Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
Vi eble jam sekvis en la interreto testojn pri via persontipo: tiujn, kiuj diras, ĉu vi havas “ruĝan” aŭ “flavan” personecon. Ili ŝajnas amuzaj, ĉu ne? Sed la sama speco de testoj estas ankaŭ uzataj serioze: dum dungaj procezoj, por formi teamojn, kaj eĉ ĉe rendevuaj retejoj. Tamen, oni estu singarda.
Multaj el tiuj testoj uzas kolorojn por karakterizi homojn. Ekzemple, ruĝo indikas dominecon kaj gvidemon, flavo signifas inspiremon, verdo montras stabilecon, kaj tiel plu. Sed jen la problemo: la plimulto de tiuj testoj ne estas bazitaj sur vera scienco. Ili estas pseŭdoscienco: aspektas sciencaj, sed ne estas.
Scienco funkcias per travidebleco. Oni povas vidi kiom da homoj partoprenis en esploro, kiu faris ĝin, kiel oni strukturigis ĝin, kaj kiajn rezultojn ĝi donis. Sed ĉe personectestoj, oni ofte ne ricevas tiujn informojn. Multaj estas faritaj de firmaoj, kiuj ne volas malkaŝi siajn metodojn. Do eĉ se oni volas kompreni pli, malmulte eblas ekscii.
Oni ofte aŭdas, ke iuj testoj baziĝas sur la teorioj de Carl Jung. Jung estis svisa psikiatro en la komenco de la 20-a jarcento. Li enkondukis ideojn kiel introverteco kaj ekstraverteco kiuj nun ŝajnas sufiĉe normalaj. Sed la vero estas, ke Jung ne faris modernan sciencan esploradon. Li kombinis siajn proprajn observaĵojn kun ideoj el mitologio kaj eĉ parapsikologio, kiel telepatio.
Krome, multaj testoj miksas diversajn teoriojn sen kohera logiko. Eĉ se kelkaj ideoj estas science esploritaj, ofte tio okazis nur ĉe tre limigitaj grupoj. Kaj se vi ne apartenas al tia grupo, la rezulto por vi ne multe valoras.
Ankaŭ gravas scii, ke tiuj testoj preskaŭ ĉiam donas pozitivajn rezultojn. Kiel horoskopoj, ili donas ĝeneralajn kaj agrablajn etikedojn, kiuj plaĉas al ĉiuj. Sed ili povas ankaŭ krei la malĝustan ideon, ke via personeco estas konstanta fakto, kiam reale, homoj povas ŝanĝiĝi.
Pli fidindaj estas la persontiptestoj pri la tielnomataj “Grandaj Kvin”, kiuj mezuras vin laŭ kvin dimensioj: kiom eksterema, zorgema, emocie stabila, afabla kaj malfermita al novaj spertoj vi estas. Tiuj testoj havas sciencan subtenon. Sed eĉ tiam, ne estas necese enŝlosi vin en unu skatolon. Vi estas pli ol koloro aŭ diagramo; vi estas viva, kompleksa, kaj kapabla evolui.
Ekde BET-26 (Noreikiškės, 1989) dum ĉiu BET, okazanta en Litovio, aperas speciala ĉiutaga informilo, simila al la Kongresa Kuriero dum UK. Ankaŭ dum la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj, kiuj komenciĝis la 5an de julio en Kaŭno, estas eldonata tia informilo.
Ĉi tiun informilon, kies titolo estas “Kunfluo”, redaktas Paweł Fischer-Kotowski, pola esperantisto loĝanta en Nederlando. Li redaktis la Jarlibron de UEA (2016, 2018) kaj la revuon “Kontakto”, ekde 2018 ĝis nun li estas vicredaktoro de “La Ondo de Esperanto”, kaj ekde 2024 li redaktas la nederlandan Esperanto-revuon “Fenikso”.
En la gazeto oni povas legi salutmesaĝojn de gravuloj, programon por ĉiu tago, plej aktualajn programŝanĝojn, raportojn pri okazintaj programeroj, anoncojn kaj alian materialon, kiun ĉiunumere garnas pluraj fotoj.
Jam aperis ses eldonoj de la gazeto, kiu aperas en la eldonkvanto 300 ekzempleroj. Sed ĝin povas legi ne nur la BETanoj, sed ankaŭ ĉiuj interesatoj, kiuj povas libere elŝuti ĝin kiel bitgazeton laŭ la normo pdf en la retejo de Litova Esperanto-Asocio http://www.esperanto.lt/board/zboard.php?id=bet59
Aperos ankoraŭ du eldonoj de “Kunfluo”.
AlKo
Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/07/bet-200/
10/07/2025 Antaŭ monato, filipina sindikato petis helpon de ni. Ilia dunganto, MetroWear, provizanto de la monda varmarko de vestaĵoj Lululemon kondutis malbonege : ĝi maldungis sindikatajn gvidantojn, rifuzis kolektivan intertraktadon, ktp. Ili petis...
Kiel ofte kaj kiel longe bebo krias, tio dependas laŭ nova studaĵo ankaŭ de ĝiaj genoj. La dormokvalito kaj la kapablo al kvietiĝo estas influataj ĉe suĉinfanoj dum la unuaj vivomonatoj same de la genoj, kiel tion montras prilumigo ĉe ĝemeloj.
Kiam bebo krias ofte kaj longe, tiam tio estas granda emocia ŝarĝo. "Por gepatroj povas esti konsolo scii, ke la plorado estas antaŭkaŭzita plejgrandparte genetike kaj ke ili mem havas nur limigitajn eblecojn influi la ploradon de sia infano", diras la studestrino de la universitato de Uppsala en Svedio.
La analizo de la teamo baziĝas sur demandiloj kiuj estis plenigitaj de gepatroj de 998 samseksaj unuovaj kaj duovaj ĝemeloj, kiam tiuj estis en aĝo de du monatoj kaj de kvin monatoj. Oni demandis interalie kiom longe infanoj ploras, kiom ofte ili vekiĝas nokte, kaj kiom longe daŭras ĝis ili kvietiĝas.
La enketo rezultigis grandegajn individuajn diferencojn. Kelkaj infanoj vekiĝis ekzemple ĝis 10-foje nokte, aliaj preskaŭ neniam. Averaĝe la ĝemeloj en la aĝo de du monatoj kriis ĉirkaŭ 72 minutojn en tago, ili vekiĝis pli ol dufoje nokte kaj bezonis ĉirkaŭ 20 minutojn por kvietiĝi. En la aĝo de kvin monatoj estis averaĝe entute 47 minutoj da kriado, ankoraŭ dufoje vekiĝo en nokto kaj proksimume 14 minutoj por kvietiĝo.
Ĉe tiuj mezurvaloroj estas tamen rimarkinde ke aperas efekto inter gefratoj: Se unu ĝemelo ekkrias, la alia foje volonte kunkrias. Se ambaŭ ploras, povas daŭri pli longe ĝis ili kvietiĝas.
Ĝemeloj estis elektitaj ĉar ili komune havas decidajn faktorojn kiel la endoman medion, la familian situacion kaj la sociekonomikan statuson, kiuj same influas la kriokonduton. Unuovaj ĝemeloj ekestas el unu sola ovoĉelo kaj pro tio havas identajn genojn, duovaj ĝemeloj estas genetike malsamaj kiel gefratoj kiuj naskiĝis en du malsamaj jaroj. Se unuovaj ĝemeloj rilate al certa eco pli similas unu al la alia ol duovaj ĝemeloj, tiam la genetiko ludas rolon por la elformiĝo.
La plej klarajn indikojn al plejgrandparte genetika bazo rezultis por la daŭro de la plorado. En la aĝo de du monatoj la genetiko de la infanoj klarigas laŭ tio je proksimume 50 procentoj kiom ili ploras. En la aĝo de kvin monatoj tio estas laŭ raporto en faka ĵurnalo eĉ 70 procentoj.
Ĉe la nombro de noktaj vekiĝofazoj la genetiko laŭ la studaĵo ludas ŝajne multe pli malgrandan rolon. Al la por tio decidaj faktoroj povus aparteni la dormorutino kaj la ĉirkaŭaĵo en kiu la infano dormas, supozas la esplorista teamo. Tiri konkludojn sur la bazo de la studaĵo pri aparte efikaj metodoj, tio tamen ne eblas.
Ĉe la kvietiĝo aliflanke la medio influas forte nur dum la unuaj vivomonatoj kiel bone tio funkcias. En la aĝo de kvin monatoj la kvietiĝa kapablo laŭ la datumoj de la enketo estis ĉefe determinita de la genetiko.
Kiel limigon la esplorista teamo atentigas ke la datumoj baziĝas sur indikoj de gepatroj kaj ke pro tio ili eble ne precize reprezentas la dormokonduton. Krome la rezultoj ne aŭtomate estas transmeteblaj al unuopaj infanoj - pro la interagado de ĝemeloj kaj ĉar du beboj postulas pli de siaj gepatroj. Ambaŭ influas la mezuritajn faktorojn.
Ĉe unua specimeno tamen ne estis konstatitaj rimarkeblaj diferencoj inter ĝemeloj kaj unuopaj infanoj rilate al la konduto pri kriado kaj kvietiĝo, sed jes tre bone ĉe la nombro de noktaj vekiĝoj. Tio tamen estis malpli atendita diferenco: La ĝemeloj vekiĝis pli malofte ol unuopaj infanoj.
Pri eblaj kaŭzoj la esplorista teamo nenion diras. Eble bebo sentas sin pli sekura se apude dormetas sia ĉiam ĉeestanta ĝemelo - aŭ la infano pro la alkutimiĝo al sia vigla ĉiutago malpli facile eldormiĝas pro noktaj bruaĵoj.
La rilato inter scio kaj regpotenco neniam estis simpla. La unua estas parto de la dua, tamen politikaj kaj moralaj elektoj de sciencistoj estigas konkretajn efikojn sur niaj vivoj. Por bono, kaj foje por malbono.
La historio de la 20-a jarcento ilustras la interplektaĵojn de la ligoj, kiuj rilatigas fizikon kaj politikon. Aparte, tiu de la dua mondmilito. En Usono kaj Unuiĝinta Reĝlando, fakuloj pri kvantuma fiziko tiam konvinkis siajn ŝtatregantojn engaĝiĝi en kurumo al atomarmilo, pro timo, ke la nazia Germanujo unue akiru ĝin. Inter ili, estis sciencistoj kiuj estis fuĝintaj la antisemitan politikon de Germanujo kaj ĝiaj aliancitoj : la hungaroj Leó Szilárd, Eugene Wigner kaj Edward Teller, la italo Enrico Fermi kaj la germano Albert Einstein.
Tamen Berlino ne estis serĉanta artomarmilon. Oni daŭre debatas, kial la grandaj figuroj de la germana sciencistaro — kiel Werner Heisenberg (Nobel premiito pri fiziko en 1932) aŭ Carl Friedrich von Weizsäker — rezistis la premojn de sia registaro. Sed la neestado de klopodoj por akiri atomarmilon estas nuntempe konsentita afero. La homaro do eniris en la epokon de risko pri memdetruado per atomarmilo pro senbaza maltrankviliĝo, motivita de timo.
Kiel la dano Niels Bohr, kiu laŭdis forigon de la scienca sekreto, kaj la usonano Robert Oppenheimer, projektestro pri la usona atombombo ("Projekto Manhattan"), iuj sciencistoj pledis por internacia kontrolo sur la disvolviĝo de esploroj en la atomenergia kampo. Tiu deziro trakti sciencan scion kiel resurson komunan al la tuta homaro, kaj ne kiel ilon por potenco, troviĝas kiel bazo por la grandaj internaciaj institucioj de tiu sektoro. Iuj organizas ties superregado, kiel Internacia Atom-Energia Agentejo (IAEA, kreita en 1957), sub protekto de Unuiĝintaj Nacioj, aliaj organizas esploradojn, kiel CERN, eŭropa organizaĵo por nuklea esplorado, kreita en 1954, kiu donis al si la mision "arigi homojn de la tuta mondo por forpuŝi la limojn de scienco kaj teknikoj, profite al ĉiuj (1)".
Eĉ dum la kulmino de la malvarma milito, instigitaj de konscio pri siaj respondecoj, sovetaj kaj okcidentaj sciencistoj daŭrigis interŝanĝi informojn danke al individuaj iniciatoj, kiuj spitis la alfrontiĝajn politikojn de siaj registaroj. Tia engaĝiĝo malfermis la vojon al grandaj interkonsentoj inter Usono kaj Sovetio celantaj redukton de atomarmiloj. Ili, almenaŭ portempe, forpuŝis la perspektivon de nuklea katastrofo per malpliigo de ogivoj je 80% (2).
Inter la organizaĵoj, kiuj ludis ĉefan rolon en tiu kampo, troviĝas la "movado Pugwash", fondita en 1957 precipe de la pola fizikisto Józef Rotblat (la sola membro de "projekto Manhattan", kiu forlasis ĝin pro fundamenta malkonsento) kaj de la brita matematikisto kaj filozofo Bertrand Russel (3). Ĝia ĉarto reasertis la manifeston nomitan "Russel-Einstein". Verkita en 1955 de Russel kaj subskribita de dek aliaj intelektuloj kaj sciencistoj (inter ili Albert Einstein, Frédéric Joliot-Curie, Max Born, Hideki Yukawa...) ĝi alvokas taksadon de la danĝero de atomarmiloj kaj serĉadon de pacaj solvoj por internaciaj konfliktoj. En 1961, 89 jara Russel estis arestita pro siaj pozicioj.
Bertrand Russel legas sian manifeston dum gazetara konferenco en Londono foto Pugwash komitato, Public domain, via Wikimedia Commons
Kaj jen, la homaro reiris sur la vojo al militoj. Forpasis la iluzio, fontinta el la disfalo de Sovetio, pri definitiva suvereneco de Usono sur la planedo, kaj la okcidento perdis sian ekonomian pompon. Ĝi nun timas perdi sian politikan estriĝon sur la mondo. Kiel ĝi reagis ? Per veto pri ĝia milita supereco, kiu restas sendamaĝa. En 2019, Vaŝingtono eliris el la traktato pri mezdistancaj atomarmiloj (IRNFT laŭ la angla Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty), ĉefa bazo de stabileco en Eŭropo. Ĝi poste anoncis sian intencon deploji misilojn kapablajn atingi Moskvon, tio estis malpermesita de la citita traktato.
Tia etoso kompreneble ne ignoris la sciencan kampon, en kiu internacia kunlaborado nun trafas obstaklojn. Usono malinklinas konsenti vizojn al ĉinaj studentoj kaj fakuloj, dum iuj universtitatoj, kiel en Florido, komplete rezignis akcepti ilin. Siaflanke, CERN interrompis en 2024 sian kunlaboradon kun Rusujo kaj Belorusujo sub premo de eksmembraj ŝtatoj de la sovetia bloko, aparte malamikaj al Moskvo. Kaj la Okcidento malpermesas ĉian ajn interŝanĝon de scioj kun Ĉinio en sektoroj konsiderataj kiel stategiaj, esperante (iluziplene) tiel bremsi ĝiajn ekonomian kaj militistan disvolviĝojn. Tiuj decidoj estas kontraŭaj ne nur al homaraj interesoj, sed ankău al la plej baza scienca racieco. Tiuj decidoj devigas al la sciencistoj memori, ke neŭtraleco ne ekzistas.
Multaj fakuloj pri fiziko de spaco kaj tempo eble konvikiĝis, ke la teorio pri rilativeco de Einstein estis "tro bela" por utili kiel mortigilo. Mi estas unu el ili... Ni malpravis : la modernaj misiloj estas gvidataj de satelitaj sistemoj, kiuj uzas ilin por defendi la privilegiojn de eta parto de la homaro.
Fakte, scio neniam malligiĝas el realo : ĝi ekzistas nur en reto de politikaj rilatoj. Ignori tion, estas subteni la regpotencojn. Kaj pri la sciencistoj, nei sian respondecon similas komfortan hipokritecon. Ne temas pri rezigni sciencan esploradon, sed pri politike engaĝiĝi diskonigante scion, publikigante ĝin. Simple, temas pri kontraŭi ĝian uzadon profite al regpotenco de kelkaj iuj.
La scienco ne estas nur akiro kaj kolekto de informoj. Ĝi nek limiĝas al disvolviĝo de aro de observadoj rezultigantaj historian sinsekvon de teorioj kapablaj ekspliki kaj antaŭvidi rezultojn de mezuradoj. Ĝi estas multe pli : konstanta klopodo por pli efike kaj pli taŭge koncepti la mondon, kontesti konceptojn, kiujn ni uzas por pensi ĝin. Ĝi instruas, ekzemple, ke ni havas komunajn praulojn kun libeluloj, ke la tempo fluas laŭ malsamaj rapidoj laŭ la lokoj, ke la homaro loĝas sur nur ŝtoneto, kiu sagas tra la kosmo... Jen ŝanĝoj de perspektivoj, kiuj profunde ŝanĝas nin.
Nia komuna penso pri la mondo rezultas de longa proceso ensorbanta grandajn kaj malgrandajn eltrovojn, kiu samtempe senĉese dialogas kun la socio. Nikolao Koperniko, kiu komencis la grandan modernan sciencan revolucion, studis en Italujo dum la unua renesanco, tiu de Mikelanĝelo kaj Leonardo da Vinĉi. Galileo partoprenis grandajn debatojn filozofi-estetikajn. En Francujo la scienca disvolviĝo impulsis la finon de la malnova reĝimo : Voltero admiris Isaakon Neŭtonon, same kiel la fondinto de moderna kemio Antoine de Lavoisier, la matematikistoj Adrien-Marie Legendre kaj Pierre-Simon Laplace partoprenis la francan revolucion... La kvantuma revolucio, kiu akompanas la eniron de la homaro en epoko kiam totala memdetruo ebliĝas, modifas nian penson pri la mondo ĉar ĝi pridubigas eĉ la nocion de objekto (4).
Dum jarcentoj, la serĉado de scio nutris sin de aspiro al universalismo : scio valida super niaj malsimilecoj, kunhavenda malgraŭ landlimoj. En 1919, tuj post la fino de la unua mondmilito, la astrofizikisto Arthur Eddington ofendis la anglan patriotismon serioze konsiderante la hipotezojn de iu juna "malamiko", germano nomiĝanta Albert Einstein. Li konfirmis ilin per sensacia maniero mezurinte, dum eklipso, la defleksiĝo de stela lumo pro la gravita kampo de la suno.
Kvin jarojn antaŭe, Einstein estis subskribinta "manifeston al eŭropanoj" respondantan al alia teksto, vaste publikigita en la tiuepoka gazetaro : la "manifesto de 93", "kapitulaco de la germana intelekta sendependeco" laŭ la okuloj de tiu fizikisto, tamen subskribita de Nobel premiitoj, sciencistoj, filozofoj, kuracistoj kaj instruistoj kun internacia famo, kiuj opiniis, ke pri la milito "kulpas la aliaj" kaj proklamis : "En ĉi tiu lukto ni iru ĝis la ekstremo". Male al tiaj paroloj, kiuj strange similas al tiuj, kiujn oni povas aŭdi en iuj nunaj sciencaj fakoj, la manifesto de Einstein admonis intelektulojn kaj sciencistojn, ke ili rezistu la naciismajn pasiojn oponante al la milito. Tio tiam eblis. Ĉu tio iĝis nun neimagebla ?
La ĉi-jara kongreso de Esperanto en Francio okazis de la 7a ĝis la 9a de junio en la urbo Nantes ĉe la atlantika marbordo kun 150 esperantistoj el ok landoj. La organiza teamo elektis la kongresotemon “vojaĝo”, ĉar tra sia tuta historio la haveno de Nantes rilatis kun la oceano kaj la transmaraj landoj, kaj nuntempe la urbo masive investas en kulturon, interalie, per la ĉiujaraj artaj eventoj nomataj “La Vojaĝo en Nantes”. Do en Nantes oni vojaĝis reale kaj fantazie.
Jules Verne, la mondfama aŭtoro de “Eksterordinaraj vojaĝoj”, unu el la plej tradukitaj aŭtoroj en la mondo, revis pri aliejo sur la kajoj de Nantes, kie li naskiĝis. La kongresanoj povis viziti la muzeon dediĉitan al liaj vivo kaj verkaro, post prelego de István Ertl. Li rakontis pri la rilato de Jules Verne al la internacia lingvo, la rolon de Esperanto en lia lasta manuskripto “Esplorvojaĝo”, kaj kial la aŭtoro neniam finverkis tiun libron.
Ni ankaŭ sekvis la spurojn de Lucien Péraire, juna esperantista laboristo, kiu de 1928 ĝis 1932 biciklis tra Eŭropo kaj Azio por “kompreni la kialojn de la militoj”. De Germanio ĝis Japanio li parolis la internacian lingvon. Sperta teknikisto, li inventis provtipon de veturilo por bicikli sur la fervojaj reloj cele al veturado tra Siberio tiam sen ŝoseoj.
Tiu eksterordinara aventuro estis malmulte konata ĝis la freŝdata malkovro de grava dokumentaro (liaj taglibroj, fotoj, poŝtkartoj…). Escepta heredaĵo nun savita kaj disponebla por la publiko dank’ al la laboro de tuta skipo. Estas informfonto pri la mondostato, la ĉiutaga vivo de ordinaraj homoj ĉirkaŭ la jaro 1930, de Eŭropo ĝis Fora Oriento, tra la okuloj de juna amatora antropologo.
Pascal Dubourg-Glatigny, doktoro pri arthistorio, partoprenis tiun imponan savlaboron kiu kunigis sciencistojn kaj esperantistojn. Kadre de du prelegoj li prezentis tiujn du defiojn, tiun de la vojaĝo de Lucien Péraire kaj tiun de la savo de la arkivoj. Tiu odiseo estis ankaŭ prezentita pere de ekspozicio de paneloj malfermita al la ekstera publiko.
Se temas pri vojaĝo, ni sekvis ankaŭ tiun de Gabin, kiu petveturis tra Eŭropo dum 6 monatoj renkonte al esperantistoj; per bildoj ni iris al Tanzanio, kie dank’ al Esperanto bela interrilato kreiĝis antaŭ pluraj jaroj kun la urbestro de vilaĝo proksima al la lago Viktoria por helpi al ĝia disvolviĝo.
Sen forgesi literaturan vojaĝon al Oriento per ties fabeloj kaj legendoj rakontitaj en “La libro de la mil kaj unu noktoj”, ĉefverko de la monda literaturo antaŭnelonge eldonita en Esperanto.
Dum la kongreso oni povis ankaŭ spertiĝi pri origamio, la japana paper-faldarto, aŭ komenci la tagon bonhumore en la ateliero de ridjogo.
Dimanĉe okazis ekumena renkontiĝo, dum kiu bahaino parolis pri sia kredo, kaj la partoprenantoj legis la kortuŝan komentarion de la preĝo Patro Nia, verkitan de la serba ortodoksa sanktulo Nikola Velimirović. La tiutaga evangelio pri Pentekosto, kiam la apostoloj ricevis la povon paroli alilingve, estas aparte inspira por esperantistoj (tiel ili ne plu devus barakti por regi la akuzativon!).
Ekskursoj en Nantes, iama ĉefurbo de la duklando Bretonio, ebligis konatiĝi kun ĝia historio kaj ĝiaj nuntempaj artaĵoj surprizaj, sen forgesi ĝian “nigran pasintecon”, kiam Nantes riĉiĝis pro sia rolo kiel ĉefa franca elirpunkto por sklavŝipoj, kiuj komercis inter Eŭropo, Afriko kaj Ameriko por vendi sklavojn.
En la ne plu uzataj antaŭaj ŝipkonstruejoj nun staras fantaziegaj maŝinoj: giganta 48-tuna elefanto el ligno kaj ŝtalo, kiu promenas ĉiutage sur la placego; araneo, ĥameleono, kaj tiom da aliaj gigantaj mekanikaj bestegoj eksterordinaraj. Mondo laŭ Jules Verne…
Vespere la kongresanoj kuniĝis por la “aperitivo de la regionoj”, kiam ĉiu alportas iun manĝeblan aŭ trinkeblan specialaĵon el sia regiono. Abunda kaj festa tablo kaj ĝoja etoso. Kaj dimanĉe ni povis daŭre vojaĝi ĉetable kiam oni servis kurdan tagmanĝon.
Nokte la duopo “Abeloj” vojaĝigis la ĉeestantojn en la tuta mondo, tra landoj, kie ili rikoltis muzikojn kaj kanzonojn: juda lulkanto, tradicia greka kanto kun freneza ritmo, alĝeria kanzono, sveda melodio… Ili kantis diverslingve, ankaŭ en Esperanto. Kaj poste sekvis balo kun popolaj kaj bretonaj dancoj. En alia vespero “Kajto” plezurigis nin per sia energio kaj bonhumoro.
Jen komentoj de du kongresanoj:
“Mi tre ĝuis la kongreson en Nantes: kongresejo perfekta, bone funkcianta trinkejo, komuna manĝo, balo por ke ĉiuj generacioj kuniĝu, tre viglaj koncertoj”.
“Mi ŝategis la kongreson; certe mi partoprenos aliajn renkontiĝojn”. Unuafoja partopreno en Esperanta renkontiĝo de komencanto 20-jara.
Entute sukcesa kongreso.
Bruno Robineau
Foto: La Giganta Elefanto, unu el la fantaziaj maŝinoj en Nantes
Ĉi tiu artikolo aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/07/francujo-24/
Tiun ĉi rakonton de Karel Ĉapek produktis Jarka Malá el Ĉeĥio
Fakte la historio pri Arĥimedo ne estis precize tia, kiel oni ĝin skribas; estas ja vere, ke li estis mortigita, kiam Romianoj konkeris Sirakuzon, sed ne estas ĝuste, ke en lian domon penetris romia soldato por rabi, kaj ke Arĥimedo, absorbita per desegno de la geometria problemo, je li ĉagrene ekmurmuris: "Ne difektu miajn cirklojn!"
Unue Arĥimedo ne estis distra profesoro, ne scianta, kio okazas ĉirkaŭ li; male, li estis laŭ karaktero vera soldato, kiu inventadis por Sirakuzo militmaŝinojn por defendo de la urbo; due, tiu romia soldato ne estis ebria rabanto, sed klera kaj ambicia staba centestro Lucio, kiu sciis, kun kiu li havas la honoron, kaj ne venis rabi, sed salutinte soldate sur la sojlo, diris: "Estu sana, Arĥimedo."
Arĥimedo levis la okulojn de la vaksa tabuleto, sur kiu li vere ion geometrie desegnis, kaj diris: "Nu, kio?" "Arĥimedo," diris Lucio, "ni scias, ke sen viaj militmaŝinoj ĉi tiu Sirakuzo estus defendinta sin eĉ ne monaton; tiamaniere ni devis okupi nin pri ĝi dum du jaroj. Ne pensu, ni soldatoj scias tion apreci. Brilegaj maŝinoj. Gratulon!"
Arĥimedo mansvingis. "Mi petas vin, ĝi estas ja tutsimpla. Ordinaraj ĵetmekanismoj, tia ludilo. Science ĝi enhavas konsiderindan valoron." "Sed milite jes," opiniis Lucio. "Aŭdu, Arĥimedo, mi venis diri al vi, ke vi laboru kun ni." "Kun kiu?" "Kun ni, Romianoj. Vi devas tamen vidi, ke Kartago dekadencas. Kial do helpi al ili! Nun ni abrupte finos kun Kartago, vi vidos. Vi devus prefere iri kun ni, vi ĉiuj."
"Kial?" murmuris Arĥimedo. "Ni Sirakuzanoj estas hazarde Grekoj. Kial ni devus iri kun vi?" "Ĉar vi vivas en Sicilio kaj ni Sicilion bezonas." "Kaj kial vi ĝin bezonas?" "Ĉar ni volas regi super Mediteraneo." "Ha," diris Arĥimedo kaj observis enpense sian tabuleton. "Kaj por kio vi tion volas?" "Kiu estas mastro de Mediteraneo," diris Lucio, "estas mastro de l´mondo. Tio estas ja klara." "Ĉu vi devas esti mastroj de l´mondo?"
"Jes. La misio de Romio estas iĝi mastro de l´mondo. Kaj mi diras al vi, ke ĝi estos." "Eble," diris Arĥimedo forviŝante ion sur la vakstabuleto. "Sed mi ne konsilus tion al vi, Lucio. Aŭdu, esti mastro de l´mondo - iam ĝi kaŭzos al vi teruregan defendadon. Domaĝe pri la laboro, kiun vi havos kun ĝi." "Estas egale; sed ni estos granda regno."
"Granda regno," murmuris Arĥimedo. "Se mi desegnas malgrandan cirklon aŭ grandan cirklon, ĝi estas tamen nur cirklo. Jen, denove limoj, neniam vi estos sen limoj, Lucio. Ĉu vi pensas, ke granda cirklo estas pli perfekta ol malgranda cirklo? Vi pensas, ke vi estas pli granda geometro, se vi desegnas pli grandan cirklon?"
"Vi Grekoj konstante ludas per argumentoj," oponis centestro Lucio. "Jen ni, ni pruvas nian veron alie." "Per kio?" "Per ago. Ekzemple ni konkeris vian Sirakuzon, sekve Sirakuzo apartenas al ni. Ĉu ĝi estas klara pruvo?"
"Estas," diris Arĥimedo kaj gratis sin per grifelo en la haroj. "Jes, vi konkeris Sirakuzon; sed ĝi jam ne estas kaj neniam plu estos tiu Sirakuzo, kia ĝis nun. Ĝi estis granda kaj glora urbo, homo; de nun neniam ĝi estos granda. Domaĝe pri Sirakuzo!" "Sed Romio estos granda, Romio devas esti la plej forta en la tuta tera sfero." "Kial?" "Por kapabli rezisti. Ju pli fortaj ni estas, des pli da malamikoj ni havas, Tial ni devas esti la plej fortaj."
"Kio koncernas la forton," murmuris Arĥimedo. "Mi estas iome fizikisto, Lucio, kaj ion mi diros al vi. La forto blokas forton." "Kion ĝi signifas?" "Estas tia leĝo, Lucio. Forto, kiu efikas al io, per tio estas blokata. Ju pli fortaj vi estos, des pli da viaj fortoj por tio vi konsumos; kaj iam venos tempo -"
"Kion vi volis diri?" "Ba nenion. Mi ne estas profeto, homido; mi estas nur fizikisto. La forto blokas forton. Nenion plu mi scias." "Aŭdu, Arĥimedo, ĉu vi volus labori por ni? Eĉ imagon vi ne havas, kiaj grandegaj ebloj apertiĝus al vi en Romio. Vi konstruus la plej fortajn militmaŝinojn en la mondo -" "Vi devas pardoni, Lucio; mi estas maljuna homo kaj ankoraŭ mi volus ellabori unu aŭ du el miaj pensoj. - Kiel vi vidas, ĵus mi ion ĉi tie geometrie desegnas."
"Arĥimedo, ĉu ne logas vin konkeradi kun ni la regadon super la mondo? - Kial vi silentas?" "Pardonu," murmuris Arĥimedo super sia tabuleto. "Kion vi diris?" "Ke homo, kia vi, povus konkeradi la mondregadon." "Hm, la mondregado," diris Arĥimedo enpense. "Vi ne rajtas koleri, sed mi havas ĉi tie ion pli gravan. Sciu, ion daŭran. Ion, kio vere ĉi tie restos." "Kio ĝi estas?" "Atenton, ne forviŝu miajn cirklojn! Jen maniero, kiel elkalkuli areon de cirkla sektoro."
Pli poste estis eldonita raporto, ke la dokta Arĥimedo perdis la vivon hazarde.
Same kiel en pasintaj UKoj okazos en Brno la Faka Forumo, dum kiu Fakaj Asocioj povos prezenti siajn aktivecon kaj perspektivojn por estonta agado kaj kunlaboro. Aparta temo por la ĉi-jara Faka Forumo estos la sinprezentado de Fakaj Asocioj en la Almanako, kiun UEA iniciatas anstataŭ la Jarlibro, lastfoje aperinta en 2018. Por ebligi bonan planadon de la evento, reprezentantoj de Fakaj Asocioj kiuj intencas partopreni, bv. informi la estraranon pri Scienca kaj Faka Agado, Amri Wandel, ĉe amri@huji.ac.il.
Dum la UK en Brno okazos ankaŭ disdono de Premio Pirlot, por la plej bonaj sciencaj libroj eldonitaj en la lastaj jaroj, kiu estas organizita ĉiun duan jaron de Akademio Internacia de la Sciencoj (AIS). Lastfoje ĝi estis disdonita en 2023 en Torino.
La limdato por proponoj estis plilongigita ĝis la 15a de julio.
Krom la limdato, ankaŭ la sumoj de Premio Pirlot estis modifitaj: la unua premio estos 500 eŭroj, la dua – 300 kaj la tria – 200 eŭroj. La ĉi-jara konkurso estas dediĉita al la memoro de Renato Corsetti, kiu servis kiel sekretario de la Premio ekde 2017.
Ĉi-jare revenos la branĉo por sciencaj prelegoj, kiu portos la nomon de Charles Power (Karlo Pov), iama KKS (1977-1982), verkisto, tradukisto kaj ŝatanto de scienco kaj sciencfikcio, kiu forpasis en aprilo 2025. La gajnintoj de la Premioj Pirlot kaj Charles Power estos publike anoncitaj en la Scienca Forumo, okazonta dum la UK en Brno, vendrede posttagmeze. Ambaŭ premioj estas aŭspiciitaj de UEA.
La nova premio Power estos aljuĝita en du kategorioj: longa prelego, kiel la prelegoj de Internacia Kongresa Universitato (IKU), kaj mallonga prelego kiel tiuj de Scienca Kafejo (SK). Povas partopreni ĉiu scienca prelego okazinta lastjare (aŭ okazonta ĝis la fino de la burna UK) en internacia E-kunveno. Por kvalifikiĝi estas bezonata anticipa prijuĝo (kiel ekzemple okazas por IKU- kaj SK-prelegoj), aŭ skriba raporto de almenaŭ du aŭskultantoj. La unua premio en ĉiu el la du kategorioj estos 300 eŭroj, la dua – 200 kaj la tria – 100 eŭroj. Proponojn por la premioj Pirlot kaj Power bv. sendi al amri@huji.ac.il ĝis la 15a de julio.
Ĉu Esperanto estas lingvo sen historio kaj kulturo? Ĉu Esperanto fiaskis, aŭ ĉu male ĝi jam sukcesis? En vidpunkta artikolo Liu Xiaozhe pripensas, kion povas fari la Esperantista komunumo por adaptiĝi al la aktuala mondo.
Liu Xiaozhe (Solis).
En certa amplekso kaj grado, Esperanto sukcesis. Tamen ĝi ne fariĝos ĉies dua lingvo por ĉiuj homoj, kiel revis la iniciatinto Zamenhof. Plej multaj homoj en la mondo tute ne zorgas pri lingvaj problemoj. Sufiĉas por ili nur la denaska lingvo. Sub la premo de potencaj lingvoj, Esperanto restos kiel minoritata lingvo kaj hobio de malmultaj homoj. Sed kiel komunikilo, Esperanto ludos neanstataŭeblan rolon en internacia ne-registara kontaktado dum longa historia epoko estontece, pro la vasta dissemiĝo de esperantistoj en la tuta mondo.
Realiĝas ne ĉiuj belaj idealoj. Pasis jam pli ol 130 jaroj post la apero de Esperanto, dume okazis en la mondo grandegaj ŝanĝiĝoj en socio, politiko, ekonomio, scienco, tekniko kaj aliaj flankoj, pro kio Esperanto jam ne plu havas ŝancon fariĝi ĉies dua lingvo. Esperantistoj devas akcepti la realon, forlasante nerealisman iluzion, kaj denove ekzameni Esperanton, revizii la celon kaj strategion de la Esperanto-movado, adaptiĝante al la aktuala situacio.
Propagandante Esperanton, oni devas forlasi la tro idealisman atendon, ke Esperanto fariĝu la dua lingvo por ĉiu. Prezentante Esperanton al neesperantistoj, apud ĝia interna ideo, pli multe emfazu kaj montru ĝiajn praktikajn valorojn, nome ĝian specialan rolon en internacia komunikado, gravan rolon por protekti diversecojn de lingvo kaj kulturo, rolon doni al ordinaraj homoj kapablon komunikiĝi trans landlimoj kaj forigi la baron de etnaj lingvoj.
Propagandu Esperanton laŭ realo kaj fakto. Kompare kun naciaj lingvoj, Esperanto estas vere simpla kaj facile lernebla. Sed multaj esperantistoj troigas tiun facilecon. Ili ŝatas diri, ke Tolstoj ellernis Esperanton en 2 horoj, kaj iuj ellernis Esperanton en 7 tagoj. Tiuj ekzemploj estas sensencaĵoj por ordinaraj homoj, ĉar plejparto de lernantoj ne ellernas Esperanton eĉ en 70 tagoj! Se esperantistoj daŭre propagandos Esperanton en tia maniero, oni dubos la honestecon de esperantistoj, kaj komencantoj, kiuj ne ellernas Esperanton en mallonga tempo, dubos sian lernan kapablon kaj forlasos Esperanton pro deprimiĝo.
Propagandu Esperanton per agado, sed ne nur lingve. Esperantistoj mem persistu uzi tiun lingvon por montri ĝian rolon en internacia komunikado. Vidante ke Esperanto estas efika ilo por komunikiĝi kun homoj de aliaj etnoj aŭ homoj en aliaj landoj, iuj interesiĝos kaj plue provos tiun lingvon.
Propagando de Esperanto certe estas necesa. Propagando donas al la homoj ŝancon koni Esperanton kaj eblon interesiĝi pri tiu lingvo. Sed ĉesu paroli, se aliaj ne interesiĝas. Ne babilu senĉese, ĉar oni abomenas senĉesan paroladon kaj troan reklamon, kiun ofte faras piaj sed tro entuziasmaj religianoj. Ne seniluziiĝu pro la indiferenteco kaj rifuzo de aliaj. En la mondo estas neniu afero, kiu povas interesi ĉiujn. La plej efika propagando estas lerni kaj uzi Esperanton. Vidinte, ke Esperanto estas utila, latentaj interesatoj probable lernos ĝin. Influu aliajn per niaj agoj, ne nur per buŝa reklamo. Oni ofte konsilas al iuj kredantoj: Ne nur reklamu, ke via religio estas pacema, sed agu pace!
En la aplikado de Esperanto, esperantistoj pli atentu kaj zorgu la praktikan efikecon de tiu lingvo, kaj efektive montru la utilecon de Esperanto en la internacia komunikado. La speciala interna idealo de lingvo Esperanto estas ligilo de sento inter esperantistoj, kiu proksimigas la rilaton inter esperantistoj, ĉu samlandaj ĉu diverslandaj. Sed multaj esperantistoj preferas enlandajn kontaktojn al la internaciaj, kaj iuj eĉ kontaktas esperantistojn nur en siaj propraj landoj, neniam uzas Esperanton por internacia kontakto pro tio, ke enlanda kontaktado estas pli facila kaj pli malmultekosta.
Hodiaŭ Interreto jam estas vaste uzata, kaj kontakta kosto per la reto tendencas al nulo, dume multaj esperantistoj ankoraŭ interkomunikiĝas nur kun samideanoj en sia lando. Lerninte Esperanton, ili ne uzas tiun lingvon per kompreni popolojn en aliaj landoj, ne observas la sociojn de aliaj landoj, ne lernas modernajn sciencon kaj teknikon, ne perceptas modernajn konceptojn, sed komunikiĝas nur kun samlandaj samideanoj, legas nur Esperantajn literaturojn tradukitajn el siaj naciaj lingvoj, foliumas novaĵojn en Esperanto nur tradukitajn el siaj propraj landoj. Tio estas senefika socia agado, se konsideri la komencan celon de Esperanto, la internacia helpa lingvo, kaj estas senutila malŝpareco, konsidere al la tempo kaj energio elspezitaj por la lernado.
Esperantistoj devas aktivi en internaciaj agadoj, plene utiligante la lernitan lingvon, vaste kontakti kaj komunikiĝi kun popoloj el diversaj landoj per Esperanto. Tio maksimumigas la valoron de la lingvo Esperanto.
Laste, sed plej grave, esperantistoj devas eliri el sia fermita rondo, malfermi la pordon al neesperantistoj, kaj aktive integriĝi en la ekstera socio. Esperantistoj helpu aliajn homojn kaj organizaĵojn transpaŝi la lingvan baron por trans-landlimaj internaciaj interŝanĝoj ĉe diversaj flankoj.
Esperantistoj ĉiam fervoras por propagandi la lingvon, sed kiam ili parolas la lingvon por internacia kontakto, kio estas bona ŝanco montri la utilecon de Esperanto, ili preskaŭ neniam invitas la eksteran publikon partopreni en siaj aranĝoj, kaj ili mem malofte partoprenas neesperantajn aranĝojn kun personeco de esperantisto. La esperantistaro ŝajnas esti fermita grupo de idealistoj, kiuj volas nur amuzi kaj ĝojigi sin mem.
La Universala Kongreso de Esperanto, kiu okazas ĉiujare somere en diversaj landoj, estas grandioza evento de la internacia Esperanta komunumo. Miloj da esperantistoj el la tuta mondo kunvenas, kaj dum semajno ili ĝuas la kuneston, parolante la saman lingvon, aranĝante diversajn distraĵojn kaj akademiajn konferencojn. Esperantistoj ebriiĝas en tiu Esperanta etoso, fieras pri tio, ke la kongreso estas la sola internacia konferenco sen tradukistoj en la mondo. Sed ili neniam konsideras inviti neesperantistojn partopreni en tiu aranĝo, kio perdigas la ŝancon, ke ordinaraj homoj spertu la rolon kaj magion de tiu lingvo.
Esperantistoj estas dissemitaj ĉe diversaj profesioj kun diversaj interesoj kaj hobioj. Ili fondis multajn organizaĵojn laŭ interesoj por ordigi la agadojn. Nuntempe estas pli ol 60 internaciaj esperantaj asocioj kunlaborantaj kun la Universalaj Esperanto-Asocio. Sed ili ne konsideris akcepti neesperantistajn membrojn.
Esperantistoj devas fokusi la atenton al la granda publiko. Profitu de Esperanto ne nur esperantistoj, sed ankaŭ aliaj homoj. Tio samtempe estas efika vojo propagandi Esperanton al la publiko.
Oni povas aldoni neesperantajn enhavojn al translandaj Esperantaj agadoj kiel la Universala Kongreso de Esperanto, en kiuj oni akceptas neesperantistojn, kun Esperanta traduka servo al la publiko. Tio donos al homoj, kiuj parolas nur la gepatran lingvon, okazon kontakti aliajn homojn kun diversaj pensoj kaj kulturoj. Samtempe tio montros al la publiko la valoron de Esperanto, kaj pligrandigos la influon de Esperanto.
Fakaj asocioj de Esperanto povas aliĝi al aliaj internaciaj fakaj asocioj, kaj membroj de fakaj Esperantaj asocioj povas aliĝi al landaj aŭ lokaj rilataj fakaj asocioj en personeco de esperantisto. En tiuj neesperantaj asocioj esperantistoj povas helpi la asociojn kontakti alilandajn asociojn kun sama intereso per la lingvo Esperanto.
Okazigonte Esperantajn aranĝojn, en kiuj estas alilandaj partoprenantoj, Esperantaj asocioj kaj kluboj povas antaŭ-anonci en lokaj retejoj aŭ komunikiloj informojn por altiri kaj bonvenigi lokajn ordinarajn homojn, kiuj ne kapablas paroli fremdajn lingvojn, ke ili povas kontakti eksterlandajn gastojn kun diversaj kulturoj.
Vizitante alilande, esperantistoj kontaktu ne nur lokajn esperantistojn. Ili povas kontakti la lokan socion per interesaj temoj, dum kio lokaj esperantistoj servu pri lingva traduko, por ke la publiko perceptu utilecon de Esperanto.
Malferminte la pordon de la Esperanta rondo, certe esperantistoj trovos ankaŭ aliajn manierojn, per kiuj Esperanto pli logas la publikon, kaj aliajn vojojn, per kiuj Esperanto efike ludos rolon en la nuna mondo.
Lingvo estas ponto, kaj plue Esperanto estas ponto de amikeco kaj komunikado. Tiu ponto estas desegnita de doktoro Zamenhof, kaj kune konstruita kaj prizorgita de esperantistoj en la tuta mondo dum pli ol 100 jaroj.
Sed sur tiu ĉi ponto, transiru ne nur Esperanto-parolantoj, sed ankaŭ aliaj, pli multaj homoj. Esperantistoj devas helpi homojn transpasi la lingvan muron, por ke ili povu rigardi kaj iri al la pli vasta mondo!
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
Dum la lastaj jaroj, medicinistoj ofte okupiĝas pri grava faktoro por la sanstato de mezaĝaj kaj maljunaj homoj. Temas pri ilia “forto”. La pandemio de Kovim-19 kaj la kreskanta nombro da maljunaj homoj en la mondo vekis la atenton pri la graveco zorgi pri la muskoloj. Laŭgrade kiel la aĝo pliiĝas, la muskoloj atrofiiĝas, kaj ĉi tiu fenomeno estas esence grava por la ĝenerala sano kaj por la vivoperspektivo.
Muskoloj ne estas nur organoj taŭgaj por moviĝo, sed rekte influas la metabolon de la tuta korpo, tiel ke perdo de muskoloj kaŭzas riskojn. Ili reprezentas proksimume duonon de la tuta korpa pezo, depende de la aĝo, sekso kaj praktikado de korpekzercoj. Sed ili ne funkcias nur por la moviĝado. Ili funkcias ankaŭ kiel endokrinaj organoj, kun influo je multaj ĥemiaj reagoj, hormonaj reguligoj kaj prevento de malsanoj. Inter tiuj funkcioj estas la metabolo de glukozo. Muskoloj reguligas 75 procentojn el la glukozo sub influo de insulino, kaj ĉi tio kontribuas al reguligo ankaŭ de grasoj kaj evito de diabeto. Perdo de muskolmaso alportas riskon rilate al tio. Muskoloj konsumas grandan parton de la ĉiutagaj kalorioj, kiujn oni englutas. En maljunaj homoj, kiuj perdis parton de sia muskola maso, tiu konsumado de kalorioj estas konsiderinde malpli granda, kio signifas iom-post-ioman akumuliĝon. Ankaŭ la metabolon de proteinoj la muskoloj influas, kio signifas faktorojn de pli efika imunsistemo kaj regeneraj kapabloj.
Muskoloj estas vere valoraj partoj de nia korpo, kiujn oni devas prizorgi kaj konservi, laŭlonge de la vivo. Ankaŭ la koron kaj la cerbon ili protektas. Novaj studoj montris, ke muskolekzercoj protektas la cerbon kontraŭ kogna perdo. Cerboj de maljunuloj kun iom da kogna perdo, kiuj sekvis korpekzercojn dufoje en ĉiu semajno, montris favorajn reagojn en specifaj regionoj. Ili ekmontris pli bonan memorkapablon kaj rezonadon, kongruajn kun la cerbaj ŝanĝoj.
Tamen, granda problemo estas konvinki maljunajn homojn regule praktiki taŭgajn muskolekzercojn. Ĉi-rilate, estas grave, ke kuracistoj kaj familianoj ilin insiste stimulu. Post la aĝo de 40 jaroj, komenciĝas la perdo de muskolmaso. Mezume, oni perdas po 0,5 % el la muskolmaso en ĉiu jaro, kaj tiu perdo kreskas post la 50-a kaj 60-a aĝojaroj. Kompreneble, ankaŭ la dieto influas en tiu fenomeno.
Kvankam aerobikaj ekzercoj (piedirado, kurado, biciklado kaj similaj) estas jam de longa tempo rekomendataj por la sano de la koro kaj vaskuloj, novaj studoj montris, ke plifortigado de la muskoloj per “rezisto-ekzercoj” estas same grava por la sano de mezaĝuloj kaj maljunuloj. Plej prudente estas do alternigi tiajn korpekzercojn.
Matute, Ana María. La stultaj infanoj / Tradukis el la hispana lingvo Liven Dek. – Santander: Miguel Gutierrez Aduriz, 1988. – 102 paĝoj. – Prezo: 5.25 € (kun sesona rabato).
Okaze de la centa datreveno (la 26an de julio) de la hispana verkistino Ana María Matute (1925-2014), ĉi-monate la libroservo de UEA ofertas ŝian novelaron “La Stultaj infanoj” kun sesona rabato, sendepende de la mendata kvanto.
Temas pri «mikronoveloj pri la infana mondo, plenaj de “kaŝita kaj obskura poezio”».
Identigi tekston generitan per ChatGPT aŭ ajna alia programo : instruistoj, redaktoroj kaj ĵurnalistoj ĉiutage metas al si la problemon. Unu solvo konsistas en serĉado de ripetiĝantaj lingvaj formoj uzitaj de tiuj iloj. Strukturoj, kies ĉieesto riskas damaĝi la diversecon de la lingvo.
Strangeta ritmeco trudas sin, diskrete sed ĝenerale, en pluraj tekstoj produktataj kaj disvastigataj en la cifereca universo. Ĝi troviĝas en sociaj retoj, blogafiŝoj, kaj foje eĉ en gazetaj artikoloj, en la angla, en la franca kaj en pluraj aliaj lingvoj.
Tiu nova “signaturo” baziĝas sur la ripetiĝanta uzado de du elementaj stilfiguroj. La unua konsistas el interligado de du sintagmoj de konstrastaj signifoj, laŭ tipa strukturo : “Ĝi ne estas tio, ĝi pli ĝuste estas ĉi tio”, aŭ alifoje “Ĝi ne nur estas …, sed ĝi ankaŭ estas…” Unu instalas atendon, hipotezon aŭ kredon ; la alia inversigas ĝin. Ni nomu tiun figuron “pivota diptiko”.
La dua strukturo apogas sur ternara ritmo : sekvenco de tri propozicioj kiuj amplifikas aŭ komplementas unu la alian. Ĝi povas temi pri tri verboj, tri mallongaj frazoj aŭ progresa triparta supreniro ĝis pli densa ideo : “Ĝi estas sistemo kiu premdevigas, plifortigas kaj riglas.” Ni simple nomu ĝin “ritma triptiko”.
Jen, ekzemple, sekvenco kunmetita el du pivotaj diptikoj : “Tiaj figuroj, kiaj Sam Altman, Elon Musk aŭ Peter Thiel, ne kontentiĝas nur simple direkti teknologiajn entreprenojn ; ili aktive formas publikajn politikojn kaj viziojn de la futuro. Ilia potenco troviĝas ne nur en ilia riĉeco, sed en ilia kapableco difini tion, kion oni perceptas neevitebla aŭ dezirinda.” Tiu eltiraĵo devenas de teksto generita de la lingvomodelo GPT-4o, uzita de ChatGPT, kiel respondo al la sekva demando : “Verku blogafiŝon bazitan sur la enhavo de artikolo verkita de Evgeny Morozov ĉe la jena ligilo (1).” Tiuj frazoj certe ne figuras en la originala teksto, kiu enhavas neniun pivotan diptikon.
Se oni ripetas la demandon, la nova skribaĵo generita de GPT entenas tuj de post la unua frazo pivotan diptikon, kaj kelkajn liniojn poste ritman triptikon : “Ili ne plu kontentiĝas financi novenkondukaĵojn. Ili volas krei la historion. Kaj ne nur ajnan historion : ilian propran. En Silicon Valley [Silicia Valo], nova speco de agantoj trudas sin en la tutmonta intelekta debato – la intelektulo-oligarkoj. Ilia ambicio ? Redifini tion, kion signifas vivi, labori, pensi … en la erao de artefarita intelekto.” Tria versio de la afiŝo enhavas pivotan diptikon, kiu siavice enhavas ritman triptikon : “Ne temas pri kompleta forĵeto de ĉiuj ideoj naskintaj en la teknologia industrio. Sed pri reenkonduko de plurismo, de debato, de malkonsentitaj opinioj.” Iu ajn povas facile refari tiun simplan eksperimenton kaj mem konstati la konstantan ĉeeston de tiuj du stilfiguroj en la plejparto de la generitaj tekstoj.
Tiuj strukturoj sendube aspektas familiaraj – kvazaŭ sinsekvoj de muzikaj akordoj aŭskultitaj ekde la infanaĝo. Ili resonas simile al slogano kaj stampiĝas en la memoron. “Gravas ne la celloko, sed la vojaĝo”, “Mi venis, mi vidis, mi venkis”.
Iliaj originoj datiĝas almenaŭ de latina retoriko. Cicerono, ekzemple, traktis la uzadon de kompaktaj kaj simetriaj strukturoj, kiuj alternigis kontraŭigojn de tezoj/antitezoj kaj ternarajn laŭvicajn vortfigurojn nomitajn “trikolonoj”. Pivota diptiko kaj ritma triptiko konsistigis jam en la antikvaj tempoj minimuman stilgramatikon, kapablan organizi mallongajn kaj imponajn retoraĵojn. Unu kreas rakontan ŝanĝon ; la alia efektivigas pliiĝon de intenseco.
Plenpreciza homogenigo
En ciferecaj platformoj, iuj tekstoj estas preskaŭ tute konstruitaj surbaze de tiuj du skemoj. Kvazaŭ ili devenas de kombina procedo bazita sur malgranda grupo de agoj : enkonduko en ternara ritmo, sekvita de pivota diptiko, mem ligita al dua diptiko kies fino enhavas novan triptikon, kaj tiel plu. Tiu mekanika sistemeco konsistigas fidindan indicon de algoritma generado. Ĉar tia plenpreciza homogenigado rezultas el la procedo mem pri lernado de lingvomodeloj, bazita sur statistika kompaktigado de vastaj tekstaj korpusoj por optimumigi prognozon de sekvaj sekvencoj. Tiu tekniko emas produkti ripetiĝantajn lingvajn formojn – nomatajn “altiriloj” – al kiuj la maŝino spontanee revenas.
Ĉe tiu ĉi etapo de nia kompreno, restas mistere, ke la statistikaj kompaktigado kaj traktado de tekstaj amasoj, uzitaj por lernado, denove ekaperigas tiujn retorajn formojn – kvazaŭ la influo de la latina oratorarto estis remalkovrita de la modelo en miliardoj da eltiraĵoj, subkuŝanta strukturo, nevidebla sed fundamenta en la diskursa ordo, hodiaŭ uzebla kiel ŝablono por generi tekstojn precize formatigitajn por interesi la leganton.
La foresto de tiuj figuroj evidente ne garantias homan devenon de iu teksto. Estas tute eble devigi al lingvomodelo evitadon de la plej facile videblaj altiriloj, malpermesante al ĝi, ekzemple, uzadon de pivotaj diptikoj aŭ ternaraj ritmoj. Sed tio estas nur aliloki la problemon : la produktita sekvenco spontanee refalas en aliajn altirilojn, nur malpli oftajn. Neniu teksto pasigita tra lingvomodelo eskapas la influon de statistikaj pejzaĝoj.
Tiu reguligado de la lingvo estis antaŭvidebla. Ĝi rezultas el tiu ekonomika logiko de kunamasigado, modeligado kaj perado, kiu estas propra de lingva kapitalismo (2). La fakto, ke oni povas identigi per nura rigardeto tiujn du figurojn, certe anekdotajn per si mem, eble atestas grandskalan procezon de teksta rekomponado.
La fenomeno ŝajnas des pli maltrankviliga pro tio, ke la generitaj tekstoj servas jam nun la trejnadon de la estontaj lingvomodeloj. Tiuj lastaj baldaŭ ne plu estos plejparte nutrataj per unuarangaj rimedoj produktitaj de homoj, sed integros kreskantan proporcion da tekstoj “poluitaj” per intervenoj de aliaj modeloj. Tiu spiralo do plivastigos specifajn formojn kaj ritmojn, orientante iteracion post iteracio la disvolviĝadon de la lingvoj al destino profunde necerta.
Jen komenciĝas kurumo kontraŭ la horloĝo : identigi kiel eble plej rapide la signaturojn de tiuj tekstoj por malakcepti ilin en estontajn trejnajn datenarojn, ekzerco al kiu la lingvomodeloj mem povas kontribui. Kaj, plie, malkovri aliajn pli sekretemajn sed same strukturantajn motivojn kiuj subkuŝas la generitajn tekstojn. Kiel skribus GTP : temas ne nur pri demando pri retoriko, sed pri defio por diverseco, lingvo, pensado.
Estimataj partoprenantoj, organizantoj kaj gastoj el la tuta mondo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj,
Mi elkore salutas vin ĉiujn, kunvenintajn en ĉi tiu speciala internacia evento, okazanta en Litovio – ĉe la Universitato Vytautas la Granda, kiu ĉi-jare fariĝas centro de kultura kaj lingvistika kunlaboro.
La lingvo Esperanto, kreita por la ideo de homa unuiĝo, hodiaŭ estas pli aktuala ol iam ajn por la mondo, kiu serĉas komunan lingvon – kaj laŭvorte, kaj metafore. Via komunumo atestas, ke dialogo, respekto al kultura diverseco kaj paca kunlaboro inter nacioj estas eblaj kaj necesaj.
Ni fieras, ke Litovio povas esti la hejmo de ĉi tiu sencoplena renkontiĝo. La ĉi-jara kunveno iĝu ne nur bonega okazo por interŝanĝi spertojn, sed ankaŭ ebleco por refoje plifortigi pontojn inter homoj, nacioj kaj ideoj.
Mi deziras al vi inspirajn diskutojn, novajn konatiĝojn kaj sencoplenan kuneston!
Kun respekto kaj sinceraj bondeziroj,
Juozas Olekas
Unua Vicprezidanto de la Sejmo de Litova Respubliko
Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/07/bet-199/
Tiun ĉi sonaĵon laŭ fabelo de Julio Baghy produktis Luiza Carol el Israelo
III
Ĉar lin revoj regis rekte/ nepensante pri fiasko/ li ekiris glavneglekte/ sen kiras', sen ŝtala kasko/ perpiede kaj kantante/ kiel gaja vagabondo/
trovi celon mondorande/ ie ĉe la horizonto…
Li marŝkante takton diktis/ al piedoj por vigligi; / lin mem laco ne afliktis, / kante povis sin instigi. / Dum sub fingroj vibris kordoj/ de l' dolĉvoĉa
ĉongurio, / rave sonis for akordoj/ kaj ŝvebanta melodio:
“Laŭte plaŭda rivereto, / laŭte laŭda birdkanteto/ min inspiras dum la voj'; / taŭre fraŭla ama spito, / klaŭne faŭna venkorido/ eĥas en mi pro l'
vivĝoj'…
Dum mi migras longapaŝe/ eĉ skaraboj kuras kaŝe/ ami per krablanta ir'; / floro, arbo, herbo, musko/ de mateno ĝis krepusko/ himnas per ozona
spir'/ pri la Amo ĉiopova/ kaj mirakle ĉiam nova/ nin stampanta vivsigele. / Ĉio, ĉiu milalterne/ en naturo ja eterne/ flustras, krias, fajfas, trilas, /
erupcie kunjubilas: / Vivi estas bele! / Vivi estas bele!”
Tiel kantis la minstrelo/ kun muzik' sin akompane; / kantoj, sonoj al ĉielo/ flugis supren karavane/ kaj la birdoj eksilentis, / arboj ĉesis muĝe zumi,
/ eĉ la bestoj iel sentis, / nun valoras orelumi…
Ĉar esence kaj sentence/ pri la viva ver' li liris, / gnomoj, elfoj riverence/ al li mire flati iris; / ilin sekvis pleb' arbara: / mil lampiroj, gajaj griloj, /
fine venis feinara/ reĝkortego en stelbriloj.
La minstrelo kantis… kantis. / Lin atentis ĉiuj mute…/ Li per kanto amon plantis/ en la korojn sentoŝute…/ Kiam li jam ne plu kantis/ kaj meditis
revopele, / reĝ' de l' feoj lin demandis: / “Nun vi migras, kiucele?”
“Reĝidino, la aminda, / kiun mi en koro vartas, / nek vivanta, nek mortinta/ nun senvive nur rigardas. / Por ŝin savi Vivopomon/ el ĝardeno
orfolia/ portos mi, ĉar viv-aromon/ donos ĝi al esto ŝia”.
“La ĝardeno, kie kuŝas? / Kiel fore?… Kiulande?” / “Tie vitromontoj tuŝas/ la ĉielon: mondorande”. / “Ĝis mondfino perpiede/ — kredu al mi —
migri vanas. / Mi, felanda Reĝ', senpete/ helpos do, ĉar vin mi amas”.
Ĉu vi aĝas malpli ol 30, ĉu vi ludas aŭ kantas (amatore aŭ duonprofesie), ŝatas muzikumi, volas pluspertiĝi pri muziko kaj pasigi semajnon kun aliaj muzikŝatantoj? Partoprenu FESTOn kaj ĝuu mirindan muzikan etoson en Esperantujo!
FESTO ricevis subvencion el FraGeJo (Franc-Germana Junulara Oficejo – OFAJ – DFJW) por venigi franc- kaj germanloĝantojn al FESTO kaj partopreni en tre muzikema projekto! Kiel partoprenanto, vi havos la ŝancon ricevi trejnadon pri DĴ-umado, soninĝenierado, muzikeldonado, ĥoruso kaj instrumentmuzikumado (piano, gitaro ktp) el profesie spertaj junuloj kaj famaj esperantaj muzikistoj kiel Platano, Flo kaj Gijom. Vi estos gvidita de ili por krei novajn kantojn en Esperanto kaj muzikumi por spertiĝi grupe.
Je la fino de la semajno, ĉiuj partoprenantoj havos la eblon koncerti sur la granda scenejo! Se tiu projekto interesas vin, nepre proponu vian kandidatiĝon kaj plenigu la formularon.
Kontraŭ partopreno en la projekto kaj surloka deĵorado kiel helpanto, vi ricevos senpagan aliĝon al FESTO (loĝadon, veganajn manĝojn kaj programkotizon) de la 17a ĝis la 24a de aŭgusto 2025.
Estas certe bele povi legi tekstojn en lingvo kiun oni nove akiris per lernado. La leganto kvazaŭ konkeras tiun novan lingvon
paŝon post paŝo kaj malkovras kiel ĝi funkcias. Leganto eltrovas kio en la nova lingvo estas vere io nova kaj kio jam estas
konata el la propra lingvo. Tio povas esti gramatikaj reguloj aŭ similecoj aŭ malsimilecoj de la vortoj.
La legado helpas malkovri la principojn de la funkciado de lingvo. Tiu ekkono donas ĝojon kaj instigas al pli da legado. Tiu
instigo daŭras ĝis la punkto en kiu la principoj de la funkciado de la lingvo estas sufiĉe klaraj al la leganto: Nun necesas
trovi intereson en la enhavo de la legaĵo aŭ/kaj aŭdi la lingvon kiel ĝi sonas.
La leganto volas nun fariĝi aŭskultanto por povi kompreni la lingvon ankaŭ laŭ la aŭdado. Tio denove estas granda
malkovro, ĉar ĉiu parolanto havas sian propran parolmanieron kaj depende de la parolanto la aŭdkompreno povas esti facila
aŭ malfacila.
Dum ĉe legado la leganto povas mem decidi pri la rapideco de la legado, la aŭskultanto devas akcepti la parolrapidecon kaj
havas nur limigitan tempon por kompreni la vortojn kaj la enhavon. Por kompreni la aŭskultanto devas identigi la sonojn, la
vortojn kaj devas prilabori tion en sia cerbo por traduki ĝin al sia propra lingvo.
Necesas koncentriĝi al la aŭdaĵo. Plej bone estas tiucele surmeti kapaŭskultilojn por liveri al la cerbo nur tion kion ĝi
bezonas por prilaborado. Aliflanke la cerbo povas ricevi subtenon por la prilaborado de la aŭdaĵo, nome se la aŭskultanto
povas samtempe ankaŭ esti leganto, do se la aŭskultanto disponas pri teksto kiu komplete kongruas kun la aŭdaĵo, do se
ekzistas klara interligo inter sonoj kaj literoj.
Tio ja en multaj lingvoj ne eblas, sed bonŝance en Esperanto tiu interligo estas perfekta. Dependas nur de la parolanto ĉu
la parolado estas perfekta laŭ tiu senco. La sonoj de Esperanto estas tute klare difinitaj, sed parolanto de la lingvo ofte
interpretas certajn literojn de Esperanto laŭ la kutimo de la propra lingvo kio povas konduki al malfacila kompreno.
La parolanto devas akcepti ke la sonoj de Esperanto ne estas la samaj kiel tiuj de la propra lingvo. Eblas lerni tion per
atenta aŭskultado kaj sekva ekzercado. Kaj do jen la situacio en kiu vi troviĝas, kara aŭskultanto de la ERR: Post la
aŭskultado kaj legado de sonartikolo vi povas mem paroli - ekzemple parton de la teksto de la sonartikolo - kaj registri
ĝin.
Tiam vi povas mem aŭskulti vian registraĵon por konstati ĉu via parolado estas sufiĉe bela kaj precipe bone komprenebla. Vi
povas ankaŭ sendi mallongan provregistraĵon al la ERR (laŭ la adreso retradio(ĉe)aldone.de. Post alveno de sufiĉe da
sonregistraĵoj ili povas aperi en kadro de speciala programo de la ERR.
BRICS estas grupo de dekunu ekonomioj: Brazilo, Rusio, Barato, Ĉinio, Sudafriko, Egiptio, Etiopio, Saud-Arabio, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Indonezio kaj Irano. Krom tiuj oficialaj membroj, 9 pliaj landoj aliĝis al la grupo kiel partneroj; Kubo, Bolivio, Niĝerio, Belorusio, Malajzio, Kazaĥio, Uzbekio, Tajlando kaj Ugando. Ĉi tiuj landoj kune reprezentas ĉirkaŭ 50% de la monda loĝantaro kaj 40% de la monda MEP (malneta enlanda produkto).
BRIKS ne estas politika aŭ armea alianco, sed neformala grupo, kiu celas kreskigi komercajn rilatojn per sendependa kaj justa maniero. Inter BRIKS estas landoj, kiuj estas kapitalismaj, aliaj kiuj estas socialismaj, estas diktatorecoj kaj demokratioj. Sed ĉiuj kunvenas por libere komerci. La landoj de BRIKS deziras nun malpligrandigi la influon de la usona dolaro. La loĝantoj de la landoj de BRIKS averaĝe malalte regas la anglan lingvon, kaj estas kaj grandega lingva diverseco. Tiu ĉi grava komunika problemo en la bloko kaj la politika volo por neŭtrala kaj ekvilibra mondo malfermas grandan ŝancon por Esperanto.
Same kiel la dolaro, la internacia uzo de la angla lingvo ankaŭ alportas grandajn avantaĝojn al la malmultaj landoj, kiuj havas ĝin kiel gepatran lingvon kaj altajn kostojn por la ceteraj landoj, sub la formo de tradukoj, deviga lernado de la angla, merkatrezervado por denaskaj parolantoj, malfavora nacia kultura produktado, ktp. >Forlasi la anglan ne postulas kostojn sed kuntrenas ŝparojn kaj restarigas la egalan dignon de ĉiuj. Pensu kiam en la renkontiĝoj de la BRIKS-landaro, ĉiu rajtos paroli sian lingvon aŭ la neŭtralan Esperanton.
En 2017 D-ro Renato Corsetti, honora prezidanto de UEA, kreis laborgrupon por disvastigi Esperanton inter la BRIKSaj landoj. Tiu grupo laboras por diskonigi Esperanton al registaroj kaj entreprenoj de la BRIKSaj landoj.
En la lastaj monatoj, la movadoj de BRIKS al sendependa kaj justa komerco, sen la devo uzi la valuton de fremda potenco, signife intensiĝis. Tial, konscie pri ĉi tiu tutmonda ŝanĝo, UEA decidis krei la novan komisionon de BRIKS. La misio de tiu ĉi komisiono estas kunigi esperantistojn por kolekti informojn pri la ekonomio kaj lingva diverseco de tiuj landoj, krom kontakti kun iliaj registaroj kaj ambasadoj, montrante Esperanton kiel eblan, malmultekostan kaj efikan solvon por la komunikado-problemo. Ni havas grandegan ŝancon por Esperanto kaj multe da laboro antaŭ ni. Spektu la prelegon. Se vi volas partopreni en tiu ĉi laborgrupo, vizitu nian retpaĝon, jam tradukitan en 10 lingvojn, kaj aliĝu Esperanto-en-briksaj-landoj+subscribe@groups.io. al nia diskutgrupo.
Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
Ĉu iam falis via manĝaĵo sur la plankon kaj vi rapide ĝin reprenis, dirante al vi: “Malpli ol kvin sekundoj: ankoraŭ en ordo”? Nu, vi ne estas sola. La tiel-nomata “kvinsekunda regulo” estas konata tutmonde. La ideo estas simpla: se vi rekaptas la manĝaĵon sufiĉe rapide, bakterioj ne havas tempon por salti sur ĝin. Sed ĉu vere funkcias tiel?
Unue, ni pensu pri bakterioj. Ili ne flugas, ne kuras, kaj certe ne teleportiĝas. Iuj havas etan voston per kiu ili povas naĝi, sed plejparte ili moviĝas per fluo de akvo aŭ aero. Do, ĉu malpli ol kvin sekundoj vere sufiĉas por resti sekura?
Sciencistoj faris realajn eksperimentojn por respondi al tiu demando. Ili malkovris ke en multaj kazoj, bakterioj povas transiri de la planko al manĝaĵo en malpli ol unu sekundo. Jes, eĉ antaŭ ol vi eĉ pensas pri repreno, la bakterioj jam alvenis.
Kio gravas? Unue, la speco de planko. Manĝaĵo kiu falas sur glatan kahelan plankon tuŝas pli da surfaco ol sur tapiŝo, do ĝi kolektas pli da bakterioj. Tamen, glata planko estas pli facile purigebla, dum tapiŝo kaŝas bakteriojn eĉ post ŝajne bona purigado.
Due, la speco de manĝaĵo estas tre grava. Malsekaj aŭ sukaj manĝaĵoj kiel akvomelono allogas bakteriojn multe pli rapide ol pli sekaj kiel biskvito aŭ pano. Fakte, akvomelono povas kolekti centojn da bakterioj en nur dekono de sekundo!
Do, kio estas la vera situacio? Se vi faligas sekan panon sur ĵus-purigitan kahelan plankon, la risko estas relative malalta. Sed se vi faligas sukan pomon sur malpuran tapiŝon… nu, eble ne indas preni la riskon.
Tamen, antaŭ ol vi panikas: plej multaj bakterioj ne estas danĝeraj. Ili estas ĉie ĉirkaŭ ni, eĉ abundas en jogurto, kaj multaj helpas nian digestadon. Malpli ol cent el milionoj da bakteriaj specioj povas kaŭzi malsanon. Do se vi hazarde manĝis ion de la planko kaj fartas bone, vi verŝajne ne bezonas zorgi.
Sed jen la esenca afero: ĉiun fojon kiam vi manĝas ion de la planko, vi ludas loterion pri via sano. La plej sekura regulo? Se vi dubas, sekvu la nulsekundan regulon: simple ne manĝu ĝin.
Sed se vi estas meze de filmo, via plej ŝatata biskvito falas sur brilantan kuirejan plankon, kaj neniu rigardas… nu, ni ne prijuĝos vin.
Ĉu vi iam sekvis la kvinsekundan regulon? Aŭ ĉu vi preferas la nulsekundan?
La 25an de junio mi revenis el la infana biologia tendaro ĉe la lago Ĉistoje (Pura) en la naturrezervejo de la Tverja regiono. Jam la sesan sinsekvan junion mi venis al ĉi tiu ripozloko kiel instruanto de Esperanto kaj aldone – laŭ mia propra iniciato – kiel organizanto de la infana libertempo.
La vivo en la tendaro estas aranĝita tiel, ke la infanoj kaj la nemultaj gepatroj okupiĝas nur pri tiuj aferoj, kiujn ili mem elektas. Kaj tute ne ĉiam oni elektas Esperanton en la tendaro, kien ili venis por ricevi kromajn sciojn pri biologio. Sed ne ĉi-jare.
Ĉiutage mi havis renkontiĝojn kun grupoj de adoltoj, adoleskantoj aŭ infanoj, kiuj venis ekscii, kio estas Esperanto, konatiĝi kun la gramatiko, ludi simplajn vortludojn kaj simile. Ĉiuj tiuj lecionoj estis veraj lingvaj malkovroj por la venintoj kaj agrabla amika komunikiĝo por mi kaj ili.
El ĉiuj niaj priesperantaj okupoj speciale menciindas la preparado de teatraĵeto en Esperanto.
Mi anoncis studokupojn pri teatrumado, al kiuj venis dek geknaboj. Post kiam oni eksciis, kion ni surscenigos kaj provlegis la verkon ruslingve laŭ la roloj, mi anoncis, ke la teatraĵeto estos en Esperanto. Tio ne plaĉis al la infanoj, kiuj sciis pri nia lingvo nenion kaj ne emis ion scii. Tamen ili konsentis provi. Kaj jam ĉe la tria provludo al mia demando, ĉu eble ni rolu en la rusa, ĉiuj ĥore respondis: “Ne! Nur en Esperanto!”. Kion do ni surscenigis?
La konatan poemon de Samuil Marŝak, kiu en la traduko de Mikaelo Bronŝtejn nomiĝas “Provizo”. Kun granda ĝuo kaj gaja humoro ni provludis ĉiutage, kaj rezulte la aktoroj parkerigis ne nur siajn du-tri versojn en Esperanto, sed la tutan poemon. Kompreneble, laŭvoje ni konatiĝis ankaŭ kun la Esperanta gramatiko, kaj ĉiuj komprenis ĉiujn frazojn de la verŝaĵo. Ĉe la fino la dek geknaboj kapablis ĥore deklami la tutan tekston senstumble kaj kun konvenaj intonacioj. Estis tre ĝojige vidi, kian plezuron ili ricevas de sia nova kapablo deklami en iam nekonata lingvo. La gaja kreema etoso de niaj provludoj serioze enviigis la infanojn, kiuj ne elektis la teatrumadon. Kelkaj petis min trovi por ili almenaŭ etan rolon… Sed tion – la sekvan jaron!
La geknaboj bonege aktoris dum la komuna koncerto kaj jam ekrevis pri nova teatraĵeto en Esperanto sekvasomere. Cetere, ili proponis scenigi fragmenton el “Eŭgeno Onegin” de Puŝkin…
Resume: Ni serĉu rimedojn rakonti pri Esperanto tra allogaj aranĝoj. Cetere, tio estas la ideo de la Lingvaj Festivaloj, kiu brile realiĝas jam dum preskaŭ 30 jaroj… Sed tio estas jam alia historio.
Irina Gonĉarova
Ĉi tiu artikolo aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/07/ruslando-66/
Aktuala studaĵo montras: Kiu volas enmemorigi kompleksajn aferojn, tiu faru kvarhoran paŭzon post la lernado - kaj tiam praktiku sporton.
Kiu sentas malfacilon memorteni multajn detalojn dum longa tempo, tiu praktiku sporton post la lernado. Tamen tio ne okazu tuj sed proksimume post kvar horoj. Tiun konkludan rezulton atingis sciencistoj de universitato en Nimwegen en Nederlando en studaĵo kiu estis publikigita en faka ĵurnalo.
En la eksperimento al 72 testpersonoj kiuj estis dividitaj al tri grupoj, estis prezentataj bildoj, kun la peto, memorteni ilin laŭeble bone. La unua grupo sekve devis tuj eniri la trejnĉambron kaj devis bicikli dum proksimume duona horo. La dua grupo rajtis unue ripozi post la lernado kaj nur post kvar horoj devis praktiki sporton.
Por la tria grupo la programo ne antaŭvidis sportan trejnadon. Du tagojn post la eksperimento la esploristoj demandis siajn testpersonojn pri kiuj bildoj ili povis rememori. Samtempe ili kontrolis helpe de funkcia magnetresona tomografio, ĉu dum la revoko de la enmensaj bildoj ŝanĝiĝis la sanga fluo en la cerbo.
La rezulto estis: Tiuj testpersonoj kiuj inter la lernfazo kaj la sportumado havis kvarhoran paŭzon povis pli bone rememori la lernitaĵon. Sur la MRT-bildoj de tiuj testpersonoj en la areo de la hipokampo estis observeblaj pli fortaj aktivecoj. La hipokampo estas grava parto de la cerbo kaj estas nemalhavebla por lernprocezoj.
Malklaras ĝis nun kial la paŭzo inter la lernado kaj la sportumado plialtigas la memoran produktivon. La sciencistoj supozas ke la hormonoj kiel dopamino kaj adrenalino kiuj estas elŝutataj dum biciklado stimulas la memorkapablon de la cerbo. Rekte post la lernado tamen tiuj hormonoj laŭ la supozo havas malmulte da influo al la cerbo, ĉar ĝi ja estas sufiĉe stimulita. Ĉu tiu ekspliko estas trafa, tion la esplorista skipo volas klarigi nun per pluaj eksperimentoj.
Mi mem el mia sperto povas nur konfirmi ke ripozo post lernado helpas firmigi la lernitaĵon. Ke posta sporto havas pozitivan influon rilate al pli forta memortenado, tio estas interesa novaĵo. La sportaj horoj en lernejo tiel ricevas novan signifon, sed eble necesos organizi la lernejan sporton alimaniere. Tio ankaŭ postulos pli longan restadon en la lernejo por povi havi ankaŭ ripozajn paŭzojn tie.
Limigoj al familia grupiĝo, al azilrajto, al akiro de nacieco ... la finnlanda registaro reekzamenas sian sistemon por akcepto de rifuĝintoj, de fremduloj havantaj restadpremesojn aŭ laborpermesojn. En regno, kiu la pasintajn jarojn ŝajnis modelo pri integriĝo, tiuj ŝanĝoj spegulas la memkontraŭaĵojn de la nordiaj socioj.
Violkoloraj aŭ fluoreske flavaj halooj lumigas la nigran ĉielon, kiu kovras la arbarojn tuj ekde la posttagmezo en okcidenta Finnlando, proksime de la kvieta golfo de Botnio. La sorĉa etoso kreita de tiuj lumoj ne devenas de nordlumaĵo, sed de artefarita lumo el la forcejoj de Närpiö (Närpes). Preskaŭ la duono de la kukumoj kaj 60% de la tomatoj venditaj en tiu lando de 5,6 milionoj da loĝantoj estas kultivitaj en ĉi tiu municipo malgraŭ tre severaj vintroj. Tiuj legomoj faras la prosperon de la 9600 loĝantoj, ekde kiam finna elmigrinto kunportis tomatan stikaĵon el Ameriko post la dua mondmilito, laŭ lokaj onidiroj. Ĉiujare oni tie celebras la fruktlegomon dum somera karnavalo.
forcejo en Närpiö foto de Veeti Davidsson, CC BY-SA 4.0, laŭ Wikimedia Commons
Kvarono de la laborforto — plejparte fremduloj — laboras en la forcejoj, por monata salajro inter 1700 kaj 2000 eŭroj. Laŭ takso de la lokaj aŭtoritatuloj, en Närpiö 22% de la loĝantoj estas fremduloj, tio estas unu el la plej kosmopolita municipo de la regno. Ĉiuj kursoj de la municipa centro por lingvoj estis plenaj ĉi-vintre. Trideko da virinoj aziaj, belarusaj aŭ ukrainaj, ĵus alvenintaj por retrovi sian edzon, sekvas "integriĝan kursaron" por fremdaj laboristoj : kursoj pri la finna aŭ la sveda, kaj cento da horoj pri la finnlanda socio kaj ĝia kulturo. Ili elektis la svedan, kiu estas la plimulta lingvo en ĉi tiu regiono (kaj tiu de ĉirkaŭ 6% de la finnlandanoj). La lando estis regata de Svedio dum pli ol ses jarcentoj, antaŭ ol esti integrita en la rusa imperio en 1809 kaj sendependiĝi en 1917.
"Mi laboris en la forcejoj. Mi nun volas trovi laboron en turismo, kaj ebligi estontecon por miaj infanoj. Mi ne intencas foriri el ĉi tie", ridetante diras S-ino Xuan Tran, veninta de la golfo de Ha Long en Vjetnamujo. Ŝiaj du infanoj vizitadas lignaĵan lernejon, kiu kaŝiĝas en betularbaro. S-ro Staffan Holmberg, ĝia lernejestro ekde 1988, jam vidis lernantojn venintajn de multaj landoj : Bosnio, Vjetnamujo, Sirio, Ukrainujo, Belorusujo. Ĉi tiun tagon, ĉiuj preparas la feston de Sankta Lucia, kristana martiro. "Poste okazos Ĉina novjaro, Ramadano, Pasko, listigas S-ro Holmberg. Ĉiuj infanoj ankaŭ sekvas ĉiusemajne horon de religia kulturo, kaj povas elekti inter luterismo, ortodoksismo, islamo aŭ kurso pri etiko". Ili ankaŭ profitas intensajn lecionojn pri la finna aŭ la sveda, kaj du horojn en sia denaska lingvo, por konservi ligon kun sia devenlando.
Rezulto el longtempa laboro
La urbestro Mikaela Björklund ĝojas pro la alveno de fremduloj : "La enmigrintoj kontribuas al disvolviĝo de Närpiö. Ni havas nur 3,2 % da senlaboruloj [kontraŭ mezumo de 8% en la tuta regno]. Ni nepre ne volas, ke ili foriru kaj ni vetas pri ilia integriĝo," laŭdas tiu elektito de la Sveda popola partio de Finnlando, centra partio, kiu reprezentas la svedlingvan malplimulton kaj partoprenas la registaran koalicion. Ĉirkaŭ ŝi, solecaj maljunuloj, familioj aŭ laboristoj varmiĝas en la moderna manĝejo de la hospitalo, publika loko kiu favoras homan miksiĝon.
Ĝis 1993, la lando perdis elmigrintojn. Preskaŭ unu miliono da loĝantoj forlasis ĝin en unu jarcento. De tiam ĝi havas plusan migradan bilancon. En 2024, la civitanoj de Eŭropa Unio estis 2,4% de la loĝantaro kaj tiuj de aliaj regnoj 6,9% (1). La unuajn ekzilitojn el Ĉilio, Vjetnamujo kaj Bosnio, malmultnombre akceptitajn en la fino de la 20-a jarcento, sekvis studentoj kaj ekonomiaj migrantoj devenantaj de Azio kaj poste de Afriko en la jaroj 2000-aj kaj 2010-aj. Fine rifuĝintoj el Afganujo, Sirio aŭ Irako alvenis en 2015 post transito tra Svedujo. La politikaj ŝanĝoj en la impona rusa najbaro, kun kiu ĝi havas 1340 kilometrojn da landlimo, ankaŭ trafis tiun nordian regnon. Post la falo de USSR en 1991 rusujaj kaj baltujaj loĝantoj, precipe el Estonujo, enfluis, ankaŭ Somalianoj, tiamaj studentoj en Moskvo aŭ Sankt-Peterbugo.
Kun Svedujo, Finnlando estis starigita dum la lasta jardeko kiel "integriĝa modelo" por enmigrintoj laŭ diversaj raportoj kaj "internaciaj rangigoj", kiel la Indico pri integriĝaj politikoj pri enmigrintoj konsistigita el kvindeko da mezuriloj : aliro al labormerkato, familia grupiĝo, partopreno en la politika vivo, akiro de civitaneco, maldiskriminacio, k.t.p. (2) "Ni ne ŝatas la etikedon modelo, ĉiu municipo havas sian propran evoluon, rebatas S-no Björklund por moderigi la amaskomunikilan rakontadon pri ŝia urbo. Nenio estas perfekta, integriĝo rezultas el longtempa laboro." Sed ŝi bedaŭras : "De nun oni postulas, ke municipoj pli engaĝiĝas, dum la buĝetoj atribuitaj de la registaro malkreskas. Samtempe la programo por integriĝo de fremduloj malpliiĝis de tri al du jaroj por la plejparto de ili."
Reganta ekde 2023, la nuna registaro intencas malpliigi la regnan ŝuldon per ŝrumpigo de publikaj elspezoj, interalie per reformo de ĝia politiko pri enmigrado. Tiu reformo celas "helpi la plej sendefendajn homojn kaj eviti trouzojn". De nun fremduloj devos loĝi ok jarojn en la lando — anstataŭ kvin — antaŭ ol peti ĝian naciecon. La ebleco de familia grupiĝo iĝis pli limigita. Fine, por akiri konstantan restadpermesilon necesas ses-jara restado — anstataŭ kvar — kaj jare enspezi almenaŭ 40 000 eŭrojn (3).
La konservativa ĉefministro Petteri Orpo estas subtenata de Nacia koalicio (Kok, dekstro), Sveda popola partio (SFP, centro), Kristan-Demokratoj (KD, centrodekstro), kaj Partio de la finnoj (PS, naciisma kontraŭ-enmigrado), ĉi lasta politika partio, kutime taksita kiel ekstrem-dekstra, trudas siajn favoratajn temojn.
La novnomumita registaro de Petteri Orpo en 2023
foto de la Finna registaro, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Por multaj organizaĵoj, kiuj defendas la rifuĝintojn, la nunaj reformoj fontas el ilia programo. Partio de la finnoj atingis la duan rangon en la parlamenta balotado de aprilo 2023, kun 46 deputitoj el 400, tuj antaŭ la Social-Demokratoj (43 deputitoj), kiuj estris la antaŭan koalicion. "Ĝi prezentas sin kiel la politikan organizaĵon de la "eta popolo" kaj de la laborista klaso kontraŭ la elito. Ĝi sukcesis allogi la voĉdonantojn de la ĉirkaŭurbaj kaj kamparaj zonoj, per politika linio favora al fosiliaj energioj kaj kontraŭ enmigrado", analizas Sonja Pietiläinen, esploristo en la universitato de Oulu (4) kaj membro de la sveda kontraŭfaŝisma kolektivo Zetkin (5) . Tiu partio, ekzemple, ja brilis en la distrikto de norda Laponio, kie ĝi subtenas la tradician kaj tre poluantan ekspluatadon de torfo, uzata kiel hejtaĵo. Ĝi oponigas enmigradon kaj stabilecon. Ili "romantikigas" la finnan historion, laŭdas la vivon de la laboristoj, kiuj respektis kristanajn valorojn en epoko, kiam la lando estis plu memsufiĉa", plu diras S-ino Pietiläinen. Tamen Partio de la finnoj trafis pezan malvenkon en la regionaj balotadoj de aprilo 2025.
"Per tiuj reformoj, la individua respondeco superas la subtenilojn por integriĝo", siaflanke konstatas S-ino Annu Lehtinen, direktoro de la Finnlanda konsilio pri rifuĝintoj. Tamen la modelo de ŝia regno historie baziĝas sur inkluzivado. "Sed nia sistemo de sociala ŝtato trafis iompostioman malboniĝon ekde la jaroj 2000-aj". La monda ekonomia krizo ja trafis Finnlandon en 2008. Kontraŭ-enmigrulaj paroloj akompanis la kreskadon de Partio de la finnoj, kiu iĝis la tria plej forta partio de la lando en 2011. "En 2015, la alveno de miloj da rifuĝintoj en malmulta tempo impresis la mensojn, plu diras S-ino Lehtinen. La dupolusiĝo de la publika opinio iĝis pli videbla, kvankam nia integriĝa sistemo montriĝis efika".
La reganta koalicio de nun limigas la senpermesajn alvenojn de migruloj. Leĝo pri landlima sekureco decidita en 2024 permesas ankaŭ al la limgardistoj rifuzi enirojn el Rusujo, en iuj okazoj de "manipulado". Tia decido "endanĝerigas la engaĝiĝon de Finnlando respekti jurŝtaton. La eŭropa kaj internacia leĝaro estas klaraj : principo de senrepelo devas ĉiam esti respektata", reagas S-ino Dinushika Dissanayake, regiona vicdirektoro por Eŭropo de Amnesty International. Finnlando, kiu subtenas Ukrainujon kaj ĵus aniĝis NATO-n, akuzas Moskvon sendi azilpetantojn al ĝia landlimo, same kiel Pollando riproĉas al Belorusio (6). En la aŭtuno 2023, 1300 ekzilintoj el Proksim-Oriento estis alvenintaj en kelkaj tagoj el Rusujo, ofte per biciklo. Tiu nombro estas malmulta kompare kun la alvenoj de azilpetantoj en Grekujo aŭ Italujo, sed la registaro de S-ro Orpo konsideris tiun senprecedencan okazaĵon provo de "malstabiligo". Fino de 2003, li decidis fermi la plejparton de alirejoj kun Rusujo nome de nacia sekureco, kvankam naŭ milionoj da homoj ambaŭdirekten ĉiujare trapasis la landlimon, antaŭ la monda epidemio de Kovim, plejofte pro turismo aŭ komerco.
En marto 2025, la finna arbitraciisto pri sendiskriminacio avertis pri la "homa kosto malracie gravega" de la nova enmigrada politiko. Siaflanke S-ino Riika Purra, prezidanto de Partio de la finnoj kaj ministro pri financo kaj vic-ĉefministro opinias, ke "la integriĝa politiko ne estis sukceso laŭ la senlabora kvanto aŭ krima kvanto de la ne-eŭropaj migruloj. La strataj bandaĉoj, enhavantaj ĉefe migrulajn junulojn, lezis sekurecon en iuj urboj". Tamen la senlaboreco restas stabila en la regno, ĉirkaŭ 8% dum la pasintaj jaroj. La strataj bandaĉoj, kiujn ŝi aludas trafas precipe Svedujon, sed maltrankviligas Finnlandon. Pafadoj okazigis 53 mortintojn en 2023 en la najbara lando. Iliaj agantoj ofte estas drogŝakristoj. Sed dum la krimaj grupanoj oficiale identigitaj en Svedio estas laŭtakse 30 000, en Finnlando la aŭtoritatuloj identigis nur 150.
Hindiaj komputikistoj
En Helsinko dum kvieta vintra etoso, enpeltigitaj siluetoj hastas laŭlonge de brikaj konstruaĵoj, en silento rompita nur de tramoj. Tamen, festo en novklasika konstruaĵo gajigas la bordojn de Finnlanda golfo. La organizaĵo Startup refugees celebras la finon de "mentorada" kontrakto. Ukrainaj, hindiaj, afganaj inĝenieroj kaj komputikistoj gustumas energitrinkaĵojn. Ili interŝanĝas profesiajn LinkedIn kontojn kun finnaj dungontoj el la inĝenierarta, telekomunikada, elektronika sektoroj. "StartUp refugees organizas ŝatatajn staĝojn dum kiuj rifuĝintojn lernas niajn laborejajn kondutregulojn. Ni estas superŝutitaj de petoj," klarigas S-ino Aicha Manai, finn-tuniziano. Sed por kiom da tempo ? "La registaro trudas tri ĝis ses monatan limtempon al fremdaj laboristoj por trovi postenon aŭ foriri el la lando. Tiu decido malinstigas ilin, dum ĝia lingvo kaj la malgrando de la lando jam estas obstakloj" ĉagreniĝas S-ino Manai. S-ro Lukumanu Iddrisu, ganaana projektestro instalita de dek jaroj en tiu lando, kiun li ŝatas, asertas, ke "ĉiuj tiuj reguloj verŝajne kreskigos nigran laboron, ĉar ĉiam estos bezono de kvalifikitaj laboristoj."
En 2024, Finnlando enhavis 23,4% da siaj civitanoj pli aĝaj ol 65, indikas Eurostat – super la eŭropa mezumo de 21,6 % (7). La regno do bezonos ĉiujare pliajn 40 000 homojn da laborforto, laŭ ETLA, privata esplora instituto pri finnlanda ekonomio (8). La reganta koalicio, malamika al enmigrantoj, trafas la dilemon jam trafitan de aliaj eŭropaj registaroj, kiel la itala. Realo kontraŭas balotkampanjajn promesojn. Elektita en 2022 laŭ promeso redukti enmigradon, la partio Fratelli d'Italia de Giorgia Meloni du jarojn poste rezignacie konsentis 450 000 restadpermesojn al fremdaj laboristoj. Per simila ŝanĝo, la ministro pri socialaj kaj sanaj aferoj, el Partio de la finnoj, la pasintan februaron avertis la parlamenton : "Dum la venontaj dek jaroj, 25 aŭ 30% de niaj flegistoj emeritiĝos (...) Ni bezonos fremdan laborforton".
(2) Migrant Integration Policy Index 2020, www.mipex.eu
(3) "Government Programme measures to reform migration policy", ministrejo pri enlandaj aferoj, marto 2025, https://intermin.fi
(4) Sonja Pietiläinen, “'They will not survive here', Bordering, racialisation, and nature in the politics of the Finnish populist radical right", Journal of Language and Politics, numero 3, 2024
(5) Andreas Malm kaj kolektivo Zetkin, Fascisme fossile, L'extrême droite, l'énergie, le climat, La Fabrique, Parizo, 2020 aŭ White Skin, Black Fuel : On the Danger of Fossil Fascism, Verso Press, Londono, 2020.
(6) Legu : Tristan Coloma, "Dans l'enfer de Białowieża", Le Monde diplomatique, marto 2023.
(7) Eurostat, "Proporcio de la loĝantaro pli aĝa ol 65 en EU", statistiko de 23-a de majo 2025, www.ec.europa.e
(8) Alho Juha, "Reflections on the Assumptions of Finland's Population Forecast in the Exceptional Year of 2024", 8-a de novembro 2024, www.etla.fi
Je la 1a de julio 2025 jam 1035 personoj el 62 landoj aliĝis al la 110a Universala Kongreso, kiu okazos ekde la 26a de julio ĝis la 2a de aŭgusto en Brno. Laŭ la nombro da aliĝintoj la 110a UK en Brno jam superis sep UKojn, okazintajn ĉi-jarcente:
UK-99 en Bonaero (Argentino, 2014) — 706 aliĝintoj
UK-109 en Aruŝo (Tanzanio, 2024) — 854 aliĝintoj
UK-107 en Montrealo (Kanado, 2022) — 859 aliĝintoj
UK-97 en Hanojo (Vjetnamio, 2012) — 866 aliĝintoj
UK-104 en Lahtio (Finnlando, 2019) — 917 aliĝintoj
UK-95 en Havano (Kubo, 2010) — 1002 aliĝintoj
UK-98 en Rejkjaviko (Islando, 2013) – 1034 aliĝintoj
Laŭnombre sekvas la 102a UK en Seulo kun 1173 aliĝintoj kaj la 101a UK en Nitro kun 1253 aliĝintoj. Sed verŝajne Brno ne atingos ilin.
En la landa plejlisto Germanio kun 118 aliĝintoj superis la kongreslandon Ĉeĥio kun 116 aliĝintoj. Vidu la liston de la landoj kun pli ol 25 aliĝintoj:
118 Germanio
116 Ĉeĥio
103 Pollando
85 Francio
40 Hungario
37 Ĉinio (kun Honkongo kaj Tajvano)
34 Koreio
31 Usono
30 Brazilo
29 Hispanio
28 Italio
26 Nederlando
AlKo
Ĉi tiu artikolo aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/07/brno-25/
Jam komenciĝis la printempo: degelis la neĝo, nudiĝis la tero, ekĝermis la herboj. Tiam ankaŭ la aliaj paŝtistoj kondukis siajn brutarojn al herbejoj, sed antaŭ ĉiuj Ĥloa kaj Dafniso, ĉar ili estis servantoj al pli granda dio (Amoro). Tuj ili kuris al la grotaj nimfoj, poste al Pajno kaj lia pino kaj fine al la kverko, apud kiu ili sidiĝis por gradi siajn brutojn - kaj por kisi unu la alian. Ili ankaŭ serĉis florojn por ornami la statuojn de la dioj per kronoj; la floroj ja ĵus aperis, nutrataj de la zefiro kaj varmigataj de la suno. Jam troviĝis violoj kaj narcisoj kaj anagaloj kaj ĉiuj fruaj verdaĵoj de la nova sezono. Kroninte la diojn, Ĥloa kaj Dafniso prenis freŝan lakton de kaprinoj kaj ŝafinoj por fari trinkoferon. Ili ankaŭ foroferis siajn unuajn ŝamojn, tiel kvazaŭ provokante la najtingalojn al kantado. Tiuj milde muzikis en la boskoj, mallaŭte sonante sian plendan melodion, kvazaŭ ili post longa silento nur pene rememoris kiel kanti.
Tie blekis ŝafoj, tie saltis ŝafidoj, kiuj kliniĝante sub sian patrinon suĉis la mamojn. La nenaskintajn virŝafoj persekutis, haltigis kaj fekundigis. Ankaŭ la kapraj maskloj aranĝis persekutojn de la kaprinoj kaj lascive saltis sur ilin aŭ bataladis inter si pri li. Ĉiu havis siajn proprajn inojn kaj zorge gardis, ke neniu alia kaŝe tuŝu ilin. Tiaj vidaĵoj ekscitis eĉ maljunulojn al amagoj; kaj la junuloj avidaj, kiuj jam de longa tempo serĉis la amon, ardis pro tio, kion ili aŭdis kaj sopiregis pro tio, kion ili vidis, ne sufiĉis por ili kisoj kaj ĉirkaŭbrakoj. Precipe Dafniso, kies deziro kreskis dum la vintra sidado endome, estis ĉiurilate pli aŭdaca ol antaŭe. Li petis, ke Ĥloa permesu al li ĉion, kion li sopiris, kuŝante nuda apud li dum pli longa tempo ol pasintjare - ĉar tiu ago estis, laŭ lia nesperta scio, la sola rimedo kontraŭ amaj doloroj. Kiam ŝi fine demandis, kion pli li volas fari al ŝi ol kisi kaj ĉirkaŭbraki, li respondis: "Tion, kion la virŝafoj faras al la ŝafinoj kaj la virkaproj al la kaprinoj. Vi ja vidas, ke post tiu ago la unuaj ne persekutas kaj la duaj ne fuĝas, sed ili kviete paŝtas sin unu apud la alia, kvazaŭ ili estus traspertintaj komunan ĝuon. Tiu ago nepre estas dolĉa kaj venkas la pikan doloron de la amo." - "Sed ĉu vi do ne vidas rilate la bestojn, ke kaj la maskloj kaj la inoj staras rekte kiam tio okazas - la maskloj ja saltas sur la dorson de la inoj. Tamen vi volas, ke mi kuŝu apud vi - kaj eĉ nuda? Ili estas multe pli hirtaj ol mi!"
- Dafniso lasis sin konvinki; li do kiel kutime ekkuŝis apud ŝi kaj longtempe restis senmova. Sciante fari nenion el tio, kion li sopiris, li fine starigis ŝin kaj ĉirkaŭprenis ŝin de malantaŭe, volante imiti la virkaprojn. Sed lia embaraso nur kreskis, kaj li senespere sidiĝis kaj ekploris, ĉar li estis rilate amon eĉ pli nescia ol kaproj.
Proksime al ili loĝis najbaro nome Ĥromiso, kiu kulturis propran bienon; li jam transpasis sian junaĝon. Li havis en sia domo virinon el la urbo, junan, belan kaj pli elegantan ol la kamparaj virinoj. Ŝi nomiĝis Licenia. Tiu virino vidis Dafnison ĉiumatene pelanta ŝiajn kaprojn survoje al la paŝtejo kaj ĉiuvespere en la kontraŭa direkto. Ŝi ekdeziris havi lin kiel amanton kaj komencis logi lin per donacoj. Unufoje, kiam li estis sola, ŝi kaptis la okazon kaj donis al li ŝalmon kaj mielon en vaksokuko kaj dorsosakon el cerva haŭto. Ŝi tamen ne kuraĝis diri ion vorte, ĉar ŝi konjektis lian amon al Ĥloa. Ŝi nome observis, ke li estas tre fidela al la knabino. Ankaŭ ŝi supozis tion per gestoj kaj ridoj, sed tiun matenon ŝi - pretekstante iri al najbarino akuŝanta - sekvis ilin kaj de embusko vidis ĉion, kion ili faris. Eĉ ne la larmoj de Dafniso restis nerimarkataj de ŝi. Kompato al la nesperta paro kaptis ŝin; ŝi elpensis oportunan metodon por helpi ilin kaj samtempe satigi sian propran deziron, uzante la jenan ruzon.
La sekvan tagon ŝi denove ŝajnigis, ke ŝi vizitos la naskontinon, kaj montris sin tute malkaŝe apud la kverko, kie sidis Dafniso kaj Ĥloa. Lerte imitante maltrankvilan virinon, ŝi kriis: "Ho, savu min, Dafniso! Aglo forportis la plej belan el miaj dudek anseroj. Sed levinte tiel pezan ŝarĝon, li ne havis forton por flugi al sia alta nestoroko - li falis kun la ansero en tiun ĉi arbaron.
Tial mi je la Nimfoj kaj je Pajno petas vin: iru kun mi en la arbaron - ĉar sola mi ne kuraĝas iri - kaj helpu al mi savi la anseron. Ne permesu, ke la nombro malpliiĝu! Eble vi povos mortigi la aglon mem, tiel ke ĝi ne plu forrabos de vi ŝafidojn kaj kapridojn. Certe Ĥloa volas gardi dume la bestojn - la kaproj ja ĉiuj konas ŝin, ĉar ŝi ĉiam estas kun vi".
Dafniso nenion suspektis; li tuj leviĝis, prenis sian bastonon kaj sekvis Licenian. Ŝi kondukis lin kiel eble plej malproksimen for de Ĥloa. Alveninte al la plej densa parto de la arbaro, ŝi instigis lin sidiĝi apud fonto kaj diris: "Dafniso, vi amas Ĥloa. Tion mi eksciis sonĝe per la nimfoj. En la hieraŭa nokto ili rakontis al mi pri viaj larmoj kaj admonis al mi savi vin, instruante al vi la agojn de amo. Tio ne estas kisoj, nek ĉirkaŭbrakoj, nek kion faras la virŝafoj kaj virkaproj, sed estas eĉ pli dolĉaj kaj agrablaj saltoj kaj kliniĝoj, ĉar ili daŭras pli longe. Do, se vi volas liberiĝi de via doloro kaj sperti la ĝojojn kiujn vi serĉas, fariĝu mia lernema disĉiplo! Ĉar mi, obeante al la komando de la nimfoj, volas instrui tion al vi".
Je tiuj vortoj Dafniso pro nura ĝojo ne povis deteni sin. Estante kampara paŝtisto juna kaj ardanta, li ĵetis sin ĉe la piedoj de Licenia kaj petegis, ke ŝi kiel eble plej baldaŭ instruu al li la arton. Kaj ĉar li kredis lerni iun grandan kaj diinspiritan sekreton, li promesis donaci al ŝi kapridon kaj fromaĝojn de nova lakto, fine eĉ kaprinon. Kiam Licenia per tio trovis, ke li estas ankoraŭ pli naiva ol ŝi supozis, ŝi komencis instrui lin en jena maniero. Ŝi igis lin sen preparoj eksidi proksime al ŝi kaj kuŝiĝi sur la tero. Post tio ŝi rimarkis, ke li jam estas potenca kaj svelanta pro deziro. Tiam ŝi levis sin iom kaj mem ŝovis sin sub lin, lerte konduktante lin sur tiun vojon, kiun li ĝis tiam vane serĉis. Poste ŝi lasis al li fari la reston, ĉar la naturo mem inspiris lin.
Post la leciono de amo Dafniso, ankoraŭ paŝtiste naiva, volis kuri al Ĥloa por tuj praktiki tion, kion li lernis, kvazaŭ timante, ke li forgesos la arton se li malrapidos. Sed tiam Licenia retenis lin, dirante: "Ankaŭ jenon vi devas lerni, Dafniso. Mi jam estas virino, kaj al mi tiun ĉi fojon okazis nenio nova, ĉar jam antaŭ longe alia viro instruis tion al mi, prenante kiel prezon mian virgecon. Sed kiam Ĥloa kun vi luktos tiun lukton, ŝi krios kaj ploros kaj kuŝos en multa sango kvazaŭ mortigita. Tamen ne timu la sangon, kaj kiam vi estos persvadinta ŝin, konduku ŝin al tiu ĉi loko, por ke neniu aŭdu ŝin, se ŝi krios, kaj neniu vidu ŝin, se ŝi ploros, kaj ŝi lavu sin en la fonto, se ŝia sango fluos. Kaj ne forgesu, ke mi antaŭ Ĥloa faris vin viro!"
Konsilinte tion Licenia foriris al alia parto de la arbaro, daŭre ŝajnigante serĉadi la anseron. Dafniso pense konsideris tion, kion ŝi estis dirinta, kaj ne plu sentis la antaŭan fervoron. Li ne kuraĝis postuli pli de Ĥloa ol kisojn kaj ĉirkaŭbrakojn, volante ke ŝi nek kriu kiel pro malamiko, nek ploru kiel suferanto, nek sangu kiel mortigito. Ĉar liaj spertoj antaŭ nelonge igis lin timi la sangon: sango ja devenas nur de vundo. Decidinte ĝui nur la kutimajn plezurojn kun ŝi, li eliris el la arbaro. Kiam li venis al la loko kie ŝi sidis plektante violkronon, li mensoge deklaris ke li tiris la anseron el la ungoj de la aglo. Poste li ĉirkaŭbrakis kaj kisis ŝin, kiel li faris kun Licenia en ilia ĝuado. Ĉar tiom estas sendanĝere. Ĥloa fiksis la kronon sur lian kapon kaj kisis liajn harojn, kiujn ŝi trovis pli bonodoraj ol violoj. Fine ŝi tiris el sia sako pecon de fruktokuko kaj kelkajn panojn, kiujn ŝi donis al li por manĝi. Dum li manĝadis la panon, ŝi el lia buŝo forprenis pecetojn, bekumante kiel birdido.
Jen via ŝanco por partopreni FESTOn senpage kiel muzikisto!
Ĉu vi aĝas malpli ol 30, ĉu vi ludas aŭ kantas (amatore aŭ duonprofesie), ŝatas muzikumi, volas pluspertiĝi pri muziko kaj pasigi semajnon kun aliaj muzikŝatantoj? Partoprenu FESTOn kaj ĝuu mirindan muzikan etoson en Esperantujo!
FESTO ricevis subvencion el FraGeJo (Franc-Germana Junulara Oficejo – OFAJ – DFJW) por venigi franc- kaj germanloĝantojn al FESTO kaj partopreni en tre muzikema projekto! Kiel partoprenanto, vi havos la ŝancon ricevi trejnadon pri DĴ-umado, soninĝenierado, muzikeldonado, ĥoruso kaj instrumentmuzikumado (piano, gitaro ktp) el profesie spertaj junuloj kaj famaj esperantaj muzikistoj kiel Platano, Flo kaj Gijom. Vi estos gvidita de ili por krei novajn kantojn en Esperanto kaj muzikumi por spertiĝi grupe.
Je la fino de la semajno, ĉiuj partoprenantoj havos la eblon koncerti sur la granda scenejo! Se tiu projekto interesas vin, nepre proponu vian kandidatiĝon kaj plenigu la formularon.
Kontraŭ partopreno en la projekto kaj surloka deĵorado kiel helpanto, vi ricevos senpagan aliĝon al FESTO (loĝadon, veganajn manĝojn kaj programkotizon) de la 17-a ĝis la 24-a de aŭgusto 2025.
Se vi havas demandojn, alskribu nin al info@esperanto-jeunes.org aŭ per Telegramo!
1. Antaŭ 20 jaroj mortis Fernando de Diego de la Rosa (1919-1933-2005), hispana tradukisto, redaktoro kaj esperantisto, loĝinta en Venezuelo kaj Pollando; unu el la plej elstaraj Esperanto-tradukistoj (“Cigana romancaro” de F. García Lorca, 1971; “La inĝenia hidalgo Don Quijote de la Mancha” de M. Cervantes, 1977; “Boule de suif” de G. Maupassant, 1982; “D-ro Jekyll kaj S-ro Hyde” de R. Stevenson, 1985; “La familio de Pascual Duarte” de C. J. Cela, 1985; “Sentempa simfonio: Poem-antologio hispana”, 1987; “Norda odiseado kaj aliaj rakontoj ”de J. London, 1988; “Drolaj rakontoj” de H. Balzac, 1989; “Cent jaroj da soleco” de G. García Márquez, 1992; “La oldulo kaj la maro” de E. Hemingway, 1996 k. a.); aŭtoro de “Pri Esperanta tradukarto” (1979), “Nuevo método de Esperanto para clases y autodidactas” (1982), “Pri literatura kritiko” (1984), “Gran Diccionario Español-Esperanto” (2003). Kunaŭtoro de Literatura Manifesto ’87; laŭreato de la OSIEK-premio (1997, pro la traduko de “Cent jaroj da soleco”), honora membro de UEA (1993).
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 70-72).
3. Antaŭ 105 jaroj naskiĝis Nicolina Gabrielli (1920-1955-2016), itala ĵurnalistino, verkistino, eldonistino kaj esperantistino konata en Esperanto kiel Lina Gabrielli kaj Lina Trenner Gabrielli; aŭtorino de sep beletraj libroj en Esperanto: “La kombilo” (1962), “Bill kaj Lazuraj Okuloj: aŭ du kuleretoj da ĉielo” (Kun A. Goldoni, 1964), “Karnavalo” (1973), “Ni devas vivi” (Kun K. Walraamoen, 1974), “La ĝardeno de la urbestro” (1978), “Vivendo” (1979), “Nuancoj” (Kun K. Szczurek, 1980) kaj de kvin tradukoj. Ŝi eldonis, plejparte kun la eldonmarko Plejado, kvardekon da libroj, inter kiuj, krom ŝiaj propraj verkoj, estis la kvarvoluma preskaŭ milpaĝa antologio “Tra la parko de la franca poezio”, kiun kompilis, tradukis kaj komentis G. Waringhien; honora membro de UEA (2001).
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 99-100).
3. Antaŭ 15 jaroj mortis Umesao Tadao (1920-1945?-2010), japana kultura antropologo, iniciatinto kaj direktoro de la Japana Nacia Muzeo de Etnologio, kaj esperantisto, Esperanto-instruisto, aŭtoro de “La spirito de Esperanto” (1983), “Sepdek sep ŝlosiloj por la japana civilizacio” (1987) kaj de la japanlingva esearo “Miaj travivaĵoj en Esperantujo” (1994), kuntradukinto de “Vivo de Zamenhof” de E. Privat en la japanan (1965); membro de la Honora Patrona Komitato de UEA.
11. Antaŭ 80 jaroj naskiĝis Vilmos Benczik (1945-1959-2021), hungara instruisto, literaturisto, tradukisto, eldonisto kaj esperantisto; redaktoro de “Hungara Vivo” (1976-90), direktoro de la libroeldonejo de HEA en kiu sub lia direktado aperis 138 Esperanto-libroj; kompilinto kaj redaktinto de pluraj kolektivaj verkoj, i.a.: “25 jaroj: Antologio de belartaj konkursoj ”(kun W. Auld, 1977), “Baza Literatura Krestomatio” (1979), “Hungara antologio” (1983), “Baza legolibro por komencantoj” (1986), “Lingva arto. Jubilea libro omaĝe al William Auld kaj Marjorie Boulton” (1999), aŭtoro de pluraj artikoloj, recenzoj, antaŭ- kaj postparoloj (kelkaj el ili aperis en lia esearo “Studoj pri la Esperanta literaturo”, 1980), tradukanto; prezidanto de HEA (1990-92), komitatano de UEA (1980-86), prezidanto de la juĝkomisiono de Belartaj Konkursoj de UEA (1986-2002), membro de la Akademio de Esperanto (2001-21); honora membro de UEA (2016).
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 32-34) kaj en la intervjuo kun Vilmos Benczik.
14. Antaŭ 75 jaroj naskiĝis Gianfranco Molle (1950-1975-2018), itala muzikinstruisto, kanzonisto kaj esperantisto, kies kantoj, gitare akompanitaj de li mem, estas registritaj en ses liaj albumoj: “La vojo” (1976), “Horo da opozicio” (1978), “Kontakto” (1979), “La Poezio de la Patrolo” (1980), “Baf!” (1985), “La Fiŝkaptisto” (2007), en kelkaj kolektoj kaj en “Esperanta Songazeto”.
15. Antaŭ 70 jaroj naskiĝis Jouko Lindstedt (1955-1969- ), finna lingvisto kaj esperantisto; aŭtoro de pluraj artikoloj kaj recenzoj aperintaj en libroj kaj gazetoj, kunaŭtoro kaj redaktoro de la “Hejma vortaro” (1999), redaktoro de “Planlingvistiko” (1981-83); prezidanto de la estraro de la Fondumo Esperanto (2001- ), membro de la Akademio de Esperanto (1998-2025); kunverkinto de la Manifesto de Raŭmo (1980); laŭreato de la titolo “La Esperantisto de la Jaro 2000” (kun H. Bakker kaj M. La Torre); patro de tri denaskaj esperantistoj.
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 179-180).
16. Antaŭ 165 jaroj naskiĝis Félicien Menu de Ménil (1860-1901-1930), franca diplomato, komponisto kaj esperantisto; aktiva propagandisto de Esperanto kaj aŭtoro de pluraj artikoloj, redaktoro de “La Revuo” (1906-14) kaj “Franca Esperantisto” (1908-12), aŭtoro de “Les préjugés contre l’Espéranto” (1908) kaj “Muzika Terminaro” (1908), komponinto de muziko por pluraj Esperanto-kantoj, i.a., por la Zamenhofa poemo “La Espero”, kiu iĝis la himno de Esperanto; membro de la Lingva Komitato (1914-30).
25. Antaŭ 50 jaroj (1975) en Kopenhago komenciĝis la 60a Universala Kongreso de Esperanto, la unua UK post la “Hamburga Puĉo” en 1974.
25. Antaŭ 25 jaroj (2000) en Tel-Avivo komenciĝis la 85a Universala Kongreso de Esperanto, la unua UK en Israelo.
26. Antaŭ 138 jaroj (1887) en la presejo de Ĥaim Kelter aperis la “Unua libro” de Lazarj Markoviĉ “Ludoviko” Zamenhof – la naskiĝdato de Esperanto.
• Legu pli en la artikolo “La unua libro” de Aleksander Korĵenkov ĉe https://sezonoj.ru/2020/07/unua.
27. Antaŭ 80 jaroj naskiĝis Tazio Carlevaro (1945-1957- ), svisa kuracisto, psikiatro, psikoterapiisto, interlingvisto, idisto, esperantisto kaj konanto de pliaj planlingvoj; prezidanto de la kooperativo de Literatura Foiro (1980-85), kunaŭtoro de “Esperanto en perspektivo” (1974), aŭtoro de “Eseo pri Ido” (1976), “Esperanto aŭ Interlingua? ”(1977), “Sociopsikologio kaj grupodinamiko de la Esperanto-movado” (1977), “Che cos’è l’Esperanto” (1985), “Per costruire una lingua. Manuale d’interlinguistica” (1993), “Bibliografio di Ido” (kun R. Haupenthal, 1999), Cxu Esperanto postvivos la jaron 2045? (1999) k. a.; honora membro de SES (2019).
31. Antaŭ 30 jaroj (1995) en Serovo apud Sankt-Peterburgo komenciĝis la 51a Internacia Junulara Kongreso de TEJO, la unua IJK en Ruslando kaj eksSovetunio.
Aleksander Korĵenkov
Ĉi tiu listo de jubileoj por julio 2025, kompilita de Aleksander Korĵenkov, aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/07/julio-11/
Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
Informoj en la gazetaro kaj en la sociaj retoj nuntempe svarmas, pri ĉiuj temoj, sed aparte pli multnombre pri san kaj pri la vojo al feliĉo. Ili estas tiel multaj, ke la kompatinda leganto, se li vere klopodas akurate aktualigi siajn konojn, venas al kontraŭdiroj kaj paradoksoj.
La lasta furora temo estas la fervora rekomendo, ke homoj devas esti feliĉaj kaj sanaj en... soleco! Oni argumentas, ke malgraŭ jarmila tradicio, ke homoj devas vivi grupe, familie, tribe, bande, aŭ iel simile, tamen de kelkaj jaroj oni komencis defendi la tezon, ke soleco povas esti same aŭ eĉ pli feliĉiga ol konstanta kunvivado. Tiu nova propono komenciĝis dum la pandemio de kovim-19, kiam plej multaj homoj evitis kunvivadon kaj konstatis, ke restado kun si mem estas nepre interesa sperto. Kompreneble, sola homo, sen ligiĝoj tre fortaj kun aliaj homoj, povas ĝui liberecon, starigi pli taŭgan ritmon por sia propra agado, por siaj distraĵoj, por siaj vojaĝoj kaj promenoj. Eĉ multaj personoj deklaris, ke “dormi sola” igas la liton multe pli komforta... Unuvorte, zorgi nur pri si mem estas multe pli facile kaj malpeze ol zorgi pri du aŭ pliaj personoj.
Nu, tiaj ideoj ne estas entute sensencaj. Eble ili havas iom da vero. Tamen ili estas surprizigaj, post longa asertado, fare de psikologoj kaj medicinistoj, ke socia kunvivado estas fortega elemento por pli longa kaj pli sana vivo. Nome, multaj sciencaj esploroj alvenis al la konkludo, ke homoj kun trankvila, kontentiga kvanto da geamikoj kaj familianoj, kun kiuj ili plezure kunvivas, estas pli sanaj kaj feliĉaj. Socia vivo estas same grava por la sano kiel bona dieto kaj taŭgaj korpekzercoj.
Nu, oni devas nun decidi: ĉu soleco aŭ kunvivado? Kio estas pli prudenta vivstilo?
Ĉi tiu falsa paradokso estas ekzemplo de tio, ke oni devas legi gazetarajn kaj interretajn informojn kun analizemo kaj kritikemo. Precipe se temas pri tiaj subjektivaj aferoj, kiel socia kunvivado kaj akirado de interna trankvileco.
Ni vidu.
Kompreneble, agrabla kunvivado, kun homoj, kiuj facile kaj serene dialogas, respekteme kaj bonhumore, kunsenteme kaj malfermamense, estas certe saniga kutimo. La problemo estas, ke kunvivado devas esti ne grandkvanta kaj kontinua, sed bonkvalita — kio ne estas tre ofte atingebla situacio. Se male, la kunvivado pleniĝas per kvereloj kaj ofendoj, krudaj vortoj kaj troa malkonsento, tiam la rezulto estas tute kontraŭa.
Aliflanke, soleco ne signifas izolecon. Ĉiu homo bezonas momentojn, dum kiuj li emas resti kun si mem, por ripozigi la menson, aŭskulti muzikon, legi bonan libron aŭ simple promeni kaj rigardi naturan pejzaĝon. Silento estas same necesa kiel bona dialogo. Iom da nenifarado povas bonfari al la cerbo. Ĉi tio estas tute alia afero ol izoleco, kiu trafas precipe maljunulojn, kiuj restas multajn horojn sen la kompanio de familiano aŭ zorganto.
Ĉio en la vivo postulas ekvilibron. Ne ekzistas du egalaj personecoj. Trovi sian ĝustan manieron kunvivi kun aliaj homoj rekte dependas de la kapablo koni sin mem kaj siajn internajn bezonojn. Antikvaj filozofoj jam skribis pri tio, ĉu ne?
Sekve, inter soleco kaj kunvivado... elektu ambaŭ. Kaj aldonu iom da saĝo.
Kaj jen Irano. Post Gazao, Cisjordanio, Libano, Sirio, Jemeno. Baldaŭ estos pli facile listigi la landojn kaj regnojn de Proksim-Oriento, kiujn Israelo ne bombadis en 2025. Por ĝustigi sian novan atakon, Telavivo, same kiel kutime, asertis sian "laŭrajtan memdefendon". Ankaŭ same kiel kutime, la okcidentaj regantoj papagis. "Ni reasertas, ke Israelo havas la rajton defendi sin, kaj ni ripetas nian subtenon al israela sekureco (1)" reagis la ŝtatestroj kaj ĉefministroj de G7.
Tamen la faktoj ne estigas dubon. Ja Israelo estas tiu, kiu, la 13-an de junio, komencis militon, memdecide, senaverte, celante loĝejajn kvartalojn, mortigante civilulojn. Kun la permeso de Usono, kiu tiam estis traktanta kun Teherano. "Permesi al la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu ataki Iranon, en la momento mem, kiam usonaj senditoj estis traktantaj kun Teherano, igas la usonan prezidanton same malmeritanta fidon, kiel Al Capone aŭ Joaquin "El Chapo" Guzmán", konstatas la ĵurnalisto David Hearst (2). Telavivo asertis, ke ĝi prevente agis, kontraŭ "tujan" atakon, kiun nur perfortaĵo povis malebligi. Sed "simple, ne ekzistas iu ajn rimedo por kredeble aserti, ke Irano estis tuj atakonta Israelon per atombombo, kiun ĝi ne eĉ posedas (3), rimarkigas la ĵuristo Marko Milanović. Antaŭ ol uzi armilojn, Israelo disponis multajn jurajn kaj diplomatiajn elektojn. Lastinstance, ĝi povis peti de Konsilio pri sekureco de Unuiĝintaj Nacioj laŭleĝan permeson uzi perforton. Do, laŭ la internacia juro, ĝia atako de la 13-a de junio egalas agreson.
Same pri la usonaj bombadoj de tri iranaj nukleaj centroj. S-ro Netanjahu de preskaŭ tridek jaroj provis enmilitigi Usonon kontraŭ Irano. Ĝi sukcesis kun la prezidanto kiu kampanjis kontraŭ la "senĉesaj militoj", kaj kiu, tri tagojn antaŭ ol ordoni sian kontraŭleĝan atakon plendis, ke oni ne atribuis al li la Nobel premion pri paco. Kiam temas pri Proksim-Oriento, la demando pri kompreni tion, kion volas Vaŝingtono estas pli kaj pli ligita al tiu pri scii ĝis kio iros Telavivo. "Dio benu Proksim-Orienton, Dio benu Israelon kaj Dio benu Usonon" cetere konkludis S-ro Trump anoncinte sian operacon, antaŭ ol sekve dekreti batalhalton.
La sinteno de Eŭropa Unio ne estas pli brila : ĝi estas tiu de lakeo de mafia superpotenco, kiu mem servas koloniiistan regnon. Eŭropo montriĝis ne nur malkapabla kondamni evidentan malobeon al internacia juro, kiun ĝi afektas defendi en aliaj okazoj, sed ĝi eĉ pravigis ĝin, redirante per la voĉo de la germana kanceliero la retorikon de "malpura laboro", kiun Israelo (kaj konsekvence Usono) atakinte Iranon konsentis fari por la tuta homaro.
Antaŭ iomete pli ol dudek jaroj, Francujo estis aplaŭdita de plimulto de la monda loĝantaro. Ĝi estis tiam oponanta- kun Germanujo, Belgujo, Grekujo kaj Luksemburgio - "preventan militon" kontraŭleĝe estigitan de Usono pro imaga preteksto de iraka minaco. Kun S-ro Emmanuel Macron, tiu sendependa voĉo finas sian estingiĝon. Francujo kontraŭdiras sin mem, gestadas lasante du aŭtoritatemajn regnojn trudi siajn volojn al Proksim-Oriento, submeti per bomboj kaj malsato iujn ajn kiuj stariĝas ĝenante iliajn paŝojn.
(1) Francujo, Germanujo, Italujo, Japanujo, Kanado, Unuiĝinta Reĝlando, Usono. komuna deklaro de la 17-a de junio 2025.
(2) David Hearst, "By allowing Israel to bomb Iran, Trump is pushing Tehran
to go nuclear", 15-a de junio 2025, www.middleeasteye.net
(3) Marko Milanović, "Is Israel's use of force against Iran justified by self-defence ?", Blog of the European Journal of International Law, 13-a de junio 2025, www.ejiltalk.org
La decido pri la venontjara Universala Kongreso estis farita lastmomente, sen ajna publika diskuto aŭ eĉ anticipa informado al la komitato de UEA. Neniam antaŭe du sinsekvaj kongresoj okazis geografie tiel proksime unu al la alia, kaj neniam post Hamburgo 1974 oni tiel malfrue anoncis la kongresurbon.
La distanco inter la kongresurboj de 2025 kaj 2026 estas rekorde mallonga. Mapo: Google Earth.
Dum multaj jaroj validis praktiko, laŭ kiu la kongresurboj de venontaj Universalaj Kongresoj estu anoncitaj almenaŭ du jarojn anticipe. Laŭ la kongresa regularo tiun anoncon la estraro principe faru eĉ tri jarojn antaŭe, kvankam tio ne ĉiam okazis.
La loko kaj dato de la ĉi-jara kongreso en Ĉeĥio estis anoncitaj iom malfrue, en marto 2024, do malpli ol unu kaj duonan jaron antaŭ la kongreso. Poste krome la dato de la kongreso estis ŝanĝita en novembro 2024, do ok monatojn antaŭ la kongreso mem.
Pri la venontjara kongreso longe mankis ajna informo, kaj la 7-an de junio komitatano James Rezende Piton publike demandis al la estraro, kaj aparte al vicprezidanto Fernando Maia, ĉu iĝis pli malfacile trovi esperantistojn pretajn aranĝi Universalan Kongreson. Li atentigis, ke la antaŭa praktiko de pli frua anonco helpis krei “etoson de estonteco” kaj instigi esperantistojn partopreni en postaj kongresoj.
Vicprezidanto Fernando Maia trovis la demandon grava kaj promesis respondi “en la venontaj tagoj”. Intertempe jam finiĝis junio, sed respondo ne venis. En la 29-a de junio tamen ja aperis informo pri la sekva kongresurbo: la Universala Kongreso en 2026 okazos en Graz, Aŭstrio.
– Preskaŭ la sama loko kiel ĉi-jare, ŝajne belorusa anonimulo tuj komentis en la Telegram-kanalo de TEJO.
Efektive Aŭstrio estas najbaro de la ĉi-jara kongreslando Ĉeĥio, kaj la distanco inter la du kongresurboj estas nur 250 kilometroj. Ŝajne neniam en la historio de Esperantujo du sinsekvaj Universalaj Kongresoj estis aranĝitaj tiel proksime unu al la alia – se ne konsideri la jarojn 1939 kaj 1947, kiam la lasta antaŭmilita kaj unua postmilita kongresoj okazis en la sama urbo, Berno en Svisio.
La ĝisnunan rekordon pri la plej proksimaj kongresurboj en sinsekvaj jaroj havis Hamburgo kaj Kopenhago. Tio estis kriza solvo, ĉar ĝis la kongreso en Hamburgo 1974 mankis kandidato, sed fine Kopenhago invitis la kongreson.
Evidentas, ke ankaŭ ĉi-foje ĝis la lasta momento mankis taŭgaj kandidatoj, ĉar en loka raporto pri la ĵusa Aŭstria Esperanto-kongreso eblas legi, ke oni tie diskutis pri la ideo inviti Universalan Kongreson en 2027 por festi diversajn centjarajn jubileojn. Poste respondeculoj de la firmao E@I laŭ la raporto konvinkis la aŭstrojn inviti la kongreson jam por la venonta jaro:
Kaj – unua sukceso – eĉ dum la kongreso, la ĉefaj organizantoj de tiuj mondaj kongresoj, kiuj partoprenis la Graz-an kongreson kaj riĉigis ĝin per giganta librotablo plena de internacia Esperanto-literaturo kaj nefikciaj libroj el la tuta mondo, demandis ĉu Graz ankaŭ povus imagi gastigi la Mondan Kongreson en 2026 anstataŭ 2027.
La Aŭstria kongreso okazis de la 9-a ĝis la 11-a de majo.
Tia lastmomenta ĉasado de kongresurbo forte diferencas de antaŭaj tempoj, kiam oni diskutis ideojn kaj faris sondadojn plurajn jarojn anticipe. Ekzemple en la jaro 2001 oni elektis Pekinon kiel kongresurbon por la jaro 2004 kaj Vilnon por la jaro 2005, kio donis kaj al la aranĝantoj kaj al la kongresontoj multe da tempo por planado.
Nikola Rašić, Konstanta Kongresa Sekretario de UEA de 1988 ĝis 2003, trovas la lastmomentan decidon pri kongresurbo senprecedenca kaj ege malagrabla.
– Mi ne imagas ke io tia eblus en cirkonstancoj kiam UK estis profesie organizata. UEA nun funkcias ŝajne pli virtuale ol reale, kaj la kongresoj ĉiukaze jam ege ŝrumpis. Tio ĉi estas nur ekstra bato, tre bedaŭrinda.
Li ĝenerale trovas la evoluon de UEA dum la lastaj jaroj katastrofa:
– Mi fakte miras ke ankoraŭ io ajn funkcietas.
Francisco Javier Moleón, eksa oficisto de UEA, pridubas, ĉu UEA saĝe faris, fordonante sian kongresan fakon al ekstera firmao.
– Juĝu mem: krom la subita kaj katastrofa ŝanĝo de la dato de la ĉi-jara UK, UEA ne plu respektas eĉ sian progran kongresan regularon, bazan dokumenton de la asocia vivo.
Laŭ la regularo la estraro regule informu la komitaton pri la planoj por la estontaj Universalaj Kongresoj, sed tio ne okazis.
– Certe multaj komitatanoj eksciis nur nun pri la venontjara UK en Aŭstrio.
Laŭ la regularo la ĉefa administrado kaj librotenado de UK estu prizorgata en la CO. La unuan skizon de la buĝeto ellaboru Konstanta Kongresa Sekretario (KSS), kiu prezentu ĝin al la Direktoro de la CO, li atentigas.
– Ne plu ekzistas KKS nek direktoro de la CO. Kaj la nesuperebla blago de la jaro: “Principe la Estraro decidas minimume tri jarojn antaŭe pri la okazigo de UK en difinita lando”. Ne ridigu min.
Kompreneble tre povas esti, ke spite la panike lastmomentan decidon, Graz montriĝos modela kongresurbo, des pli ke tie loĝas Clemens J. Setz, kiu tradukis Auld al la germana, kaj ke la lokaj aktivuloj spite la malfruan ekon bone elturniĝos pri la organizado.
Same povas esti, ke oni efektive elektis la kongresurbon inter pluraj alternativoj – sed ni bedaŭrinde nenion scias pri tiuj eventualaj alternativoj, nek pri la kialoj, pro kiuj estis elektita ĝuste Graz.
La unua azia IJK en pli ol jardeko, IJK 2025, tre baldaŭ venos! Ni apenaŭ povas atendi ĉi tiun certe neforgeseblan sperton.
Ni volas regali ĉiujn kongresanojn per bela kaj emociplena filmeto, kiu ankaŭ restos kiel memoraĵo pri la kongreso por la estonteco! Kaj ni invitas vin kontribui al nia iniciato: ni volas kunigi viajn atendojn, bondezirojn kaj atendojn al la kongreso kaj prezenti ilin dum la malferma ceremonio.
Jen via okazo esti parto de historio! Ne gravas ĉu vi partoprenos la kongreson aŭ ne, aŭ ĉu vi estas TEJO-membro aŭ ne. Ni volas aŭdi vian voĉon kaj vidi vian entuziasman vizaĝon pri nia venonta kongreso.
Kion vi povas diri
Ni deziras, ke la plejmulto estu parto de ĉi tiu spertiga renkontiĝo. Do, ni petas vin sendi viajn salutvortojn aŭ respondi al unu el la jenaj demandoj (aŭ similaj):
Kion vi plej antaŭĝojas pri IJK 2025?
Kion vi volas malkovri aŭ sperti en Indonezio?
Ĉu estas iu manĝaĵo, loko, kulturaĵo, kiun vi deziras sperti aŭ provi?
Kiun konsilon vi deziras doni al homoj, kiuj partoprenos en IJK la unuan fojon?
Ĉu vi estas de Indonezio aŭ iam vizitis ĝin? Kion vi konsilus, ke kongresanoj nepre faru aŭ provu en Indonezio?
Aŭ se vi ne povos partopreni: Ĉu vi volas sendi viajn bondezirojn al la ĉeestantoj? Estas via momento!
Same kiel en pasintaj UK-oj okazos en Brno (Burno) la Faka Forumo, dum kiu Fakaj Asocioj povos prezenti siajn aktivecon kaj perspektivojn por estonta agado kaj kunlaboro. Aparta temo por la ĉi-jara Faka Forumo estos la sinprezentado de Fakaj Asocioj en la Almanako, kiun UEA iniciatas anstataŭ la Jarlibro, lastfoje aperinta en 2018. Por ebligi bonan planadon de la evento, reprezentantoj de Fakaj Asocioj kiuj intencas partopreni, bv. informi la estraranon pri Scienca kaj Faka Agado, Amri Wandel, ĉe amri@huji.ac.il.
Dum la UK en Brno okazos ankaŭ disdono de Premio Pirlot, por la plej bonaj sciencaj libroj eldonitaj en la lastaj jaroj, kiu estas organizita ĉiun duan jaron de Akademio Internacia de la Sciencoj (AIS). Lastfoje ĝi estis disdonita en 2023 en Torino.
La limdato por proponoj estis plilongigita ĝis la 15-a de julio.
Krom la limdato, ankaŭ la sumoj de Premio Pirlot estis modifitaj: la unua premio estos 500 eŭroj, la dua – 300 kaj la tria – 200 eŭroj. La ĉi-jara konkurso estas dediĉita al la memoro de Renato Corsetti, kiu servis kiel sekretario de la Premio ekde 2017.
Ĉi-jare revenos la branĉo por sciencaj prelegoj, kiu portos la nomon de Charles Power (Karlo Pov), iama KKS (1977-1982), verkisto, tradukisto kaj ŝatanto de scienco kaj sciencfikcio, kiu forpasis en aprilo 2025. La gajnintoj de la Premioj Pirlot kaj Charles Power estos publike anoncitaj en la Scienca Forumo, okazonta dum la UK en Brno (Burno), vendrede posttagmeze. Ambaŭ premioj estas aŭspiciitaj de UEA.
La nova premio Power estos aljuĝita en du kategorioj: longa prelego, kiel la prelegoj de Internacia Kongresa Universitato (IKU), kaj mallonga prelego kiel tiuj de Scienca Kafejo (SK). Povas partopreni ĉiu scienca prelego okazinta lastjare (aŭ okazonta ĝis la fino de la burna UK) en internacia E-kunveno. Por kvalifikiĝi estas bezonata anticipa prijuĝo (kiel ekzemple okazas por IKU- kaj SK-prelegoj), aŭ skriba raporto de almenaŭ du aŭskultantoj. La unua premio en ĉiu el la du kategorioj estos 300 eŭroj, la dua – 200 kaj la tria – 100 eŭroj. Proponojn por la premioj Pirlot kaj Power bv. sendi al amri@huji.ac.il ĝis la 15-a de julio.
Por la 111-a Universala Kongreso de Esperanto (UK) la Estraro de UEA elektis Aŭstrion kiel kongreslandon. La bela Graz (Graco) estos la kongresurbo.
Graz estas la ĉefurbo de la lando Stirio – de la Aŭstria Federacia Respubliko. Ĝia nomo devenas de la slovena vorto Gradec, kiu signifas “kasteleto”. Ĝi estas la dua plej granda urbo en Aŭstrio (post Vieno) kaj havas kvar universitatojn kun ĉirkaŭ 40 mil studentoj. Kun pli ol 900 jaroj de ekzisto, en 2003 Graz estis la Eŭropa Kultura Ĉefurbo. Ĝi estas listigita kiel Monda Heredaĵo de Unesko kaj Urbo de Dezajno, proponante al vizitantoj fascinan mikson de tradicio kaj novigado. Pro sia eventoplena jarkalendaro, turismaj vizitindaĵoj kaj larĝa oferto de notinda gastronomia diverseco ĝi ankaŭ estas konata kiel la Ĉefurbo de Ĝojo. Graciplena urbo.
Jam komence de 20-a jarcento estis komerca lernejo en Graz, kie oni instruis Esperanton. De tiam gastiĝis en la urbo pluraj Esperanto-eventoj, inter ili la Aŭstria Esperanto-Kongreso de 1913, 1926, 1949 (okaze de kiu la Aŭstria Poŝto eldonis poŝtmarkon kun verda stelo kaj la vorto "Esperanto") kaj 2024. Ankaŭ la Internacia Junulara Kongreso de 1970 kaj la Jubilea Esperanto-Konferenco de 1987 (dum kiu Ivo Lapenna proklamis la malfondon de Neŭtrala Esperanto-Movado). Intertempe la Esperanto-klubo de Graz estas inter la plej aktivaj de Eŭropo. En 2023 aperis oficiala 42-paĝa gvidilo de la urbo en Esperanto. Tiu gvidilo estas internacie senpage mendebla ĉe la Turisma Oficejo de la regiono Graz, pri kio raportis UEA.facila (https://uea.facila.org/loke/graz-r75). Graz havas Zamenhof-Esperanto-Objekton (ZEO-n), placon nomitan laŭ Esperanto: Esperantoplatz.
Entute vigla kaj turisma urbo, kun unika strukturo por vizitantoj kaj tradicia kaj aktuala Esperanto-movado. Tial UEA decidis akcepti la inviton de Aŭstria Esperanto-Federacio (AEF) kaj de la loka klubo por kongresi en Graz en 2026 – pro kies invito UEA ankaŭ kore dankas. Ĉu ankaŭ vi partoprenos? La 111-a UK estas planata por okazi de la 1-a ĝis la 8-a de aŭgusto 2025. UEA rezervos specialan rabatitan kotizon por tiuj, kiuj aliĝos dum la 110-a UK tre baldaŭ okazonta en Brno, Ĉeĥio. Reta aliĝilo por la 111-a UK aperos poste. Se vi ankoraŭ ne aliĝis al 110-a UK, ne maltrafu la okazon facile aliĝi per nia reta aliĝilo.
La geabonantoj de Panoramo de la Granda Insulo konstatos ke la junia numero de nia gazeto estas pli dika pro la aldono de la Suplementoj por niaj ferioj : ni ĉiĉeronos vin tra la regiono Zafimaniry. Sed estas interese legi ankaŭ pri la vera signifo de nia sendependeco. Ni traktos ankaŭ i.a. temon pri la krokodila oleo, kiun tre uzas Malagasoj por diversaj aplikadoj. Karaj, ni rendevuos por la venonta septembro. La jarabono ne ŝanĝiĝis : 30 € (pagebla per « fidi-d » ĉe UEA aŭ per Paypal rekte al la redaktoro). Ĝuindajn feriojn al vi ĉiuj !
La unua azia IJK en pli ol jardeko, IJK 2025, tre baldaŭ venos! Ni apenaŭ povas atendi ĉi tiun certe neforgeseblan sperton.
Ni volas regali ĉiujn kongresanojn per bela kaj emociplena filmeto, kiu ankaŭ restos kiel memoraĵo pri la kongreso por la estonteco! Kaj ni invitas vin kontribui al nia iniciato: ni volas kunigi viajn atendojn, bondezirojn kaj atendojn al la kongreso kaj prezenti ilin dum la malferma ceremonio.
Jen via okazo esti parto de historio! Ne gravas ĉu vi partoprenos la kongreson aŭ ne, aŭ ĉu vi estas TEJO-membro aŭ ne. Ni volas aŭdi vian voĉon kaj vidi vian entuziasman vizaĝon pri nia venonta kongreso.
Kion vi povas diri
Ni deziras, ke la plejmulto estu parto de ĉi tiu spertiga renkontiĝo. Do, ni petas vin sendi viajn salutvortojn aŭ respondi al unu el la jenaj demandoj (aŭ similaj):
Kion vi plej antaŭĝojas pri IJK 2025?
Kion vi volas malkovri aŭ sperti en Indonezio?
Ĉu estas iu manĝaĵo, loko, kulturaĵo, kiun vi deziras sperti aŭ provi?
Kiun konsilon vi deziras doni al homoj, kiuj partoprenos en IJK la unuan fojon?
Ĉu vi estas de Indonezio aŭ iam vizitis ĝin? Kion vi konsilus, ke kongresanoj nepre faru aŭ provu en Indonezio?
Aŭ se vi ne povos partopreni: Ĉu vi volas sendi viajn bondezirojn al la ĉeestantoj? Estas via momento!
La filmetoj, kiujn vi sendos estos kunmetitaj en granda video, kiun ni prezentos la dum la malferma ceremonio de IJK 2025 la 10-an de aŭgusto (dimanĉon). Poste, ni ankaŭ alŝutos ĝin en Jutubo kaj disvastigos ĝin en ĉiuj niaj sociaj retejoj, por ke ĝi atingu kiel eble plej multe da homoj.
Kiel kontribui
Registru filmeton en Esperanto kun via mesaĝo. La video estu horizontala kaj daŭru maksimume 20 sekundojn.
Alŝutu la filmeton al via preferata reta servo (Google Drive, WeTransfer, ktp.) kaj sendu la ligilon al komunikisto@tejo.org. Certigu, ke ĝi estas libere alirebla per tiu ligilo!
En via retmesaĝo, nepre skribu viajn nomon kaj landon. Ni ankaŭ dankos vin, se vi povas sendi transskribitan tekston de via parolo.
Limdato por sendi viajn videojn estas dimanĉo, la 20-a de Julio 2025. Se vi povus sendi vian kontribuon pli frue, ni estus tre dankemaj.
Ĉiuj rajtas kontribui, sendepende de aĝo, devenlando aŭ membreco en TEJO. La nura kondiĉo estas ke en via filmeto vi parolu en Esperanto!
Teknikaj rekomendoj: se vi povas, faru la filmeton en 1080p aŭ 720p-kvalito (HD). Purigu la lenson de la poŝtelefono/kamerao antaŭ komenci la filmadon kaj atentu, ke via voĉo estu bone aŭdebla. La video estu horizontala. Se via poŝtelefono/kamerao registras malpli bonkvalite, tio tute ne gravas, faru kaj sendu la filmeton ĉiukaze. Ni volas vian kontribuon je ĉiu ajn kvalito!
En vendredo, la 29-a de Junio, anoj de la Londona Esperanto-klubo (LEK) faris kiel lastan grupan eventon antaŭ la somera paŭzo, komunan piediradon tra la reĝa Parko Grenviĉo (Greenwich Park). La granda parko troviĝas sud-oriente de la urbocentro. Tra ĝi iras la Grenviĉa Meridiano, kiu havas pro konvencio la longitudon nul. Ĝi estas la linio de longitudo kiu iras tra la Observejo de Greenwich. Krom grimpado ĝis la monteto kie troviĝas la fama observejo, LEK-anoj ĝuis la varman someran veteron, panoramojn de la urbego kaj belan sunsubiron.
Por la 111a Universala Kongreso de Esperanto (UK) la Estraro de UEA elektis Aŭstrion kiel kongreslandon. La bela urbo Graz (Graco) estos la kongresurbo.
Graz estas la ĉefurbo de la lando Stirio – de la Aŭstria Federacia Respubliko. Ĝia nomo devenas de la slovena vorto Gradec, kiu signifas “kasteleto”. Ĝi estas la dua plej granda urbo en Aŭstrio (post Vieno) kaj havas kvar universitatojn kun ĉirkaŭ 40 mil studentoj. Kun pli ol 900 jaroj de ekzisto, en 2003 Graz estis la Eŭropa Kultura Ĉefurbo. Ĝi estas listigita kiel Monda Heredaĵo de Unesko kaj Urbo de Dezajno, proponante al vizitantoj fascinan mikson de tradicio kaj novigado. Pro sia eventoplena jarkalendaro, turismaj vizitindaĵoj kaj larĝa oferto de notinda gastronomia diverseco ĝi ankaŭ estas konata kiel la Ĉefurbo de Ĝojo. Graciplena urbo.
Jam komence de 20a jarcento estis komerca lernejo en Graz, kie oni instruis Esperanton. De tiam gastiĝis en la urbo pluraj Esperanto-eventoj, inter ili la Aŭstria Esperanto-Kongreso de 1913, 1926, 1949 (okaze de kiu la Aŭstria Poŝto eldonis poŝtmarkon kun verda stelo kaj la vorto “Esperanto”) kaj 2024. Ankaŭ la Internacia Junulara Kongreso de 1970 kaj la Jubilea Esperanto-Konferenco de 1987 (dum kiu Ivo Lapenna proklamis la malfondon de Neŭtrala Esperanto-Movado). Intertempe la Esperanto-klubo de Graz estas inter la plej aktivaj de Eŭropo. En 2023 aperis oficiala 42-paĝa gvidilo de la urbo en Esperanto. Tiu gvidilo estas internacie senpage mendebla ĉe la Turisma Oficejo de la regiono Graz, pri kio raportis UEA.facila. Graz havas Zamenhof-Esperanto-Objekton (ZEO-n), placon nomitan laŭ Esperanto: Esperantoplatz.
Entute vigla kaj turisma urbo, kun unika strukturo por vizitantoj kaj tradicia kaj aktuala Esperanto-movado. Tial UEA decidis akcepti la inviton de Aŭstria Esperanto-Federacio (AEF) kaj de la loka klubo por kongresi en Graz en 2026 – pro kies invito UEA ankaŭ kore dankas. Ĉu ankaŭ vi partoprenos?
La 111a UK estas planata por okazi de la 1a ĝis la 8a de aŭgusto 2026. UEA rezervos specialan rabatitan kotizon por tiuj, kiuj aliĝos dum la 110a UK tre baldaŭ okazonta en Brno, Ĉeĥio. Reta aliĝilo por la 111a UK aperos poste. Se vi ankoraŭ ne aliĝis al 110a UK, ne maltrafu la okazon facile aliĝi per nia reta aliĝilo.
Dum longa tempo oni atendis informon pri la loko de la venontjara Universala Kongreso. Kutime la kongresurbo estas konata du jarojn anticipe, sed la decido pri la venontjara kongreso venis tre malfrue. La 29-an de junio UEA fine informis, ke la UK en 2026 okazos en Graz en Aŭstrio. Ni publikigas la tekston de la gazetara komuniko senŝanĝe.
La kastela monto en Graz kun la konata horloĝturo. Foto: C.Stadler/Bwag CC BY-SA 4.0
Por la 111-a Universala Kongreso de Esperanto (UK) la Estraro de UEA elektis Aŭstrion kiel kongreslandon. La bela Graz (Graco) estos la kongresurbo.
Graz estas la ĉefurbo de la lando Stirio – de la Aŭstria Federacia Respubliko. Ĝia nomo devenas de la slovena vorto Gradec, kiu signifas “kasteleto”. Ĝi estas la dua plej granda urbo en Aŭstrio (post Vieno) kaj havas kvar universitatojn kun ĉirkaŭ 40 mil studentoj. Kun pli ol 900 jaroj de ekzisto, en 2003 Graz estis la Eŭropa Kultura Ĉefurbo. Ĝi estas listigita kiel Monda Heredaĵo de Unesko kaj Urbo de Dezajno, proponante al vizitantoj fascinan mikson de tradicio kaj novigado. Pro sia eventoplena jarkalendaro, turismaj vizitindaĵoj kaj larĝa oferto de notinda gastronomia diverseco ĝi ankaŭ estas konata kiel la Ĉefurbo de Ĝojo. Graciplena urbo.
Jam komence de 20-a jarcento estis komerca lernejo en Graz, kie oni instruis Esperanton. De tiam gastiĝis en la urbo pluraj Esperanto-eventoj, inter ili la Aŭstria Esperanto-Kongreso de 1913, 1926, 1949 (okaze de kiu la Aŭstria Poŝto eldonis poŝtmarkon kun verda stelo kaj la vorto “Esperanto”) kaj 2024. Ankaŭ la Internacia Junulara Kongreso de 1970 kaj la Jubilea Esperanto-Konferenco de 1987 (dum kiu Ivo Lapenna proklamis la malfondon de Neŭtrala Esperanto-Movado). Intertempe la Esperanto-klubo de Graz estas inter la plej aktivaj de Eŭropo. En 2023 aperis oficiala 42-paĝa gvidilo de la urbo en Esperanto. Tiu gvidilo estas internacie senpage mendebla ĉe la Turisma Oficejo de la regiono Graz, pri kio raportis UEA.facila. Graz havas Zamenhof-Esperanto-Objekton (ZEO-n), placon nomitan laŭ Esperanto: Esperantoplatz.
Entute vigla kaj turisma urbo, kun unika strukturo por vizitantoj kaj tradicia kaj aktuala Esperanto-movado. Tial UEA decidis akcepti la inviton de Aŭstria Esperanto-Federacio (AEF) kaj de la loka klubo por kongresi en Graz en 2026 – pro kies invito UEA ankaŭ kore dankas. Ĉu ankaŭ vi partoprenos? La 111-a UK estas planata por okazi de la 1-a ĝis la 8-a de aŭgusto 2026. UEA rezervos specialan rabatitan kotizon por tiuj, kiuj aliĝos dum la 110-a UK tre baldaŭ okazonta en Brno, Ĉeĥio. Reta aliĝilo por la 111-a UK aperos poste. Se vi ankoraŭ ne aliĝis al 110-a UK, ne maltrafu la okazon facile aliĝi per nia reta aliĝilo.
Necesis dek ok monatoj da masakroj de civiluloj, kaj banaligo de genocidaj paroloj plej alte en la israela ŝtato, por ke Londono, Otavo kaj Bruselo konsideru ekonomian premadon sur Telavivon. Dum ĉefministro Benjamin Netanjahu konfirmas sian intencon komplete ekregi la tuton de Gazao, la malfrua kaj nekuraĝa reago de tiuj okcidentaj potencoj frontigas la “diplomation de valoroj” al ĝiaj kontraŭdiroj.
Ekde la 7-a de Oktobro 2023 ludiĝas la plej malbona epizodo de la longa kalvaria vojo de la palestina popolo. Eĉ pli malbona ol la Nakba de 1948. Tiu araba termino signifas “katastrofon” ; ĝi aludas tion, kion oni nun konvene nomas “etnopurigo”. La nuna malfeliĉego karakteriziĝas, interalie, per genocido, kaj do necesas araba termino eĉ pli forta por nomi la mizeron kiu frapas Palestinon : karitha. Sed Israelo murdas parton de la gazaa loĝantaro sen rezigni purigadon, same en Cisjordanio kiel en Gazao. Post kiam “Gazao estos tute detruita”, deklaris la israela ministro pri financoj Bezalel Smotriĥ la pasintan 6-an de Majo ĉe konferenco organizita en la setlejo Ofra, “civiluloj estos sendataj en la sudon kaj, de tie, ili ekforiros pogrande al triaj landoj” (1).
En tiu minaco s-ro Donald Trump eble vidas feliĉan okazon por varbi siajn arabajn liganojn al aktualigita versio de la “transakcio de la jarcento” – tiu, kiun ili paŭte malakceptis en 2020 (2). Kompare al la perspektivo de etnopurigo, tiu plano, kiu establus stumpan ŝtaton baptotan “la ŝtato Palestino”, preskaŭ ŝajnas malpli granda malbono.
Sauda Arabujo tiukaze agus same kiel Barejno, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Maroko – kaj antaŭ ili Egiptujo kaj Jordanio – normaligante siajn rilatojn kun Israelon. Tio havigus al la usona prezidanto kaj al la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu sukceson pri kiu ili povus arogante fanfaroni, sed kiu fundamente finaranĝus nenion. La estonteco de Proksim-Oriento do montriĝas malgaja, akorde kun la tuto de la internaciaj rilatoj.
La internacia ordo komencis sian difektiĝon ne kiam s-ro Trump revenis al Blanka Domo. Kiel skribis la ĵurnalisto Michelle Goldberg en The New York Times : “Eĉ antaŭ la enoficiĝo de Trump, la ‘internacia ordo bazita sur reguloj' estis profunde kadukigita, ne malmulte pro la kunkulpeco de Biden pri la nuligo de Gazao” (3). Fakte, observas la sociologo Jagil Levi, “Telavivo estus sin deteninta, kiel ĝi faris pasintece, de sia lanĉado de surtera operaco, se ĝi ne estus akirinta internacian pravecon por malutili al la civiluloj de la enklavo” (4). Tio tute certe validas por la landoj povantaj ekzerci tian influon sur Israelon, do por ties ĉefa apoganto ekde la fino de la 1960-aj jaroj : Usono. Tamen, tute ne provinta moderigi sian aliancanon, Vaŝingtono engaĝiĝis kun entuziasmo (almenaŭ dum pluraj monatoj) en tiu unua milito kune aranĝata de Usono kaj Israelo, kvankam sen rekta partopreno de siaj trupoj en la bombardo de Gazao (5).
La fervora subteno de s-ro Joseph Biden al Israelo estas, antaŭ ĉio, ideologia. Eĉ pli kaze de s-ro Trump, kies unua mandato transpaŝis la limojn de tio, kio ĝis tiam konsistigis la ambaŭpartian interkonsentitan opinion en Usono. Fakte, kvankam la demokrato promesis retiriĝi de la por-israela politiko de la respublikano, li persiste daŭrigis ĝin kaj eĉ superis ĝin per sia senkondiĉa subteno de la longigita ofensivo kontraŭ Gazao.
Tio ne surprizu. Antaŭ la demokrataj kromelektoj de 2020, la ĵurnalisto Peter Beinart atentigis kontraŭ la “maltrankviliga bilanco de Joe Biden pri la afero de Israelo”. En longa kaj publike dokumentita artikolo eldonita en Jewish Currents (27-a de Januaro 2020), li eksplikis kiel, komence de la administracio de s-ro Barack Obama, kiam Blanka Domo provis premi sur s-ron Netanjahu por konservi la ŝancon de palestina ŝtato, s-ro Biden baraktis, pli ol ĉiuj aliaj usonaj respondeculoj, por defendi la israelan ĉefministron.
“Neniu helpas Israelon pli ol mi”
Meze de la israelaraba milito de 1973, s-ro Richard Nixon private deklaris al la usona juda komercisto Leonard Garment : “Mi estas cionisto. Ne necesas esti judo por esti cionisto.” Plurfoje dum sia prezidado, s-ro Biden faris la saman deklaron, publike. Unu jaron post la atako de la 7-a de Oktobro 2023, dum la genocida naturo de la ofensivo kontraŭ Gazao klare montriĝis – kiel jam substrekis eminentaj defendorganizaĵoj por homaj rajtoj – la tiama prezidanto gloris sin : “Neniu administracio helpis Israelon pli ol mia. Neniu. Neniu. Neniu (6).”
La partiemon de s-ro Biden akrigis la traŭmatan karakteron de la atako farita de Hamaso. Unue, por okcidentanoj, sentemaj al malfeliĉegoj kiuj alfrapas siajn samspecanojn, la bildoj de la atenco estigis ion, kion oni povas nomi narcisan kompaton. Kombinita kun la kulpokomplekso de la landoj de okcidenta Europo elfarintaj aŭ permesintaj la nazian genocidon de la judoj – aparte Germanujo, Aŭstrujo, Francujo kaj Italujo – tiu produktis tute novan gradon de senkondiĉa solidareco kun Israelo, ĝuste en tiu momento kiam homoj havantaj pli komune kun la nazioj ol kun iliaj viktimoj – viktimoj de rasa malamo, maldekstraj aktivuloj, ktp – gvidas ĝin.
En tiu momento mem, cetere, kiam Israelo lanĉis masivan operacon kontraŭ tre malgranda kaj dense homplena teritorio, akompanatan de deklaroj nedubebligantaj la komencon de masakro de genocidaj proporcioj. La fonto de tiu ŝajna paradokso troviĝas en partikularisma etnocentrisma aliro al la lecionoj tiritaj el la ekstermo de la judoj de Eŭropo inter 1941 kaj 1945, kontraste al universalisma, humanisma interpreto. Venkis naziismon kaj faŝismon koalicio el kiu Usono eliris eĉ pli potenca, sed tio tamen preludis novan eraon karakterizitan de superreganta ordo, en kiu la Ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj (UN) konsistigis la angulŝtonon, kaj la organizaĵo mem la centran konstruaĵon.
Gravaj progresoj efektiviĝis tiudirekten, notinde la kreado de la Internacia Kortumo (IK) – kiu anstataŭis la Konstantan Kortumon de Internacia Justico fonditan en 1922 por arbitracii malakordojn inter ŝtatoj – aŭ la plifirmigo de la internacia juro pri humanecaj aferoj per la alpreno en 1949 de la novaj konvencioj de Ĝenevo, kiuj plivastigis la militoregulojn al la sorto de civilaj loĝantaroj. Malgraŭ tio, la morto de Franklin Roosevelt en Aprilo 1945 kaj lia anstataŭigo per lia dekstrema vicprezidanto Harry Truman estis turnopunkto.
Tre rapide, plurestis tre malmulte de la ordo instalita en 1945. La malvarma milito – nome de batalo jen kontraŭ komunismo laŭ kelkaj, jen kontraŭ usona imperiismo laŭ aliaj – fariĝis la preteksto de ĝeneraligita malestimo de la Ĉarto de UN. Precipe en Usono. Atlantikisma liberalismo anstataŭis simplan liberalismon. En la 1990-aj jaroj, la disrompiĝo de la sovetia bloko aperis al la kontraŭularo kiel grava ideologia venko, kaj plie kiel radikala ŝanĝiĝo de la tutmonda ekvilibro de fortoj.
Vaŝingtono volis kapti tiun ŝancon por reorganizi la mondon. Dum tiu momento de unika superreganta internacia potenco, ĝi koncedis kelkajn sukcesojn al la “idealismaj” klopodoj transformi la “novan mondordon” al “kosmopolita demokratio”. Tiuj manifestiĝis parte, en 2002, per la kreado de dua internacia juĝorgano, la Internacia Pun-Kortumo (IPK), kies specialaĵo estis persekutado de individuoj pro kvar specoj de krimoj : genocido, krimoj kontraŭ la homaro, militkrimoj, kaj agresado. Aliparte, la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj alprenis je la 16-a de Septembro 2005 la principon de “protekto-respondeco” (R2P, laŭ inicialoj de la anglalingva “responsibility to protect”). Transcendante la suverenecon de ŝtatoj, tiu permesas “kolektivan decidan agadon, per perado de la Konsilio pri Sekureco, konforme al la Ĉarto, notinde je ties ĉapitro sep, tiel kiel taŭgas laŭ ĉiu aparta kazo kaj, se konvene, kunlabore kun la kompetentaj regionaj organizaĵoj, kiam pacemaj rimedoj montriĝas neadekvataj kaj naciaj aŭtoritatoj ne manifeste certigas la protektadon de siaj loĝantaroj kontraŭ genocido, militkrimoj, etnopurigado kaj krimoj kontraŭ la homaro.”
Antaŭ la nova starigo de tiuj juĝopovaj instancoj, Usono jam inaŭguris serion de “homamaj intervenoj” en Korno de Afriko kaj poste en Balkanoj (7). Ĝi insistis, ke oni kvalifiku la masakron de la bosnoj faritan de serbaj fortoj kiel genocidon, kvankam ĝiaj amplekso kaj intenseco paliĝas hodiaŭ kompare kun tiuj de la hekatombo en Gazao.
Sed, kontraŭdirekte al la intencoj tiam deklaritaj de ĝi, Vaŝingtono engaĝiĝis pri praktiko de internaciaj rilatoj kiu baldaŭ provokis alian malvarman militon. Anstataŭ forsolviĝi post la malapero de Varsovia Pakto, Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) plilarĝiĝis al kreskanta kvanto da ŝtatoj antaŭe ligitaj al Moskvo, inkluzive de eksaj sovetiaj respublikoj. Komenciĝis senprecedenca fazo de kolektivaj militaj intervenoj, tiam kiam Usono kuntrenis siajn aliancanojn en la unuan grandan malobservon de la internacia laŭleĝeco depost 1990 : la militon de Kosovo en 1999, efektivigitan per ĉirkaŭpaŝado preter la Konsilio pri Sekureco por eviti la rusan kaj ĉinan vetoojn. Kiel efemera estis tiu “nova monda ordo”… (8)
Ĉu neniu “protekto-respondeco” ?
Dum la konferenco de Romo, en 1998, kaj Usono kaj Israelo voĉdonis kontraŭ alpreno de la statuto de IPK. Ĝin ili poste subskribis, sed ne ratifis. Kontraŭe, ili retiriĝis de ĝi : la usonanoj en 2002, kiel necesaĵo antaŭ ilia invado de Irako, kiu estis ilia dua granda malobservo de internacia laŭleĝeco depost 1990 ; kaj Telavivo post multobligi siajn malobservojn de la internacia humaneca juro per subpremado de la dua intifada ekde 2001. La “milito kontraŭ terorismo” – tiu komuna flago, sub kiu la administracio de s-ro George W Bush kaj la registaro de Ariel Ŝaron kondukis siajn ofensivojn – tiel anstataŭis kontraŭkomunismon kiel senkondiĉan rajtigilon por subpremi la principojn de internacia ordo.
La protekto-respondeco, siaparte, ĉefe utilis por pravigi la intervenon kontraŭ Libio kondukitan de Usono, Unuiĝinta Reĝlando kaj Francujo en 2011. Tiu rapide transpasis la mandaton de la rezolucio de la Konsilio pri Sekureco, alprenitan post sindeteno de Moskvo kaj Pekino. La precedenco helpis estigi pravan malfidon pri instrumentigo de la “protekto-respondeco”. Oni do ne turnis sin al ĝi ĉe postaj kazoj de grandskalaj masakroj, notinde en Sirio.
Pri la aktuala genocido en Gazao, jen la okcidentaj potencoj flankenigis la protekto-respondecon. Pli ĝenerale, la tuta konstruaĵo de la internacia ordo frakasiĝas. La proceduroj engaĝitaj kontraŭ Israelo kaj ĝiaj gvidantoj ĉe IK kaj IPK – du pilieroj de tiu konstruaĵo – kaj la negativaj reagoj kiujn ili estigis ĉe pluraj okcidentaj potencoj finis la senkreditigon de ĝiaj liberalemaj pretendoj. Tiun senkreditigon pli fortigas la malsamaj reagoj al la eldono de arestordonoj fare de IPK kontraŭ s-roj Vladimir Putin – la 17-an de Marto 2023, sekve de la invado de Ukrainujo – kaj Netanjahu la 21-an de Novembro 2024 (9).
Cetere, per ilia apogado de la krimaj agoj de la reganta koalicio en Israelo, la registaroj, plej multaj okcidentaj politikaj partioj kaj intelektuloj banaligas iom pli la ekstreman dekstron de siaj landoj kaj validigas la maskadon de ties judofobio instigitan de s-ro Netanjahu ekde pluraj jaroj (10). La “nova antisemitismo”, atribuita amase al islamanoj kaj al tiuj kiuj defendas ilin aŭ kritikas Israelon, efektive prezentas la eblecon senpekigi la radikalajn dekstrojn, same en Eŭropo kiel en Usono, de sia malamo de la judoj, ĉu pasintece ĉu nuntempe. Kaj esti en akordo kun ili pri denuncado de la “veraj” komunaj malamikoj. Ĝi favoras indiferentecon pri la palestina suferado kaj kondukas al negado de la realeco de genocido. La okcidentaj liberaluloj alprenantaj tiajn kondutojn malnobligas eĉ pli sian politikan tradicion. Ili do fosas sian propran tombon.
La okcidenta liberalismo senkreditiĝas. La fortoj de la radikala dekstro progresas meze de la Atlantika Alianco, eĉ en la du bastionoj de rezistado al la Akso-potencoj dum la dua mondmilito : Usono kaj Unuiĝinta Reĝlando. Post la malvarma milito, la provo revivigi la internacian ordon mizere malsukcesis, ne pro la potenciĝo de la ekstrema dekstro – kio okazis poste, sur fundamento de tiu bankroto – sed pro la nekohereco kaj hegemonia aroganteco de la subtenantoj mem de liberala atlantikismo. Tiu ordo bankrotas. La okcidenta aprobo de genocido en Gazao estas la fina najlo en ĝian ĉerkon. La okcidenta promeso pri regado de la juro, farita unuafoje en 1945 kaj renovigita en 1990, fiaskas neripareble.
(10) Vidu Grégory Rzepski, “Avec des amis comme ça…”, Manière de voir, n-ro 199, “L'antisémitisme et ses instrumentalisations”, Februaro-Marto 2025 ; vidu ankaŭ Serge Halimi kaj Pierre Rimbert, “La arto de misfamigo”, Le Monde diplomatique, Oktobro 2024.
Tiun ĉi sonaĵon laŭ fabelo de Julio Baghy produktis Luiza Carol el Israelo
Gruza fabelo, originale reverkita en versoj de Julio Baghy
I
En fora foro fabellanda/ afliktis reĝon kaj popolon/ malica sorĉo, plage granda;/ ĝi prenis for vivpovon, volon/ de solfilino — reĝidino. / Kvankam
vivardo mem de l' suno/ en ŝia belo loge ravis, / mortvoke tamen frost' de l' luno/ en trajtrigardo rege gravis: / ŝi nur estadis sen animo.
Senŝance provis plagon peli/ la pastra preĝo, aĝa saĝo, / en ŝin la Vivon enfuneli/ magia ruzo per likvaĵo:/ ŝi restis plu nur vive morta. / Trans
vitromontoj mondorande/en fruktĝardeno orfolia/ de brila branĉo nun pendante/ sin kaŝis vivopovo ŝia/ en ora pomo vivoporta.
Sed la ĝardenon drako gardis, / naŭkapa monstro fajrovoma; / ĝi tage nokte nur rigardis, / ĉu proksimiĝas iu homa/ por tiun Vivopomon ŝteli…/
Kaj ve, se iun la fatalo/ al ĝi hazarde tien gvidis, / kaj ve, se iu en batalo/ ĝin venki en duelo spitis: / al flam' nur povis li sin peli.
La reĝo mem deklaris plore, / ke ŝin kun trono tiu havos, / kiu sukcesos venki glore/ kaj sorĉorompe ŝin mem savos/ al ŝi portante —
Vivopomon. / Baronoj, grafoj, princoj venis/ por sorĉon rompi, plagon peli; /
la ŝancon ĉiu provi penis, / promesis kun la drak' dueli, / alporti pomon, gloran nomon.
La vivi-ŝajna frosta pupo/ al la svatantoj jese ridis; / sklavece ĉiu ĉe l' tronŝtupo/ fidelon ĵuri ne hezitis/
je propra vivo tre solene…/ Memfide ĉiu batalpreta/ en kirasrobo, ŝtala kasko, / sur rajdĉevalo plumbotreta, / kun glavo kaj kun lancofasko/
forrajdis brave… senrevene.
II
Ĉe la tronŝtupo vid-al-vide/ al la vivŝajna pupo side/ jen unu el paĝioj servis. / Senrange nobla, tre modesta, / en sentoj riĉa, sed grizvesta/ la
mondon mire li observis/ kaj el li fontis cent arioj/ kun propraj vortoj arte sorĉi, / al koro koron fande forĝi/ per la muzik' de ĉongurio.
Por li en Vivo ĉio sanktis…/ Delire lire li prikantis, / ke ĉio, ĉiu koron havas. / Ne nur la birdo, besto, homo, / sed eĉ kreskaĵo, polvo, ŝtono, / se
ies koron oni ravas/ per dolĉaj kantoj kaj muziko/ la kortuŝita eĉ senpete/ plenumas ĉion amrimede/ obee al la Vivmistiko.
De l' reĝpalaco ĝis kabano/ pri tiuj kantoj klaĉis famo, / ke ili lulas kaj konsolas, / dum printempiĝo kisotikle/ parulon serĉi igas vigle/ kaj pri feliĉo
orakolas; / de liaj kantoj kaj muziko/ kolero kaj venĝemo svenas, / eĉ vivteditoj danci penas/ sub sorĉa forto de l' efiko.
Nur ŝi, la pupo vivi-ŝajna, / eĉ al adoro kia-ajna/ responde nur senvive ridis. / Pro tiu frosta rid' ponarda/ en lia brust' la koro arda/ la ŝancon
provi ekdecidis; / li kuris al la reĝa moŝto/ permeson peti por foriri, / la pomon de la Viv' akiri/ sin mem riskante je mortkosto.
“Jam kavaliroj cent foriris, / Vivpomon ili ne akiris, / sed propran morton tre verŝajne. / Decido via estas stranga…/ Vi senarmila kaj senranga/
dueli povus venkogajne?! / Aspiras vi je ŝanc'… Per kio?” / “Konjekto sankta en mi febras: / ne venki, sed konvinki eblas/ per ravaj kantoj,
ĉongurio”.
Pro la malavaraj donacoj de niaj subtenantoj, TEJO povis malfermi eksterordinaran duan alvokon de la konkurso Partoprenu IJK-n 2025. La alvoko, kiu daŭris de la 30-a de aprilo ĝis la 9-a de junio 2025, malfermiĝis specife al individuaj membroj de TEJO, kiuj loĝas en Azio kaj Oceanio. Entute kandidatiĝis 6 junuloj el 6 landoj.
TEJO ĝojas anonci la nomojn de la junuloj elektitaj en ĉi tiu alvoko:
Farzaneh Alizadeh (Irano)
Novriansyah Alrizky (Indonezio)
Kirti Krishna Ratnoo (Barato)
Shen Chenghong (Ĉinio)
Shrijana Joshi (Nepalo)
Ili aldoniĝas al la aliaj 13 junuloj pli frue elektitaj en la unua alvoko de la konkurso. Tio signifas, ke entute, la Fonduso Partoprenu IJK-n de TEJO finance subtenos la partoprenon de 18 junulojel 14 landoj en IJK 2025.
La elektitoj ricevos financan subtenon por vojaĝi al Indonezio kaj partopreni la tutan kongreson. Kontraŭ tiu subteno, ili helpos la Kongresan Komisiono sukcese organizi la kongreson kaj fari ĝin tre riĉa sperto por ĉiuj partoprenantoj.
Gratulon al ĉiuj elektitoj kaj ĝis tre baldaŭ en Indonezio!
Se vi volas subteni ĉi tiun grandan iniciaton donacante al la Fonduso Partoprenu IJK-n, vi estas pli ol bonvena fari tion en diversaj manieroj.
La Zamenhof-strato: Roman Dobrzyński, VARPAS, Kaunas, 2005 (2-a eldono). 288 paĝoj, 21cm. ISBN 9955-9635-1-4 Prezo 18€.
La Zamenhof-strato estas tre interesa kaj pensiga verko de la ĵurnalisto kaj fama esperantisto Roman Dobrzyński. Ĝi baziĝas sur interparoloj inter li kaj Louis-Christophe Zaleski-Zamenhof, la sola nepo de la kreinto de Esperanto.
Per tiuj intervjuoj, kiuj fojfoje ŝajnas babiladoj inter amikoj, oni malkovras la tutan vivrakonton de Louis-Christophe. Tiu vivo montriĝas plenplena je aventuroj, suferado, kaj nekredeblaj eskapoj el la morto dum la teruro de la geto en la pola ĉef-urbo Varsovio. Sed tio estas ankaŭ vivo plena je sukcesoj en la profesia vivo, en kaj ekster la Esperanto-movado. Sume: vivo interesega kaj libro vere leginda.
Dum la babilado, Louis-Christophe rakontas plurajn anekdotojn. Kelkaj el ili estas preskaŭ nekredeblaj. Ĉiuj prezentas al la leganto eksterordinaran homon.
La libro tamen ne estas nur kolekto de interesaj anekdotoj. Pli gravas ideoj. La Zamenhof-strato esprimas ankaŭ metaforan vojon, kiu kondukas la homaron al pliaj toleremo, komprenemo kaj frateco. Pro tiu eduka celo la libro estas multe pli ol simpla viv-rakonto de unu membro de la familio Zamenhof.
La leganto ricevas amason da interesaj informoj pri la vivo de la nepo de L.L. Zamenhof, antaŭ kaj dum la eventoj en la varsovia geto. Tiutempe lia nomo estis Ludwik, honore al lia fama avo. Post sia eskapo el la geto, li ekuzis la kaŝnomon Krzysztof Zaleski. En 1959 li transloĝiĝis al Francujo, kie li fariĝis franca civitano. Tie li kunmetis siajn du antaŭnomojn kaj familinomojn por fariĝi (franclingve) Louis-Christophe Zaleski-Zamenhof. Li famiĝis kiel inĝeniero pri artefaritaj insuloj kaj multaj aliaj pioniraj konstruaĵoj.
Ne estas facile trovi libron, kiu povas atingi plurajn malsimilajn celojn: montri bonajn lingvon kaj stilon, eduki pri la movado, kaj samtempe kor-tuŝi kaj pensigi. Romano distras aŭ pensigas sed ne nepre instruas. Lernolibro instruas sed ne pensigas. La Zamenhof-strato faras ĉiujn tiujn aferojn.
Kun bela malmola kovrilo, en sufiĉe malgranda formato, la libro estas facile kunportebla, tiel ke eblas legi ĝin dum vojaĝoj, en kafejoj, aŭ sur hejma sofo.
Jen persona, sed samtempe historia, raporto pri la vivo de unu homo kaj pri la sorto de multaj. Jen ponto, por la esperantistoj, de la kreinto ĝis nia tempo, tra la vortoj de lia nepo. Jen verko, kiun ĉiuj esperantistoj, kaj ne nur ili, devus legi.
Maurizio 'Rico' Giacometto
La libro estas aĉetebla ĉe la libroservo de UEA (18 eŭroj), kaj ĉe FEL (21.75 eŭroj). Kontrolu ankaŭ ĉe via nacia aŭ loka libroservo.
En la retejo de UEA aperis la 30-paĝa raporto de la Elekta Komisiono de UEA (Thomas Bormann, Michela Lipari, Guy Matte, Margarita Želve) por la mandato 2025-28. Ni citas la esencan parton, kiun sekvas la biografioj de la kandidatoj.
Laŭ la Elekta regularo de UEA, “por ĉiu porofica elekto fare de la Komitato, la Elekta Komisiono informas kaj konsilas la Komitaton pri la kandidato(j) por la koncerna(j) ofico(j) kaj la eblaj teamkunmetoj por la Estraro aŭ por komisionoj”.
Por serĉi kandidatojn, ni aranĝis malferman alvokon al la membraro kaj kontaktis nuntempajn kaj estintajn estraranojn kaj potencialajn kandidatojn al la nova estraro. Entute estis kontakto kun pli ol dudeko da potencialaj kandidatoj.
Ĉiuj prezentataj kandidatoj estas individuaj membroj de UEA ekde 2023 aŭ pli frue.
Estraro
La Elekta Komisiono ricevis 12 kandidatiĝojn el kiuj 11 estis laŭregule validaj. La Elekta Komisiono proponas, laŭstatute, 9-kapan Estraron.
La kandidatoj estas la jenaj:
Fernando Maia jr, Prezidanto: respondeca pri kunordigo, strategia laborplano kaj Amerika agado
Seán Ó Riain, 1-a vicprezidanto: respondeca pri eksteraj rilatoj kaj kontaktoj kun internaciaj organizaĵoj
So Jinsu, 2-a vicprezidanto: respondeca pri kongresoj kaj Azia-Pacifika agado
Aleks Kadar, Ĝenerala Sekretario: respondeca pri reta kaj landa agadoj
István Szabolcs: respondeca pri financoj kaj Eŭropa agado
Miora Raveloharison: respondeca pri scienca kaj virina agadoj
Zdravka Boytcheva: respondeca pri kulturo kaj revuo
Jérémie Sabiyumva: respondeca pri afrika agado
Gong Xiaofeng (Arko): respondeca pri ILEI, edukado kaj faka agado
La Elekta Komisiono ricevis du pliajn kandidatiĝojn: François Lo Jacomo kaj Amri Wandel.
Kaj la Elekta Komisiono ricevis unu kandidatiĝon, kiu ne ricevis sufiĉe da subteno antaŭ la limdato laŭ la regularo: KuboF Hromoslav/Michal Matúšov.
Komitatanoj C
La Elekta Komisiono konstatas ke la Komitato rajtas elekti ĝis 12 Komitatanojn C. Kandidatoj al la estraraneco devas esti komitatanoj. El ili kandidatas kiel komitatano C: Zdravka Boytcheva, Gong Xiaofeng (Arko), Miora Raveloharison, Jérémie Sabiyumva, István Szabolcs.
Kandidatiĝas kiel Komitatanoj C kun la apogo de la Elekta Komisiono: Duncan Charters, Trezoro Huang Yinbao, Stefan MacGill.
La Elekta Komisiono ankaŭ rekomendas al la estraro ke François Lo Jacomo estu nomumita Komisiito pri Unesko, Amri Wandel estu nomumita Komisiito pri scienca agado kaj respondeca pri MONA.
Komitataj reviziantoj
Por la posteno de komitata revizianto neniu kandidatiĝis ĝis la anoncita limdato.
Ĉi tiu artikolo aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/06/uea-96/
Ĉi-jare UEA disdonos ankoraŭfoje subvenciojn el la Biblioteka Apogo Honore al la geedzoj Johano kaj Maria Bachrich, mallonge nomata Biblioteka Apogo Bachrich, kiu celas pliriĉigon de Esperantaj bibliotekoj, kiuj ne estas financataj de ŝtata, urba aŭ alia ne-movada instanco.
La fondaĵo estis starigita en 2014 de komenca kapitalo (20 000 USD) donacita de la familio Bachrich memore al Johano kaj Maria, venezuelaj esperantistoj forpasintaj en 2005 kaj 2011 respektive. Per la subvencio eblas aĉeti librojn kaj aliajn varojn ĉe la Libroservo de UEA.
En la lasta eldono estis subvenciitaj entute 7 bibliotekoj, 4 en Eŭropo (KoToPo, Francio; Interkultura Centro Herzberg, Germanio; Sevila Esperanto-Asocio, Hispanio; Triesta Esperanto-Asocio, Italio), 2 en Ameriko (Biblioteko Ary Zamora (Gaŭĉa Esperanto-Asocio), Brazilo; Kuba Esperanto-Asocio, Kubo) kaj 1 en Azio (Esperanto-Muzeo Jokohama, Japanio).
Ni invitas subvencipetojn de Esperantaj bibliotekoj tutmonde. Por plenigi vian subvencipeton, bonvolu indiki klare la nomon de la respondeca persono, poŝtan adreson al kiu UEA sendu la pakaĵon kaj detalan priskribon de la biblioteko. Bonvolu ankaŭ aldoni kromajn detalojn, kiujn la doganoj de via lando emus peti por sukcese liveri al vi la pakaĵon (ekz-e retpoŝtadreson, telefonnumeron kaj impostan identigilon de ricevonto). En via komuniko la listo de la mendotaj varoj devas aperi en tabelo, kiu nepre havu la jenon ĉekape de la kolumnoj, en la indikita ordo:
| Titolo | Kvanto | Baza prezo (€) | Sumo (€) |
Atentu, ke la titolo kaj la baza prezo devas esti entabeligitaj ekzakte kiel ili aperas en la Katalogo de UEA (katalogo.uea.org). Nepre uzu la katalogon, kiam vi preparas vian subvencipeton. Petoj, kiuj ne respektos la anoncitajn kondiĉojn, ne povos esti konsiderataj.
La petoj atingu la Asocion ĝis la 30-a de septembro 2025, retpoŝte al bachrich@co.uea.org.
Okaze de duboj pri la pretigo de subvencipeto, bv. ne heziti kontakti la respondeculojn ĉe la supre indikita retadreso.
Ĉe mensogado ne nur ŝanĝiĝas la pulso aŭ la korpa temperaturo, sed ankaŭ la parolmaniero. Esploroj montras ke homoj elektas malsamajn strategiojn depende de tio el kiu kultura fono ili devenas. Tio povus influi la laboron de policoj.
Homoj el Afriko aŭ Azio havas alian kulturon de mensogado ol eŭropanoj. Tion eltrovis esploristoj per studaĵo pri la ŝanĝoj de parolmaniero ĉe mensogado. Eŭropanoj laŭ tio konsideras sin dum mensogado kiel individuo. Afrikanoj kaj azianoj aliflanke konsideras sin pli kiel membro de grupo kiun ili volas protekti. Pro tio la esploristoj kredas ke la ĝisnunaj supozoj pri la parolmaniero dum mensogado estis forte simpligitaj. La ekkonoj povus interalie havi signifon por la laboro de policoj.
La sciencistoj testis entute 320 homojn el Britujo. 80 partoprenantoj mem nomis sin britoj, la aliaj indikis esti enmigrintoj el Afriko, Azio aŭ el orienta Eŭropo kaj ke ili vivas en unua generacio en Britio. Por la studaĵo po du homoj el la sama etno devis mensogi unu al la alia. Ambaŭ skribis veran kaj inventitan travivaĵon en kajeron. Krome ili devis serĉi diskutotemon, ekzemple pri la mortopuno aŭ samseksa edzeco, kaj ili devis pri tio noti sian veran opinion kaj ankaŭ trompan opinion. Al la partoprenantoj oni promesis monon, se la mensogoj ne malkovriĝis.
La esploristoj el Britio kaj Nederlando analizis la entajpitajn tekstojn per lingvistaj programoj pri konataj ekkoniloj de mensogoj. Tiel ja el ĝisnunaj - preskaŭ nur okcidentaj - studaĵoj estas konate ke mensogantoj malpli ofte uzas la vorton "mi", verŝajne por distanciĝi de la enhavo. Mensogoj krome enhavas malpli da kunteksto, kiel ekzemple eksterkernajn informojn. Mensogantoj ankaŭ havas pli negativan lingvouzon, verŝajne ĉar ili sentas sin kulpaj.
La esploristoj supozis ke tiuj markiloj koncernas nur certajn kulturojn. Ĉar pluaj studaĵoj estis montrintaj ke kulturo havas efikon al la uzo de la lingvo. Precipe montriĝis la diferencoj inter individualismaj kaj kolektivismaj kulturoj. Al tiuj lastaj apartenas afrikaj kaj aziaj kulturoj. Ili direktiĝas pli al la grupo ol al la memrealiĝo de la unuopaj homoj. Fakte testpersonoj el Azio kaj Afriko uzis eĉ pli la vorton "mi". Laŭ supozoj de la esploristoj per tio la mensogantoj volas distancigi la kolektivon de la mensogo.
Simile efikis la kulturaj diferencoj al la kunteksto en mensogoj. Ĉe la britoj kaj ĉe la aliaj eŭropanoj mankis individuaj spertoj en la rakontoj. La aliaj du grupoj priskribis dum mensogado eĉ pli forte individuajn spertojn, verŝajne kiel kompenson por tio ke en tiuj mensogoj mankis sociaj interagoj. Ambaŭ efikoj aperis tamen nur ĉe mensogoj pri travivaĵoj, do ne ĉe mensogoj pri opinioj.
Ĉe mensogoj pri opinioj la esploristoj observis alian efikon kiu transiris la kulturojn. Ĉiuj partoprenantoj uzis ĉe la mensoga opinio pli pozitivan parolmanieron ol ĉe la honesta opinio. La esploristoj supozas ke tio povus esti strategio kaj ke tio eble kontribuu al socia paco.
De la 23a ĝis la 27a de majo 2025 en la ĉarma vilaĝo Vigy, nordoriente de Francio apud Metz, okazis du gravaj Esperanto-eventoj: la 77a SAT-Amikara Kongreso kaj la 89a Regiona Staĝo de Esperanto France-Est (EFE). Ĉi tiu duflanka aranĝo kunigis 68 esperantistojn el pluraj landoj, proponis altkvalitajn prelegojn kaj kulturajn programerojn, kaj servis kiel modelo de internacia kunlaboro.
La kongresejo, ADEPPA, situas sur verdoplena deklivo ĉe la rando de arbaro, kie inter la konstruaĵoj trankvile paŝis ŝafoj, ĉevaloj, azenoj, anseroj kaj eĉ meleagro. La natura medio kontribuis al la afabla etoso, malgraŭ kelkaj praktikaj defioj (ekzemple, la malsam-alta pozicio de la manĝejo kaj salonoj). Malgraŭ tio ĉiuj laŭdis la taŭgecon de la loko por tia evento.
Partoprenis esperantistoj el Francio, Germanio, Luksemburgio kaj Belgio, precipe reprezentantoj de SAT-Amikaro, de Luksemburga Esperanto-Asocio, de la regionaj federacioj BAVELO (Baden-Virtembergo), Sarlanda Esperanto-Ligo, kaj Esperanto France-Est. Krome, dum la lasta tago okazis virtuala kunveno kun afrikaj esperantistoj el Benino, Senegalio, Malagasio kaj Demokratia Respubliko Kongo, kiuj prezentis siajn projektojn kaj realojn – ofte sen modernaj rimedoj, sed kun granda sindediĉo.
En la interkona vespero eblis konatiĝi kun la partoprenantoj, kiuj volonte prezentis pliajn eventojn por la venontaj monatoj.
En la sabata mateno Bernard Vivier gvidis grupon en la koridoroj de la plej impona fortikaĵo Hackenberg sur la linio Maginot, kiu estis defendo-sistemo konstruita fare de Francio de 1928 ĝis 1940 laŭlonge la limoj kun Belgio, Luksemburgio, Germanio, Svislando kaj Italio.
En la dimanĉa posttagmezo Catherine Kremer gvidis grupon tra la urbo Metz kaj ties Katedralon.
Tagmeze kaj posttagmeze disvolviĝis Esperanto-kursoj por komencantoj kaj progresantoj, paralele kun prelegoj pri scienco, kulturo kaj sociaj aferoj. Elstaris:
Pierre Grollemund, kiu detale parolis pri la rekonstruado de la katedralo Nia Damo de Parizo, kun fakaj rimarkoj pri uzataj materialoj kiel ligno kaj plumbo.
Patrick Lagrange, prezentшnta la mirindaĵojn de la spaca teleskopo (JWST), kiu povas sendi fotojn de la spaco, multe pli densaj ol surteraj teleskopoj. Дш prezentis la tre aktulan temon “Kio pri klimatŝanĝo?”
Ursula Niesert, pri la funkciado de la propaganto-sistemo.
Werner Faber, traktanta la situacion en Kipro, aparte la turka parto.
Pablo-Andrés Domenech, juna esperantisto, raportis entuziasme pri la lastatempa Hispana Esperanto-Kongreso.
Daniel Raoult, parolis pri plantoj Arumo (Arum maculacum), kiu forglutas insektojn.
Catherine Kremer, prezentis la regionon Loreno.
Bettina Naroska iniciatis kelkajn ĉeestantojn je korpo-perkutado kaj sanigaj kantoj.
Elisabeth Barbay, prezentis pedagogiavalizeton por infanoj.
Marielle Giraud, historiistino rakontis pri J. Morris, esperantisto, anarkiisto kaj laŭnaturisto, pioniro de ekologio kaj de malkreskado.
Kaj speciale kortuŝis la raporto de Pierre Grollemund pri akvoprovizaj projektoj en Kalima kaj Kakutya (DR Kongo), kiuj montras efikan kunlaboradon inter lokaj loĝantoj kaj eksterlandaj subtenantoj (agado de Asocio de Verdulaj Esperantistoj).
Du progresantoj kuraĝe partoprenis la 1an gradan nivelon kaj sukcesis.
La vesperoj estis rezervitaj por muzikaj ĝuadoj. La altnivela vira koruso “La Voĉoj de l’Oriento” (Les Voix de l’Est) lerte prezentis kantojn en pli ol dek lingvoj, inkluzive de “Bella Ciao” en Esperanto.
La Revolucia Koruso (La Chorale Révolutionnaire), konsistanta ĉefe el junuloj, entuziasme prezentis kantojn en diversaj lingvoj kun sociaj mesaĝoj, inter ili estis la klasika “La Internacio” en Esperanto. Estis emociaj momentoj. Notinde ke ili antaŭe neniam lernis nian lingvon sed trejniĝis kun iom da helpo kaj perfekte kantis Esperante. Post la kantado la korusoj bone interŝanĝis kun la esperanta publiko en frateca etoso.
La kongreso estis ankaŭ okazo por asocia laborado. Dum la laborsesioj de SAT-Amikaro, oni diskutiis financajn defiojn (ekzemple, rilate al la sidejo en Parizo) kaj planis estontajn agadkampojn. Jean-Luc Thibias, reprezentanto de la libroservo de EFE, prezentis la plej freŝajn eldonaĵojn kaj informojn. SAT-Amikaro prezentis librojn kaj eldonaĵojn de SAT.
Okazis ankaŭ la Ĝenerala Membro-Kunveno de EFE, dum kiu oni resumis la agadon de la pasinta jaro kaj diskutis pri la estonteco de la federacio.
Kvankam kelkaj atentigis pri manĝokvanto kaj ĉambrokomforto, la ĝenerala impreso estis tre pozitiva. La kunfandiĝo de instruado, kulturo, interŝanĝo kaj amikeco en tia paca loko lasis fortan memoron al ĉiuj ĉeestintoj.
La tuta aranĝo ne estus ebla sen la klopodoj de Bruno Henry kaj asocianoj el Esperanto-Thionville, al kiuj multaj partoprenantoj esprimis sian sinceran dankon kaj okaze de la glaso de l’ amikeco. La sukceso de la kongreso en Vigy nutras la esperon pri daŭra vigleco de la Esperanto-movado en la regiono kaj tutmonde.
Oni prezentis kaj parolis pri du eventoj: La 98a SAT-Kongreso en Greziljono, en Baugé-en-Anjou, de la 9a ĝis 16a de aŭgusto 2025 kaj la 74a Kultura Semajnfino en Homburgo de la 4a ĝis la 6a de julio 2025. Tie refoje kunfluos esperantistoj por diskuti, lerni, kanti – kaj simple esti kune.
Bruno Henry
Ĉi tiu artikolo aperis en la junia (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №2 (324).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/06//
Abonantoj jam povas elŝuti la juli-aŭgustan numeron de la revuo "Esperanto". La papera versio baldaŭ estos dissendita: https://uea.org/revuoj La enhavlisto de la juli-aŭgusta numero:
147 | Abundaj sciencaj aktivaĵoj en Esperantujo ĉi-somere kaj nova lernolibro de Wandel
149 | Estrara Raporto pri la agado de UEA en 2024
158 | Spezokonto
160 | Vejdo antaŭ mia lenso: La lastaj bildoj de la majstro de Esperanto
162 | Recenzo: Elekti la ĝustanprepozicion. Praktika helpilo
163 | Landa agado: Esperanto-kursoj en Vieno
163 | Oficiala Informilo
164 | Universala Kongreso: Famaj personoj, kiuj glorigis la ĉeĥan landon
165 | UEA: Biblioteka Apogo Bachrich: alvoko 2025
166 | Korea Kultura Vojaĝo en Ĉinio
La Seminario pri Tradukado kaj Diskonigado de la Ĉina Kulturo en Esperanto estas okazaĵo de Zaozhuang-a Universitato. La universitato estas kunlaboranto kun Ĉina Esperanto-Ligo, kaj ili kun-fondis Esperanto-muzeon. La Seminario okazos ekde la 1:00 UTK ĝis 9:00 UTK en la 28-a (Sabato). Jen la programo:
Internacia influo kaj signifo de Esperantigo de la ĉina kulturo – prof. Bak Giwan, korea esperantisto, AdE-ano, profesoro de studentoj de E-fako en Zaozhuang-a Universitato;
La arto de la esperantigita ĉina klasika romano Ruĝdoma Sonĝo – prof. Arko (Gong Xiaofeng), ĉina esperantisto, AdE-ano, estrarano de UEA pri Universitata agado ekster Eŭropo, Rilatoj kun CED, Rilatoj kun edukado.net kaj Virina agado;
Esplorado pri Internacia Diskonigado kaj Esperantigo de la Libro Mozi – Semio (Sun Mingxiao), ĉina esperantisto, specialisto de historio de Esperanto, fondinto de Internacia Esperanto-Muzeo en Zaozhuang-a Universitato;
La agado de esperantigo kaj verkado de Cicio Mar – prof. Alessandra Madella, itala esperantistino, vicprezidantino de ILEI, profesorino de E-fako en Zaozhuang-a Universitato;
Kultura Interŝanĝo de esperantistoj inter Ĉinio kaj Koreio – prof. Choi Manwon, korea esperantisto, SAT-ano, profesoro de E-fako en Zaozhuang-a Universitato;
Esperanto-Kanalo de disvastigo de kulturo pri Silka Vojo – Zhu Lirong, specialisto de scienca popularigo, subtenanto de Esperanto.
Pri Esperanta traduko de Ĉinaj klasikaĵoj de Konfuciismo – Ardo (Hu Guopeng), ĉina esperantisto, poeto, estrarano de ĈEL.
Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
La Citicorp-konstruaĵo en Novjorko estas tre alta ĉielskrapanto, konstruita en la 1970-aj jaroj. Ĝi havas apartan aspekton: la grandaj ŝtalaj apogiloj ne troviĝas ĉe la anguloj, kiel kutime, sed en la mezaj flankoj de la konstruaĵo. Tio estis farita por povi konservi preĝejon kiu jam estis tie ĉe unu angulo de la bloko.
Ĉio ŝajnis bona ĝis unu studentino, Diane Hartley, ekzameniĝis pri la strukturo por sia diplomiĝa laboro. Ŝi rimarkis ion nekutiman: la konstruaĵo povus esti en danĝero se vento trafus ĝin laŭ diagonalo. Arkitektoj kaj inĝenieroj nomas tion “kvaroniga vento”, kaj oni ne konsideris ĝin en la originalaj kalkuloj.
Kiam la ĉefa inĝeniero, William LeMessurier, aŭdis pri tio, li decidis rekalkuli la fortojn. Kaj li ŝokiĝis. Li malkovris ke, se forta vento blovus laŭ la malĝusta angulo, kaj se samtempe estus interrompo de elektroprovizo, tiel ke la peza stabiliga mekanismo ne funkcius, la tuta konstruaĵo povus kolapsi. Tio povus kaŭzi milojn da mortoj en la mezo de Novjorko.
Sed anstataŭ ol provi kaŝi sian eraron aŭ kulpigi aliajn, LeMessurier decidis agi. Li informis la posedantojn kaj kune ili kreis planon por rapide kaj sekrete plifortigi la konstruaĵon. Nokte, kiam la oficejoj estis malplenaj, laboristoj eniris por veldi ŝtalajn subtenilojn al la strukturo. Dume, la urbo preparis krizplanojn. Se uragano alvenus dum la riparado, oni pretus evakui la tutan kvartalon.
Kaj plej mirige: la publiko neniam sciis pri la danĝero. Ĉio estis farita en silento, sen paniko, sen ĵurnalistoj. Kiam la laboro finiĝis, la konstruaĵo estis sekura, kaj la urbo povis spiri trankvile. Nur jarojn poste oni malkovris la tutan historion.
Tio estas unu el la maloftaj okazoj kiam inĝeniero konfesis sian propran eraron, agis honeste, kaj helpis eviti katastrofon. LeMessurier fariĝis ekzemplo de profesia etiko. Anstataŭ ol pensi nur pri mono aŭ reputacio, li pensis pri la vivoj de homoj.
Hodiaŭ, la Citicorp-konstruaĵo ankoraŭ staras, forta kaj sekura. Ĝi estas memorigilo ke eĉ malantaŭ brilantaj turoj troviĝas homaj eraroj, kaj homaj decidoj. Kaj foje, la plej gravaj heroaj agoj okazas tute silente, dum la mondo daŭre dormas.
Kun profunda bedaŭro UEA informas, ke la 23an de junio 2025 en la aĝo de 88 jaroj forpasis
Josep Franquesa i Solé
(1936-2025)
Josep Franquesa i Solé naskiĝis la 30an de novembro 1936 en San Feliu de Codines. Tie, li eklernis la internacian lingvon kiel adoleskulo. Profesie, li iĝis entreprenisto. Li havis longan komercan karieron sur multaj kampoj, ekzemple pri kokinbredado, varoj por aŭto-riparado kaj hidraŭlikaj ekipaĵoj. En tiu kariero, li disvolvis aktivan kaj longdaŭran praktikon pri aplikado de Esperanto en komerco, precipe por fari internaciajn kontaktojn, starigi komercajn rilatojn, kaj ekscii pri novaj sciencaj kaj teknikaj evoluoj. Li aktive agis en la Internacia Komerca kaj Ekonomia Fakgrupo (IKEF). Por rakonti lian duonjarcentan agadon pri Esperanto kaj komerco, li verkis la eseon “Malgranda estas bela, grava kaj interesa” (2003).
En la loka nivelo, li ankaŭ havis longdaŭran kaj elstaran agadon. Li estis estrarano de Kataluna Esperanto-Asocio (KEA) de 1987 ĝis 2020, kaj krome prezidis la asocion trifoje: unue, ekde 1993 ĝis 1997, denove ekde 2002 ĝis 2007, kaj fine ekde 2014 ĝis 2018. Li ankaŭ estis prezidanto de la 35a Hispana Kongreso en Lleida kaj 22a Kataluna Kongreso, kiu okazis en la sama urbo. Emeritiĝinte de sia longa gvida rolo, li estis tuj nomumita honora prezidanto de KEA.
Krom en la loka nivelo li ankaŭ partoprenis aktive en UEA. Li estis Komitatano de UEA ekde 1995 ĝis 2001 kaj denove ekde 2004 ĝis 2013. Li agadis ĉefe en la kampo de lingvaj rajtoj, partoprenante en publikaj debatoj pri tiu temo, kaj estis komisiita de UEA por kunordigi ĝian agadon kadre de la Internacia Jaro de Lingvoj de Unuiĝintaj Nacioj (UN) en 2008. En aprilo de tiu jaro, li partoprenis en la Simpozio pri Lingvaj Rajtoj organizita de UEA en la UN-sidejo en Ĝenevo. Li krome partoprenis en pli ol 40 Universalaj Kongresoj kaj membris en la Societo Zamenhof. En 2018, kadre de la 103a UK en Lisbono, li estis elektita kiel honora membro de UEA.
Liaj legaco kaj influo en la Esperanto-movado persistas trans generacioj, kun sia filino Montserrat Franquesa i Gòdia (1966-2021), iama estrarano de KEA kaj redaktoro de la revuo “Kataluna Esperantisto”, kaj pli aktuale kun sia nepo Jordi Calafí i Franquesa (2003- ), antaŭa prezidanto kaj nuna kasisto de Kataluna Esperanto-Junularo (KEJ).
Kun profunda bedaŭro, UEA informas pri la forpaso de Josep Franquesa i Solé (1936-2025) la 23-an de junio 2025, en la aĝo de 88 jaroj. Li estis Honora Membro de UEA, pro siaj gravaj kontribuoj al la movado en Katalunio, Hispanio kaj al la komerca aplikado de Esperanto kiel labor- kaj faklingvo.
Josep Franquesa i Solé naskiĝis la 30-an de novembro 1936 en San Feliu de Codines. Tie, li eklernis la internacian lingvon kiel adoleskulo. Profesie, li iĝis entreprenisto. Li havis longan komercan karieron sur multaj kampoj, ekzemple pri kokinbredado, varoj por aŭto-riparado kaj hidraŭlikaj ekipaĵoj. En tiu kariero, li disvolvis aktivan kaj longdaŭran praktikon pri aplikado de Esperanto en komerco, precipe por fari internaciajn kontaktojn, starigi komercajn rilatojn, kaj ekscii pri novaj sciencaj kaj teknikaj evoluoj. Li aktive agis en la Internacia Komerca kaj Ekonomia Fakgrupo (IKEF). Por rakonti lian duonjarcentan agadon pri Esperanto kaj komerco, li verkis la eseon Malgranda estas bela, grava kaj interesa (2003).
En la loka nivelo, li ankaŭ havis longdaŭran kaj elstaran agadon. Li estis estrarano de Kataluna Esperanto-Asocio (KEA) de 1987 ĝis 2020, kaj krome prezidis la asocion trifoje: unue, ekde 1993 ĝis 1997, denove ekde 2002 ĝis 2007, kaj fine ekde 2014 ĝis 2018. Li ankaŭ estis prezidanto de la 35-a Hispana Kongreso en Lleida kaj 22-a Kataluna Kongreso, kiu okazis en la sama urbo. Emeritiĝinte de sia longa gvida rolo, li estis tuj nomumita honora prezidanto de KEA.
Krom en la loka nivelo li ankaŭ partoprenis aktive en UEA. Li estis Komitatano de UEA ekde 1995 ĝis 2001 kaj denove ekde 2004 ĝis 2013. Li agadis ĉefe en la kampo de lingvaj rajtoj, partoprenante en publikaj debatoj pri tiu temo, kaj estis komisiita de UEA por kunordigi ĝian agadon kadre de la Internacia Jaro de Lingvoj de Unuiĝintaj Nacioj (UN) en 2008. En aprilo de tiu jaro, li partoprenis en la Simpozio pri Lingvaj Rajtoj organizita de UEA en la UN-sidejo en Ĝenevo. Li krome partoprenis en pli ol 40 Universalaj Kongresoj (UK) kaj membris en la Societo Zamenhof. En 2018, kadre de la 103-a UK en Lisbono, li estis elektita kiel Honora Membro de UEA, samtempe kun du pliaj eminentaj samideanoj.
Liaj legaco kaj influo en la Esperanto-movado persistas trans generacioj, kun sia filino Montserrat Franquesa i Gòdia (1966-2021), iama estrarano de KEA kaj redaktoro de la revuo “Kataluna Esperantisto,” kaj pli aktuale kun sia nepo Jordi Calafí i Franquesa (2003-), antaŭa prezidanto kaj nuna kasisto de Kataluna Esperanto-Junularo (KEJ).
Ni proponas al vi la ELSENDO N°153, la lastan podkaston de Aminda Radio Esperanto post naŭjara funkciado. Tiu ĉi podkasto entenas kelkajn novaĵojn el Malagasio, ĉefe pri la stranga nutraĵ-toksigo, kiu mortigas multajn gejunulojn. Krome, ni traktas la temon pri la angliglo de la malagasaj (vok)nomoj. Ni sincere dankas vin, karaj geaŭskultantoj, kiuj fidele sekvas nin dum tiuj naŭ jaroj. Ni esperu nur ke iu alia Malagaso transprenos la torĉon. Ĝis la revido kaj ĉion bonan al vi ĉiuj !!!
Son/saona/saonina estas malagasigo de la angla vorto « son » (filo) kaj asociita kun malagasa nomo kiel Rakotoson (t.e. la filo de Rakoto), Raveloson, Randimbison…
Hidrogeno estas la granda espero por la estonta energisistemo. La vojo al pli grandskala apliko de hidrogeno estas ŝtona, ĉar la tekniko estas komplika kaj la kostoj ankoraŭ altaj. Do hidrogeno ankoraŭ ne povas konkuri kun aliaj energiportantoj.
Hidrogeno ne nur konkuras kun fosiliaj energiportantoj, sed ankaŭ kun elektra kurento. Varmopumpiloj kiuj malvarmigas aŭ hejtas konstruaĵojn, funkcias per elektro, ne per hidrogeno. Ĝi estus ankoraŭ tro multekosta. Kiel decidita povas esti konsiderata ankaŭ la vetkuro pri la aŭtomobilo de morgaŭ. Ĉiu kvina mondskale vendita nova aŭto veturas per elektro, dum personaj veturiloj kun fuelĉelo restis niĉa merkato. Lastatempe la demando pri veturiloj kiuj funkcias per hidrogeno draste malkreskis pro tro altaj kostoj kaj pro malmulte da elekteblecoj. Antaŭ nelonge la konzerno Shell fermis ĉiujn hidrogenprenejojn en Usono kaj Britio.
"Intertempe la kostoj kaj vetureblaj distancoj de la baterioj tiom pliboniĝis ke eĉ en la trafiko de pezaj ŝarĝoj ne plu estas certe ke ekskluzive hidrogeno aŭ ties derivatoj estos aplikataj", diras sciencistoj de la centro pri sunenergia kaj hidrogena esplorado en Stuttgart en Germanio. Profesoro pri regeneraj energisistemoj ĉe la altlernejo por tekniko kaj ekonomio en Berlino formulas tion ankoraŭ pli avanceme: Estas laŭ li ankoraŭ nur la demando kiam la elektra kamiono estos plej rentuma".
La problemo estas la altaj perdoj ĉe konvertado: De la produktado de hidrogeno tra la transporto ĝis la malvarma forbruligo en la fuelĉelo perdiĝas pli ol la duono de la energio kiu estis komence de la procedo uzata por la disigo de la akvo. Sen la kromvojo tra elektrolizo kaj fuelĉelo tiu elektro povas peli plejgrandparte sen perdoj motorojn kaj aliajn maŝinojn. Kie tio eblas, estas praktike hodiaŭ ĉiam pli efike apliki elektran kurenton.
Nepre necesa por anstataŭigi fosiliajn energiportantojn hidrogeno ŝajnis esti ĝis nun tie kie altaj temperaturoj estas necesaj, ekzemple en la peza industrio. Sed ankaŭ tie la elektrizado progresas. Altan procesan varmon povas intertempe ankaŭ liveri induktaj fornoj, varmopumpiloj kaj akvohejtigiloj. En la produktado de aluminio, de kupro kaj en gisado la konvertado al elektro jam estas pro tio progresinta pli ol la funkciigado per hidrogeno, diras studaĵo de la germana federacia media agentejo.
La nombro de aplikoj kiuj estas serveblaj en proksima estonteco per hidrogeno je konkurkapablaj kondiĉoj, estas pli malgranda ol supozite antaŭ kelkaj jaroj, diras la sciencisto en Stuttgart. Oni laŭ li rimarkas ĉe tio certan "sobriĝon". Sed ĉiukaze klimatkonvena hidrogeno kiel krudmaterialo en la ĥemia industrio estos je longa vido verŝajne plue nemalhavebla.
Je la 25a de junio, dek tagojn antaŭ la malfermo de BET-59, kiu okazos la 5-13an de julio 2025 en Kaŭno, al ĝi aliĝis 264 personoj el 29 landoj. La plej multaj aliĝintoj estas el Litovio – 84. Sekvas Pollando kun 36 aliĝintoj.
La nombro da aliĝintoj jam superis tiun de la 56a BET, kiu okazis somere 2022 en Klajpedo. Tiam aliĝis 263 personoj el 31 landoj (vidu https://sezonoj.ru/2022/10/bet-138/).
Dum la 21a jarcento Litovio gastigis ok BETojn. Tri el ili estis malpli amasaj ol BET-59, kaj kvar pli amasaj ol ĝi.
BET-37 (2001) en Noreikiškės – 303 aliĝintoj
BET-40 (2004) en Birštonas – 257 aliĝintoj
BET-43 (2007) en Šiauliai – 322 aliĝintoj
BET-46 (2010) en Visaginas – 185 aliĝintoj
BET-49 (2013) en Utena – 216 aliĝintoj
BET-52 (2016) en Birštonas – 334 aliĝintoj
BET-55 (2019) en Panevėžys – 450 aliĝintoj
BET-56 (2022) en Klaipėda – 263 aliĝintoj BET-59 (2025) en Kaŭno – 264+ aliĝintoj
(Ĉiuj BEToj, okazintaj ĉi-jarcente en Estonio kaj Latvio, laŭ la nombro da aliĝintoj estis malpli amasaj ol la Kaŭna BET en 2025.)
Dum la dek tagoj, restantaj ĝis la malfermo de BET-59 kaj dum ĝi certe venos pliaj aliĝoj.
Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/06//
La sola kandidato por la posteno de prezidanto de UEA estas Fernando Maia, nuna vicprezidanto de la asocio. Kiel unuan vicprezidanton la elekta komisiono proponas Sean Ó Riain. Rekandidatis por estrara posteno ankaŭ alia nuna vicprezidanto, Amri Wandel, sed lin la elekta komisiono ne mencias en sia propono.
Fernando Maia dum reta komitata kunsido.
La elekta komisiono de UEA antaŭ kelkaj tagoj transdonis al la ĝenerala sekretario de la asocio sian proponon por la sekva estraro de la asocio. La raporto de la komisiono estis publikigita merkrede en la retejo de UEA.
La formala elekto okazos dum la komitata kunsido en la Universala Kongreso en Ĉeĥio. Ĉar la elekta komisiono prezentis nur unu senalternativan liston de kandidatoj, la konsisto de la sekva estraro jam nun estas preskaŭ certa.
Por la posteno de prezidanto la elekta komisiono proponas la nunan vicprezidanton Fernando Maia. Li laŭ la propono respondecu pri kunordigo, strategia laborplano kaj Amerika agado.
Por la posteno de unua vicprezidanto estas proponata Sean Ó Riain, irlanda diplomato kaj la nuna prezidanto de Eŭropa Esperanto-Unio. Li antaŭe ne havis postenon en la estraro de UEA. Li respondecu pri eksteraj rilatoj kaj kontaktoj kun internaciaj organizaĵoj.
Dua vicprezidanto laŭ la propono de la elekta komisiono iĝu So Jinsu, kiu nun estas ordinara estrarano. Li respondecu pri kongresoj kaj agado en la Azia kaj Pacifika regionoj.
Kiel ĝenerala sekretario laŭ la propono daŭrigu Aleks Kadar. Pliaj ordinaraj estraranoj estu Zdravka Boytcheva (nova), Miora Raveloharison (nova), Jérémie Sabiyumva, István Szabolcs (nova) kaj Gong Xiaofeng.
Supozeble forlasos la estraron la nuna vicprezidanto Amri Wandel kaj la ordinara estrarano François Lo Jacomo, kiuj rekandidatis, sed ne eniris la proponon de la elekta komisiono. El la nunaj estraranoj en la listo mankas ankaŭ la nuna prezidanto Duncan Charters kaj la ordinara estrarano Aurora Bute, kiuj ne rekandidatis.
Laŭ la antaŭa raporto de la elekta komisiono, aperinta en januaro, oni celis prepari la kunmeton de pluraj eblaj estraraj teamoj. Tamen estas nun proponata al la komitato nur unu senalternativa teamo. Laŭ la statuto la estraro povas havi ses ĝis naŭ membrojn. La komisiono en sia raporto ne klarigas, kial ĝi proponas la maksimuman nombron.
Krome la elekta komisiono ne proponas kandidatojn por la postenoj de komitataj reviziantoj, kiuj kontrolu la financan administradon de UEA, kvankam ilia elekto estas deviga laŭ la statuto.
Kandidatis por posteno en la estraro de UEA ankaŭ la eksigita prezidanto de TEJO, Michal Matúšov (KuboF Hromoslav). Lia kandidatiĝo tamen ne estis valida, ĉar li ne ricevis sufiĉe da subteno antaŭ la limdato.
Blanka Domo entreprenis lukton kontraŭ kelkaj el la plej prestiĝaj universitatoj de la regno. Ĝi volas profiti ilian lasttempe relativan dekadencon kaj kreskantan rankoron, kiun inspiras intelektuloj kaj fakuloj. Okazas ke, malantaŭ la kultura milito inter liberaluloj kaj konservativuloj, estas en risko la pozicio de la universitato en la usona ekonomio.
La Administracio de Donald Trump atakis la monkeston de ses el la ok universitatoj de la Ivy League (1) : ĉesigo de subvencioj de 175 milionoj da dolaroj per subvencioj al la Universitato de Pensilvanio, 210 milionoj al Princeton, 510 milionoj al Brown ; fari revizoradon pri la uzo farita per 9 miliardoj de dolaroj pagitaj ĉiujare al Harvard kaj frostigi 5 miliardojn da dolaroj por esploradkreditoj. Endas atendi pli kaj, eble, pli malbone. La koncernaj institucioj estas fundamentoj de la usona universitata elitismo, konataj tiel pro la eminenteco de sia profesoraro kiel pro la socia homogeneco de siaj studentoj.
Vidaĵo de la universitato Harvard el la tombejo de Monto Auburn foto de Rizka, CC BY-SA 4.0 laŭ Wikimedia
La Universitato de Kolumbio estis la unua celo de tiu ofensivo : komence de Marto, la Administracio anoncis retiron de 400 milionoj da dolaroj de federaciaj monhelpoj, pli ol triono de tio, kion la institucio ricevas ĉiujare. Oficiale, Vaŝingtono riproĉis ĝian neglektadon de antisemitismo : la kampuso, situanta norde de Manhatano, estis unu el la plej videblaj kernoj de la protestoj kontraŭ la milito en Gazao entreprenita de la israela registaro (2).
La rapida kapitulaco de Kolumbio metis la tutan sektoron sub premon, kvankam Harvard sin preparis reagi. La Ministrejo pri Instruado faris enketon pri ĉirkaŭ sesdek universitatoj kaj trudis novajn kondiĉojn por akiro de federacia financado. La usona ekzekutivo esperas eltiri profiton el ĉi tiu rigorega politiko dum la populareco de Trump disfalas.
“La universitatoj estas facila celo por konservativuloj —konsideras Dylan Riley, profesoro pri sociologio en Berkeley—. Laŭ opinio de parto de la loĝantaro, ili kocentras la tutan arogantecon de grandaj marbordaj urboj. Ilian prestiĝon oni mezuras per ilia akceptoprocenton ; alivorte : nombro de kandidatoj, kiujn ili malakceptas”. En 2021, estonta vicprezidanto James David Vance —membro de malriĉa familio de la Apalaĉaj Montoj kaj diplomito de la tre elita Fakultato pri Juro de Yale— eldiris antaŭ la National Conservatism Conference paroladon titolitan “Universitatoj estas la malamiko”. “Ĉiuj opinisondoj atentigas ke la vasta plimulto de la profesoraro inklinas maldekstren —s-ro Riley rememoras—. Estas logike, ke konservativuloj vidas la universitatajn areojn kiel fabrikojn de voĉdonantoj por la kontraŭa tendaro”.
Kolumbio estis celitaĵo de la konservativuloj longe antaŭ la atakoj de Hamaso de la 7-a de Oktobro 2023. Ĝia eksrektoro, Lee Bollinger, rompis kun la rezervo atendita de sia posteno por publike oponi la reelekton de s-ro Trump en 2020. La ĵurnalo The New York Times ankaŭ rememoris malnovan rankoron : en la 2000-a jardeko, s-ro Trump intertraktis kun Kolumbio la vendon de tereno por projekto de pligrandigo de ĝia kampuso (3). S-ro Bollinger, kiu tiam jam estis rektoro, malakceptis la oferton : 400 milionoj, precize la nepagita sumo anoncita ĉi-jare.
Kvankam detaloj pri estontaj buĝetaj reduktoj daŭre estas neklaraj, la biomedicina kampo ŝajnas esti prefera celo. La Nacia Instituto pri Sano (angle, NIH : National Institutes of Health) iĝis unu el la precipaj viktimoj de registara severŝparado. Nu, per ĝiaj 60.000 stipendioj kaj jara buĝeto de ĉirkaŭ 35 miliardoj da dolaroj, la subteno de ĉi tiu agentejo de la Ministrejo pri Sanservo, komisiita financi sciencan esploradon, estas esenca por la universitatoj. La Ekzekutivo anoncis drastan reformon de la proceso pri pagado de esploradelspezoj pri kiuj sin okupas NIH. Koalicio de universitatoj kaj subŝtatoj regataj de demokratoj sin turnis al tribunaloj kaj la justico suspendis la dispozicion, kvankam per tio la maltrankvileco ne tute malaperis : timante daŭran redukton de kreditaliro, kelkaj institucioj interrompis la dungadon kaj komencis forigi laborpostenojn.
Kreskado de la studenta ŝuldo
Supera instruado ne ĉiam estis temo de dupolusiĝo. Tio komencis en 1979, per la kreo de la Ministrejo pri Instruado, fine de la prezidanteco de James Carter (1977-1981). Tiu nova ministrejo sankciis imponan progreson de la instrua sistemo ekde la Dua Mondmilito, signitan de la kreskanta povo de la publikaj universitatoj kaj ĝeneraliĝo de la universitata diplomo kiel sociala progresilo. Ĉar ĝi limiĝis centralizi statistikajn datenojn kaj kunordigi federacian financadon, ĝia rolo estis simple administra en kampo kiu dependas, unue, de la federaciitaj subŝtatoj, precipe pri lernejaj programoj. Kritikita ekde 1981, kiam enoficiĝis Ronald Reagan —kiu malsukcese koplodis por forigi ĝin—, la Ministrejo pri Instruado iom post iom komencis simili demokratan ĉasrezervejon, kvankam ĝi ankaŭ estis direktita de fervoraj respublikanoj kiel William Bennett (1985-1988) aŭ Betsy DeVos (2017-2021). La dispozicioj por malfortigi ĝin efektivigitaj en la lastaj monatoj —kiel forigo de la duono de ĝiaj 4.000 laborpostenoj precipe pere de propravolaj rezignoj aŭ nerenovigo de provizoraj postenoj— ligas la agojn de Administracio Trump al la imagaro de la respublikana partio.
Sed, sen konsideri la kulturan militon, ekzistas tre materialaj faktoroj en risko. La Ministrejo pri Instruado, kvankam ĝi estas la plej malgranda laŭ personaro —malpli ol 1% de la federacia dungitaro—, administras proksimume 4% de la regna buĝeto. Kaj pli grave, ĝi administras 1.600 miliardojn da dolaroj de studenta ŝuldo prenita de pli ol 43 milionoj da usonanoj, al kio aldoniĝas ĉirkaŭ 80 miliardoj da dolaroj kiel monhelpo donita ĉiujare al studentoj kun malpli monaj rimedoj (4).
Specife, la studenta ŝuldo iĝis grava faktoro de la budĝeta problemo (5). Ĝi balastas publikajn financojn kaj bremsas hejman konsumon. Studaĵo de 2024 kalkulis, ke ĉiu procenta poento de pliiĝo de la proporcio inter ŝuldo kaj enspezoj de universitataj diplomiĝintoj kaŭzas recesian efikon sur ilian konsumon trioble superan (6). La administracio Biden koplodis por nuligi per dekreto parton de la pruntoj prenitaj de la malpli riĉaj pruntoprenantoj, projekto senvalidigita de la Supera Kortumo kiu atentigis ke ĝi preteris la povojn de la Ekzekutivo. Samtempe, regantaj demokratoj pluigis moratorion pri pruntepagoj aprobitan dum la mondepidemio. La administracio Trump anoncis pasintan Aprilon ĝian finon, tial la nombro de nepagantaj personoj, kiun oni kalkulas je ĉirkaŭ kvin milionoj, daŭre pliiĝas (7).
La forta kresko de la studenta ŝuldo, kiu iĝis rapidega post 2008, aldoniĝas al la altiĝo de universitataj prezoj, kiuj leviĝis 150% ekde 1990 kaj nuntempe atingas inter 30.000 kaj 60.000 dolarojn ĉiujare en la plej estimataj institucioj (8). Por al si alproprigi tiun manaon, universitatoj multigis investadojn en la tiel nomataj “servoj por la universitata vivo”, transformante kampusojn en aŭtentikajn luksajn hotelkompleksojn. La Universitato de Luiziano, ekzemple, destinis 85 milionojn da dolaroj por konstruado de akvoparko kiu inkluzivas malrapidan riveron kiu formas la literojn “LSU”, akronimon de la universitato. Tiu de Stanfordo, situanta ĉe Silicon Valley, kolektis 6 miliardojn da dolaroj inter 2006 kaj 2011, el kiuj ĝi destinis plurajn centojn da milionoj por pligrandigi kafejojn, libertempejojn kaj porstudentajn rezidejojn. Ĝi ankaŭ komisiis al sia propra skipo de arkitektoj konstrui 7.000-kvadratmetran modernegan sportejon ĉerande de kampuso kiu jam havis golfejon, rajdejon kaj stadionon kun spaco por 50.000 spektantoj. Averaĝe, la grandaj universitatoj pri esplorado destinas preskaŭ tiom al administrado kaj servoj por studentoj kiom al la instruado : ĉirkaŭ 40% de sia buĝeto (9).
La impostaj pagesceptoj konceditaj al ĝiaj kreditoroj ebligas al universitataj institucioj akiri pruntojn kun tre malaltaj interezoprocentoj —inter 1 kaj 3%—, ofte malsuperaj al tiuj de la Fisko. Tial, ili sukcesis amasigi konsiderindajn havaĵojn : oni opinias ke Universitato de Kolumbio estas nuntempe la plej granda nemoveblaĵa proprietulo de Manhatano, kio ebligas al ĝi gastigi parton de sia personaro laŭ merkataj prezoj, tiel kunigante (per preskaŭ feŭda sistemo) la funkciojn de luiganto kaj dunganto.
Ĉiam pli granda parto de ĉi tiu riĉaĵo nuntempe estas investita en financaj aktivoj. La dotaciaj fondusoj (endowments en la angla) nutritaj, interalie, de mondonacoj de eksstudentoj —kiuj konsideras tion tiel fiska ŝanco kiel implicita promeso de prefera traktado je la momento atingi la akcepton por siaj infanoj (10)—, altiĝas al dekoj da miliardoj da dolaroj en la universitatoj plej bone financataj. Danke al publikaj monhelpoj pro la Kovim-19, tiuj de Universitato de Kolumbio altiĝis de 10 miliardoj da dolaroj al 20 miliardoj inter 2020 kaj 2022. Ilia mezuma rendimento proksimiĝas al 8% kaj ili apenaŭ pagas impostojn (1.4%). La tutregna akumulita monsumo nuntempe superas 870 miliardojn da dolaroj (11). Pasintan Januaron, dum debato en la Ĉambro de Reprezentantoj, kiu havis neniun rilaton al la polemikoj pri antisemitismo, kelkaj respublikanaj parlamentanoj proponis altigi ilian imposton ĝis 14% : tio estas la minimuma procento por kapitalprofitoj.
La grandaj usonaj universitatoj kelkfoje pli similas investfondusojn ol templojn de sciado. Estas signifoplene, ke la superekscesa salajro de la menciita rektoro de Kolumbio, Lee Bollinger —ĉirkaŭ kvar milionoj da dolaroj ekde 2013—, estis iom pli malalta ol tiu de la financa direktoro de la sama universitato. La perspektivo diskonigita de parto de la eŭropa gazetaro pri amaselmigrado de esploristoj dezirantaj eskapi el la aŭtoritatismo de s-ro Trump estas tre fantazia. Jen komparo, kiu ne bezonas komentojn : 50.000 milionoj en endowments por Harvard kontraŭ cento da milionoj da eŭroj de propraj fondusoj por kelkaj el la plej prestiĝaj francaj superaj instruejoj, kiel Sciences Po aŭ École Polytechnique. Usona fiksa profesoro facile povas enspezi salajron de pli ol 200.000 dolaroj jare —eĉ tiuj de la fakultatoj de humanismaj studoj—, dum franca sampostenulo maksimume atingas 70.000 eŭrojn malnetajn fine de sia kariero.
La nunaj perturboj eble okazigos, pli ĝuste, pliiĝon de la teknologia breĉo kun Ĉinujo. Pekino jam superis Vaŝingtonon pri patentregistrado : 60.000 jare kompare kun 40.000. La buĝetaj reduktoj deciditaj de Blanka Domo kontraŭdiras, do, promeson de s-ro Trump pri nova industria revolucio, kiu supozeble devas stimuli kreskadon per novigado. “Unu el la celoj de tiuj dispozicioj povas esti la privatigo de parto de la esploradinfrastrukturoj profite al la teknologia sektoro —diras s-ro Riley—. Grandaj firmaoj de la cifereca sektoro jam funkcias preskaŭ kiel universitatoj : ili dungas esploristojn, publikigas en sciencaj revuoj kaj ili mem instruas siajn inĝenierojn”.
Usona kapitalismo delonge profitis universitatajn subvenciojn : leĝo Bayh-Dole, aprobita en 1980, ebligis, ke kompanioj patentas eltrovaĵojn faritajn per ŝtata financado. Tiam la afero estis alfronti ekstremorientan konkurencon —precipe japanan—, kiu profitis eltrovojn pagitajn de la usona impostpaganto. La grandegaj firmaoj de la cifereca sektoro eble opinias, ke nun ilia grandeco ebligas al ili malhavi universitatan kunlaboron, kaj ĉiujn ĝenaĵojn, kiujn ili kaŭzas, kiel dumvivaj kontraktoj kaj forta sindikataniĝo de la profesoraro.
La redukto de federaciaj kontribuoj, kune kun pli granda malfacilo por la studentoj akiri financan helpon, unue punos mezgrandajn universitatojn kaj intensigos la plutokratan karakteron de la sektoro. Eble plirapidiĝos kunfandiĝoj kaj bankrotoj —lasttempe okazas po ĉirkaŭ kvindeko jare—, precipe regionaj publikaj institucioj kaj malgrandaj universitatoj, nomitaj “de liberalaj artoj”. Kiel ajn estu, la nuna krizo efikos ĉie : Kolumbio konstatis la eksiĝon de du rektorinoj en kelkaj semajnoj. Tamen, la plej finance fortaj institucioj povos uzi siajn rezervojn, peti helpon al sia subŝtato (Masaĉuseco, Ilinojso, Kalifornio, ktp.), aŭ turni sin al siaj retoj da eksstudentoj. Ili ankaŭ povos ŝuldiĝi, kio estas faciligita de imposta statuto, kiun Administracio Trump minacas ŝanĝi. Harvard, Brown kaj Princeton kolektis plurajn centojn da milionoj da dolaroj en la lastaj semajnoj pere de obligaciaj pruntoj. Kelkaj universitatoj profitos tion por redirekti siajn aktivecojn al lernofakoj konsiderataj strategiaj kaj damaĝe al tiuj, kiuj estas malpli profitodonaj (kaj pli politike kontrolataj), kiel antropologio aŭ literaturo.
Ĉi tiu malvastigo de la agadkampo de universitatoj ankaŭ povas esti komprenita kiel adapto al la regna demografia realo. La malpliiĝo de naskiĝoj ekde la financa krizo de 2008 skuas modelon bazitan sur kontinua kresko de la nombro de studentoj. Ĝis antaŭ nelonge, universitatoj kompensis tiun relativan demografian malkreskon per kresko de ĉinaj studentoj — kies nombro kreskis de 120.000 ĝis 370.000 inter 2010 kaj 2020 (12)—, pretajn pagi altan prezon por usona diplomo. Monfonto kiu ŝajnas ĉiam malpli realigebla pro malboniĝo de la kvereloj inter ambaŭ potencoj kaj plimalfaciliĝo de la kondiĉoj por akiri vizon (Administracio Trump nuligis pasintan 22-an de Majo la povon de Harvard akcepti novajn eksterlandajn studentojn —Programo de Interŝanĝo de Studentoj—, ordono kiu estis provizore blokita de federacia juĝisto de Bostono).
Krome, la subita altiĝo de la aliĝkotizoj kaj dungiĝa necerteco de la diplomposedantoj estigis debaton pri la pozicio de la universitato en la usona ekonomio : kvankam supera instruado ĝenerale daŭre estas profitiga investo, enketoj indikas ke la valoro de diplomhavo estas ĉiam pli pridubita.
Malabundo de teknikistoj
Kvankam periodoj de ekonomia krizo ofte plifortigis la logon de supera instruado, kiu iĝis rifuĝo kontraŭ la labora necerteco, male la mondepidemio de Kovim-19 kontribuis al ĝia dekadenco. La bibliotekoj, antaŭe malfermitaj 24 horojn tage en kelkaj lokoj, vidis siajn horarojn kaj personaron reduktiĝi je minimumo, tiel transformante al pitoreskaĵo tion, kio estis simbolo de la eminenteco de la usonaj universitatoj. Enketo publikigita en 2022 atentigis, ke pli ol du trionoj de la studentoj vizitis ilin malpli ol kvin fojojn en duonjaro (13). Tendenco, cetere, antaŭa al la mondepidemio : jam en 2019, monata revuo The Atlantic komparis la librojn de universitataj bibliotekoj kun murpapero (14). La bagateligo de la uzo de dedistanca instruado, kune kun la klimato de streĉiĝo ekde la reelekto de s-ro Trump —per ĝia polica ĉeesto, identigaj kontroloj kaj arestminacoj— ne helpis restarigi la bildon de la kampuso kiel vivmaniero.
Se oni konsideras tiujn kondiĉojn, malfacilas pravigi pagon de pli ol 150.000 dolaroj por kvar jaroj da unua universitata ciklo, sen garantio de dungado, kiam elektrista trejnado kiu kostas malpli ol 20.000 dolarojn promesas salajron de 60.000 antaŭ ol fariĝi 25-jara. Hodiaŭ, la mistiko de memlernanta entreprenisto tiel laŭdita de Elon Musk kaj Mark Zuckerberg ŝajnas gajni adeptojn. Laŭ ĵusa opinisondo, pli ol 50% de la diplomitoj de generacio Y (30-45 jaraĝaj) kaj preskaŭ duono de tiuj de generacio Z (malpli ol 30 jaroj) opinias ke ili povintus plenumi sian nunan laboron sen trapasi universitaton. Sento kiu aldoniĝas al faktoj de pli struktura naturo : laŭ sendependa studo, pli ol duono de junaj diplomitoj okupas postenon, kiu ne bezonas universitatan instruadon, unu jaron post la fino de siaj studoj, kaj preskaŭ tri kvaronoj de tiuj “subdungitoj” daŭre estas tiel dek jarojn poste (15).
La demokratoj mem klopodis por defendi sin kontraŭ la akuzo esti elitisma partio kiu privilegias la posedantojn de kultura kapitalo damaĝe al manlaboristoj. En Februaro 2023, dum sia parolado pri la stato de la Unio, prezidanto Joseph Biden substrekis, ke multaj laborpostenoj kreitaj danke al federaciaj monhelpoj por fabriko de Intel en Ohio, kaj pagitaj per mezumaj 130.000 dolaroj jare, ne bezonis universitatan diplomon. Sekvan jaron, en la demokrata kongreso, eksprezidanto Barack Obama siavice insistis : “Universitata diplomo ne estu la sola enirbileto en la mezan klason. [...] Ni bezonas prezidanton, kiu zorgu pri la milionoj da usonanoj, kiuj ĉiutage faras esencan, ofte malagrablan, laboron por flegi niajn malsanulojn, purigi niajn stratojn aŭ liveri niajn pakojn”.
Nu, kelkaj kompanioj fidas, ke la dekadenco de la supera intruado baldaŭ ebligos transloki parton de la personaro de universitataj institucioj al aliaj sektoroj. Kun siaj pli ol 3,5 milionoj da dungitoj —el kiuj 60% plenumas ne-instruajn funkciojn—, universitatoj daŭre estas unu el la plej grandaj dungantoj de la regno. La retrejnado de ĉi tiu laborantaro, precipe profite al industrioj, povas esti ŝlosila faktoro por la nuna Administracio, impulsita de ĝia sindevontigo limigi la uzon de enmigruloj. Grandaj kompanioj kaj premgrupoj de la mastraro de antaŭ pluraj jaroj avertas pri la malabundo de kvalifikitaj aŭ malmulte kvalifikitaj teknikistoj : pasintjare la Nacia Asocio de Manufakturoj (angle, National Association of Manufacturers, NAM) taksis la nombron de vakaj laborpostenoj je 600.000, kaj antaŭvidas, ke ili estos pli ol du milionoj en 2030 (16).
Do post iom da tempo, necesos integri la kreskantan parton de junularo kiu frutempe eklaboros. La nombro de kontraktoj de metilernado pliiĝis je 85% inter 2015 kaj 2024 (17). Tesla ekfunkciigis dek kvar-semajnan trejnadplanon en siaj propraj muntoĉenoj. Malgraŭ siaj konfliktaj rilatoj kun Berlino, Trump ofte laŭdis la germanan sistemon de profesia trejnado ; pli ol 70% de samaĝa grupo trapasas ĝiajn klasĉambrojn, kio kaŭzas flankajn damaĝojn : lerneja klasado ekde la aĝo de dek unu, struktura dependeco de la dunganto aŭ malmulta kapablo adaptiĝi al subitaj teknologiaj ŝanĝoj. Supozeble tiu evoluo favoros la industriojn, sed ankaŭ profitcelan instruadan sektoron —granda provizanto de instruadprogramoj de la tiel nomataj “de trejnado de profesiuloj”—, kiun s-ro Trump delonge aligis al sia klientisma reto. Tiel estas unu el la elementoj de la debato pri la “akreditigo”, mekanismo kontrolita de la Ministrejo pri Instruado, kiu kondiĉas aliron de la universitatoj al publikaj fondusoj. S-ro Trump esperas uzi ĝin kiel armilon en sia nuna batalo.
Tamen estas antaŭvideble, ke reindustriiĝo sola ne povos asimili gravan malprogreson de la aliro al supera instruado, kiu en 2022 koncernis 39% de la junuloj inter 18 kaj 24 jaroj, kvanto super la mezumo de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) (18). Altaj teknologioj, elstarigitaj de s-ro Trump kiel motoro de produktiva restariĝo, estigas malmultajn laborpostenojn kaj sendube kreos malpli da ili kiam artefarita inteligenteco anstataŭas programistojn, sistemajn inĝenierojn, datumanalizistojn... Kun indico de senlaboreco malsupera al 8% en la loĝantaro inter 18 kaj 24 jaroj, Usono estas escepto en OEKD kaj estas malproksima de 15 ĝis 20% okazantaj en kelkaj eŭropaj regnoj. Se dum la proksimaj jaroj finiĝos tiu sufiĉe enviinda anomalio, Trump kaj lia partio akiros neniun politikan avantaĝon de tio.
(3) Matthew Haag kaj Katherine Rosman, “Decades ago, Columbia refused to pay Trump $400 millions”, The New York Times, 21-an de Marto 2025.
(4) “US Department of Education to begin federal student loan collections, other actions to help borrowers get back into repayment”, Ministrejo pri Instruado, 21-an de Aprilo 2025, www.ed.gov ; vidu “États-Unis. Orientations stratégiques”, CurieXplore, 8-an de Februaro 2022, https://curiexplore.enseignementsup-recherche.gouv.fr
(6) Melanie Hanson, “Economic effects of student loan debt”, 25-an de Novembro 2024, https://educationdata.org
(7) Annie Nova, “Trump administration restarts student loan collections for millions in default after years-long pause”, 5-an de Majo 2025, www.cnbc.com
(8) C. J. Libassi, Jennifer Ma kaj Matea Pender, “Trends in college pricing and student aid 2020”, College Board, Novjorko, https://research.collegeboard.org
(9) “Fast facts”, National Center for Education Statistics (NCES), https://nces.ed.gov
(11) “US higher education endowments report 6.8 % 10-year average annual return, increase spending to a collective $30 billion”, 12-an de Februaro 2025, www.nacubo.org
(12) “China's globetrotting students are getting back on the road”, The Economist, Londono, 27-an de Novembro 2021.
(13) Lisa Peet, “LJ's college student library usage survey reveals positive views, inconsistent engagement”, 4-an de Majo 2022, www.libraryjournal.com
(14) Dan Cohen, “The books of college libraries are turning into wallpaper”, The Atlantic, Vaŝingtono, 26-an de Majo 2019.
(15) Suzanne Blake, “Nearly half of college grads polled say degree unnecessary for current job”, 17-an de Oktobro 2024, www.newsweek.com ; Andrew Hanson kaj aliaj, “Talent disrupted : College graduates, underemployment, and the way forward”, Februaro 2022, www.burningglassinstitute.org
(16) “2.1 million manufacturing jobs could go unfilled by 2030”, 4-an de Majo 2021, https://nam.org
(17) “All aboard the apprenticeship : Assessing the changing face of registered apprenticeships”, komunikaĵo de Blanka Domo, 20-an de Novembro 2024, https://bidenwhitehouse.archives.gov
En la 28-a de majo 2025, sesdek kvar knabinoj ekzameniĝis en Esperanto kaj en du naciaj lingvoj, nome la fonua kaj la mina, ĉe la por-knabina liceo de Lokossa, en sudokcidenta Benino.
La knabino estis ekzamenitaj pri pluraj fakoj. En Esperanto, ili devis trans-skribi nombrojn per vortoj, traduki al Esperanto frazetojn franclingvajn, doni en la franca la signifon de esperantlingve skribitaj vortoj, laŭt-legi la literojn de la Esperanta alfabeto, kaj plenumi aliajn taskojn taŭgajn por komencantoj.
En septembro 2025, kiam komenciĝos la nova lerno-jaro, estos oficiala premio-ceremonio, kaj ĉiuj sukcesintoj ricevos diplomon.
Eventualaj kontribuoj ĉiuspecaj por la daŭrigado de la projekto (mondonacoj, premiaĵoj, esperantaĵoj kaj propagandiloj diversaj, ktp.) estos bonvenaj.
Por pliaj informoj pri la projekto, bonvolu turni vin al:
GBADAMASSI Latifou
BP 302 Lokossa (Mono)
République du Bénin (Afrique de l’Ouest)
Retadresoj: latifougbadamassi@yahoo.fr kaj infanojcxirkauxafriko@gmail.com
En 2020 la Akademio de Esperanto laŭ iniciato de Carlo Minnaja decidis aljuĝi la premion “Laŭro de la Akademio” al verkoj “arte signifaj, lingve perfektaj kaj evidente kontribuintaj al evoluigo de esperantlingva kulturo“. Jam tri verkoj estis premiitaj: en 2021 Mi stelojn jungis al revado de Mikaelo Bronŝtejn (http://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=9265); en 2022 Sesdek ok de Sten Johansson (http://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=9819); kaj en 2023 La Memoraĵoj de Julia Agripina de Anna Löwenstein (http://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=9912). En 2024 la Akademio decidis ne aljuĝi la premion.
La Laŭro konsistas el diplomo kaj cent eŭroj kaj estas aljuĝebla ĉi-jare al libro en Esperanto aperinta (en sia unua eldono) inter la 1-a de januaro 2020 kaj la 31-a de decembro 2024. La Laŭron oni proklamas okaze de la Zamenhof-tago, la 15-an de decembro, kiu ankaŭ estas Tago de la Esperanto-libro. UEA aŭspicias ĝin; kaj UEA kaj SAT subvencias la premion. La plena regularo de la premio aperis en 2021 en la januara numero de Esperanto. Aldone UEA subtenas la aferon per diskonigo de la premiita verkaĵo. Detalojn vi trovos en la kompleta regularo en la retejo de la Akademio .
Laŭ la regularo “prezentas la libron por la premio iu Esperanto-organizaĵo (landa aŭ internacia asocio aŭ simile), eldonisto aŭ la aŭtoro mem al ajna membro de la ĵurio, kiu plusendas al la aliaj ĵurianoj”. Ankaŭ estas komuna retadreso por tio: lauro@akademio-de-esperanto.org. La prezentinto disponigas la libron al la ĵurio prefere en elektronika formo. La libroj por la premio estas prezenteblaj dum la tuta jaro, sed por esti konsiderata por la premio en la kuranta jaro ne pli malfrue ol la 30-an de junio.
Se vi konas premieblan verkon laŭ la ĉi-supraj kriterioj, bonvolu kandidatigi ĝin nepre antaŭ la 30-a de junio ĉi-jare.
Same kiel en pasintaj UKoj okazos en Brno la Faka Forumo, dum kiu Fakaj Asocioj povos prezenti siajn aktivecon kaj perspektivojn por estonta agado kaj kunlaboro. Aparta temo por la ĉi-jara Faka Forumo estos la sinprezentado de Fakaj Asocioj en la Almanako, kiun UEA iniciatas anstataŭ la Jarlibro, lastfoje aperinta en 2018. Por ebligi bonan planadon de la evento, reprezentantoj de Fakaj Asocioj kiuj intencas partopreni, bv. informi la estraranon pri Scienca kaj Faka Agado, Amri Wandel, ĉe amri@huji.ac.il.
Liu Xiaozhe (Solis).
Estimataj partoprenantoj, organizantoj kaj gastoj el la tuta mondo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj,
La distanco inter la kongresurboj de 2025 kaj 2026 estas rekorde mallonga. Mapo: Google Earth.
La kastela monto en Graz kun la konata horloĝturo. Foto: C.Stadler/Bwag CC BY-SA 4.0
Abonantoj jam povas elŝuti la juli-aŭgustan numeron de la revuo "Esperanto". La papera versio baldaŭ estos dissendita: 
Kun profunda bedaŭro, UEA informas pri la forpaso de Josep Franquesa i Solé (1936-2025) la 23-an de junio 2025, en la aĝo de 88 jaroj. Li estis Honora Membro de UEA, pro siaj gravaj kontribuoj al la movado en Katalunio, Hispanio kaj al la komerca aplikado de Esperanto kiel labor- kaj faklingvo.
Je la 25a de junio, dek tagojn antaŭ la malfermo de BET-59, kiu okazos la 5-13an de julio 2025 en Kaŭno, al ĝi aliĝis 264 personoj el 29 landoj. La plej multaj aliĝintoj estas el Litovio – 84. Sekvas Pollando kun 36 aliĝintoj.
Fernando Maia dum reta komitata kunsido.
