[originale : Capital et idéologie] de la franca ekonomikisto Thomas Piketty.

La popola partio de Wagenknecht, BSW, volas alianci kun la alia poluso de la mezaj klasoj, tiu de la teĥnikistoj, inĝenieroj, metiistoj kaj sendependuloj de la Mittelstand – meza tavolo, germana termino kiu indikas samtempe la mezan socian tavolon kaj la reton de familiaj entreprenoj kiu liveras al la rejnlanda industrio la altteĥnologiajn ilmaŝinojn kaj robotojn. S-ino Wagenknecht faras analogion inter la popolaj klasoj viktimoj de la tutmondigo kaj la mezaj klasoj de la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj strangolataj de la spekulistoj : tiuj ĉi lastaj entreprenoj “ankaŭ suferas de la ekonomia malsekureco ; ili estas premataj de la grandegaj entreprenoj, de la bankoj, de la ciferecaj gigantoj ; ili suferas de politiko influata de tiuj potencaj premgrupoj”. La fondintino de la BSW volonte koncedas ke “tia alianco ne estas sen kontraŭdiroj”, ĉar unu el ĝiaj aliancanoj ekspluatas la laboron de la alia. Sed tia bloko profitus la prestiĝon de la germana Mittelstand kaj centrigus la batalon al komuna kontraŭulo : la grandaj financgrupoj, la oligopolo kiu regas la ciferecan industrion, la supernaciaj instancoj, kiuj kuraĝigas la malreguladon, mallonge, la “Blackrock-kapitalismon” – tiel nomatan de s-ro Friedrich Merz, prezidanto de la CDU [kristandemokratoj -vl], verŝajne la konservativa kandidato por la posteno de kanceliero kaj prezidinto de la kontrol-konsilantaro de la germana filio de la fama investfonduso.

Tio estas la bazo de la ekonomia programo de la BSW : sociala politiko kiu ĉerpas el la klasika listo de maldekstraj proponoj, ekzemple la fortigo de la sindikatoj, forta impost-alidistribuado, investoj en la publikajn servojn kaj infrastrukturojn, luktado kontraŭ la malriĉeco, ktp. La subteno al la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj troviĝas en la subteno al la familia kapitalo kontraŭ la merkata financo, la luktado kontraŭ la monopoloj, la helpo al la teĥnologia ennovigo. Ĝi montriĝas ankaŭ en la elekto de la gvidaj kadruloj : la deputitino kaj kunprezidantino de la Alianco, s-ino Amira Mohamed Ali, komencis sian karieron kiel juristo ĉe aŭtomobila subtraktata firmao. Kvankam la sociigo de la produktadrimedoj ne estas plu sur la tagordo, s-ino Wagenknecht proponas tri diversajn formojn de proprieto : privata kaj profitiga por la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj en la sektoroj kie la konkurenco funkcias ; privataj fondusoj, sed sen aliro al la kapitalo por eksteraj akciuloj kaj kungvidataj por la pli grandaj entreprenoj ; de publika intereso kaj sen aliro al la merkato por la gravaj servoj kaj infratrukturoj. (10) La BSW tiel ĝisdatigas strategion, kiun post 1968 sekvis certaj komunistaj partioj de Okcident-Eŭropo sub la etikedo “ kontraŭmonopolista alianco ”, tiu de la salajruloj kaj de la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj kontraŭ la granda kapitalo.

En socio, kie nun la identecaj kaj kulturaj indikoj pli influas la politikajn identecojn ol la sociala kaj ekonomia kondiĉo, la partio klopodas por “ malkodigi ” la unuajn por vidigi la duan. “ Mi estas konvinkita ke parto de la kulturaj bataloj en la realo estas bataloj sociaj. ”, klarigas al ni s-ino Wagenknecht. Kaj ke la kulturaj identecoj kaŝas ankaŭ sociajn identecojn. ” La pozicioj de la partio koncerne ekologion ilustras tiun ĉi aliron. Tiel, la ekzemplodonaj individuaj kondutoj en transporto, nutriĝo, hejtado, predikataj de la Verduloj en kunteksto de prezaltiĝo de la energio, reprezentas “ privilegiitan vivmanieron ” ne atingeblan por la ĉirkaŭurbaj loĝantaroj kun malalta enspezo, kiuj sentas sin malestimataj kaj pro tio rankoras. “ Temas do pri situacio de socia konflikto kiu esprimas sin kulture. ” Do necesas “ certiĝi ke la kostoj de la planita malpliigo de ellasoj de medidetruaj gasoj ne trudiĝu al la homoj kiuj disponas pri modestaj enspezoj, kiuj jam malfacile sukcesas atingi la monatfinon. ” (11) Ti om pli ke la transiro al elektraj veturiloj kaj la minaco de dispecigo de la monda ekonomio kaŭzas akran timon de deklasiĝo en lando, kiu dependas de eksporto de brulaĵaj aŭtomobiloj al Azio. Anstataŭ malpermeson de diezelo, la BSW proponas pli politikan mastrumadon de la ekologio kun repreno sub publikan kontrolon de ŝlosilaj sektoroj kiel energio, kaj “maltutmondigon” de la germana ekonomio : “ Ne alie konsumi, sed antaŭ ĉio alie produkti : nia ekonomio devas fariĝi pli regiona, malpli venena, pli respektema pri la resursoj.” La teĥnologia ennovigo de la Mittelstand ebligos tion …

Dum por la BSW la konservado de la medio ne troviĝas inter la prioritatoj, tute alie statas pri la enmigrado. Jam en 2015 s-ino Wagenknecht esprimis sian malkonsenton kun la akceptado de miliono da rifuĝintoj, decidita de s-ino Merkel. Ene de Die Linke, partio favora al kompleta malfermo de la landlimoj, tiu ĉi pozicio kaŭzis viglan mallaŭdon. Ekde tiam, la popola entuziasmo por faciligi la integradon de la migruloj en Germanujo cedis la lokon al angora debato en kiu miksiĝis timo al islamistaj atencoj, demografia maljuniĝo, rapida kresko de la ekstremdekstro kaj la alveno de miliono da ukrainoj ekde 2022. La BSW proponas politikon de restrikta enmigrado kaj klopodas por formuli tiun ĉi defion kiel demandon socialan. La programo prudente insistas pri la “rifuzo de la rasistaj ideologioj”, la rajto je azilo por ĉia persono politike persekutata en sia lando” kaj “la riĉiĝo, kiun la enmigrado kaj la kunekzistado de la kulturoj povas alporti”. (12) Sed laŭ s-ino Wagenknecht, la alfluo [de migrantoj] en la lastaj jaroj pligravigis la mankon de loĝejoj, la troŝarĝiĝon de la socialaj sistemoj kaj la krizon de la lerneja sistemo, ĉar la registaro rifuzis altigi la akceptad-kapablojn. “Ĉiukampe la institucioj kaj infrastrukturoj estas superŝarĝitaj, laŭ ŝi. “Kaj la sekvojn suferas la plej malriĉaj homoj.” La eŭropa programo de la partio elvokas la disvolvadon de “paralelaj societoj markitaj de islamismo” kaj volas “ĉesigi la senkontrolan enmigradon al la Eŭropa Unio.” (13). Kiel ? Unue per tio, ke oni pritraktu la azilpetojn en triaj landoj aŭ landoj ĉe la limoj eksteraj de la Unio, dispozicio kiun lastan Majon alprenis la “Eŭropa kontrakto pri migrado kaj azilo”, gvidata de s-ino Ursula von der Leyen. En maniero pli klasika – kaj pli kolere –, la BSW postulas agi kontraŭ la kaŭzojn de la elmigrado, per mondaj ekonomiaj rilatoj pli egalecaj kaj per geopolitiko kiu ĉesigu la militojn de la Okcidento en Irako, en Afganujo kaj en Libio. La gazetaro kaj la progresistaj influuloj unue klasifikis la politikajn projektojn de s-ino Wagenknecht kiel aperon de “kontraŭmigrula maldekstro”, envere proksima de la ekstremdekstro. (14) Tiu ĉi kunmiksaĵo iom post iom cedis la lokon al pli metodeca strangaĵo. En Francujo, du pensfabrikoj – la Fondapol kaj la Franca Instituto pri internaciaj rilatoj (IFRI laŭ la franca) – sendepende dediĉis detalan – kaj kritikan – esploradon al tiu ĉi nova partio. (15) Lastan Aprilon, la New Left Review, fama marksista publikaĵo, aperigis longan interparoladon kun la fondintino de la BSW. Ŝi tie pri la efikoj de la enmigrado emfazis : “Atentigi pri la realaj sociaj malabundecoj – la postulo superas la proponojn – ne estas fremdulmalama. […] La fremdulmalamon nutras tiu ĉi situacio de intensa konkurenco por la malmultaj resursoj.” Tiu ĉi interparolado estis apenaŭ anoncita en X, kiam “kleraj” indignantoj komente bedaŭris la kontribuon de “faŝistino” … La sociekonomia kritiko de la migrad-politiko embarasas same la progresistan maldekstron, kiu ofte emas eviti tiun ĉi demandon nome de la batalo kontraŭ la rasismo, sed ankaŭ la dekstrulojn kaj la liberalulojn : Se la germana demografia malkresko postulas enmigradon de laboruloj – kion ili koncedas – tiam la ŝtato devas masive investi en la publikajn ekipaĵojn de akcepto, se oni ne volas akrigi la streĉitecojn, kaj por tio necesas ĉesigi la buĝetan malabundon, kion tiuj partioj rifuzas. Unua enketo pri la elektantoj de la BSW montras, ke ĝiaj proponoj interesas multe pli ol la mezajn blankulajn klasojn en la germana oriento. “La demanditoj devenaj el enmigrado emas voĉdoni por la BSW proporcie pli multe ol la ceteraj”, montras la raporto mendita de la fondaĵo de la Germana Sindikata Unio (DGB), proksima de la socialdemokratoj. (16)

Krom la demando pri migrado, ankaŭ la personecigo de la Alianco Sahra Wagenknecht estas kritikata de la tradicia maldekstro : La fondintino de la BSW, dotita de potenca ĥarismo – io en Germanujo ĉiam suspekta –, plenigas la salonegojn de renkontiĝo kaj regalas la televid-spektantojn de politikaj elsendoj, kie ŝi tre ofte disvenkas siajn kontraŭulojn. Ŝia rifuzo de deviga vakcinado, ŝiaj kritikoj al la san-politiko dum la pandemio Covid-19 kaj ŝia defendo de la esprimlibereco nutras preskaŭ konstantan polemikon kontraŭ ŝi. En la sekvo de la jaroj, s-ino Wagenknecht konsistigis ikonan figuron ŝpareman, elegantan, intelektan, modernan enkorpiĝon de Rozo Luksemburgo, kies konateco vekas demandon : ĉu la partio estas destinita servi ŝin, aŭ ĉu ŝi servas al ĝi kiel ĝia startilo ? Kvazaŭ por disigi tiun suspekton, aliaj publikaj figuroj aperas, ekzemple la unua sur la listo de la eŭropaj elektoj s-ro Fabio de Masi, specialisto pri financa krimado, aŭ la kunprezidantino s-ino Mohamed Ali ; la nomo de la fondintino devos malaperi de la partinomo post la parlamentelektoj de 2025. Intertempe la Alianco Sahra Wagenknecht evoluas ĉirkaŭ potencocentro, laŭ leninisma modelo, kaj zorgeme filtras la aliĝemulojn por eviti eniradon “de karieristoj kaj de troloj” aŭ de ekstrem-dekstraj kaŝuloj. La vagaj movadoj kiaj Podemos ne vere inspiras ĝin.

El siaj “malldekstre populistaj” spertoj post 2015, s-ino Wagenknecht tamen konservis la rifuzon flirti la ruĝan flagon. La partio “fakte sekvas la maldekstran tradicion, kun la escepto ke ni ne deklaras ĝin, ĉar tio simple ne estas plu komprenata”, ŝi klarigas. “La maldekstro hodiaŭ – cetere mi tion vigle bedaŭras – por multaj fariĝis vere malamika nocio, ĉar ili asocias ĝin kun Robert Habeck aŭ Annalena Bärbock” ministroj de la verdulojn en la nuna registaro, kiuj, laŭ ŝi, enkarnigas la progreseman burĝaron. La retoriko de la BSW, krom sia maldekstra orientiĝo, celas esti populara kaj kuniga : Ni akceptas nur socion, kiu bezonas komunajn kulturon kaj tradiciojn. Ekzemple, sociŝtato ne povas funkcii sen komuna identeco nek sento de aparteno.”

La pozicioj de s-rino Wagenbach pri Eŭropo, la milito en Ukrainujo kaj pri la NATO certe ne estas larĝe konsentaj. Same kiel la Maldekstra Fronto gvidata de s-ro Mélenchon okaze de la eŭropaj elektoj de 2014, la BSE en sia printempa kampanjo provis emfazitan suverenismon : rifuzon de federalismo, redukton de la potenco de la Eŭropa Komisiono kaj “neaplikadon” de ties direktivoj taksataj malraciaj. La partio proponas pli profundan kunlaboradon kun certaj membroŝtatoj pri la protekto de la medio, la financa kaj imposta reguligado, energio kaj infrastrukturoj ; revenon al la nacia suvereneco por agadi kontraŭ la novliberalaj intervenoj de Bruselo kaj kontraŭ la militismaj dispozicioj de s-rino von der Leyen en ekstera politiko. Ĝia insisto kontraŭ la akceptemo de Bruselo al la premado de la grandaj premgrupoj fortigas la avertojn de la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj kontraŭ la direktismo de la Eŭropa Komisiono.

La milito en Ukrainujo trapenetras kaj dividas la germanan publikan debaton pli ol en Francujo. Berlino, post Usono, estas la dua plej granda liverantoj de armiloj al Kievo. Kvankam la grandaj komunikiloj montras Germanujon kiel internan fronton de la batalo kontraŭ la regno de la malbono, la loĝantaro en sia plimulto tendencas favore al solvo intertraktita. S-ino Wagenknecht kondamnis la rusan invadon de Februaro 2022 ; ŝi opinias, ke la larĝigo de la NATO orienten estas kunrespondeca pri la konflikto kaj ŝi kontraŭas la vican militon kiun tiu ĉi alianco faras kontraŭ Ruslando. Aŭtune de 2023, kun la inisma aktivulino Alice Schwarzer ŝi organizis manifestacion por la paco kaj por ĉesigo de armil-liverado, kun la rezulto de 900 000 subskriboj. Sekve al tio, la BSW proponas intertraktadojn inter Kievo kaj Moskvo, iom-post-ioman nuligon de la sankcioj kaj, en mezlonga tempo, pacajn kunekzistadon kaj kunlaboradon kun Ruslando. Paralele al tio, la nova partio agadas kontraŭ la masiva rearmado de Germanujo kaj publike mallaŭdas la mensan militismigon de la socio. Tiu ĉi pacismo – antaŭe defendata ĝuste de la Verduloj, kiuj intertempe fariĝis unu el la plej militistaj partioj en Germanujo – ĝuas grandan popularecon en la “novaj landoj” [la teritorioj de la eksa GDR, do la eksa Germana Demokratia Respubliko (GDR), kiu per parlamenta decido praktike aliĝis al la Federacia Respubliko. -vl] kaj estas unu el la faktoroj de la sukceso de la BSW.

Pri la konflikto en Gazao s-ino Wagenbach estas pli diskreta – la temo donas nur limigitan esprimliberecon en Germanujo (17) – ; ŝi postulas tujan batalhalton kaj ĉesigon de liverado de germanaj armiloj al Israelo. Per tiu ĉi pozicio ŝi radikale kontrastas al la [tre dekstra -vl] AfD, kiu senkondiĉe subtenas Tel-Avivon. Sen eksplicite postuli eksiĝon el la NATO, la BSW proponas por Germanujo “pli grandan sendependecon disde Usono” kaj havas la ambicion krei “novan aliancon de sekureco, kiu enhavu Ruslandon egalece. Tio signifas rifuzon de la nuna NATO”. Responde al la suprenirado de la Sudo-landoj, Eŭropo devus rezigni pri siaj provoj trudi dubindajn “valorojn” : “Mi estas kontraŭ ekstera politiko kiu trakuras la mondon kun levita montrofingro por diri al la ceteraj ŝtatoj kiel ili devas sin organizi. Tiu ĉi konduto estas profunde hipokrita kaj mensoga : nia registaro donas nenian lecionon al Saud-Arabujo, eĉ kiam ĝi senkapigas siajn oponantojn, sed al Ĉinujo ĝi prezentas sin kiel grandan defendanton de la homrajtoj. ”

Post la unua provo en elektoj, sufiĉe sukcesa, la BSW serene aliras la regionajn elektojn de Septembro en Turingujo, en Saksujo kaj en Brandenburgo, ĉiuj tri en Orient-Germanujo. Kvankam la ceteraj partioj abomenas tiun ĉi kirlantan konkuranton, ili tamen agnoskas ĝian kapablon malaltigi la voĉdon-rezultojn de la ekstrem-dekstro, kiu en certaj federaciaj landoj atingas la pinton de la enketoj. La germana parlament-elekto aŭtune de 2025, por kiu la partioj jam prepariĝas, montriĝas danĝera por la socialdemokratoj same kiel por la verduloj, kiuj ambaŭ estas partoj de la aktuale reganta koalicio, taksataj respondecaj pri la ekonomia krizo. Sukceso de la BSW, precipe se ĝi samtempe ĉesigas la kreskadon de la radikala dekstrularo, povus tiam modifi la konturojn – kaj la prioritatojn – de la germana maldekstro.

La rozkoloraj brilegoj de la sunsubiro lumigas monton Benacantil, sur kiu staras la kastelo de Santa Bárbara, en la mediteranea Costa Blanca (1). Vento tro varma por ĉi tiu monato de Marto trairas la piedirantajn promenejojn de Alicante (2), ĉemara urbo de 330.000 loĝantoj lokita en Valencilando (oficiale nomita Valencia Komunumo). La franca lingvo sonas sur la dua etaĝo de rapidmanĝejo antaŭvide al arbgarnita placo. Dudeko da emeritoj, duope aŭ sole, laŭdas la ĉarmon de ĉi tiu etoso dum “franclingva aperitivo”, renkontiĝo, kiun oni ĉi tie aranĝas ĉiun ĵaŭdon ekde 2022. Kvankam ili komence ne sin konis, la kunvenantoj kundividas komunan trajton : devenantaj el Francujo, Svislando aŭ Kanado, ili elektis loĝi en la Costa Blanca, ĉu dum la vintraj monatoj aŭ konstante. Ofte al ili mankis ajna familia ligo kun ĉi tiu turisma marbordo. Ili elektis ĝin pro “ĝia klimato kaj kiom agrabla estas la vivo ĉi tie –klarigas Pierre (3), 71-jaraĝa, iama industria dezajnisto de Lillo–. Estas tricent sunaj tagoj jare. La hispanoj estas tre gastamaj al ni. Ni ne havas plendon. Miaj amikoj ankoraŭ laborantaj en Francujo deziregas veni ĉi tien”.

Strando de Alicante (via Wikicommons)

La Valencia Komunumo registras 20.000 francajn loĝantojn jare, el kiuj pli ol triono aĝas pli ol 60 jarojn (4). Entute Hispanujo akceptas 161.000 emeritojn, kiuj enspezas pension de la ĝenerala franca reĝimo ; kaj oni ne nombras la milojn da grandaĝuloj ne registritaj, kiuj venas por pasigi la vintron kaj reiras hejmen, kaj kiujn tiel la loka kiel la franca gazetaro foje nomas “hirundoj”, komparante ilin kun migrantaj birdoj.

“Mi ofte vidas novajn vizaĝojn”, diras Pierre, kiu antaŭ du jaroj kreis ĉi tiujn renkontiĝojn pere de la socia reto Facebook kaj kiuj, laŭ li, “havas ĉiam pli kreskantan sukceson”. Ĉu celo ? “Kontaktigi franclingvanojn inter si, interkonatigi homojn, interŝanĝi planojn”. Li lernas la hispanan, “sed multaj aliaj francoj ne okupiĝas pri tio”, li bedaŭras. Sidantaj ĉe tablo, la emeritoj parolas pri ĉeplaĝaj malmultekostaj restoracioj, varmobanejoj en la montaro aŭ perpiedaj ekskursoj tra la naturparkoj de ĉi tiu turisma regiono. Liliane, iama informadika respondeculo en hospitalo de Marsejlo, volis ekloĝi sola en “malstreĉiga, kosmopolita urbo, kie eblas facile moviĝi kaj trovi interesajn kulturajn eventojn“. En la centro de Alicante, pluraj muzeoj elstarigas la historion de ĉi tiu mediteranea marbordo okupita de la romia, fenica kaj araba civilizacioj. Multaj vizitantoj fotas la blankajn domojn de la tre tipa kvartalo Sankta Kruzo (5) aŭ manĝas apetitigaĵojn ĉe marborda promenejo. Ĉio havas ferian etoson.

“Antaŭ longe mi revis ekloĝi eksterlande, sed mi ne povis fari ĝin pro mia laboro kaj infanoj”, Liliane agnoskas. Ŝiaj karuloj ne havos malfacilon por veni renkonti ŝin : la aviadiloj senhalte surteriĝas sur la internacia flughaveno de Alicante, post duhora flugo el Parizo, kaj kies trafiko ĉiujare pliiĝas. “Laŭ la pasantaj jaroj, mi konstatis kiel la malriĉeco, malsekureco kaj paŭperismo pliiĝis en Francujo pro manko de laboro. Estas malagrablaĵo”, ŝi pludiras. Por Pierre, la sento de sekureco ankaŭ influis la elekton de Alicante : “Mi senhezite povas piede reveni sole malfrue nokte –insistas ĉi tiu granda vojaĝanto–. En Parizo, kien ne plu venas al mi en la kapon iri, oni dufoje agresis min en la metroo”. La konversacio direktiĝas al sentoj pri Francujo, “kiu ĉiufoje pli malboniĝas”. “La venĝoj inter infanoj pro drogaferoj lasas min stuporplena –bedaŭras Pierre parolante pri sia originlando–. Ankaŭ ne ĉio estas perfekta ĉi tie, mi tion scias, sed la etoso estas malsama”.

Ĉu neĝusta maniero vidi la aferojn ? La nostalgia parolado de iu Francujo “kiu antaŭe bonfartis” reaperas en la konversacioj de aliaj emeritoj. “En Hispanujo ekzistas aŭtentika diverseco, la eksterlandanoj ne kaŭzas problemojn, integriĝas. Estas miksaĵo de popoloj, kiuj sin respektas” : tiel perceptas ĝin Aimé Brun, 81-jaraĝa, kiu loĝas en modesta loĝkvartalo de Alicante per “malgranda pensio“. Ĉi tiu filo de alĝeriaj reenpatrujigitoj renkontis ĉi tie grandan komunumon de posteuloj kaj ankoraŭ aktivajn asociojn de pieds-noirs (‘nigrapieduloj') (6). En 1962, preskaŭ 35.000 reenpatrujigitoj direktiĝis al ĉi tiu regiono.

Aimé Brun, eksentreprenisto, ne volas “reveni“. Pro medicinaj kialoj granda nombro de francoj emas reveni post ĉirkaŭ dek jaroj. Brun fidas la hispanan sansistemon : “Ĝi havas bonan reputacion. Mi devis pasigi plurajn tagojn en hospitalo kaj oni al mi repagis mian monon”, li certigas (7). En Hispanujo, la regadoj de sanaferoj plejparte apartenas al la aŭtonomaj komunumoj. Sed, je regna nivelo, la ministrejo pri Sanservo indikis en 2022, ke de tiam ĝis 2027 mankos 9.000 kuracistoj en Hispanujo pro la granda elmigrado de sanprofesiuloj malbone pagitaj en sia regno (8). Siaflanke la Valencia Komunumo ankaŭ agnoskas alfronti “grandajn malfacilojn” pro la maljuniĝo de sia propra loĝantaro. Mankas 23.000 lokoj en publikaj maljunulaj rezidejoj por adaptiĝi al la rekomendoj de la Monda Organizaĵo pri Sano : po kvin lokoj por ĉiu cent homoj aĝantaj pli ol 65 jarojn. Tiusence, la valencia registaro agnoskas, ke ĝi okupas la lastan lokon inter la hispanaj regionoj. Cetere, en la tuta regno oni antaŭvidas, ke la loĝantaro aĝanta pli ol 65 jarojn pliiĝos de la nunaj 9.5 milionoj da homoj ĝis 16 milionoj en 2050. La sumo de iliaj emeritaj pensioj -tre varia- estas ĝenerale pli malalta ol en Francujo. “Malgraŭ tiuj malfaciloj, malmultaj hispanaj maljunuloj imagas forlasi siajn familiojn kaj iri eksterlanden pro financaj kialoj”, konsideras Martin Ruiz, emerita instruisto, kiu loĝas en la centro de Hispanujo.

Male, la ideo pasigi la maljunecon eksterlande allogas ĉiam pli grandan nombron de francoj. El la 15,3 milionoj da pensiuloj de la ĝenerala reĝimo, 1,1 milionoj loĝas eksterlande, kvinoble pli ol antaŭ 30 jaroj. La tendenco ankaŭ estas klarigita de la pliiĝo de la nombro de grandaĝuloj : oni kalkulas, ke estas 46% pli da personoj aĝantaj pli ol 64 jarojn ol en 2003, dum la franca loĝantaro (68 milionoj da loĝantoj) multe pli modere kreskis (9). La pliiĝo de la nombro de pensiuloj, kiuj ekloĝas eksterlande, kreskis seninterrompe ĝis 2013, antaŭ ol montri etan malkreskon daŭrantan ĝis hodiaŭ. Tamen, daŭre altiĝas la nombro de tiuj, kiuj decidas foriri al Hispanujo, regno kiu estas nuntempe la tria plej ŝatata celo por francaj pensiuloj, post Portugalujo kaj Alĝerio.

Ĉi tiu ekzilitaro estas profitodona merkato por la sudeŭropaj regnoj. Iliaj ekonomioj ofte suferis kuracadon per severŝparado dum la lasta jardeko, tial ili klopodis por altiri ĉi tiujn pli aĝajn generaciojn —kun pli alta aĉetpovo ol tiu de iliaj civitanoj— profitante la suntropismon, pri kiu ili fieras. En 2022, Grekujo lanĉis kampanjon, kies vizaĝo estis paro da ridetantaj emeritoj kaj kies frapfrazo tekstis : “Ĉu vi volas resenti la 20 ?”, aludante la retrovitan junecon kaj la meznombran temperaturon de Grekujo vintre : 20ºC. Portugalujo, siaflanke, fidis malaltajn impostojn. Eŭropaj regularoj altrudas pagon de impostoj tuj kiam oni superas ses monatojn da restado en regno de la Schengen-zono. Sed Lisbono elektis malŝarĝi eksterlandajn loĝantojn de impostoj dum dek jaroj, kio ebligis al ĝi altiri grandan nombron de emeritoj kaj direktoroj kun la ebleco de hejmlaboro. Avantaĝo nuligita en 2024 pro la lavango da ĵusalvenintoj kun alta aĉetpovo, kiuj plialtigis la prezojn en la nemoveblaĵa merkato.

En Hispanujo, la enspezimposto estas pli alta ol en Francujo. Kelkaj emeritoj do kontraŭleĝe eterniĝas en hispanaj loĝejoj dum pli ol ses monatoj. La artifiko estas sufiĉe banala : “Iuj samtempe posedas, se ili povas, loĝejon en Hispanujo kaj alian en Francujo, kaj daŭre pagas siajn impostojn tie”, resumas Thomas Rouer, fondinto de J'achète en Espagne (‘Mi aĉetas en Hispanujo'), nemoveblaĵa agentejo celanta franclingvanojn. Sed oni ne scias la nombron de fraŭdantoj. Paul Delahoutre, kreinto de Retraites Sans Frontières (‘Pensionoj sen landlimoj') —unu el la multaj retpaĝoj, kiuj konsilas al ĉi tiuj novaj elmigrintoj—, konsideras, siaflanke, ke “la aĉetpovo estas la plej grava faktoro por foriri, eĉ pli ol la klimato”. “La francaj emeritoj rimarkis, ke ili enspezas modestan pension dum la impostoj altiĝas. Kion ili serĉas kiam ili foriras, estas digne vivi per sia pensio”, li opinias. Kvankam dum longa tempo tio estis rezervita por la plej riĉaj, foriri eksterlanden post la emeritiĝo estas hodiaŭ solvo alirebla al la plej modestaj buĝetoj.

Brigitte Rougier, 67-jaraĝa, fraŭla kaj sen infanoj, neniam imagis, ke ŝi pasigos sian maljunaĝon trans Pireneoj. Ĉi tiu ekslaboristo de rumejo de Bordozo nuntempe enspezas pension de ĉirkaŭ 1.500 eŭroj. Ŝiaj 33 jaroj da laboro en sistemo de ĉenproduktado difektis la moviĝeblon de ŝiaj brakoj kaj manoj : “mia tuta dekstra flanko misfunkcias”, ŝi diras. Frue emerita pro medicinaj kialoj, ĉi tiu originanto de la departamento de Charente komence aĉetis pretkonstruitan domon. Sed antaŭ kvin jaroj ŝi sentis “impulson” kaj decidis foriri al la Costa Blanca. “Amikoj min konsilis veni ĉi tien, kie ili konis francan paron. Mi tiam ne fartis bone, mia hundo ĵus mortis. Mi iom timis, konis neniun... —hodiaŭ, ŝi pentas nenion—. Francujo finiĝis por mi ! Mi ne volas reveni —ŝi anoncas—. Mi fartas bone ĉi tie. En Bordozo, oni ĉiam juĝis min pro miaj vestaĵoj, hararanĝo, aspekto : ŝajnas, ke mi ne estis sufiĉe bona. Ĉi tie, neniu zorgas kaj la hispanoj estas gastamaj”.

Ŝi insistas pri la “bona vivo”, kiun ŝi travivas : “Mi permesas al mi iri al restoracio por unufojo semajne. Mi ankaŭ ĉeestas en klasoj de akvogimnastiko ĉiutage”. Pri kio Rougier ŝparas monon estas pri energio : “Oni ne bezonas ŝalti la hejtadon en vintro”. Ŝi suriĝas sur elektra biciklo por trairi merkatojn de la internaj vilaĝoj, kie ŝi akiras “tri melonojn kontraŭ unu eŭro kaj kilogramon da ĉerizoj kontraŭ du eŭroj”. La legomoj devenas de la ĉirkaŭaĵoj aŭ de la najbara Komunumo de Murcio, la “ĝardeno de Eŭropo”, kiel oni kutime nomas tiun regionon gangreniĝintan pro la intensa terkultivado. Ĉi tiu dezerta teritorio iĝis amasiĝo de forcejoj irigaciitaj de akvoj deturnitaj de la rivero Taĥo. “Kiam la aĉeto de legomoj kostas al mi ses eŭrojn, la semajno pasas glate”, ŝi kalkulas.

Multaj eksterlandaj nutraĵkompanioj ofertas ampleksan sortimenton da produktaĵoj por elpatrujigitoj dezirantaj konservi siajn manĝkutimojn : Aldi aŭ Lidl por germanoj, Overseas por britoj, Auchan aŭ Carrefour por francoj. La fakto estas, ke la francaj emeritoj neniel estas la solaj, kiuj ŝatas ĉi tiun marbordon inunditan de lumo. Brigitte Rougier ĉiutage renkontiĝas kun “guiris” (10). Preskaŭ 800.000 eksterlandanoj nuntempe loĝas en la Valencia Komunumo –kiu enhavas 5,2 milionojn da personoj–, ok fojojn pli ol antaŭ kvarono de jarcento (11). La britoj amase ĉeestas tiel en ĉi tiu regiono kiel ĉie en la regno, kiu havas la plej grandan komunumon de britoj de Eŭropa Unio. Ili estis, kune kun nederlandanoj kaj belgoj, kelkaj el la unuaj venintoj al Hispanujo serĉante sunon antaŭ pluraj jardekoj.

Apud la ĉemaraj ŝoseoj, reklampaneloj laŭdas (en la angla) la bonaĵojn de dentistejoj aŭ privataj klinikoj. Oni ankaŭ preterpasas antaŭ kelkajn rezidejojn de senior living (loĝejoj por grandaĝuloj). En la loĝloko de Alfàs del Pi —kiu akceptas grandan komunumon de norvegoj—, staras The Comm, loĝkomplekso kun vido al la maro kaj al la mallumaj kaj ĝibaj montetoj de Sierra Helada. The Comm estas rezervita por loĝantoj aĝantaj pli ol 65 jarojn. Preskaŭ tricent personoj, ĉefe el nordeŭropaj regnoj, hodiaŭ ĝuas ĝiajn naĝejojn, zorge prizorgatajn ĝardenojn, gimnastikejojn kaj gastronomiajn restoraciojn. Oni luas la apartamentojn por daŭro de minimume dudek jaroj. La unuaj aĉetprezoj altiĝas al 125.000 eŭroj. Sub la balkonoj, la konstrumaŝinaro fosas la teron inter cipresoj : The Comm, kiu jam pendigis la afiŝon ‘tutplena', estas en fazo de pligrandiĝo kaj baldaŭ disponos 492 loĝejojn.

Malmultekostaj loĝejoj ankaŭ influis la francan ekziliĝon al la Valencia Komunumo. Brigitte Rougier antaŭ tri jaroj loĝas en domo —“kun ĝardeno”, kiel ŝi insistas precizigi— proksime de apudmara pinparko. Lokita en urbanizaĵo nomita La Marina, Brigitte pagas luprezon de 450 eŭroj monate. Sur ĝiaj tre longaj vojetoj inter blankaj domoj, ofte ekipitaj per propra naĝejo, ŝi amikiĝis kun francoj. “Kaj ĉiufoje venas pli da ili —ŝi certigas—. Ni aranĝas manĝojn, ludas globludon, mi ne sentas la pasantajn jarojn”. Ili evitas paroli pri franca politiko : “Ĝi kolerigas min kaj kion mi volas estas ĝui la vivon”. Brigitte komencis serioze studi la hispanan : “Mi volas strebi, sed ĝi estas tre, tre malfacila. Je mia aĝo, la memoro ne plu estas tre bona. Mi iomete ĝin komprenas, sed ne kiam la hispanoj rapide ekparolas, kiel maŝinpafiloj”, ŝi ridas. La stratoj de La Marina estas nomitaj laŭ famaj artistoj aŭ eŭropaj ĉefurboj, facile memoreblaj. Tiu urbanizaĵo enhavas 7.000 loĝantojn jare, multaj el kiuj estas eksterlandanoj. Ĝi estas pli granda ol la vilaĝo de kiu ĝi administracie dependas, San Fulgencio, eta loĝloko de 3.000 loĝantoj kun historiaj centro kaj placo, kie palmarboj balanciĝas.

Dominique Combeau, 66-jaraĝa, kaj lia parulino Marie-Christine Pasquier, 63-jaraĝa, ambaŭ eksfunkciuloj, ankaŭ preferis La Marina-on al sia kvartalo de la pariza antaŭurbo. Antaŭ tri jaroj ili trovis logeĵon kontraŭ 75.000 eŭroj. Laŭ opinio de loka nemoveblaĵa agento, la prezo de kvadrata metro en Alicante egalvaloras tiun de urbo kiel Tulle : iom pli ol 2.000 eŭroj. Kaj la prezoj estas eĉ pli malaltaj en kelkaj etaj loĝlokoj de la Costa Blanca. “Ni povas uzi tradukaplikaĵojn instalitajn en niaj telefonoj por komprenigi nin en restoracioj”, agnoskas ravita Dominique. La teknologio ankaŭ ebligas lin resti en kontakto kun Francujo. Per la senpagaj tujmesaĝiloj kaj sociaj retoj, li estas en kontakto kun siaj proksimuloj kaj ankaŭ povas “spekti francajn televidkanalojn“.

Urbanizaĵoj kiel La Marina —grandaj vicoj de unufamiliaj loĝejoj— multiĝas, skrapante la terojn kaj marbordon de la Costa Blanca. Temas pri malgrandaj loĝkompleksoj de akcesoraj rezidejoj preskaŭ identaj, malabunde ekipitaj —laŭ kelkaj opinioj— per lokaj publikaj servoj, kiel lernejoj, bibliotekoj... Somere, La Marina pleniĝas de turistoj de ĉiuj aĝoj kaj originoj. Vintre nur maljunuloj loĝas tie. “Venontjare ni esperas altiri eĉ pli eksterlandajn pensiulojn”, klarigas Paulino Herrero, magistratano taskita pri Turismo de San Fulgencio. Ĉio estas pensita por adapti la medion al la bezonoj de grandaĝa loĝantaro kun reduktita moviĝeblo : larĝaj trotuaroj taŭgaj por la translokado de rulseĝoj, limigo de rapido al 30 km/h sur la stratoj kaj multe da silento.

Konstruitaj en la 1960-a jardeko, ankoraŭ dum la diktatoreco de Franco (1939-1975), tiuj urbanizaĵoj, lokitaj en ŝanĝiĝanta terkultura regiono, estis pensitaj por altiri feriantan loĝantaron. La kadenco de konstruado intensiĝis fine de la 1990-a jardeko, kiam Hispanujo estis viktimo de nemoveblaĵa febro. En la jaro 2000, oni donis 550.000 konstrupermesilojn, kvinoble pli ol nuntempe (12). Oni ankaŭ aspiris ebligi, ke la generacio de la hispana “naskopinto” iĝos posedanta.

En ĉi tiu regiono, la kompliceco inter nemoveblaĵaj entreprenistoj kaj magistratanoj faciligis ekscesojn de domkonstruo. Samtempe, nenio estis sufiĉe okulfrapa por la dekstraj lokaj politikaj elitoj, dezirantaj meti ”Valencion [la ĉefurbon] sur la mapon de la mondo“, kiel diris Francisco Camps (de la Popola Partio), prezidanto de la tiama valencia registaro (2003-2011). La kosto de kelkaj projektegoj —plejparte financitaj de publika mono— kreskis senhalte : 50 milionoj da eŭroj por la kreo de flughaveno en la provinco de Castelló, kiu prenis tri jarojn por ekfunkcii, 300 milionoj da eŭroj por la filmstudioj Ciudad de la Luz en Alicante —komplekso, kiun Eŭropa Unio kondamnis esti fermita en 2012, ĉar ĝi ricevis monhelpon konsideratan kontraŭleĝan, kaj kiu poste parte remalfermiĝis—, ktp. La eksplodo de la nemoveblaĵa veziko en 2008 signifis la finon de ĉi tiu delira administrado. La valencia registaro, tre enŝuldiĝinta, altrudis kuracadon per severŝparado al siaj civitanoj en 2012.

Nuntempe, kelkaj skeletoj de forlasitaj ĉaletoj daŭre staras ĉe la elirejoj de ŝoseoj de Valencilando kiel postrestaĵoj de la krizo, rememorigante la ruinon de la nemoveblaĵaj aferistoj post la financa kolapso. La eksterlandaj aĉetantoj tempe ignoris la zonon antaŭ ol reveni en 2018. De tiam, ili restimulis la regnan nemoveblaĵan merkaton. La jaron 2023 estis preskaŭ rekordo : ĉirkaŭ 19,3% de la nemoveblaĵoj venditaj en Hispanujo estis aĉetitaj de eksterlandanoj ravitaj akiri ĉaletojn je malalta prezo, kompare kun 7,1% en 2007 (13). Kia kompenso ? “La prezoj de la nemoveblaĵoj altiĝas. Al junaj studentoj aŭ hispanoj malfacilas trovi loĝejon, precipe en Alicante : meznombraj aĉetprezoj pliiĝis je 7% inter 2022 kaj 2023 —subtenas Thomas Rouer—. Oni daŭre konstruas en la regiono, kvankam per kadenco ne tiel ekscesa, kiel dum la 2000-a jardeko. La meznombra aĝo de la aĉetantoj estas inter 50 kaj 55 jaroj kaj la meznombra okupadtempo de domo estas sep jaroj ; homoj ne restas longe : ili moviĝas pro personaj kialoj, aŭ povas okazi morto”.

Pro la pliiĝo de eksterlandaj investoj kaj ĵusa alveno de usonanoj, aliaj defioj aperos, antaŭdiras Mayo De Juan Vigaray, profesoro pri Enkomercigo kaj Primerkata Esploro en la Universitato de Alicante. “Granda parto de la urbanizaĵoj dekomence estis destinitaj por eksterlandaj aĉetantoj de meza kaj alta klaso. Oni ilin pensis kiel okcidentulajn fortikaĵojn —ŝi rimarkas—. En tiuj urbanizaĵoj foje okazas malalta partopreno en balotadoj kaj en la loka vivo fare de proprietuloj, kiuj havas akcesoran loĝejon ĉi tie. La manko de konstantaj loĝantoj ankaŭ povas malhelpi la disvolvon de komunumaj ligoj kaj fortikaj retoj ene de la kvartaloj”.

Benidorm estas la unua ekzemplo de urbo adaptita por eksterlandanoj. Ĉi tiu arbaro el ĉielskrapantoj —la plej granda eŭropa koncentriĝo de ili, post Londono kaj Milano— okupas 38 km². La simbolo de tiu arkitektura deliro estas la konstruaĵo Intempo : turo kun oraj fenestroj kaj arkformo kiu, kun ĝia kapturna alto de 192 metroj, personigas, por kelkaj, futurisman stilon, kaj, por aliaj, simbolon de la plej malbona feria kiĉo. Benidorm —pasintece malgranda fiŝkaptista vilaĝo— iĝis amasturisma imperio en kvarono de jarcento sub la gvidado de Pedro Zaragoza Orts, ĝia urbestro inter 1950 kaj 1967. Li trairis tutan Eŭropon por vendi al la eksterlandaj laboristaj klasoj sian ĉio-inkluzivitan manieron de feriado : vojaĝoj kun servaro en kiu ĉio -flugoj, loĝejo kaj nutraĵoj- estis inkluzivita. Meze de la frankisma reĝimo, Zaragoza Orts eĉ altrudis al la plej obstinaj katolikoj, ke ili permesu la uzon de bikinoj sur la strandoj, kiel mire rakontas la nuna urbestro de Benidorm, Antonio Pérez Pérez, de la Popola Partio kaj ankaŭ elektita prezidanto de la Provinca Deputitejo de Alicante en 2023.

La laboroj daŭras en la urbo ĉiam serĉante manieron altiri vizitantojn. La magistrato krome defendas “vertikalan ekologion” : “La altaj konstruaĵoj poluas malpli ol unufamiliaj domoj. Ekzemple, estas nur unu naĝejo por 400 personoj”, pravigas la urbestro. En Aŭgusto, la sablo estas kovrita per bantukoj. Estas 400.000 personoj kiuj kunloĝas. Familioj renkontas grupojn da feriantaj turistoj, ofte eksterlandaj, kiuj foje ebriiĝas sen limoj : kutima praktiko tre kritikita de la loka loĝantaro, kiuj nomas ĝin “turismo de ebriiĝo”. Vintre la urbo enhavas 72.000 loĝantojn, al kiuj aldoniĝas dekoj da miloj da grandaĝuloj, kiuj tempe loĝas tie. Sur la ĉemara promenejo, kiu etendiĝas antaŭ drinkejoj sputante muzikon de Michael Jackson, la piedirantoj klopodas por eviti la multajn kvarradajn elektrajn skoterojn, kiujn la emeritoj povas lui ie ajn en la urbo. “La magistrato planas instali aŭtomatajn pordojn en ĉiuj municipaj konstruaĵoj, ankaŭ sonorajn semaforojn kaj vibrilojn, same kiel la kreon kaj agordon de trilingvaj aŭdgvidiloj”, anoncas la urbestro Pérez Pérez.

Ĉi tiuj “investoj en movebleco” donos grandan ĝuon al la britaj emeritoj, ĉeestantaj en granda nombro : ĉi tiu feriada celo estas tiel populara trans la Manika Markolo, ke eĉ ekzistas situacia komedio kun ĝia nomo. “Multaj angloj venas por ferii dum ili daŭre aktivas, kaj poste pasigas sian maljunaĝon ĉi tie”, klarigas Geoff Gartland, brita turisma agento proksima al la emeritiĝo. Li devas krii por aŭdigi sin meze de la bruado de Tapas Alley, ornamita de verdaj flagoj pro la tuja festado de Sankta Patriko, santka patrono de Irlando. La hispana nomo de la strato, kie ni renkontiĝas kun li, fakte estas strato de Los Vascos (14). “Ni donis anglajn nomojn al la avenuoj kaj stratoj, tiel estas pli facile por ni ! Krome, ĉi tie ĉiuj parolas nian lingvon”. Gartland bedaŭras la briteliron de 2020 kaj la kontraŭaĵojn, kiujn ĝi kaŭzas al britaj laŭsezonaj laboristoj. Li substrekas, ke la emeritoj daŭre venas, kvankam laŭ malpli regula maniero. “Mi esperas, ke Hispanujo ŝanĝos la leĝon por ke ni povu resti pli ol tri monatojn sinsekve. Finfine, ni faras grandan kontribuon al la loka ekonomio”.

Koncerne la aŭtoritatojn de la Valencia Komunumo, plaĉas al ili ĉi tiu turismo, kiu daŭras tutan jaron kaj estas unu el la motoroj de la ekonomio de la teritorio. “Ĝi kontribuas al ekonomia evoluo de la regiono altirante eksterlandan investon kaj kreante postenojn en sektoroj kiel ekzemple konstruado kaj servoj —konsideras Nuria Montes, konsilanto de la Popola Partio pri Industrio kaj Turismo en la valencia registaro—. La kultura diverseco havigita de la eksterlanda loĝantaro riĉigas nian komunumon”.

Laŭ aliaj opinioj, tiu turisma industrio havas alarmigan ekologian koston. La manko de akvo estas granda problemo en Hispanujo. En kelkaj regionoj, kiel Katalunujo, apenaŭ pluvis en la lastaj tri jaroj kaj inter Februaro kaj Majo ĉi-jare ĝi estis en krizstato pro pluvomanko en la sistemo de la riveroj Ter kaj Llobregat, kiu provizas la metropolitenan areon de Barcelono kaj parton de la provinco de Ĝirono. “La Valencia Komunumo estas en stato de modera alarmo. Sed la konsumo ne ĉesis kreski pro la turismo, dum la akvo, kiun ni disponas, estas ĉiam pli malabunda —avertas Julio Barea de la organizaĵo Greenpeace Hispanujo—. Malmultaj loĝantoj manifestacias kontraŭ tio en la regiono : granda parto de lokaj loĝantoj laboras en tiu sektoro”.

Igi konsciencaj la eksterlandanojn pri mediaj aferoj estas granda defio. “Malfacilas atingi, ke la nuna loĝantaro identiĝu kun ekologiaj aferoj : ni rimarkas, ke ekzistas malsamaj niveloj de konscienco laŭ naciecoj —Barea aldonas, ke la lokaj aŭtoritatoj devas iniciati la laboron, sed ili ne donas bonan ekzemplon per siaj decidoj—. La betonizado daŭre progresas —li klarigas—. Ni jam transiris multajn ruĝajn liniojn : ni ĝisradike detruis la grundojn kaj montojn por konstrui luksajn apartamentojn, foje sur klifoj aŭ en naturparkoj”. Io, kion ankaŭ konstatas la nemoveblaĵa agento Thomas Rouer : “La grandaĝaj eksterlandaj aĉetantoj ne vere zorgas pri mediaj aferoj”. Dum la sendistinga konstruado pligravigas la varmiĝon, Greenpeace atentigis en 2018, ke en tridek jaroj la urbanizado de la hispana marbordo pli ol duobliĝis. En la lastaj someroj, la temperaturoj en Hispanujo estis somermezaj, preskaŭ neelteneblaj. En sia serĉado de milda klimato, kiu denove altigos ilian spiritforton, la emeritoj eble finos fuĝante la sunon mem, kiun ili tiom serĉis.

Per sia decido, la 30-an de Julio, agnoski la suverenecon de Maroko super la Okcidenta Saharo per simpla mesaĝo adresita al la reĝo Mohammed-la 6-a, s-ro Emmanuel Macron ne nur simple ignoris la internacian juron, sed ankaŭ serioze tuŝis la delikatan ekvilibron de la francaj rilatoj kun Alĝerio.

En sia mesaĝo al la maroka suvereno, la franca prezidanto indikis, ke la plano de aŭtonomeco de Saharo, kiun Maroko defendis ekde 2007, estas la “sola bazo por atingi justan, daŭreman kaj intertraktitan politikan solvon konforme al la rezolucioj de la Sekurec-konsilantaro de la Unuiĝinta Naciaro.” Laŭ sia kutimo, la prezidanto ne timas la kontraŭdirojn, ĉar la Unuiĝinta Naciaro, kontraŭe, konsideras ke tiu ĉi teritorio estas “ne aŭtonoma” kaj ke ĝia malkoloniigado estas finota per memdetermina referendumo de la lokaj loĝantaroj.

Tiu ĉi konsulto de la loĝantaro, se ĝi iun tagon okazos, povus konduki al la sendependeco, kiun la Fronto Polisario postulas. Nu, laŭ s-ro Macron, “la nuna stato kaj la estonteco de la Okcidenta Saharo troviĝas en la kadro de la maroka suvereneco.” La agnosko de la “marokeco” de la eksa hispana kolonio – io tute nova por franca prezidanto – ravas la marokajn regantojn, kiuj jam delonge postulis tian favoron.

Al la franca decido ne mankas motivoj. Parizo per ĝi ĉesigas plurjaran perturbon de siaj rilatoj kun la reĝlando, kies ekonomia kaj diplomatia influo en la subsahara Afriko estos por ĝi bonvena post la serio da malsukcesoj en la Sahel-zono. (1) Sed tiu ĉi strategia decido ofendas Alĝerion, la ĉefan apoganton de Polisario. Hispanujo, pro alpreno de la maroka vidpunkto en la jaro 2022, suferis multspecajn ekonomiajn reprezaliojn kaj la rompon de la traktato pri amikeco kaj kunlaborado inter Alĝerio kaj Hispanujo.

Kio okazos al Francujo ? Alĝero jam nun revokis sian ambasadoron – por la tria fojo en tri jaroj – kaj verŝajne la ŝtatvizito planita en tiu ĉi aŭtuno de s-ro Abdelmadjid Tebbun ne okazos. Ĉar pri la reelekto, la 7-an de Septembro, de la alĝeria prezidanto ne estas multa dubo, oni ne vere povas esperi ke li vojaĝos al Parizo post ricevi tian ofendon, se ne por surscenigi refojan repaciĝon post multaj antaŭaj. Komunaj temoj de ambaŭ flankoj devos atendi, ekzemple la kunlaborado pri enmigrado, la rajtoj de la duŝtatanoj, plibonigo de la vivkondiĉoj de la maljunaj alĝerianoj en Francujo aŭ la laborado pri la komunaj memoraĵoj. La tempo, kiam la alĝeriaj gvidantoj aplaŭdis la kandidaton Macron post kiam li, en Februaro 2019, komparis la francan koloniadon kun krimo kontraŭ la homaro, jam estas pasinta.

Sed transe de la oftaj ĉikanadoj inter Alĝero kaj Parizo – kiuj kaŝas la konstante gravajn homajn kaj ekonomiajn ligojn –, tiu ĉi krizo ne estas bona novaĵo por la stabileco de Magrebo. Per tio, ke s-ro Macron partiece aliĝas al la maroka flanko, li ekde nun malebligas Francujon ludi la rolon de paciganto en kazo de pligraviĝo de la streĉitecoj inter Alĝero kaj Rabato. Tiuj ĉi du flankoj mobilizas gravajn buĝetojn por siaj armeaj elspezoj – 18,3 miliardojn da dolaroj ĉe la alĝeria flanko en 2023 kaj 5 miliardojn da dolaroj ĉe la maroka (2) – dum la diplomatiaj rilatoj estas rompitaj ekde Aŭgusto de 2021. Ĝis nun, ambaŭ flankoj zorgis por ne fari ion neripareblan, sed fratomurda konflikto ja eblas. Vide al la grando de la alĝeria kaj maroka komunumoj en Francujo, kiu povus kredi ke Francujo ne suferus la sekvojn de tia alfrontiĝo ?

Akram BELKAÏD.