Blogoj en Esperanto

2025-04-19

Esperanta Retradio

Ekde kiam infanoj kapablu paroli?

Infanoj lernas paroli je tute malsamaj rapidecoj. Por gepatroj tial ofte ne estas facile prijuĝi, ĉu ilia infano kapablas laŭaĝe paroli. Kio estas normala - kaj ekde kiam estas misfunkcio?

Nia voĉo estas unika, ĉiu voĉo sonas iom alie. Ĝi akompanas nin tra la vivo, de la unua krio ĝis la lasta vorto. Sed ĝis kiam ni povas ĝuste apliki ĝin, tio daŭras plej ofte jarojn. Ĉar lerni paroli apartenas al la plej kompleksaj taskoj kiujn infanoj devas majstri.

La lingva evoluo de infanoj okazas tre malunuece. Kelkaj infanoj kapablas jam kun dek monatoj paroli kompletajn vortojn, aliaj komencas fari tion nur kun du jaroj. Kelkaj infanoj parolas komence nur unuopajn vortojn, aliaj jam kompletajn frazojn. Kelkaj elparolas vortojn rekte ĝuste, aliaj bezonas tie multe da tempo por ekzercado.

"Tio estas parte genetika. Ni ĉiuj havas malsamajn talentojn. Tio validas ankaŭ por la lingvolernado. Ni ĉiuj komencas paroli malsame rapide kaj bone", trankviligas fakulo pri infanaj afekcioj de parolkapablo, de voĉo kaj de aŭdkapablo ĉe la universitata kliniko de Friburgo en Germanio. Li havas infanajn pacientojn kiuj pro diversaj kaŭzoj nur malfacile lernas paroli. La varieco kion infanoj kapablu, estas komence ankoraŭ tre larĝa, dum la kuro de evoluo la postuloj pri parolkapablo tamen pli kaj pli klariĝas.

Unuan mejloŝtonon atingas infano, kiam ĝi parolas proksimume 50 diversajn vortojn. Ĉu la infano atingis tiun nivelon, tio estas ekzamenata ĝis la fino de la dua vivojaro. Se infano regas ĉirkaŭ 50 vortojn kaj se ĝi estas kolektinta sufiĉe da spertoj, kiel la vortoj estas uzataj, tiam ĝi komencas kutime kombini la vortojn, kiel ekzemple "panjo pilko". Per tiuj vortkombinoj, la duvortaj frazoj, komenciĝas la tiel nomata vorttrezora eksplodo, klarigas la fakulo. "La infanoj tiam lernas aldone subite ene de malmultaj semajnoj kaj monatoj multe da vortoj, tiel ke tiuj vortoj fariĝas tiam baldaŭ kvazaŭ nenombreblaj. Kaj se tio okazas, tiam tio estas unue signo, ke ĉio bone evoluas."

La elparolo povas tiam esti ankoraŭ malklara aŭ vortoj elbuŝiĝas simpligite. Kiel bone la gramatikaj reguloj estas observataj, kiel bone funkcias la prononco, tion eblas prijuĝi nur ĉe infanoj ekde tri jaroj, klarigas la fakulo.

Depende de studrezultoj ĉirkaŭ 15 procentoj ne atingas tiun celon kaj parolas je la fino de la dua vivojaro malpli ol 50 vortojn. Anstataŭ nomi objektojn, la infanoj montras per fingroj al ili aŭ uzas gestojn kaj bruetaĵojn. Tiuj infanoj estas nomataj "malfruaj parolantoj".

"Malfruaj parolantoj tamen ne havas afekcion, do misfunkcion, sed ili simple lernas pli malrapide ol la normo postulas tion. Kelkfoje tiuj infanoj bezonas monatojn ĝis kiam aldoniĝas nova vorto, eĉ se la gepatroj multe subtenas ilin. Oni parolas pri prokrastita lingva evoluo. Malfruaj parolantoj estas infanoj kiuj havas la potencialon removiĝi ĝis la fino de la tria vivojaro tamen ankoraŭ en la normalan evoluan linion. Kaj plej multaj el ili ankaŭ atingas tion", klarigas la fakulo.

Se tiuj infanoj ne atingas tiun nivelon, oni parolas pri afekcio de lingva evoluo. La nombro de trafitaj infanoj estas alta, konfirmas la fakulo. Proksimume ok procentoj el ĉiuj infanoj en antaŭlerneja aĝo estas trafitaj de tio.

La socia medio estas la decida faktoro ĉe la lingvolernado, do kiom da eblecoj havas infanoj por komunikado. "Kiuj kunparolantoj sidas vidalvide al mi? Ĉu ili ludas kaj parolas atente kun mi aŭ ĉu ili ignoras min?", diras la fakulo. Samtempe oni devas ankaŭ preni la premon de la gepatroj, ĉar ĝuste en la komenco tio estas ja tre individua afero, kiam infano parolas kiom.

Kiel plejparte finita estas konsiderata la lingva evoluo cetere en la aĝo de ĉirkaŭ ses jaroj.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-19 06:00

2025-04-18

La Balta Ondo

Kion Esperanto donas al infanoj?

lernantoj

Antaŭ kelkaj jaroj la veterana esperantisto Hou Zhiping, iama sperta ĵurnalisto de “El Popola Ĉinio”, post detala esploro pri instruado de Esperanto ĉe la Baiyangshu-strata Lernejo en la urbo Taiyuan, esprimis profundan demandon: “Kiajn ŝanĝojn en la pensado havis la infanoj? Ĉu tio kongruas kun via komenca intenco?” Por respondi ĉi tiun esencan demandon, mi volas dividi kortuŝan rakonton.

En malvarma decembra vespero instruistino Zhang Hui (Belala) subite sendis al mi mesaĝon per WeChat:

Ĉi-tage dum la lernejradia programo, mi intervjuis kelkajn sesaklasanojn el grupo tri pri iliaj spertoj pri Esperanto. Komence la infanoj vigle rakontis pri kulturaj agadoj kaj kreitaj programeroj – ha, kiel vive ili priskribis! Sed subite knabo ekparolis pri tio, ke ĉi tiu estos ilia lasta partopreno en Esperanto-Kultura Semajno. Lia voĉo subite maltrafiĝis, kaj larmoj fluis. Tuj la tuta grupo ekploris kune.

Jen la unua fojo, kiam mi reale sentis la profundan emociligon, kiun ili formis kun Esperanto dum ses jaroj. Sen skribitaj tekstoj aŭ antaŭpreparo, iliaj vortoj fluis rekte el la koro. Eĉ mi ne povis deteni larmojn. Konstante ni ĉiam konsideris Esperanton kiel kurson, sed fakte ĝi fariĝis nevidebla emocia ligilo inter infanoj, gepatroj kaj lernejo. La kulturo de Esperanto jam radikiĝis en iliaj koroj. Kiel instruisto, mi dankas Esperanton pro tio, ke ĝi kreis tian fortan interligon inter ni. Eĉ post ilia diplomiĝo, mi certas, ke Esperanto ĉiam vokos ilin. Se okazo venos, ili certe daŭrigos lerni kaj fieros prezenti ĝin al aliaj.

Mi tuj aperigis ĉi tiun rakonton en la estrara WeChat-grupo de ĈEL. Iama sekretario Wang Ruixiang, profunde kortuŝita, petis publikigon en la asocia retejo.

La instruistino Zhang Hui denove mesaĝis:

Iu saĝulo diris, ke edukado estas arbo skuanta alian arbon, nubo puŝanta alian nubon, animo vekanta alian animon. Antaŭe mi komprenis tion nur teorie, sed hodiaŭ mi ĝin vidis vive. Dum ses jaroj, unu instruisto vekis infanon, kiu siavice vekis aliajn. La animoj de tiuj infanoj jam fandiĝis kun Esperanto – sen vortaj deklaroj aŭ paroladoj. Ili forflugos al la mondo portante la kvalitojn kultivitajn en nia lernejo, kiel steloj leviĝantaj al ĉielo. Kaj ni ĉiam povos vidi ilian brilon.

Jen la vera efiko de Esperanto: ne nur vortprovizo aŭ gramatikaj strukturoj, sed profunda transformo de la pensmaniero kaj sentmaniero. Tio superas ĉiujn niajn antaŭvidadojn kiam ni komencis la eksperimentan instruadon. Nia komenca celo estis pragmata – helpi en fremdlingva lernado. Sed ni malkovris, ke la influo de Esperanto al la lerneja komunumo jam transpaŝis la limojn de simpla komunikilo. Ĝi malfermis pli vastan mondon, donis novan perspektivon por kompreni la homaron. Mi diris dum la Dua Esperanto-Kultura Semajno: “La lernantoj de la Baiyangshu-strata Lernejo devas posedi ne nur diligentecon kaj sindonemon, sed ankaŭ kosmopolitan vidkampon, grandan koron kaj ideon pri egala amo”. Tio estas ne nur edukdeziro, sed fakta rezulto atingita per la praktiko de Esperanto-instruado.

Jen la nemateria heredaĵo, kiun Esperanto transdonas al nova generacio – ponton inter kulturoj, komprenemon pri diverseco, kaj kuraĝon por kosmopolita vivo. Ĉi tio estas donaco multe pli valora ol ajna lingva scipovo.

Jado (Wei Yubin)

Ĉi tiu artikolo aperis en la marta (printempa) eldono de La Ondo de Esperanto (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №1 (323).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/chinio-19/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Kion Esperanto donas al infanoj? appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-18 20:45

Le Monde diplomatique en Esperanto

Prirabata trezoro en la Hinda Oceano

La malmulte konata benko Saya de Malha en la Hinda Oceano estas unu el la plej vastaj marherbejoj kaj karbonujoj de la mondo. Malgraŭ tio, ĝia biodiverseco estas minacata de senregula industria fiŝkaptado.

Eĉ se ĝi estas unu el la plej fundamentaj lokoj de la tero, preskaŭ neniu sciiĝas pri la benko Saya de Malha. Inter la plej vastaj marherbejoj de la mondo, ĉi suboceana zono, kun sama grando kiel Svisujo, troviĝas pli ol tri cent kilometrojn for de la kontinento en la Hinda Oceano, inter Maŭricio kaj Sejŝeloj. Ĝi estis nomita la plej granda nevidebla insulo de la mondo, laŭforme masiva altebenaĵo, en kelkaj punktoj apenaŭ kaŝita sub dek metroj da akvo. Antaŭ pli ol kvin cent jaroj, kiam la portugalaj ŝipistoj renkontis benkon en altmaraj malprofundaj akvoj, pli ol mil cent kilometrojn oriente de la norda pinto de Maŭricio, ili nomis ĝin Saya de Malha (“Maŝa Jupo”), por priskribi la ruliĝantajn ondojn de marherboj sub la oceana surfaco. La neantaŭvideblaj profundoj kaŭzis, ke la komercaj ŝipoj kaj esploristoj kutime evitis dum jarcentoj ĉi tiujn akvojn -jen fantazia reĝlando, tiel nekonata, ke sur la tiamaj mapoj aperis la indikaĵo : “Hic sunt Dracones” (Ĉi tie staras drakoj). Nuntempe, tamen, la benko estas vizitata de diverseca personaro, kiel ŝarkaj sennaĝiligistoj, marfundaj trolŝipoj kaj ministoj, senmonaj fiŝkaptistoj, malsataj ŝipanaroj, riĉaj jaktuloj kaj liberecanaj marsetlantoj. En 2012 UNESCO konsideris Saya de Malha kiel “eblan elstaran universalan valoraĵon”, kvalifikante la benkon “tutmonde unika” kaj konkludante, ke ĝi, probable, entenas la plej vastajn marherbejojn de la mondo. Krome, la karbonujo, kiun ĝi formas, igas la benkon Saya de Malha decidiga por la planedo. Kiel la arboj, la marherbejoj absorbas karbonan dioksidon el la atmosfero kaj konservas ĝin en siaj radikoj kaj grundo, sed marherbejoj agas rapidege – tridek-kvin-oble pli rapide ol la tropika pluvarbaro. Estante la pulmoj de oceano, marherbejoj kaptas ĉirkaŭ kvinonon da ĝia karbono kaj naskas grandan biodiversecon. Miloj da specioj, multaj ankoraŭ nekonataj de la scienco, dependas de la marherbejoj por sia pluvivado. Sed de post la malfrua 19-a jarcento, preskaŭ triono malestiĝis, kaj oni perdas sep elcentojn ĉiujare, proksimume ekvivalentajn al futbala ludejo da marherboj ĉiujn tridek minutojn.

PNG - 149.9 kio
mapo de Cécile MARIN Le Monde diplomatique

Kaptilo por mikroplastoj

Marherboj ankaŭ purigas poluitajn akvojn kaj protektas marbordojn kontraŭ erozio, laŭ raporto en 2021 de la Universitato de Kalifornio, Davis. Nun, kiam almenaŭ ok milionoj da tunoj da plasto trafas en la oceanon ĉiujare, marherboj kaptas mikroplastojn kunagante kiel densa reto, kolektante la forĵetaĵojn kaj enfermante ilin en la sedimento (Nature, 2021). Kun la oceana acidiĝo minacanta la pluvivadon de la mondaj koral-rifoj kaj la milionon da fiŝaj specioj en ili loĝantaj, marherboj reduktas la acidiĝon absorbante karbonon per fotosintezo kaj liveras ŝirmejojn, naskejojn kaj nutrejojn por miloj da specioj, inkluzive de endanĝerigitaj bestoj kiel dugongoj, ŝarkoj kaj hipokampoj. Marherboj estas multfoje preteratentataj, ĉar ili estas maloftaj, taksataj kovri nur 0,1 % da oceanaj fundoj. “Ili estas la forgesita ekosistemo”, diras Ronald Jumeau, sejŝela ambasadoro pri klimata ŝanĝiĝo (1). Malgraŭ tio, la marherbejoj estas tre malpli protektataj ol aliaj enmaraj areoj ; nur 26 % da registritaj marherbejoj troviĝas en maraj protektataj zonoj, kompare kun 40 % da koral-rifoj kaj 43 % da mangrovoj en la mondo. La 23-an de majo 2022, la UN-a Ĝenerala Asembleo deklaris la 1-an de marto Monda Tago de la Marherbejoj, pere de rezolucio proponita de Srilanko, kies konstanta reprezenta ambasadoro Mohan Pieris diris, ke la marherboj estas “unu el la plej valoraj mar-ekosistemoj de la tero”, akcentante ties kolosan kontribuadon al la ŝlosado de karbono. Sed agnoski estas unu afero, kaj agadi estas tute alia. Dum la ambasadoro paroladis en Novjorko, dekduoj da fiŝkkaptistaj ŝipoj el lia lando, dek kvin mil kilometrojn for, vigle fuŝis la plej grandan el tiuj ekosistemoj, kiujn li postulis, ke la mondo protektu. La vera tragedio estas, ke ĉar la benko Saya de Malha situas plejparte en internaciaj akvoj, kie malmultaj reguloj aplikiĝas, ĝia biodiverseco estas sisteme detruata de giganta floto konsistanta el fiŝkaptistaj ŝipoj, kiuj restas nekontrolataj de registaroj. En 2015, fifama misfarantaro de pli ol sepdek trolŝipoj el Tajlando, fiŝkaptante en la benko Saya de Malha, trenis siajn retojn sur la oceana fundo kaj levis, inter multaj lokaj specioj endanĝerigitaj, lacert-fiŝojn (Saurida undosquamis), dekapterojn (Decapterus punctatus), ŝarkojn, tinusojn kaj aliajn tinusecajn fiŝojn. La kaptaĵoj estis transformitaj en proteinplenan fiŝmanĝaĵon, kiun oni uzas por nutri kokidojn, porkojn kaj bred-fiŝojn.

Evitado de fiŝkaptaj reguloj

La kontraŭleĝa aŭ senregula konduto de ĉi tiu floto estis ekde tiam bone dokumentata. Almenaŭ tridek el ili alvenis al la benko fuĝinte de la subpremo kontraŭ la malobservo de fiŝkaptaj leĝoj en Indonezio kaj Papu-Nov-Gvineo, laŭ Greenpeace (2). Kaj almenaŭ dudek kvar rompis fiŝkkaptajn leĝojn, ĉefe pro la fakto, ke ili malhavis validan licencon pri fiŝkapta ilaro, laŭ raporto en 2016 de la tajlanda registaro (Tajlando tiam ankoraŭ ne estis ano de la Suda Hinda Oceana Fiŝkapta Interkonsento). Neniu el tiuj ŝipoj estis aprobita por fiŝkapti en la benko fare de la Hinda Oceana Tinusa Komisiono, elstara internacia kontrol-organo, kiu devas protekti ĉi tiun mar-areon. La ĝenerala direktoro de la tajlanda fiŝkaptado poste konfirmis, ke la ŝipoj “agadis en areo sen regula kontrolo”. La sekvoj de la tajlanda fiŝmanĝa floto estis “katastrofaj” por la benko Saya de Malha, laŭ esploristoj de Monaco Explorations, kiuj vizitis tiun zonon en 2022 dum ekspedicio parte patronita de la registaroj de Sejŝeloj kaj Maŭricio. (3)Mirigas, ke la tajlanda registaro permesis al sia fiŝkapta floto ekigi trolan fiŝkaptadon.” Monaco Exploration diris en sia lasta raporto. “Eĉ fluga rigardo tra la ekzistanta tekstaro estus deadmoninta ian troladon”, la esploristoj aldonis, citante enketon de 2008 dirantan, ke trola fiŝkaptado povas “nerenversigeble detrui marherbejojn kaj koral-biotopojn kaj estigi malpliiĝon de apartaj specioj (4) La enketo demandis ĉu la decido de la tajlanda registaro aprobi troladon estis “kazo de kompleta neglekto” aŭ “intenca politiko troli la benkon antaŭ ol aliĝi al la Suda Hinda Oceana Fiŝkapta Interkonsento (5). La tajlandaj fiŝmanĝaj trolŝipoj plu reiris ĉiujare al la benko Saya de Malha, sed ordinare per malpli da ŝipoj ol en 2015. Pli ĵuse, la pli granda ĉeesto de fiŝkaptistoj en la benko Saya de Malha konsistas el tajvana tinusa multhokado kaj srilankaj tramelistoj. Multhokado temas pri ŝipoj sternantaj longajn hokŝnurojn, foje etendiĝantajn pli ol 60 kilometrojn, kiuj estas provizataj interspace per logaĵoj ; tramelistoj pendigas vastajn retajn vandojn en la akvon, tenante ilin ligitaj je la surfaco per flosŝnuroj.

Manko de protekto

Pli ol 230 ŝipoj fiŝkaptis en la ĉirkaŭaĵo de la benko Saya de Malha inter januaro 2021 kaj januaro 2024, pro la manko de leĝoj aŭ traktatoj por protekti ĝin. Regionaj organizaĵoj tiucele kreitaj devas reguligi fiŝkaptadon en la altmaraj areoj kiel Saya de Malha. Ili respondecas pri la starigado de devigaj aranĝoj por konservado kaj daŭripova regado de tre migremaj fiŝospecioj. La plimulto povas altrudi preskribojn kiel, ekzemple, kaptolimojn. Laŭ raporto de 2024 de Greenpeace, tiuj organizaĵoj estas ofte kritikataj de oceankonservemuloj, ĉar iliaj reguloj aplikiĝas nur al subskribintaj landoj kaj estas redaktataj per interkonsento, tiel submetante la proceson al la influo de industrio kaj al politika premo. Saya de Malha, arketipa ekzemplo de tiu limigoj, estas regata de la Suda Hinda Oceana Fiŝkapta Interkonsento. Srilanko, hejmlando de la plej granda floto de la benko, ne subskribis la traktaton. Dum la lasta jardeko, la min-industrio insistis, ke la oceanaj fundoj estas esenca celo por akiri maloftajn terojn postulatajn de la fabrikado de baterioj por poŝtelefonoj kaj tekokomputiloj. Oni bezonas industrian ekstraktadon faratan de gigantaj fosmaŝinoj por elsuĉi la altvalorajn buletojn. Ĝenerale, ili havas 30-oblan pezon ol regulaj buldozoj kaj estas levataj de gruoj super la flanko de ŝipoj por esti mergataj kilometrojn subakven, kie ili veturas sur la marfundo, elsuĉante rokojn, dispremante ilin kaj sendante miksaĵon de pulverigitaj buletoj kaj marfunda sedimento el inter kvar kaj ses kilometroj submare tra aron da tuboj al la surfaca ŝipo. Post la dispartigo de la mineraloj la ŝipoj reĵetas tube, trans la pavezo, la prilaboritajn akvojn, sedimenton kaj minajn “erojn”. Precize kiam la kompanioj gvatas la plej bonajn areojn por la eltirado de grandvaloraj sulfuroj kaj buletoj - “trufoj de la oceano” - la akvoj proksimaj al la benko Saya de Malha montriĝis kiel alloga celo. La plejparto de la benko estas tro malprofunda por mina agado. Tamen, kelkaj akvoj ĉirkaŭ ĝi, speciale tiuj ekster la zono de marherbejoj, sur la pli vasta altebenaĵo de Maskarenoj, atingas profundojn de pli ol 2.700 metroj kaj estas taŭgaj por minado. Sekve, pluraj entreprenoj jam subskribis longtempajn esplor-kontraktojn por mini en tiuj akvoj noblajn metalojn, inkluzive titanon, nikelon kaj kobalton. En 1987, iuj studaĵoj pri la baseno de Maskarenoj, zono de la Hinda Oceano entenanta la benkon Saya de Malha, malkovris mineralajn kuŝejojn, kiuj eble enhavas kobalton en areo de 7.200 kvadrataj kilometroj. Suda-Koreujo havas kontrakton de la Internacia Aŭtoritato de la Maraj Fundoj ebliganta la esploro de hidrotermaj fontoj en la Centra Hinda Kresto, ĉirkaŭ 400 kilometrojn oriente de Saya de Malha. Tiu kontrakto ekvalidis en 2014 kaj kadukiĝos en 2029, kaj esplorado en tiu areo progresas ; Hindujo kaj Germanujo ankaŭ havas esplor-kontraktojn por areo ĉirkaŭ 1.300 kilometrojn sudoriente de Saya de Malha. Ĉi tiu industria agado sur la marfundo, laŭ la ocean-esploristoj, estos katastrofa por la benka ekosistemo. Minado kaj esplorado levos sedimenton el la oceana fundo, reduktante la aliron de marherbejoj al la sunlumo, kiun ili bezonas. Iuj minaj sedimentaj nuboj povas translokiĝi centojn aŭ eĉ milojn da kilometroj, kaj potenciale perturbi la tutan reton de nutraĵoj en la mezaj akvoj, trafante gravajn speciojn kiel tinuson. La oceana fundo malrapide resaniĝas post mina agado.

Min-rilata damaĝo de la maraj profundoj :

Laŭ raporto de loka gazeto Post and Courier, en 2022 kelkaj sciencistoj sendis subakvan roboteton for el la marbordo de Ĉarlestono, Suda Karolino, kaj malkovris, ke ankoraŭ videblas spuroj de testo pri minado en marfundoj tie farita antaŭ 50 jaroj. La areoj inter la spuroj malpleniĝis je fiŝoj, spongoj kaj buletoj. Esploro publikigita en 2023 rivelis, ke, en Japanujo, unu jaron post kiam testa minado de marfundo perturbis la oceanon, la koncentriĝo de fiŝoj, krustacoj kaj meduzoj en la ĉirkaŭaĵo duoniĝis. Proparolantoj de marfunda minado substrekas la kreskantan bezonon pri ĉi tiuj resursoj. En 2020, la Monda Banko taksis, ke la tutmonda produktado de mineraloj kiel kobalto kaj litio devos pliiĝi je 450% ĝis 2050 por respondi al la pligrandiĝanta postulo pri purenergia teknologio. Pli freŝdate, la Metals Company ekdeturnis sin de la disputo pri baterioj kaj asertis, ke la metaloj necesas por misiloj kaj militaj projektoj. Malgraŭ tio, la pli malriĉaj regnoj plej proksimaj al la benko Saya de Malha daŭre pesas siajn eblojn. En 2021, Maŭricio gastigis laborgrupon kun la Afrika Unio kaj Norad, la Norvega Agentejo por Disvolviga Kunagado, por ekzameni la panoramon de marfunda minado. Registaraj oficialuloj en Maŭricio kaj Sejŝeloj diris, ke ili havas “singardeman (6) aliron al marfunda minado, sed ili plu serĉas resursojn en la oceano spite al la avertoj pri ekologia katastrofo. Kaj en septembro 2024, tiuj regnoj interkonsentis entrepreni petrol-esploradon en kaj ĉirkaŭ la benko Saya de Malha, regiono, kiun ili kunregas. La benko ne estas protektata de ia deviga traktato, ĉefe pro manko de politika volo flanke de la naciaj instancoj kaj, ankaŭ pro tiu pensmaniero, kiu vidas nunajn profitojn por la fiŝkapta industrio anstataŭ postajn konsekvencojn por la naturmedio. Nu, la urĝa demando estas kiu protektos tiun ĉi publikan trezoron ?

Traduko farita el la angla originalo. La raportaĵo kaj redaktaĵo estis faritaj ankaŭ de la redaktistaro de Outlaw Ocean Project, inkluzive Maya Martin, Joe Galvin, Susan Ryan kaj Austin Brush.


(1) Ronald Jumeau, antaŭparolo al ‘Out of the Blue : The value of seagrasses to the environment and to people', UN Environment Programme (UNEP), Nairobi, Decembro 2020.

(2) ‘Turn the Tide : Human rights abuses and illegal fishing in Thailand's overseas fishing industry', 2018, [http://www.greenpeace.org/].

(3) ‘Indian Ocean Expedition : Discover the Expedition', 2022, [http://www.monacoexplorations.org/].

(4) Elena Vortsepneva, ‘Saya de Malha Bank – An invisible island in the Indian Ocean : Geomorphology, oceanology, biology', novembron 2008, lighthouse-foundation.org/.

(5) Subskribita en 2006 sub la aŭspicioj de la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo de Unuiĝintaj Nacioj (UN).

(6) Salt Horizon, ‘Threat to the Saya de Malha bank from deep-seabed mining', memorando adresita al la aŭtoro, 4-a de oktobro 2024.

de Ian URBINA je 2025-04-18 14:48

Diversaj diversaĵoj

George SAND - Tosto (1832)

 

George SAND



 Temas pri mallonga novelo de Georges Sand verkita en 1832, kiam ŝi estis 28 jara.
 
 
 

Tosto 

En 1634 aŭ 1635, la guberniestro de Berg-op-Zoom, kiu nomiĝis, mi kredas, Sneyders (se mi eraras kontraŭ la historio, bonvolu korekti), Sneyders (ni nomu lin tiel ĝis vi bonvolos korekti aŭ konfirmi la fakton), Sneyders, mi do diras, estis ĵus edziĝinta al la bela Juana y Mecilla y ... (mi maltrudu al vi ŝiajn aliajn nomojn, ja senutile raporteblajn por kompreni tiun rakonteton, kiel vi konstatos).

Doña Juana, naskiĝinta sub la bela hispana ĉielo, estis sekvinta sian familion en Flandrujon, kiun la hispanoj tiam estis regantaj, kiel vi scias. Holando, najbara lando, sammora kaj samklimata, plimalpli bone vivis kun siaj flandraj najbaroj, kaj oni ofte vidis la riĉajn familiojn de Nederlando reori la polvoplenajn blazonojn de kastiliaj nobeloj, en aliaj vortoj, la bonaj kaj pezaj negocistoj de la bordoj de Dejlo kaj Skeldo akiri la blankan manon de tiuj knabinoj venintaj de la bordoj de Gvadiano, belaj floroj rapide velkantaj sub la malvarma kaj nebula ĉielo de Holando.

Juana, freŝdate transplantita sur tiun malsekan teron, estis jam velkiĝanta. Jam ŝiaj belaj nigraj okuloj perdis sian velurecan brilon, jam ŝiaj brilaj vangoj senkoloriĝis kaj prenis tiun eburan koloron kiu restas sur la figuroj de Mieris kaj van der Werff. Ĉu la tempo faris malkomponaĵon en la koloro de la verkoj de tiuj majstroj? aŭ trovante pli da nobleco kaj poezio en la koloroj de tiuj helaj fremdulinoj ol en tiuj de siaj vermiljonaj samlandaninoj ĉu ili provis reprodukti ilian tipon? Jen, mi lasas tion por viaj komentoj.

Malgraŭ ĉio, Juana estis pli ol kortuŝa laŭ ŝia melankolia kaj suferanta mieno. La eleganta kaj riĉa kostumo de ŝia nova patrujo belege reliefigis la fleksecon de ŝia andaluza talio kaj la sudulan gracion de ĉiuj ŝiaj movoj. Unuvorte, ŝi estis la plej bela homo de Brabanto. Guberniestro Sneyders iom malmodeste gloriĝis el tio, kaj guberniestro Sneyders ne estis la sola rimarkanto de la ĉarmoj de ŝia edzino.

Sed Juana, revema kaj malgaja, malamegis ĉiujn tiujn bonajn holandanojn tiom pezajn kaj tiom banalajn. Ŝi sopiris sian belan sunon, siajn belajn riverojn kies varmetaj kaj harmoniaj fluoj ŝajnis paroli pri amo al la floroj de siaj bordoj. La neĝoj kaj glacioj de ĉi tiuj marĉoj korpremis ŝin, malvarmo prenis ŝin ĝis la fundo de ŝia animo. Aldonu al la klimata influo la kompanion de edzo ja riĉa, tre prudenta, tre saĝa pri siaj aferoj kaj ilia regado, sed, necesas diri, ja teda, kaj vi komprenos, ke bela kaj tenera Juana povis sopiri sian landon.

Tamen en la riĉabunda domo de la guberniestro estis bela paĝio, kiun oni nomis Ramiro kaj kiu naskiĝis, same kiel Juana, sub la hispana ĉielo. La paĝio estis deksesjara, same kiel Juana, li estis pala same kiel Juana, li havis nigrajn okulojn kaj pasian malgajan rigardon same kiel Juana. Li kantis per milda obtuza voĉo, kiu trafis la korojn, li etendis sian gitaron sur sian genuon per vere andaluza gracio, kaj Juana, aŭskultante tiujn malnovajn hispanajn romancojn, tiom naivajn kaj tiom poeziajn, foje sentis veni larmojn en ŝiaj silkaj palpebroj, ĉar li kantis ja bone, la bela paĝio. Li kun amo rakontis la mankantan patrujon. Li jam havis ion fiera kaj romaneska en sia karaktero, kaj li devenis de nobla kaj antikva familio, kaj tio, en la tiama epoko, neniel ĝenis.

Sed la guberniestro, kiu montriĝis, laŭ sia kvalito de guberniestro de landlima provinco, pli malfidema kaj pli observema ol tia, kia taŭgas por bona holandano, la guberniestro, mi do diras, tiom bone prigardis sian edzinon, la tenera kaj bela katolikino estis edukita en tiom ĉastaj pricipoj, la amo estas tiom timema kaj malaplomba je dek ses jaroj, fine la klimato de Flandrujo tiom multe malvarmigis la aŭdacon de tiuj du hispanaj imagoj, ke S-ro van Sneyders havis neniun bonan kialon por sia ĵaluzo, kaj pri tio li ĉagrenis tiom same, kiom li fieris. Ĉar estas iuj rilatoj puraj, diskretaj, misteraj, kiuj pli lezas trankvilon de edzo ol rektaj kaj lojalaj adultoj. Ĉi tiu estis por la bona Sneyders fonto de senutilaj ruzoj kaj senefikaj antaŭzorgoj. Li ne povis malhelpi interŝanĝon de malgaja kaj longa rigardo, tuŝon de du manoj okaze de preno de falinta ganto, aŭ de plenigo de glaso, aŭ de ordonita mesaĝo. Li ne povis ofendiĝi pro la diligenteco per kiu Ramiro metis kusenon de Utrecht sub la piedetojn de la guberniestredzino, nek pro la karesoj, kiujn li donis al ŝia favora hundo, nek pro la respekta zorgo per kiu li helpis ŝin ekrajdi sian belan hispanan ĉevaleton. Kvankam kompatinda Sneyders vane strebis aserti, ke gitaro havas falsan kaj acidan sonon, ke la hispana lingvo estas barbara dialektaĉo, kaj ke kanti romancojn ne estas vireca, li havis neniun validan kialon por malpermesi al ŝi la kanzonojn de la paĝio, kiam li estis foririnta. Sneyders, kompreninte ke tiu malbono estas neriparebla, imagis tion, kion li devis esti imaginta jam delonge. Necesis foririgi Ramiron. Hazardo, aŭ pli ĝuste politikaj okazaĵoj, donis al li la rimedon akordigi tiun antaŭzorgan decidon kun venĝodeziro ja prava, kiun la virta kaj malespera amo de la paĝio estis inspirinta al li.

Richelieu estis imaginta militigi Holandon kun Hispanujo, kaj tiucele subskribis aliancan traktaton kun Anglujo por armite eniri en Nederlandon. Lia projekto pli poste sukcesis kaj la disiĝo de Holando kaj Flandrujo okazis en 1648. Sed ĝis tiam estis tre malfacile ribeligi la flandrojn kontraŭ Hispanujo. La jugo de la Inkvizicio mildiĝis depost la punleciono donita al la duko de Albo, kaj tiu komercista loĝantaro prave malfidis la sekvojn de milito por siaj interesoj, kio ajn estus ĝiaj glordonaj rezultoj.

Tuj kiam la guberniestro de Berg-op-Zoom estis kaŝinformita pri la misteroj de la kabineto de Richelieu, li kredis sin tiom lerta kiom ruza. Same kiel siaj kolegoj, li eniris en intrigojn kaj sekrete ektraktis kun sia parenco, la guberniestro de Antverpeno (hispana citadelo ekde la fama sieĝo de 1585), por averti lin pri la komploto aliloke preparata. La celo de la holandaj provincoj estis instigi la hispanan Nederlandon al ribelado, por eviti la malrapidigon pro blokado kaj riskojn de enlanda milito, tiom danĝeraj por la komercado de ambaŭ nacioj.

Troviĝis, ke la guberniestro de Antverpeno, maljunulo politike mordema kaj ofendiĝema, estis havinta en sia juneco akrajn konfliktojn kun la patro de Ramiro. Li estis gardinta por tiu familio profundan rankoron kaj ŝajnis neglekti neniun rimedon por lasi ĝin en la malriĉa stato en kiu ĝi nun estis. Van Sneyders pensis tre plezurigi lin sendonte la junan Ramiron kiel portanton de politika mesaĝo, kaj li zorgis precizigi en postskribo, ke se la guberniestro de Antverpeno juĝas taŭge havi la junan hispanon kiel ostaĝon kontraŭ la Inkvizicio, li mem, lia mastro, konsentas ne depostuli lin nome de Holando, ĉar la certa interveno de Francujo protektos de ĉiu venĝo de la flandroj kontraŭ iliajn despotojn.

La kompatinda infano do foriris al la citadelo de Antverpeno, portanta rekomendan leteron, kiu devos konduki lin en prizonon aŭ sur eŝafodon, laŭ la humoro aŭ la interesoj de la guberniestro.

Jam de pluraj tagoj li estis foririnta el Berg-op-Zoom por almonte laŭiri tiun grandan branĉon de Skeldo kiu kondukas al Antverpeno. S-ro Sneyders ne plu aŭdante paroli pri li kaj esperante ne plu aŭdi paroli pri li, sentis sin en humoro multe pli afablema kaj bonvolema ol kutime. Li vespermanĝis per ja bona apetito, plurfoje rimarkigis ke la dika grasvanga brabanta paĝio pli lerte servis ol la orgojla kaj malatentema hispano, ameme laŭdis la bieron kaj la nebulojn de sia patrujo, mistraktis la hundon de Juana, kiu volis nenion akcepti de la mano de la nova paĝio. Unuvorte li maltrafis neniun okazon esti agrabla kaj bona edzo, dirante multajn malbonaĵojn pri Hispanujo, virinoj, romancoj, hundetoj, kaj paĝioj kiuj ludas gitaron.

Post la manĝo, Juana iris en la salonon kaj sidiĝis, melankolia kaj silenta, sur sian grandan brakseĝon. Ŝi turnis sian dorson al la fenestro por ne vidi la ĉielon, kiun ŝia edzo ĵus laŭdis, kvankam al ĝi ne mankis beleco en tiu momento kiam la suno subiris en la violkolorajn brumojn de la horizonto. Ŝi mem sub siajn piedojn metis tiun kusenon, kiun Ramiro estis tuŝinta kun amo tiom da fojoj, kaj detenante suspiron, ŝi aŭskultis per senatenta mieno la pezajn banalaĵojn de sia edzo.

"-Vivu Dio! Sinjorino, ekkriis S-ro la guberrniestro de Berg-op-Zoom konstatante, ke la konversacio konsumiĝis, mi devas trinki je via sano unu glaseton, aŭ du, da bona malnova vino de Kanarioj. - Eyck! alportu ĉi tien la plej belan el miaj boteloj kaj du glasojn kun fajnaj tigoj!

-Bone, filo mia, metu ĉi tiun tableton apud la moŝtan guberniestredzinon de Berg-op-Zoom. Bone nun, Eyck. Vi estas bona servisto, belulo mia, kaj vi havos belan jakon el flava silko ornamitan per ruĝaj rubandoj, kaj pantaloneton kun puntaĵo el Mehleno, se mi daŭre kontentos pri vi. Mi volas, ke vi havu pli bonan teniĝon ol tiu pigra hispano, el kiu ni liberiĝis por longe, dank'al Dio!

Tiel parolante Sneyders plenigis sian glason ĝisrande, kaj tiun de doña Juana nur duone, sed ŝi lasis ĝin sur la tablo kaj ne degnis trempi siajn helajn lipojn en ĝi.

-Nu, moŝta guberniestredzino, li diris, ĉu vi ne volas tosti kun mi? Ĉu vi rifuzas trinki kun mi je la sano de nia digna parenco kaj kolego guberniestro de Antverpeno? Tiu bona kaj fidela protestanto, kiu iam en niaj malnovaj flandraj teroj mortigis tiom da papistoj kaj idolanoj! Tiu raspa kaj severmora juĝisto, kiu tiel bone juĝas sen konsilia debato kaj pendigas iun ajn ulon super la fosaĵoj de sia urbo sen ke eĉ unu burĝo demandas la kialon, tiom grandaj estas la kredito kaj la fidon kiujn la guberniestro inspiras!"

Kompatinda Juana, mutigita de malespero, tristmiene aŭskultis tiun gracian inviton. Ŝi sciis la intencojn de sia edzo, kaj la akcepton, kiu atendis la paĝion en Antverpeno. Sed ŝi trovis en sia fiereco de andaluza virino la kuraĝon elteni tiun teruran ideon, kaj ŝteli de sia edzo la plezuron kontempli ŝian doloron. Ŝi turniĝis al Sneyders, kiu ekapogis sin al la dorsapogilo de sia brakseĝo kun mieno samtempe stulta kaj malica, kaj prenante sian glason per pli firma mano:

"-Se la fido de la Antverpernanoj en sia guberniestro estas tiom blinda, ŝi diris, verŝajne ili ja scias lin nekapabla pri kovarda ago kaj neutila krimo."

Tiel dirante, ŝi levis sian glason, kaj, dum ŝi proksimigis ĝin al tiu de sia edzo, sono de gitaro akompanata de malgaja kaj obtuza voĉo kantis, sub la fenestro, en la hispana, refrenon de unu el la romancoj ŝatataj de Juana. Tiu voĉo ne povis esti nekonata, eĉ momenteton, de ambaŭ homoj, kiuj aŭdis ĝin. Esprimo de stuporo kaj aflikto montriĝis sur la ruĝa vizaĝo de la guberniestro. La okuloj de Juana lanĉis ĝojan kaj triumfan flagron. Sanbrilo reaperis sur ŝiaj vangoj, kaj frapante la glason de sia edzo:

"-Mi trinkas, ŝi diris al li, je la sano de nia parenco kaj amiko, la brava guberniestro de Antverpeno!"

Oni serĉis Ramiron. Oni ne retrovis lin. Post kiam li trankviligis sian mastrinon pri sia sorto, li estis fuĝinta for el la kastelo. Kaj tiel li saĝe agis, ĉar ĉi-foje la guberniestro de Berg-op-Zoom ne estus konfidonta al aliulo la venĝan taskon. La paĝio reservis ĉe Gaston d'Orléans, kiu estis veninta militi por Hispanujo kontraŭ la reĝo de Francujo, sia frato. Oni asertas, ke, kiam ĝenerala paco estis subskribita en 1648, Ramiro atinginta altan rangon en la armeo, ege komplezis al la maljuna guberniestro de Antverpeno, kiu pro politiko aŭ lojaleco, estis rifuzinta helpi la planon de Sneyders. Ja estas certe, ke Sneyders estis mortinta dum la milito, kaj ke la paĝio kuraciĝis el sia amo por la bela Juana, post dek du jaroj da milito kaj ambicio. Tamen, mi ne povas certigi, ke retrovinte ŝin en la kortego de la imperiestro, kaj ĉar ŝi ankoraŭ povis esti juna, bela kaj riĉa, kaj laŭ mia scio tio neniam estis difekto, li ne sentis sian pasion revigliĝi. La rakonto diras nenion pri tio, kaj se vi volas, vi povas fini ĝin per geedziĝo, se tia fino plaĉas al vi.




de Tjeri (noreply@blogger.com) je 2025-04-18 10:30

Sonĝanta Vivo

EXPO 2024 en Autun

Josette Joyeux, mi, Charles Jarrin la urbestro de Autun
Ĉiu paŝo alvokas sekvantan paŝon, eĉ plurajn sekvantajn. Mi ankoraŭfoje havis okazon konstati tian principon de la vivo. Fakte, miaj ekspozicioj en Francio okazis ofte tiamaniere. Kutime en ekspoziciejo aperas sentemaj, kreativaj, scivolemaj, delikataj, puranimaj, kiuj amas arton, kaj logike, inter ili svarmas magiaj energioj, ĉirkulas imagaj ideoj, diskutoj, bagatelaj babiladoj kaj ankaŭ necesaj silentoj. Josette Joyeux tiel aperis dum mia ekspozicio en Moulin de Chazeu Laizy, plenkampara vasta vilaĝo en Francio en la jaro 2023. Ŝi estis unu el la vizitantoj, kiel aliaj rigardis miajn verkojn, ĵetis kelkajn demandojn, kaj fine mendis unu verkon, kiu ornamis la afiŝon. Ŝi interesiĝis pri la koloroj, pri mia kariero kaj vivmaniere translokiĝi al kamparo. Antaŭ foriro, ŝi proponis, ke mi povus ekspozicii en La Galerie du Passage situita en la centro de urbo Autun, kiu distancas 30 minutoj aŭte de ĉi-loko. Ĉu! Mi ne jesis por tuj poste, tamen, unu jaron poste jes. Tiel pasis dufoje printempo, somero, unufoja aŭtuno, kaj mi denove renkontis ŝin en la jaro 2024 aŭtune. Poste, mi eksciis, ke ŝi apartenis al estraro de la urbodomo kiel unu el vicprezidantoj je la kampo arto kaj kulturo. Se iu demandus al mi, kiu organizas tiajn ĉi cirkuladojn en mia vivo, kion mi povus respondi !
La malfermiĝo, nomata "Vernissage" en Francio, bele prepariĝis helpe de la asocio [La Galerie d'Autun Destination Culture] kaj miaj karaj amikoj Joelle, Juliette, Dominique kaj Michel. La asocio preparis afiŝojn, afiŝoflugilojn, propagandojn, invitojn kaj pendigojn de la verkoj. La manoj de miaj amikoj plenigis delikatajn necesaĵojn por mi.
Kiam mi ekspozicias en fremda urbo, tio ne nur estas mia propra ekspozicio mem, sed ankaŭ por mi, malkovriĝo de la mondo kaj grandigo de mia horiĝonto. Do, mi profitis la tempon viziti kamparan pom-feston, lokajn vizitindaĵojn, esti invitita en loka klaso "nude croquis", ĉeesti la meson en la katedralo Saint-Lazare d'Autun kaj tiel plu.
Plie, en la unua tago de mia ekspozicio en Autun, mirindega novaĵo surprizis min kaj tutan koreon : korea verkistino Han Kang ĵus ricevis Nobel-premion en literaturo!! Ja ververe, grava tago 10a de oktobro 2024 por mi, por ŝi, kaj por ni ĉiuj !! Mi ĝoje saltis kaj kuris proksiman librovendejon por aĉeti ŝiajn verkaĵojn. Nekredeble belegaj tagoj tiel daŭris en Autun dum 10 tagoj.

de Ana Sonĝanta (noreply@blogger.com) je 2025-04-18 09:19

Revuo Esperanto

110-a UK, Brno: alvoko kontribui al la kongresa temo - “Esperanto kaj teknologioj kiel pontoj de paco kaj konfido inter la popoloj”. Komuniko 1227

La 110-a Universala Kongreso de Esperanto (UK) okazos de la 26-a de julio ĝis la 2-a de aŭgusto 2025 en Brno, Ĉeĥio, sub la temo “Esperanto kaj teknologioj kiel pontoj de paco kaj konfido inter la popoloj”. Ĉiuj estas invitataj aliĝi antaŭ la fino de la tria aliĝperiodo (la 30-an de junio 2025): https://uk.esperanto.net.

La reĝisoro de la kongresa temo de 2025 estas Prof. Bengt-Arne Wickström. La temo estis prezentita de la Vicprezidanto de UEA, Fernando Maia Jr., estrarano respondeca ankaŭ pri kongresoj, en la Dua Bulteno. Resume Unuiĝintaj Nacioj (UN) deklaris 2025 Internacia Jaro de Paco kaj Konfido, celante instigi la homaron unuiĝi kaj alfronti la mondajn krizojn. António Guterres, Ĝenerala Sekretario de UN, emfazis la gravecon de homaj rajtoj kaj solidareco por solvi konfliktojn, redukti malegalecojn kaj antaŭenigi financan kaj klimatan justecon. Esperanto estas neŭtrala, facila kaj malmultekosta internacia lingvo ligita al kultura interkompreniĝo, justa komunikado kaj internaciismo. Tio kombinita al la modernaj teknologioj kiel ciferecaj platformoj, virtualaj komunumoj kaj artefarita intelekto, se trafe kaj konscie uzataj, povas plifaciligi mondskalan kunlaboron kaj edukadon por konstrui pacon kaj kontraŭstari diskonigon de malveraĵoj aŭ nutradon de malamo. La kongresa temo intencas esplori kiel teknologioj povas subteni pacon kaj konfidon, la instruon de Esperanton kaj valorigi kulturan diversecon, samtempe atente al etikaj defioj (ekz-e falsaj novaĵoj) kaj la bezono por socia inkluziveco.

Surbaze de tio la reĝisoro de la kongresa temo alvokas interesiĝantojn kontribui al la temo kaj kunlabori per konstanta dissendolisto por la Kongresa Temo (https://groups.io/g/KongresaTemo). Ĉiuj, kiuj volas kontribui, povas aktive kundividi siajn ideojn, atendojn kaj spertojn, por ke ni kune povu kontribui al pli paca kaj kunlabora estonteco. Proponoj por la kongresa temo povas pritrakti ĉiujn aspektojn de novaj teknologioj rilate interpopolajn kontakton, komprenon kaj komunikadon precipe rilate Esperanton. Ni starigis strukturon por ordigi la pensadon, kiu tamen nur estas propono kiel strukturi la analizon kaj tute ne deviga. Alternativaj ideoj kaj strukturoj tre bonvenas. Bonvolu sendi viajn proponojn kiel eble plej frue, almenaŭ antaŭ la fino de majo 2025 al la supra dissendolisto.

Ebla pensostrukturo

• Novaj teknologioj malaltigas komunikajn kostojn; ekzemple elektronika poŝto, enretaj mesaĝiloj, virtualaj sociaj forumoj. La ĉefaj kostoj de enlanda kaj tutmonda komunikado praktike do estas tempo kaj la komunikado plej ofte okazas inter samlingvanoj aŭ pere de la angla. Aliflanke diasporaj komunumoj kiel ekz-e Esperanto-parolantoj aŭ jidaparolantoj multe pli facile povas komuniki kun pli da homoj ol antaŭ la estiĝo de tiaj komunikiloj. Tempo tamen estas limigita kaj oni devas elekti kun kiuj komuniki. Interesa demando estas, kiuj kaj kiaj komunikretoj estiĝas.
•La evoluo de la mediopejzaĝo povas rezulti en pliaj pontoj inter homoj aŭ en bariloj inter ili. Gravaj tutmondaj problemoj kiel klimatŝanĝo, atingo de paco, garantio de homaj rajtoj, forigo de la instigoj kreantaj rifuĝintojn, bezonas internacian kunlaboron por siaj solvoj. Do gravas stiri la sociojn al konstruo de pontoj, kiel la alternativo (1) malsupre, kvankam tro ofte rezultas alternativo (2).
• Estiĝon de novaj pontoj ni havas, se homoj uzas la plifaciligon de kontakteblecoj inter individuoj kaj la tutmondiĝon de komuniko por pli facile rilati al aliaj homoj kun diversaj opinioj kaj interagi kun ili. Oni povas lerni de aliaj kaj pridubi kaj testi siajn proprajn opiniojn. Senperaj kontaktoj helpas al ni pli bone kompreni aliajn homojn kaj pro tio respekti ilin. Tio forte dependas de kio ligas nin al aliuloj. Se la komuna ligilo estas Esperanto kaj la interkomunikantoj ĝenerale reprezentas diversajn opiniojn sur aliaj kampoj, la ponta efiko gravas.
• Estiĝo de novaj bariloj plifaciliĝas pro emerĝo de intergrupe malsimilaj, sed en grupe ideologie homogenaj, komunikaj homaj retoj. Oni elektas rilati al samopiniantoj. Oni do ne povas testi kaj ne devas pridubi siajn proprajn opiniojn, ĉar oni nur rilatas al homoj, kun kiuj oni samopinias. Pro tio povas sekvi polariĝo kaj nestabileco de la socio. Vera socia interrilato mankas.
• Novaj teknologioj ankaŭ ebligas kreskantan uzon de artefarita intelekto, kiu kontinue pliboniĝas. Grava apliko de artefarita intelekto estas maŝina tradukado. Ankaŭ ĉi tie la evoluo povas porti nin en bonan aŭ malbonan direkton. Aŭtomata tradukado malpligrandigas la instigon lerni fremdajn lingvojn. Aliflanke ĝi malfermas pordojn al pli facilaj tutmondaj kontaktoj.
• Reduktita lernado de aliaj lingvoj limigas la aliron al la kulturo, kiun peras tiuj lingvoj. Oni povus paroli pri provincigado. Senperaj personaj kontaktoj nutras interkomprenon. Tian kontakton maŝina tradukado nur rudimente povas ebligi inter homoj de malsimilaj lingvoj. Do la fortaj instigoj ne investi tempon en temporaba lernado de naciaj lingvoj pro la ekzisto de aŭtomata tradukado forte necesigas la lernadon de facile lernebla neŭtrala lingvo, kiu povas servi interpopolajn ambaŭflankajn rilatojn. Tio ebligas la senperajn personajn kontaktojn, kiuj povas kontribui al la solvo de la gravaj tutmondaj problemoj menciitaj en la punkto 1a. Artefarita intelekto do portas argumentojn por pli vasta uzo de Esperanto.

Krom kontribui per prelegoproponojn oni ankaŭ povas subteni la laboron ĉirkaŭ la kongresa temo per donacoj, ĉefe al la Fondaĵo Universala Kongreso (https://uea.org/alighoj/donacoj/donaco), kiu subtenas la organizadon de la UK, kaj al la Fondaĵo Partoprenu UK-on, kiu helpas partoprenigi en la UK-on esperantistoj, invititaj de UEA, kiuj mem ne povas pagi ĉiujn kostojn (inter ili estas prelegantoj de la kongrestema programo de la UK). UEA anticipe sincere dankas al ĉiuj, kiuj ĉiamaniere kontribuas al la UK.

El la Gazetaraj Komunikoj

de Redakcio je 2025-04-18 08:28

Esperanta Retradio

La Granda Emua Milito de 1932

Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
La historio pri la Granda Emua Milito de 1932 sonas tiel absurde, ke oni povus pensi ĝin fabelo. Sed ĝi vere okazis! Ni iru al Aŭstralio en la fruaj 1930-aj jaroj, dum la Granda Depresio. Multaj ekssoldatoj de la Unua Mondmilito fariĝis farmistoj en Okcidenta Aŭstralio kaj penis kultivi tritikon malgraŭ malfacilaj kondiĉoj. Kvazaŭ tio ne sufiĉus, aperis neatendita problemo: dekoj da miloj da emuoj, neflugantaj birdegoj, svarmis al la bienoj kaj komencis detruadi la kultivaĵojn.

La farmistoj, tute senesperaj, petis helpon de la registaro. La solvo estis tiom nekutima, ke ĝi eniris la historion kun rideto: la aŭstralia registaro decidis sendi la armeon por batali kontraŭ la emuoj, kvazaŭ temus pri eksterlanda invadanto. Jes, soldatoj kun maŝinpafiloj kontraŭ birdoj! Oni ekipis malgrandan taĉmenton per maŝinpafiloj kaj miloj da kugloj kvazaŭ por vera batalo. Oni atendis rapidan venkon de la homoj super la birdoj.

La emuoj tamen ne kapitulacis facile. Montriĝis rapide, ke ili estas surprize lertaj “strategiistoj”. Kiam la soldatoj unuafoje ekpafis, la emuoj tuj diskuris en ĉiuj direktoj anstataŭ resti en granda amaso. La aro disfendiĝis en multajn etajn grupojn. Tiuj plumaj “gerilanoj” kuris rapide (emuoj povas atingi ĝis 50 km/h!) kaj zigzagis por eviti kuglojn. Eĉ kiam iu birdo estis trafita, ĝi ofte plu kuris kvazaŭ nenio okazis, kvazaŭ ĝi havus kaŝitan kirason. Tia ruzo kaj eltenemo de la emuoj signife malfaciligis la taskon de la armeo.

La komenca entuziasmo baldaŭ malaperis. La “milito” daŭris kelkajn semajnojn, sed la rezultoj estis ridindaj. La soldatoj elspezis milojn da kugloj, sed mortigis nur kelkajn centojn da emuoj: preskaŭ neniom kompare kun la amasego da birdoj. Eĉ improvizita provo persekuti emuojn per kamioneto kun maŝinpafilo fiaskis, ĉar en tia veturilo sur malglataj vojoj oni ne povis celi, kaj la birdoj facile eskapis. Post pluraj tiaj fiaskoj la registaro fine rezignis kaj nuligis la mision. Kompreneble oficiala kapitulaco ne eblis, do fine la armeo retiriĝis venkite de la emuoj. Oni poste ŝercis, ke la solaj homaj vundoj en la Emua Milio estis al la fiero de la armeo.

Hodiaŭ la Granda Emua Milito famas kiel unu el la plej absurdaj militaj fiaskoj en la historio. Oni ofte mencias ĝin kun rideto; aŭstralianoj eĉ ŝercas, ke la sola milito kiun ilia lando iam perdis estis tiu kontraŭ la emuoj. Ĝi fariĝis bizara anekdoto, pruvo ke la realo povas esti pli stranga ol fikcio. Ĝia heredaĵo estas humura averto: ne ĉiun problemon oni povas solvi per maŝinpafilo, kaj foje eĉ obstinaj birdoj povas venki homan armeon.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-18 06:00

Diversaj diversaĵoj

Jack LONDON - Mauki (1909)

 

Jack LONDON

 

 


Tiun novelon Jack London verkis, kiam li estis naviganta sur sia keĉo Snark, dum unu jaro, inter la insuloj Salomono. La rakonto baziĝas sur realaj okazaĵoj. Ĝi estis unue publikigita en 1909 en Hampston's Magazine antaŭ ol esti inkluzivita en la kolekto "Rakontoj pri sudaj maroj" en 1911. Ĝi estas terura priskribo de la sovaĝeco de la lokaj melanezianoj, kaj ankaŭ, kaj precipe, de la krueleco de koloniistoj en tiu regiono.


 

Mauki

Li pezis cent dek funtojn. Liaj hararo estis krispa kaj negreca, kaj li estis nigra. Li estis aparte nigra. Li estis nek blunigra, nek purpurnigra, sed prunnigra. Lia nomo estis Mauki, kaj li estis filo de ĉefo. Li havis tri tambojn. Tambo estas melanezia vorto por tabuo, kaj ĝi estas samdevena, kiel tiu polinezia vorto. La tri tamboj de Mauki estis la jenaj: unue, li ne devas premi manon de virino, nek lasi virinan manon tuŝi lin nek iun ajn el liaj propraĵoj. Due, li ne devas manĝi ruditapojn, nek iun ajn manĝaĵon kuiritan per fajro, kiu jam kuiris ruditapojn. Trie, li ne devas tuŝi krokodilon, nek veturi en kanuo, kiu portis iun ajn parton de krokodilo, eĉ malgrandan kiel denton.

La dentoj de Mauki estis de malsama nigro, ili estis profunde nigraj, aŭ eĉ pli ĝuste, karbonigraj. Ili tiel nigriĝis en unu sola nokto, de lia patrino, kiu sur ilin premegis mineralan pulvoron prenitan el terŝoviĝo malantaŭ Port-Adams. Port-Adams1 estas marborda vilaĝo de Malaita, kaj Malaita estas la plej sovaĝa insulo de Salomonoj, tiel sovaĝa, ke neniu komercisto ner plantisto jam establiĝis sur ĝi. Ĝis nun, ekde la unuaj kaptistoj de bêche-de-mer2 kaj komercistoj de santala ligno ĝis la lastaj dungistoj ekipitaj per maŝinfusiloj kaj benzinmotoroj, dekoj kaj dekoj da blankaj aventuristoj estis eliminitaj per tomahokoj kaj molnazaj Snider kugloj3. Tiel Malaita restas nun, en la dudeka jarcento, la favora tereno de la dungistoj, kiuj serĉas en ĝia marbordo laboristojn, kiuj varbiĝas kaj kontraktas por pene labori en la plantejoj de najbaraj kaj pli civilizitaj insuloj por salajro de po tridek dolaroj jare. La indiĝenoj de tiuj najbaraj kaj pli civilizitaj insuloj jam iĝis tro civilizitaj por tiel labori en plantejoj.

La oreloj de Mauki estis truitaj, ne en unu loko, nek en du lokoj, sed en du dekduoj da lokoj. En unu el la plej majgrandaj truoj li portis argilan pipon. La plej grandaj truoj estis tro larĝaj por tia uzo. La forno de la pipo falus tra ilin. Fakte, en la plej larĝa truo de ĉiu orelo li kutime havis lignan rondan ŝtopilon, kiuj havis diametron almenaŭ kvarcolan. Proksimume, la cirkonferenco de tiuj truoj estis dekdu kaj duono coloj. Mauki havis eklektikajn gustojn. En la diversaj malgrandaj truoj li portis tiajn aferojn, kiel malplenajn kartoĉojn, hufumajn najlojn, kuprajn ŝraŭbojn, ŝnurpecojn, plektitajn kokosfadenojn, verdajn folibendojn, kaj dum la malvarmetaj horoj de la tago, skarlatajn hibiskajn florojn. El tio oni komprenas, ke li ne bezonis poŝojn por sia bonstato. Cetere, ne eblis, ke li havu iujn, ĉar lia sola vestaĵo konsistis en kalikota ŝtofo plurcole larĝa. Li portis en sia hararo poŝtranĉilon, kies refermita klingo premis krispan buklon. Lia plej valora havaĵo estis la tenilo de porcelana taso, pendinta de ringo el testuda skvamo, kiu mem trairis lian nazkartilagon.

Sed malgraŭ tiuj plibeligoj, Mauki havis agrablan vizaĝon. Ĝi vere estis bela vizaĝo, laŭ ia ajn normaro, kaj por melaneziano ĝi estis rimarkinde belaspekta vizaĝo. Ĝia sola difekto estis ĝia manko de forteco. Ĝi estis milde virineca, preskaŭ knabineca. La trajtoj estis malgrandaj, regulaj, kaj delikataj. La mentono estis mola, kaj la buŝo malfirma. En la makzeloj, frunto kaj nazo estis nek forto nek karaktero. Nur en liaj okuloj oni povis trovi spuron de la nekonataĵoj, kiuj estis granda parto de lia temperamento, kaj kiujn aliaj homoj ne povis kompreni. Tiuj nekonataĵoj estis kuraĝo, persistemo, sentimeco, imago kaj ruzeco, kaj kiam ili montriĝis per kohera kaj trafega ago, la homoj ĉirkaŭ li estis mirigitaj.

La patro de Mauki estis la ĉefo de la vilaĝo Port-Adams, kaj ĉar li estis denaska marborda homo, Mauki estis duonamfibia. Li konis la kutimojn de fiŝoj kaj ostroj, kaj la rifoj havis neniun sekreton por li. Ankaŭ la kanuojn li konis. Li lernis naĝi, kiam li estis unujara. Kiam li estis sepjara li povis deteni sian spiron dum tuta minuto kaj naĝe atingi la fundon tra tridek futoj da akvo. Kiam li estis sepjara, li ankaŭ estis rabita de la ĝangaluloj, kiuj ne scias eĉ naĝi kaj timas la salan akvon. De tiam Mauki vidis la maron nur demalproksime, tra fendoj de ĝangalo kaj el senarbejoj de altaj montoj. Li iĝis sklavo de la maljuna ĉefego Fanfoa, kiu regis dudekon da disigitaj ĝangalaj vilaĝoj de la montoj de Malaita, kies fumoj, en la serenaj matenoj, estas preskaŭ la sola pruvo, kiun la blankaj maristoj havas pri la multnombraj enlandaj loĝantoj de Malaita. Ĉar blankuloj ne eniras en Malaita. Ili iam provis, en la epoko de orserĉado, sed ili ĉiam lasis siajn kapojn ridetantajn ĉe la fumaj traboj de ĝangalulaj kabanoj.

Kiam Mauki estis deksepjara junulo, Fanfoa estis elĉerpinta sian tabakon. Tute kaj komplete elĉerpis ĝin. Okazis malfacila epoko por ĉiuj liaj vilaĝoj. Li estis farinta eraron. Suo estis haveno tiel malgranda, ke granda skuno ne povis en ĝi ankriĝi. Ĝi estis ĉirkaŭita de mangrovoj, kiuj kreskis super profundaj akvoj. Tio estis kaptilo, kaj en la kaptilon veturis du blankuloj en malgranda keĉo. Ili serĉis dungotojn, kaj ili kunportis multajn tabakon kaj vendotaĵojn, eĉ ne menciante tri fusilojn kaj amason de municioj. Nu, neniu marborda homo vivis en Suo, kaj tie la ĝangaluloj povis veni ĝis la maro. La keĉo sukcese komercis. Dudek dungatoj subskribis la unuan tagon. Eĉ la maljuna Fanfoa subskribis. Kaj la saman tagon, la dudeko da dungatoj tranĉis la kapojn de la du blankuloj, mortigis la ŝipanaron kaj bruligis la keĉon. Post tio, kaj dum tri monatoj, superabundaj estis tabako kaj varoj en la ĝangalaj vilaĝoj. Tiam venis la militŝipo, kiu de malproksime ĵetis obusojn en la montetojn, forpelante la homojn el la vilaĝoj kaj al la profunda ĝangalo. Poste, la militŝipo elŝipigis trupojn. La vilaĝoj estis ĉiuj bruligitaj, kun la tabako kaj la varoj.

La kokosarboj kaj bananarboj estis tranĉitaj, la taroj tute elradikigitaj, la porkoj kaj kokidoj mortigitaj.

Fanfoa ricevis instruan lecionon, sed tamen li malhavis tabakon. Ankaŭ, liaj junuloj estis tro timigitaj por subskribi kun la dungantaj ŝipoj. Tial Fanfoa ordonis, ke lia sklavo, Mauki, estu kondukata al marbordo kaj subskribu kontraŭ antaŭpago de duonkesto da tabako, kaj ankaŭ tranĉiloj, hakiloj, kalikoto kaj bidoj, kiujn li repagos per sia laboro en la plantejo. Mauki estis forte timigita, kiam ili enŝipigis lin en la skunon. Li estis ŝafido kondukata al buĉejo. La blankuloj estis kruelegaj estaĵoj. Ili devis esti tia, alimaniere ili ne aventure tiel veturadus laŭ la marbordo de Malaita, en ĉiuj ĝiaj krekoj, duope, kiam ĉiu skuno enhavis de dek kvin ĝis dudek nigrulajn ŝipanojn, kaj ofte ĝis sesdek aŭ sepdek nigrulajn dungitojn. Krome, ĉiam estis danĝero de la marbordaj loĝantoj, subitaj atakoj, la skunoj kaj ĉiuj manoj hakitaj. Vere, la blankuloj ja estas teruraj. Plie, ili havis tiajn demonaĵojn, demonajn fusilojn, kiuj pafas rapidege multfoje, aĵojn el fero kaj kupro, kiuj ebligas la skunojn veturi, kiam ne estas vento, kaj skatolojn, kiuj parolas kaj ridas same kiel homoj parolas kaj ridas.

Kaj eĉ, li aŭdis pri iu blankulo kies demonaĵo estis tiel potenca, ke li povis depreni ĉiujn siajn dentojn, kaj remeti ilin laŭplaĉe.

En la kajuton Mauki estis malsupren kondukata. Sur la ferdeko unu blankulo garde deĵoris kun du revolveroj en sia zono. En la kajuto la alia blankulo sidis kun libro antaŭ si, en kiu li desegnis strangajn markojn kaj liniojn. Li rigardis al Mauki, kvazaŭ temis pri porko aŭ kokido, ekrigardis liajn subbrakajn kavojn, kaj skribis en la libro. Jen li antaŭmetis la skribobastonon kaj Mauki apenaŭ tuŝis ĝin, tiel devontiganta sin labori dum tri jaroj en la plantejoj de Moongleam Soap Company4.

Oni ne klarigis al li, ke la kruelegaj blankuloj plenumigos la promeson per sia tuta volo, kaj, ke malantaŭ ili, por la sama celo, estas la potenco kaj ĉiuj militŝipoj de Britio.

Aliaj nigruloj estis sur la ŝipo, el nekonataj foraj lokoj, kaj kiam la blankulo alparolis ilin, ili forprenis la longan plumon de la hararo de Mauki, tute razis tiun hararon, kaj volvis ĉirkaŭ lia brusto brilflavan kalikotan lava-lava5

Post multaj tagoj sur la skuno, kaj post kiam li vidis pli da landoj kaj insuloj ol li jam prirevis, li estis elŝipigita sur New Georgia6 kaj laborigita en la kampoj por senarbigi ĝangalon kaj tranĉi sukerkanojn. Jen la unua fojo, kiam li eksciis tion, kio estas laboro. Eĉ kiel sklavo de Fanfoa li neniam estis tiel laboranta. Kaj li ne ŝatis labori. Laboro de matena krepusko ĝis vespera krepusko kaj po du manĝoj tage. Kaj la manĝo estis monotona. Dum semajnoj oni donis al ili nur batatojn por manĝi, kaj dum postaj semajnoj nur rizon. Tagojn post tagoj li disigis kokosnuksojn el ĝiaj ŝeloj, kaj dum longaj tagoj kaj semajnoj li nutris la fajron por fumaĵi kopron, ĝis liaj okuloj doloradis kaj oni sendis lin por haki arbojn. Li estis bona hakisto, kaj oni metis lin en la pontkonstruan teamon. Iun tagon li estis punita, kaj oni sendis lin al la vojkonstrua teamo. Foje li servis kiel ŝipano en la balenbarkoj, kiam la kopro devis veni de malproksimaj strandoj aŭ kiam la blankuloj iris por fiŝkapti per dinamito.

Inter aliajn aferojn, li lernis la bêche-de-mer7 anglan lingvon, danke al kiu, li povis interparoli kun ĉiuj blankuloj kaj ĉiuj dungitoj, kiuj, sen ĝi, parolus per mil malsimilajn dialektojn. Li ankaŭ lernis iajn aferojn pri la blankuloj, ĉefe, ke ili plenumas siajn promesojn. Kiam ili diris al ulo, ke li havos briketon da tabako, li havis ĝin. Kiam ili diris al ulo, ke ili bastone tanos lian haŭton, se li farus ion, kiam li faris tion li ja havis tanitan haŭton. Mauki ne sciis, kion signifas tani, sed la vorto ekzistas en la bèche-de-mer, kaj li imagis, ke tio iel rilatas al sango kaj rompitaj dentoj, kiuj rezultas de bastonado. Alian aferon li lernis: neniu ulo estis frapita aŭ punita, krom se li kulpis pri io. Eĉ kiam la blankuloj ebriiĝis, kaj tio ofte okazis, ili ne frapis, krom se regulo estis malrespektita.

Mauki ne ŝatis la plantejon. Li malamegis labori, kaj li estis filo de ĉefo. Plie, jam pasis dek jaroj de kiam li estis forkaptita de Fanfoa el Port-Adams, kaj li suferis de hejmsopiro. Li eĉ sopiris la sklavecon sub Fanfoa. Do li eskapis. Li fuĝis en la ĝangalon, kun la ideo iri suden al la plaĝo kaj ŝteli kanuon, per kiu li iros hejmen ĝis Port-Adams.

Sed febro trafis lin, li estis kapita kaj revenigita preskaŭ mortanta.

Duan fojon li eskapis, kune kun du junuloj de Malaita. Ili laŭiris la marbordon dum dudek mejloj, kaj kaŝiĝis en kabano de libera viro el Malaita, kiu loĝis en la vilaĝo. Sed en la mezo de la nokto venis du blankuloj, kiuj ne timis la vilaĝanojn kaj tanis la haŭton de la tri eskapintoj, ŝnuris ilin kvazaŭ porkojn, kaj ĵetis ilin en la balenbarkon. Pri la viro en kies domo ili kaŝiĝis, laŭ la stato de liaj restantaj hararo, haŭto kaj dentoj, li ja ricevis tanadon, kiu senkuraĝigos lin por la resto de lia vivo doni ŝirmejon al eskapintaj laboristoj.

Dum plia jaro Mauki pene laboris. Poste li iĝis servisto, ricevis bonan nutraĵon kaj facilan tempon, ĉar malpena laboro estis purigi la domon kaj servi la blankulojn surtabligante viskion kaj bieron je ĉiu horo de la tago kaj preskaŭ ĉiu horo de la nokto. Li ŝatis la laboron, sed li eĉ pli ŝatis Port-Adams-on. Li devis servi ankoraŭ du jarojn, sed du jaroj estis tro longa tempo por li, turmentita de hejmsopiro. Dum tiu serva jaro li plisaĝiĝis, kaj kiel servisto li havis okazojn. Li prizorgis la purigadon de fusiloj, kaj sciis, kie la ŝlosilo de ties varejo pendiĝis. Li planis eskapon, kaj iun nokton dek junuloj el Malaita kaj unu el San Cristobal elŝoviĝis el la barakoj kaj tiris la balenbarkon ĝis la strando. Ja Mauki estis tiu, kiu liveris la ŝlosilon, kiu malfermis la barkan seruron, kaj Mauki ankaŭ estis tiu, kiu provizis la barkon per dekduo da fusiloj Winchester, giganta kvanto de municioj, kesto de dinamito kun eksplodiloj kaj prajmoj, kaj deko da skatoloj de tabako.

La nord-okcidenta musono blovis kaj ili dumnokte veturis suden, kaŝiĝante dum la tagoj en foraj senhomaj insuletoj, aŭ tirante sian balenbarkon en la ĝangalo sur la grandaj insuloj. Tiel ili atingis Guadalcanal, laŭiris duonon de ĝi, kaj trairis la markolon Indispensable ĝis la insuloj Florida. Ja tie ili mortigis la viron de San Cristobal, gardis lian kapon, kuiris kaj manĝis la ceteron de li. La marbordo de Malaita estis nur dudek mejlojn for, sed la lastan nokton forta fluo kaj kontraŭaj ventoj malhelpis ilin sukcesi la transiron. Ĉe la tagiĝo ili daŭre troviĝis je pluraj mejloj for el sia celo. Sed la tagiĝo aperigis kutron kun du blankuloj, kiuj ne timis alfronti dek unu virojn de Malaita armitajn per dek du fusiloj. Mauki kaj liaj kunuloj estis revenigitaj al Tulagi8, kie vivis la granda blanka ĉefo de ĉiuj blankuloj. Kaj la granda blanka ĉefo juĝis ilin en tribunalo, post kio, unu post la alia, ili estis ligitaj kaj frapitaj de po dudek vipbatoj, kaj komdamnitaj pagi monpunon de po dek kvin dolaroj. Oni resendis ilin al New Georgia, kie la blankuloj tanis iliajn haŭtojn kaj denove laborigis ilin. Sed Mauki ne plu estis servisto. Oni metis lin en la vojkonstruan teamon. La monpunon de dek kvin dolaroj pagis la blankulo el kiu li eskapis, kaj oni diris al li, ke li devas labori por repago, kaj tio signifis ses pliajn monatojn da laboro. Aldone, lia parto de la ŝtelita tabako ŝuldigis lin per alia jaro da laboro.

Port-Adams estis tiam tri jarojn kaj duonon for, do, iun nokton, li ŝtelis kanuon, kaŝiĝis en la insuletoj de la markolo Manning, trairis la markolon kaj eklaŭiris la orientan bordon de la insulo Ysabel, kaj estis kaptita de la blankuloj de la lagono Meringe. Post unu semajno, li eskapis el ili kaj fuĝis en la ĝangalon. Neniu ĝangalaj indiĝenoj vivis en la insulo Ysabel, nur marbordaj homoj, kiuj ĉiuj estis kristanoj. La blankuloj ofertis rekompencon de kvin cent bastonetoj da tabako, kaj ĉiufoje kiam Mauki provis iri marborden por ŝteli kanuon, li estis postĉasata de la marborduloj. Kvar tiaj monatoj jam pasis, kiam, la rekompenco atingis mil bastonetojn, kaj li estis kaptita kaj resendita al New Georgia kaj al la vojkonstrua teamo. Nu, mil bastonetoj valoris kvindek dolarojn, kaj Mauki mem devis pagi la rekompencon, kaj tio postulis labordaŭron de unu jaro kaj ok monatoj. Tiel, Port-Adams estis tiam kvin jarojn for.

Lia hejmsopiro estis jam pli granda ol ĝi iam ajn estis, kaj li ne ŝatis la ideon saĝiĝi, iĝi bonulo, labori kvin jarojn kaj reiri hejmen. La sekvantan fojon, li estis kaptita tuj ĉe la momento, kiam li ekfuĝis. Lia afero estis submetita al S-ro Haveby, la insulestro de Moongleam Soap Company, kiu juĝis lin nekorektebla. La kompanio havis plantejojn en la insuloj Santa Cruz9, centojn da mejloj for trans la maro, kaj tien ĝi sendis siajn nekoreteblulojn de la insuloj Salomonoj. Kaj do tien Mauki estis sendata, kvankam li neniam alvenis tien. La skuno haltis en Santa Anna10 kaj dum la nokto Mauki naĝis ĝis la bordo, kie li ŝtelis du fusilojn kaj skatolon da tabako de la komercisto kaj eskapis en kanuo ĝis Cristobal. Malaita estis tiam kvindek aŭ sesdek mejlojn norden for. Sed kiam li provis tien veturi, li estis trafita de tempesteto kaj repuŝita al Santa Anna, kie la komercisto enkatenigis lin kaj gardis lin ĝis la reveno de la skuno el Santa Cruz. La du fusilojn la komercisto rehavis, sed la skatolo da tabako kostis al Mauki plian laborjaron. Tiam la sumo de la jaroj ŝulditaj al la kompanio estis ses.

Dum la revena veturo al New Georgia, la skuno ankriĝis en Marau Sound, kiu situas ĉe la sud-orienta ekstremaĵo de Guadalcanal. Mauki naĝis ĝis la bordo kun mankatenoj kaj fuĝis en la ĝangalon. La skuno plu veturis, sed la loka komercisto de Moongleam ofertis mil bastonetojn, kaj al li la ĝangaluloj liveris Mauki-on, kun unu jaro kaj ok monatoj pliaj en lia ŝuldokonto. Plian fojon, eĉ antaŭ la skuno revenis, li fuĝis, ĉi fojon en balenbarko, kun skatolo de la komercista tabako. Pro Nord-okcidenta ventego li ŝiprompis sur Ugi11, kie la kristanaj indiĝenoj ŝtelis lian tabakon kaj liveris lin al la loka komercisto de Moongleam. La tabako ŝtelita de la indiĝenoj valoris plian jaron por li, kaj la totalo estis nun ok jaroj kaj duono.

"Ni sendu lin en Lord Howe," diris S-ro Haveby. "Tie estas Bunster, kaj ni lasos ilin solvi inter si mem la aferon. "Ĉu Mauki mastros Bunster-on, ĉu Bunster mastros Mauki-on, sed mi supozas, ke ambaŭokaze ni senbalastiĝos."

Se iu foriras el la lagono Meringe de Ysabel, kaj veturas rekten al nordo, al magneta poluso, post cent kvindek mejloj tiu ekvidos super la maro la ondbatitajn koralajn plaĝojn de Lord Howe. Lord Howe estas tera ringo, kun perimetro de cent kvindek mejloj, maksimuma larĝeco de pluraj centoj da metroj, kaj ĝiaj plej altaj punktoj atingas dek futojn super la marnivelo. Ene de tiu sabla ringo troviĝas impona lagono punktita de koralaj makuloj. Nek geografie, nek etnografie, Lord Howe apartenas al Salomonoj. Ĝi estas atolo, dum Salomonoj estas insuloj, kaj ĝiaj popolo kaj lingvo estas polineziaj, dum la loĝantoj de Salomonoj estas melanezianoj.

Lord Howe estis loĝita de la alokcidenta drivado de la polinezianoj, kiu plu daŭras nun, per balancierkanuoj pelitaj al ĝiaj strandoj de la sud-orienta alizeo. Evidentas, ke samtempe ankaŭ okazis malgranda drivado de melanezianoj.

Neniu venas al Lord Howe, foje ankaŭ nomita Ontong Java. Thomas Cook & Son12 ne vendas biletojn por iri tien, kaj turistoj ne sonĝas pri ĝia ekzisto. Ne eĉ blankula misiisto venis ĝis ĝiaj strandoj. Ĝiaj kvin mil loĝantoj estas tiel pacemaj kiel primitivaj. Nu, ili ne ĉiam estis pacemaj. La Naŭtika Almanako neniam eksciis la ŝanĝon, kiu okazis en la koroj de la loĝantoj, kiuj, antaŭ nelonge, detruis grandan ŝipon kaj mortigis la tutan ŝipanaron krom leŭtenanton. La postvivanto portis la informon al siaj kolegoj. La kapitanoj de tri komercaj skunoj revenis kun li ĝis Lord Howe. Ili rekte irigis siajn ŝipojn en la lagonon kaj ekpredikis la blankulan evangelion laŭ kiu nur blankuloj rajtas mortigi blankulojn, kaj la malsupraj rasoj ne povas tuŝi ilin. La skunoj trairis la lagonon ien kaj tien, ruinigante kaj detruante. Ne eblis eskapi el la mallarĝa sabla ringo, ne estis ĝangalo kien fuĝi. Tuj viditaj, la viroj estis pafitaj kaj ne estis rimedo por ne esti vidita. Ili bruligis la vilaĝojn, pecetigis la kanuojn, mortigis la kokidojn kaj porkojn, kaj hakis la valorajn kokosojn. Tio daŭris unu monaton, kaj la skunoj foriris, sed la timo al blankuloj estis brulstampita en la animojn de la insulanoj, kaj neniam plu ili sufiĉe malsaĝiĝis por ataki unu el ili.

Max Bunster estis la sola blankulo sur Lord Howe, komercanta je soldo de la ĉiea Moongleam Soap Company. Kaj la kompanio postenigis lin sur Lord Howe ĉar, krom sinliberigi el li, temis pri la plej fora kiel eble izolita loko. Kaj la kompanio ne senliberigis el li, ĉar estis tre malfacile trovi alian homon por preni lian lokon. Li estis granda fortika germano en kies kapo mankis klapo. Duonfreneza estus milda aserto pri lia stato. Li estis brutala kaj kovarda, kaj trioble pli sovaĝa ol iu ajn sovaĝulo de la insulo.

Ĉar li estis kovarda, lia brutaleco estis tiu de kovardulo. Kiam li estis dungita de la kompanio, lia unua posteno estis sur Savo13. Kiam usona kolonia ftizulo estis sendita por anstataŭigi lin, li pugnobatis lin kaj resendis lin kvazaŭ mortantan, en la skuno mem, kiu alportis lin.

S-ro Haveby sekve elektis junan giganton de Yorkshire por preni la postenon de Bunster. La viro de Yorkshire havis famon de batalulo, kiu preferis batalon pli ol manĝon. Sed Bunster ne eĉ provis batali. Li iĝis kvieta ŝafido... por dek tagoj, post kiuj la viro de Yorkshire estis neniigita, trafita de ambaŭ disenterio kaj febro. Tiam Bunster atakis, interalie ĵetis lin teren kaj dudekfoje piedbatis lin. Timante la sekvon, kiam lia viktimo resaniĝos, Bunster fuĝis sur kutro ĝis Guvutu14, kie li distingiĝis per batado de juna anglo jam kripla pro bura kuglo tra ambaŭ koksoj.

Tiam S-ro Haveby sendis Bunster-on al Lord Howe, la defalejo. Por festi sian alvenon li drinkis duonkeston da ĝino kaj draŝis la maljunan kaj astman leŭtenanton de la skuno, kiu veturigis lin. Kiam la skuno foriris, li venigis la kanakojn sur la strandon, kaj defiis ilin, ke ili ne kapablos ĵeti lin teren en luktbatalo, promesante skatolon da tabako al tiu, kiu sukcesos. Li faligis tri kanakojn, sed estis rapide venkita de kvara, kiu, anstataŭ ricevi la tabakon, ricevis kuglon tra siaj pulmoj.

Tiel komenciĝis la regno de Bunster sur Lord Howe. Tri mil homoj vivis en la ĉefa vilaĝo, sed ĝi senhomiĝis, kiam, eĉ dum plentago, li trairis ĝin. La viroj, virinoj, infanoj fuĝis antaŭ li. Eĉ la hundoj kaj porkoj malaperis, kiam ne plaĉis al la reĝo ŝirmiĝi sub mato. La du ĉefministroj estis teruritaj de Bunster, kiu anstataŭ diskuti ian ajn aferon preferis pugnobati.

Kaj sur Lord Howe venis Mauki, por labori por Bunster dum ok kaj duono longaj jaroj. Ne eblis eskapi el Lord Howe. Ĉiel, io ajn okazu, Bunster kaj li estis kunligitaj. Bunster pezis du cent funtojn. Mauki pezis cent dek. Bunster estis degenerinta brutalo. Sed Mauki estis primitiva sovaĝulo. Ambaŭ havis siajn proprajn volojn kaj agmanierojn.

Mauki havis neniun ideon pri la tipo de mastro, por kiu li devos labori. Li ne havis averton, li do konkludis, kompreneble, ke Bunster estos same kiel aliaj blankuloj, drinkanta multan viskion, reganta kaj donanta regulojn, plenumanta siajn promesojn, kaj neniam frapanta serviston senkiale. Bunster havis antaŭavantaĝon. Li sciis ĉion pri Mauki kaj ĝojegis pri superregi lin. Lia antaŭa kuiristo suferis pri rompita brako kaj dismuntita ŝultro, tial li donis al Mauki postenon de kuiristo kaj servisto.

Kaj Mauki rapide lernis, ke ekzistas blankuloj, kaj aliaj blankuloj. La tago mem, kiam la skuno foriris li ricevis la ordonon aĉeti kokidon de Samesee, la misiisto deveninta de Tongo. Sed Samesee estis veturinta al la alia flanko de la lagono kaj ne revenos antaŭ tri tagoj. Mauki revenis kun tiu informo. Li grimpis la krutan ŝtuparon (la domo estis konstruita sur fostaro, dek du futojn super la sablo), kaj eniris en la salonon por raporti. La komercisto petis la kokidon. Mauki malfermis la buŝon por klarigi la foriron de la misiisto. Sed Bunster tute ne zorgis pri la klarigo. Li frapis per sia pugno. La bato trafis la buŝon de Mauki kaj levis lin en la aeron. Li flugis tra la enirejo, ĝis la alia flanko de la verando, rompis la manrelon, kaj falis sur la sablon.

Liaj lipoj estis senforma ŝveliĝinta maso, kaj lia buŝo plena de sango kaj rompitaj dentoj.

"Tio instruos al vi, ke respondi ne plaĉas al mi", kriis la komercisto, ruĝa pro kolero, rigardante lin super la rompita manrelo.

Mauki neniam renkontis tian blankulon, kaj li decidis obeemiĝi kaj neniam ofendi lin. Li vidis la barkajn virojn brutale traktitaj, kaj unu el ili enkatenigita sen manĝo dum tri tagoj pro rompo de remapogilo dum remado. Kaj li aŭdis la klaĉadoj de la vilaĝo kaj eksciis kial Bunster edziĝis trian fojon al virino, kiun li perforte prenis, kiel ĉiuj scias. La unua kaj dua edzinoj kuŝas en la tombejoj, sub la blanka koralsablo, kun koralaj ŝtonoj ĉe siaj piedoj kaj kapo. Oni diris, ke ili mortis pro la batoj, kiujn li donis al ili. Li certe batadis la trian, kiel Mauki mem povis vidi.

Sed ne ekzistis rimedo por ne ofendi la blankulon, kiu ŝajnis esti ofendita de la vivo mem. Kiam Mauki silentis, li estis batata kaj nomata malsociema bruto. Kiam li parolis, li estis batata pro respondemo. Kiam li havis seriozan mienon, Bunster akuzis lin pri komploto kaj donis antaŭgardan draŝadon. Kiam li strebis esti gaja kaj rideti, li estis akuzita moki sian mastran moŝton kaj ricevis bastonadon. Bunster estis demonon.

La vilaĝo estus malaperiginta lin, se ĝi ne memorus la lecionon de la tri skunoj. Ĝi tamen estus malaperiginta lin, se estus ĝangalo kien fuĝi. Sed tiel, kiel la afero statis, el la mortigo de blankulo, de iu ajn blankulo, rezultos la alveno de militŝipo, kiu mortigos la kulpulojn kaj tranĉos la valorajn kokosojn. Estis ankaŭ la barkaj viroj, kiuj ja estis pretaj akcidente dronigi lin ĉe la unua ebleco renversi la barkon. Nu, Bunster atentegis, ke la barko ne renversiĝu.

Mauki estis de malsimila esenco, kaj tial, ke eskapi el Lord Howe ne eblis dum Bunster vivas, li decidis mortigi la blankulon. La problemo estis, ke li neniam trovis favoran okazon. Bunster estis ĉiam singarda. Liaj revolveroj estis tage kaj nokte pretaj por pafi. Li permesis al neniu pasi malantaŭ lia dorso, kiel Mauki lernis per multaj ĝissvenaj batadoj. Bunster sciis, ke li devis pli timi tiun kvietmienan, mildvizaĝan viron de Malaita ol la tutan loĝantaron de Lord Howe. Kaj tio aldonis spicaĵon al la turmentada programo, kiun li estis efektiviganta. Kaj Mauki estis obeema, akceptis la punojn, kaj atendis.

Ĉiuj aliaj blankuloj estis respektintaj liajn tambojn, sed ne Bunster.

La semajna porcio de tabako de Mauki estis du bastonetoj. Bunster donis ilin al sia edzino kaj ordonis al Mauki akcepti ilin el ŝia mano. Sed tio ne eblis, kaj Mauki foriris sen sia tabako. Same li estis devigita forlasi multajn manĝojn kaj malsati dum pluraj tagoj. Li ricevis la ordonon fari supon el la dikaj ruditapoj vivantaj en la lagono. Tion li ne povis fari ĉar ruditapoj estas tambo. Ses sinsekvajn fojojn li rifuzis tuŝi la ruditapojn, kaj ses fojojn li estis batita ĝis sveno. Bunster sciis, ke la servisto preferis morti, sed li nomis lian rifuzon ribelado, kaj estis mortiginta lin se ekzistus alia kuiristo por anstataŭi lin.

Unu el la preferaj petoloj de la komercisto esti preni la krispajn buklojn de Mauki kaj frapigi lian kapon kontraŭ la muron. Alia petolo estis surprize proksimiĝi al Mauki kaj premegi la ardan ekstremaĵon de sia cigaro sur lian karnon. Tion Bunster nomis vakcinado, kaj ĉiun semajnon Mauki estis multfoje vakcinita. Iam, dum kolerego, Bunster fortiris la tastenilon el la nazo de Mauki, tiel disŝirante la kartilagon.

"Ho! Kia muzelo!" li komentis, kiam li vidis la faritajn damaĝojn.

Ŝarka haŭto similas al smirga papero, sed raja haŭto estas kvazaŭ raspilo. En la sudaj maroj, la indiĝenoj uzas ĝin kiel rabotilon por glatigi kanuojn kaj remilojn. Bunster havis ganton el raja haŭto. La unuan fojon, kiam li provis ĝin sur Mauki, per unu froto li skrapis lian dorsan haŭton de la kolo ĝis la akselo. Bunster estis tre kontenta. Li gustumigis la ganton al sia edzino kaj vaste provis ĝin sur la barkaj viroj. Ambaŭ ĉefministroj venis por frotado, kaj ili devis rideti kaj preni ĝin kiel ŝercon.

"Ridu, skorzonero, ridu!" li diris al ili.

Mauki estis tiu, kiu plej ricevis la ganton. Ne eĉ unu tago pasis sen kareso de ĝi. Okazis fojoj, kiam la perdo de tiom da epidermo malhelpis lin dormi nokte, kaj ofte la duoncikatriĝinta areo estis denove senhaŭtigita de la petolema S-ro Bunster. Mauki daŭrigis sian paciencan atenton, certa, ke iam, pli malpli baldaŭ, lia okazo alvenos. Kaj li precize sciis tion, kion li faros, ĝis la plej etaj detaloj, kiam tiu tempo alvenos.

Iun matenon Bunster ellitiĝis en animstato ema por draŝi la tutan universon. Li startis kun Mauki, kaj haltis kun Mauki, kaj intertempe batsvenigis sian edzinon kaj tanis la haŭton de ĉiuj barkaj viroj. Ĉe matenmanĝo li taksis la kafon pisaĵo kaj ĵetis la bolantan enhavon de la taso al la vizaĝo de Mauki. Je la deka Bunster febrotremis, kaj duonhoro pli poste li estis varmega pro febro. Tio ne estis kutima krizo. Ĝi maligniĝis kaj pligraviĝis kiel marĉofebro. Pasis la tagoj kaj li pli kaj pli malfortiĝis, neniam ellitiĝante. Mauki atendis kaj gvatis dum lia haŭto resaniĝis. Li ordonis la barkajn virojn porti la kutron ĝis la strando, glatigi ĝian karenon kaj kontroli ĝian ĝeneralan bonstaton. Ili pensis, ke la ordono venas de Bunster kaj obeis. Sed tiun momenton Bunster kuŝis senkonscie kaj ne donis ordonojn. Tio estis la okazo por Mauki, sed li plu atendis.

Kiam la plej malbona estis pasinta, kaj Bunster kuŝis konscie resaniĝanta, sed malforta kiel bebo, Mauki pakis en sian kofron siajn kelkajn bagatelaĵojn, inter ili la tenilon de ĉina taso. Poste li iris ĝis la vilaĝo, kiel li interparolis kun la reĝo kaj liaj du ĉefministroj.

"Tiu ulo Bunster, li tiu ulo, ĉu vi ŝati li multe? Li demandis.

Ili klarigis unuvoĉe, ke ili tute ne ŝatis la komerciston. La ministroj ŝutis recitadon de ĉiuj maldignaĵoj kaj ofendoj, kiuj estis trafintaj ilin. La reĝo nervokolapsis kaj ekploris. Mauki krude interrompis.

"Vi koni mi, mi ĉefo en mia lando. Vi ne ŝati blanka mastro. Ankaŭ mi ne ŝati li. Multe kokosnuksoj vi meti en kutro, cent kokosnuksoj, du cent kokosnuksoj, tri cent kokosnuksoj. Tio fini, vi iri dormi. Ĉiuj kanakoj iri dormi multe. Kiam granda bona bruo en domo, vi ne povi aŭdi tiu bruo. Vi ĉiuj tre multe forte dormi."

Sammaniere li alparolis la barkajn virojn. Kaj li ordonis al la edzino de Bunster, ke ŝi reiru al ŝia familidomo. Se ŝi estus rifuzinta, li estus en dilemo, ĉar lia tambo ne ebligas lin tuŝi ŝin.

Post kiam la domo estis senhoma, li eniris en la dormoĉambron, kie la komercisto kuŝis duondormanta. Mauki unue forprenis la revolverojn, kaj metis la ganton el raja haŭto. La unua averto, kiu trafis Bunster, estis bato de la ganto kiu senhaŭtigis la tutan longon de lia nazo.

"Tio bona, ĉu ne?" rikanis Mauki inter du batoj, unu kiu lasis la frunton senhaŭta kaj la alia skrapis la duonon de lia vizaĝo. "Ridu, skorzonero, ridu!"

Mauki ĝisfunde faris la taskon, kaj la kanakoj, kaŝitaj en siaj domoj, aŭdis la "grandan bonan bruon", kiun estis faranta Bunster kaj plu faris dum almenaŭ unu horo.

Kiam Mauki finis, li portis la ŝipkompason kaj ĉiujn fusilojn kaj municiojn al la kutro, kiun li balastis per kestoj da tabako. Ja dum li estis tion faranta, hida senhaŭtaĵo eliris el la domo kaj kuris kriegante al la strando ĝis ĝi falis en la sablon kaj grimacis kaj balbutis sub ardega suno. Mauki rigardis ĝin kaj hezitis. Fine, li iris por tranĉi la kapon, kiun li volvis en maton kaj metis en la poban ŝrankon de la kutro.

Tiel profunde dormis la kanakoj dum tiu longa varma tago, ke ili ne vidis la kutron trairi la ŝanelon kaj direktiĝi suden, lofante la alizeon. Kaj la kutro neniam estis vidita dum la longa boardo al la marbordoj de Ysabel, nek dum la teda boardado de tie ĝis Malaita. Li albordiĝis en Port-Adams kun trezoro de fusiloj kaj tabako, kiel iu ajn homo neniam posedis. Sed li ne haltis tie. Li estis preninta blankulan kapon, kaj nur la ĝangalo povos protekti lin. Tiel, li revenis al la ĝangalaj vilaĝoj, kie li pafis la maljunan Fanfao kaj seson da aliaj ĉefoj kaj faris sin la ĉefon de ĉiuj vilaĝoj. Kiam lia patro mortis, la frato de Mauki regis en Port-Adams, kaj la kuniĝo de la marbordaj kaj ĝangalaj homoj iĝis la plej forta el la deko da batalantaj triboj de Malaita.

Pli ol la britan registaron Mauki timis la ĉiopotencan Moongleam Soap Company, kaj iun tagon mesaĝo alvenis al li en la ĝangalon, rememoriganta al li, ke li ŝuldas al la kompanio ok kaj duono jarojn da laboro. Li resendis aproban respondon, kaj jen aperis la neevitebla blankulo, kapitano de skuno, la sola blankulo, kiu dum la regno de Mauki riskis eniri en la ĝangalon kaj eliris vivanta. Tiu viro, ne nur eliris, sed ankaŭ kunportis sep cent kvindek dolarojn en oraj suverenoj, la prezon de ok jaroj kaj duono da laboro plus la koston de iuj fusiloj kaj kestoj da tabako.

Mauki ne plu pezas cent dek funtojn. Lia ventra cirkonferenco estas trioble la iama kaj li havas kvar edzinojn. Li havas multajn aliajn aĵojn, fusilojn kaj revolverojn, tenilon de ĉina tetaso, kaj bonegan kolekton de ĝangalulaj kapoj. Sed pli valora ol la tuta kolekto estas alia kapo, perfekte sekigita kaj prizorgita, kun sablokolora hararo kaj flaveca barbo, kiun li gardas envolvita en plej fajna teksaĵo de lava-lava. Kiam li ekmilitas kun vilaĝoj ekster lia regno, li ĉiam elirigas la kapon, kaj sola en ŝia vegetaĵa palaco, li longe kaj solene kontemplas ĝin. Dum tiaj momentoj funebra silento falas sur la vilaĝon, kaj eĉ nigruletoj ne aŭdacas brueti. La kapo estas taksita la plej potenca demonaĵo sur Malaita, kaj el ĝia posedo rezultas la tuta potenco de Mauki.


1Ekzistas Port-Adam, natura haveno de la sud-orienta marbordo de Malaita, en la insularo Salomonoj.

2Franca vorto, vaste uzata en tiu regiono por nomi holoturiojn.

3Kugloj, kies pli mola antaŭparto dispremiĝas por pli grave vundi, pafitaj per fusiloj de la marko Snider-Enfield uzitaj en la Brita armeo inter 1853 kaj 1874, kaj poste ŝakre venditaj.

4Lunglima sapo Kompanio

5Loka nomo de la polinezia pareo.

6Nova Georgio, grupo de insuloj en la Salomonaj insuloj.

7Temas pri la biŝlama (misprononco de "bêche de mer") lingvo, tiea kreola lingvo bazita sur la angla.

8Ĉefa urbo de la insuloj Florida.

9Izolita insularo apartenanta al Salomonoj.

10Insuleto ĉe la sudo de la insulo Makira (tiama San Cristobal).

11Insuleto situanta norde de Makira.

12Unu el la unuaj turismaj entreprenoj, kreita en Anglio en 1841. La grupo Thomas Cook bankrotis en 2019.

13Insuleto norde de Guadalcanal.

14Ekzistas insuleto Gavutu apud la insulo Florida.

de Tjeri (noreply@blogger.com) je 2025-04-18 05:16

2025-04-17

La Balta Ondo

UEA alvokas kontribui al la kongresa temo de la 110a UK en Brno

uk-110La 110a Universala Kongreso de Esperanto (UK) okazos de la 26a de julio ĝis la 2a de aŭgusto 2025 en Brno, Ĉeĥio, sub la temo “Esperanto kaj teknologioj kiel pontoj de paco kaj konfido inter la popoloj”. Ĉiuj estas invitataj aliĝi antaŭ la fino de la tria aliĝperiodo (la 30an de junio 2025): https://uk.esperanto.net.

La reĝisoro de la kongresa temo de 2025 estas Prof. Bengt-Arne Wickström. La temo estis prezentita de la Vicprezidanto de UEA, Fernando Maia Jr., estrarano respondeca ankaŭ pri kongresoj, en la Dua Bulteno. Resume Unuiĝintaj Nacioj (UN) deklaris 2025 Internacia Jaro de Paco kaj Konfido, celante instigi la homaron unuiĝi kaj alfronti la mondajn krizojn. António Guterres, Ĝenerala Sekretario de UN, emfazis la gravecon de homaj rajtoj kaj solidareco por solvi konfliktojn, redukti malegalecojn kaj antaŭenigi financan kaj klimatan justecon. Esperanto estas neŭtrala, facila kaj malmultekosta internacia lingvo ligita al kultura interkompreniĝo, justa komunikado kaj internaciismo. Tio kombinita al la modernaj teknologioj kiel ciferecaj platformoj, virtualaj komunumoj kaj artefarita intelekto, se trafe kaj konscie uzataj, povas plifaciligi mondskalan kunlaboron kaj edukadon por konstrui pacon kaj kontraŭstari diskonigon de malveraĵoj aŭ nutradon de malamo. La kongresa temo intencas esplori kiel teknologioj povas subteni pacon kaj konfidon, la instruon de Esperanton kaj valorigi kulturan diversecon, samtempe atente al etikaj defioj (ekzemple, falsaj novaĵoj) kaj la bezono por socia inkluziveco.

Surbaze de tio la reĝisoro de la kongresa temo alvokas interesiĝantojn kontribui al la temo kaj kunlabori per konstanta dissendolisto por la Kongresa Temo. Ĉiuj, kiuj volas kontribui, povas aktive kundividi siajn ideojn, atendojn kaj spertojn, por ke ni kune povu kontribui al pli paca kaj kunlabora estonteco. Proponoj por la kongresa temo povas pritrakti ĉiujn aspektojn de novaj teknologioj rilate interpopolajn kontaktojn, komprenon kaj komunikadon precipe rilate Esperanton. Ni starigis strukturon por ordigi la pensadon, kiu tamen nur estas propono kiel strukturi la analizon kaj tute ne deviga. Alternativaj ideoj kaj strukturoj tre bonvenas. Bonvolu sendi viajn proponojn kiel eble plej frue, almenaŭ antaŭ la fino de majo 2025 al la supra dissendolisto.

Ebla pensostrukturo

  1. Novaj teknologioj malaltigas komunikajn kostojn; ekzemple elektronika poŝto, enretaj mesaĝiloj, virtualaj sociaj forumoj. La ĉefaj kostoj de enlanda kaj tutmonda komunikado praktike do estas tempo kaj la komunikado plej ofte okazas inter samlingvanoj aŭ pere de la angla. Aliflanke diasporaj komunumoj kiel ekzemple Esperanto-parolantoj aŭ jidaparolantoj multe pli facile povas komuniki kun pli da homoj ol antaŭ la estiĝo de tiaj komunikiloj. Tempo tamen estas limigita kaj oni devas elekti kun kiuj komunikiĝi. Interesa demando estas, kiuj kaj kiaj komunikretoj estiĝas.
      1. La evoluo de la mediopejzaĝo povas rezulti en pliaj pontoj inter homoj aŭ en bariloj inter ili. Gravaj tutmondaj problemoj kiel klimatŝanĝo, atingo de paco, garantio de homaj rajtoj, forigo de la instigoj kreantaj rifuĝintojn, bezonas internacian kunlaboron por siaj solvoj. Do gravas stiri la sociojn al konstruo de pontoj, kiel la alternativo (1) malsupre, kvankam tro ofte rezultas alternativo (2).
        1. Estiĝon de novaj pontoj ni havas, se homoj uzas la plifaciligon de kontakteblecoj inter individuoj kaj la tutmondiĝon de komuniko por pli facile rilati al aliaj homoj kun diversaj opinioj kaj interagi kun ili. Oni povas lerni de aliaj kaj pridubi kaj testi siajn proprajn opiniojn. Senperaj kontaktoj helpas al ni pli bone kompreni aliajn homojn kaj pro tio respekti ilin. Tio forte dependas de kio ligas nin al aliuloj. Se la komuna ligilo estas Esperanto kaj la interkomunikantoj ĝenerale reprezentas diversajn opiniojn sur aliaj kampoj, la ponta efiko gravas.
        2. Estiĝo de novaj bariloj plifaciliĝas pro emerĝo de intergrupe malsimilaj, sed en grupe ideologie homogenaj, komunikaj homaj retoj. Oni elektas rilati al samopiniantoj. Oni do ne povas testi kaj ne devas pridubi siajn proprajn opiniojn, ĉar oni nur rilatas al homoj, kun kiuj oni samopinias. Pro tio povas sekvi polariĝo kaj nestabileco de la socio. Vera socia interrilato mankas.
  2. Novaj teknologioj ankaŭ ebligas kreskantan uzon de artefarita intelekto, kiu kontinue pliboniĝas. Grava apliko de artefarita intelekto estas maŝina tradukado. Ankaŭ ĉi tie la evoluo povas porti nin en bonan aŭ malbonan direkton. Aŭtomata tradukado malpligrandigas la instigon lerni fremdajn lingvojn. Aliflanke ĝi malfermas pordojn al pli facilaj tutmondaj kontaktoj.
    1. Reduktita lernado de aliaj lingvoj limigas la aliron al la kulturo, kiun peras tiuj lingvoj. Oni povus paroli pri provincigado. Senperaj personaj kontaktoj nutras interkomprenon. Tian kontakton maŝina tradukado nur rudimente povas ebligi inter homoj de malsimilaj lingvoj. Do la fortaj instigoj ne investi tempon en temporaba lernado de naciaj lingvoj pro la ekzisto de aŭtomata tradukado forte necesigas la lernadon de facile lernebla neŭtrala lingvo, kiu povas servi interpopolajn ambaŭflankajn rilatojn. Tio ebligas la senperajn personajn kontaktojn, kiuj povas kontribui al la solvo de la gravaj tutmondaj problemoj menciitaj en la punkto 1a. Artefarita intelekto do portas argumentojn por pli vasta uzo de Esperanto.

Krom kontribui per prelegoproponoj oni ankaŭ povas subteni la laboron ĉirkaŭ la kongresa temo per donacoj, ĉefe al la Fondaĵo Universala Kongreso, kiu subtenas la organizadon de la UK, kaj al la Fondaĵo Partoprenu UK-on, kiu helpas partoprenigi en la UK-on esperantistoj, invititaj de UEA, kiuj mem ne povas pagi ĉiujn kostojn (inter ili estas prelegantoj de la kongrestema programo de la UK). UEA anticipe sincere dankas al ĉiuj, kiuj ĉiamaniere kontribuas al la UK.

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2025, №1227.

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post UEA alvokas kontribui al la kongresa temo de la 110a UK en Brno appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-17 21:52

Le Monde diplomatique en Esperanto

Poliglota mondo por eskapi la diktaturon de la angla

Por ĉiuj « eksterteritoriaj » elitoj de la planedo, la uzo de la angla lingvo estas la unua signo de rekono. Ekzistas logika rilato inter la libervola aŭ trudita submetiĝo al la usona hiperpotenco kaj la adopto de ties lingvo kiel sola rimedo de internacia komunikado. Sed la ĉina, la latinidaj lingvoj – se oni subtenas la interkompreniĝon sine de tiuj grandaj lingvaj familioj – kaj morgaŭ la araba estas tute same kapablaj ludi paralele tiun rolon. Dependas de la politika volo.

S-RO ALAIN MINC revis pri tio, kaj s-ro Claude Thélot preskaŭ sukcesis realigi ĝin. Jam 1989 la unua entuziasmiĝis pri la ideo « devigi la instruadon de la angla ekde la unua klaso ; allasi la elekton de alia unua fremdlingvo nur post sukcesa kontrolo de perfekta regado de la angla ; fortikigi la pedagogiajn rimedojn ; fari el la scipovo de tiu lingvo kondiĉon por universitataj studoj same kiel matematiko aŭ ortografio... » (1) La dua, kiel prezidanto de la komisiono de la granda naciskala debato pri la estonto de la lernejsistemo, prezentis al la franca ministro pri edukado, s-ro François Fillon, raporton en kiu li postulis la devigan lernadon de « la angla de internacia komunikado » ekde la 2-a jaro de bazlernejo, do en la aĝo de 8 jaroj. (2) Prudente, la ministro decidis nur enkonduki la instruadon de vivanta lingvo ekde la unua jaro de bazlernejo. En la praktiko, la rezulto estos pli aŭ malpli la sama, tiel granda estas la premo, precipe de la komunikiloj, fari el la angla la solan lingvon de « internacia komunikado », sen ke oni scias precize kion tio signifas. (3)

Pro manko de minimuma pensado pri la rilato inter tiuj tri parametroj – la realo kaj antaŭvido de la veraj lingvaj bezonoj de ĉiuj civitanoj (kaj ne nur simple la ideoj kiujn havas pri ili la asocioj de gepatroj de lernejanoj), la geopolitiko de la lingvoj, kaj la geopolitiko ĝenerale -, la raportoj kiaj tiu de la komisiono Thélot venas al konkludoj indaj je bierdrinkaj rondoj. Proponi la devigan instruadon de la angla, en Francio aŭ aliie en la Eŭropa Unio, estas afero alte politika, sen granda rilato kun bezonoj de « komunikado », kaj havas sencon nur laŭ vizio pri la estonto de Eŭropo kaj de la mondo, kaj aparte de la rilatoj kun Usono.

La usona imperia potenco baziĝas ne nur sur materiaj faktoroj (militaj kaj sciencaj kapabloj, produktado de havaĵoj kaj de servoj, regado de la energiaj kaj monaj fluoj ktp.) : ĝi entenas ankaŭ kaj precipe la regadon de la mensoj, do de la kulturaj referencoj kaj signoj kaj tute aparte de la lingvaj signoj. La angla lingvo situas tiel en la centro de tutgloba sistemo kie ĝi ludas saman rolon kiel la dolaro en la internacia monsistemo. Se uzi astrofizikajn terminojn, tiu sistemo baziĝas sur ekzisto de supera astro (la angla, lingvo nomata « hipercentra »), ĉirkaŭ kiu gravitas dekduo da planedaj lingvoj, siavice ĉirkaŭataj de proksimume 200 lunaj lingvoj en kies orbito rondiras proksimume 6 000 kromaj lingvoj (vd ĉi sube « De la rando ĝis la centro de la galaksio »). Tute kiel la duobla statuso de la dolaro – pagrimedo kaj dominanta internacia rezervomono – ebligas al Usono vivi parazite ĉe la resto de la planedo, la posedo de la hipercentra lingvo donas al ĝi eksterordinaran avantaĝon.

Ideologian avantaĝon, unue ĉar ĝi instigas la plejparton de la tutmondaj « elitoj », tiun transliman usonan partion, vasaliĝi al la lingvo de la mastroj, al la konceptoj kiujn ĝi esprimas kaj al la mond-vizio kiun ĝi vehiklas. (4) Kaj, kiel rimarkigas s-ro Claude Hagège, profesoro ĉe la Collège de France, « la prestiĝo de la industriaj kaj ekonomiaj elitoj igas la mezajn klasojn pro snobismo – motivo pri kiu oni ne sufiĉe parolas – imiti ilin kaj do voli lerni la anglan. » (5) Ne estas certe ke la « moralaj valoroj » sur kiuj la prezidanto George W. Bush bazis siajn elektokampanjon kaj venkon longtempe servos kiel repuŝilo kontraŭ la sopirantoj de la usona « modelo ».

La avantaĝo de la angle parolantaj landoj estas ankaŭ ekonomia : la aliaj landoj financas la kostojn de lernado kaj de tradukado el (aŭ al) la angla. La instruado de tiu lingvo, rilate al metodoj, taksadrimedoj kaj personaro, fariĝis vera industrio kaj ne neglektinda sumo de eksporto por Usono kaj Britio. Kiam la Eŭropa Unio, spite al la lingva regulado de la Unio, publikigas iujn komunumajn programojn kaj adjudikadojn nur en la angla, kaj postulas ke oni respondu en tiu lingvo, ĝi favoras eksterregule la entreprenojn kaj instituciojn de anglalingvaj landoj kaj devigas la aliajn pagi kromajn kostojn de tradukado por konkurenci. Ĉu jen la « libera kaj ne falsita konkurenco » kiun konstante mencias la projekto de eŭropa konstitucio ?

Tiuj ideologiaj kaj ekonomiaj faktoroj fortigas sin reciproke kaj kontribuas al la solidigo de la planedvasta lingva unupoluseco. La strebo al multpolusa mondo, se ĝi volas esti konsekvenca, devas esti logike akompanata de strebo al lingva ordo siavice ankaŭ multpolusa. Ĝi implicas ne lasi al la angla lingvo, nek simbole nek materie, la monopolon de hipercentreco.

La respondo, almenaŭ parte, kuŝas en la konsidero de la koncepto de « lingvaj familioj » kaj en lernado de interkompreniĝo sine de tiuj familioj (vd la artikolon de Françoise Ploquin : « Famili-spirito »), aparte de tiu kiu grupigas la latinidajn lingvojn. Tiusence, tiuj lingvoj konsidereblus kiel unusola lingvo koncerne la lernadon.

Tio ne estas ideo sen realeco : ekzistas metodoj kiuj devas nur esti disvolvitaj. Tia grupiĝo kuŝas sur internacia kritika maso : nur la latinidaj lingvoj estas oficialaj en 60 landoj : 30 por la franca, 20 por la hispana, 7 por la portugala, 2 por la itala (Italio kaj Svisio) kaj 1 por la rumana. Ni aldonu Andoron por la kataluna... La angla siavice estas oficiala lingvo nur en 45 landoj, kaj la araba en 25.

Kun la ĉina, tri kompareblaj blokoj

EL DEMOGRAFIA VIDPUNKTO, la antaŭvidoj por la jaro 2025 donas 1.561 milionojn da ĉinoj, 1.048 milionojn da loĝantoj en anglalingvaj landoj, 484 milionojn da hispanlingvanoj, 285 milionojn da portugallingvanoj kaj 506 milionojn da franclingvanoj (tiu nombro kompreniĝas tamen kun rezervo, ĉar la loĝantoj de oficiale franclingva lando tute ne ĉiuj parolas france, same kiel, ekzemple, en Niĝerio, oficiale anglalingva, nur malgranda minoritato kapablas esprimi sin en la angla) (6). Kun tiuj rezervoj, kiuj ne ŝanĝas la grandecrilatojn, konstateblas ke, kun Italio kaj Rumanio, la « latinidlingvanoj » kiuj povus kompreniĝi inter si, reprezentos post dudek jaroj pli ol 1,3 miliardojn da parolantoj. Estas do tri blokoj kun komparebla graveco (angla, ĉina, latinida) kaj poste la araba (448 milionoj da arablingvanoj antaŭvidataj por 2025) kiuj havas saman alvokitecon roli mondnivele kiel lingva hipercentro. Difini tiun por la nura angla, ne atestas pri granda antaŭvid-kapablo.

Se la latinid-lingvaj ŝtatoj decidus, kune disvolvi en siaj respektivaj eduksistemoj instrumetodojn por interkompreniĝo, tiuj lingvoj povus kune akiri mondan statuson de kunhipercentreco kun la angla. Koncerne la ĉinan - dua kandidato por tiu statuso – la aferoj jam survojas. S-ro Joël Bel Lassen, ĝenerala inspektisto pri tiu fako, indikas ke « en dekdu jaroj, 100 milionoj da ĉinaj turistoj travagos la mondon. En Azio, la ĉina fariĝis la helplingvo. Kiam japanoj kaj koreoj negocas, ili uzas nun la anglan kaj la mandarenan. En Koreio, la ĉina fariĝis neevitebla. Ĝi akiris praktikan dimension, simile kiel la angla. » (7) Efektive, kiu povus serioze pensi ke pli ol miliardo kaj duono da ĉinoj, eĉ en la filioj de transnaciaj entreprenoj, dialogos en lingvo de « internacia komunikado » alia ol la sia ?

Ĉar ĉiuj fantasmoj fokusiĝas sur la angla de « internacia komunikado », ni parolu pri tiu. Oni konas nur ĝian perimetron en profesiaj komunumoj kun tre limigita leksiko : tiu de la ŝipstiristoj, la Seaspeak, nun anstataŭita de la Standard Marine Communication Phrases (SMCP), ellaborita surbaze de la angla de alilingvaj parolantoj ; la Airspeak uzata de la aviadil-skipoj kaj la aerkontrolistoj ; la fak-angla kune uzata de la « nevideblaj komunumoj » de diversfakaj esploristoj ; tiu de la hotelfako, de diversaj fakoj de juro, de financo, ktp. Tute evidente ne temas pri tiuj lingvoj kiujn oni volas instrui en la bazlernejo, des pli ke oni povas lerni ilin surloke kaj laŭbezone.

Do, kian lingvon ? Ĉu rudimentan gramatikon kaj la leksikon de la ĉiutaga vivo ? Tiam necesus difini pedagogian « pakaĵon » kaj provizi sin per taŭgaj didaktikaj rimedoj. Tia « pakaĵo » neniel bezonus esti instruata de la bazlernejo ĝis la abiturienta ekzameno. Kvar aŭ kvin jaroj da lernado, metitaj en ajnan momenton de la lerneja kariero, devus larĝe sufiĉi.

Intertempe, kaj en la ekzistantaj strukturoj, ne insulti la estonton, konsistas, en Eŭropo, en instruado ne de unu, sed de du fremdaj lingvoj en bazlernejo. (8) Cetere, ĝuste tion decidis la Eŭropa Konsilantaro de Barcelono de la 15-a kaj 16-a de marto 2002, sen tamen indiki ke la angla devus esti unu de ili.

Se oni kredas ke lingva plurismo necesas en Eŭropo, multaj kialoj pledas, male, por tio ke oni instruu tie ĉiujn lingvojn (inklude regionajn kaj aziajn) aŭ lingvajn familiojn, escepte precize de la angla : estas sufiĉe da tempo por lerni ĝin poste kiel trian lingvon, se necese per rapida kurso, se la supre menciita pakaĵo estos ellaborita. Oni ĉesu diri al la eŭropanoj ke ili povas komuniki inter si nur per la angla. Sine de la eŭropa Unio oni nombras 174 milionojn da latinidlingvanoj, kontraŭ malpli ol 70 milionojn da denaskaj anglalingvanoj.

Kiel diris Umberto Eco, « Eŭropo de poliglotoj ne estas Eŭropo de homoj kiuj flue parolas multajn lingvojn, sed en la plej bona kazo, de homoj kiuj povas renkontiĝi parolante ĉiu sian propran lingvon kaj komprenante tiun de la alia sen tamen kapabli paroli ĝin flue. » (9)

Enkonduki la interkompreniĝon de la latinidaj lingvoj jam en la bazlernejo, tio estas samtempe doni al la infanoj la plezuron aliri la komprenon de du aŭ tri aliaj lingvoj de Eŭropo.

La falsa moderneco de la « eŭsonanoj »

TIURILATE, LA EŬROPA KONSILANTARO ellaboris valorajn rimedojn, nome la Komunan Eŭropan Kadron de Referenco por la Lingvoj (10), kiuj proponas skalon de ses niveloj kaj agnoskas perfekte prava la eblecon, por lernanto, posedi tre malsamajn nivelojn de kompetento en la kapabloj kompreni aŭ esprimiĝi en unu sama lingvo. Necesas tiri el tio ĉiujn pedagogiajn konsekvencojn, kaj ili estas revoluciaj, ĉar la instruistoj konsideras nun, ke ilia tasko estas, kiel preskribas la programoj, akirigi ĉiujn kompetentojn samtempe (skriban kaj buŝan produktadon, skriban kaj buŝan komprenon), kio malebligas la mision.

La antaŭvidebla rezistado de la lingvoinstruistoj al celoj parte limigitaj al interkompreniĝo estos superebla se, kiel civitanoj, ili aktive partoprenas la debaton samtempe planedvastan, eŭropan kaj nacian. Geopolitikan kaj kulturan debaton. Vera « Granda disputo » de komenca jarcento, inda je tiu inter la klasikuloj kaj la modernuloj, sed kie la moderneco ne situas tie kie kredas la « eŭsonanoj » (11).

Bernard CASSEN.


DE LA RANDO ĜIS LA CENTRO DE LA GALAKSIO

LA LABORAĴOJ DE LA NEDERLANDA lingvisto Abram de Swaan (12), asimilitaj kaj kompletigitaj de tiuj de la franco Louis-Jean Calvet (13) proponas funkcimodelon de la monda lingvosistemo nomatan « gravita » aŭ « galaksia », kies centron okupas la angla. Tiu sistemo ne falis el la ĉielo : ĝi estas la historia rezulto de logikoj de potenco, militoj, invadoj, migradoj, koloniaj dominadoj ktp. Lastatempe ĝi devenas ankaŭ de ekonomiaj kaj precipe ideologiaj fortrilatoj : la konkero de la mensoj estas tiurilate pli decida ol tiu de teritorioj.

Ĉe la bazo troviĝas proksimume 6.000 lingvoj, el kiuj 90 % estas parolataj de malpli ol 5 % de la monda loĝantaro kaj kiujn ni nomu periferiaj. 500 el ili estas parolataj de po 100 homoj. Ene de unu ŝtato oni povas ofte nombri plurajn centojn da ili, la rekordon tenas Papuo-Nov-Gvineo (850) sekvata de Indonezio (670), de Niĝerio (410) kaj de Barato (380). Por ne resti komplete izolita, periferia lingvokomunumo povas konektiĝi horizontale kun la najbara per dulingvaj parolantoj, sed tio okazas malofte : ĝenerale la membroj de tiaj grupoj komunikiĝas per komuna lingvo de rekte supera nivelo – kiel la keĉua en Sud-Ameriko, la volof, la lingala kaj la bambara en Afriko – kiujn ni nomu centraj lingvoj.

Ekzistas cento da centraj lingvoj, ĉirkaŭ kiuj gravitas unu aŭ du unuoj kaj plurdekoj da periferiaj lingvoj. Ili estas la oficialaj aŭ naciaj lingvoj, tiuj de la administracio, de justico, de la skribo ĝenerale, ankaŭ de la elektronika komunikado. Ĉiuj eŭropaj lingvoj estas centraj por la regionaj kaj « minoritataj » lingvoj de donita nacia teritorio : la nederlanda por la frisa, la finna por la samea, la dana por la feroa, la angla por la kornvala, skota, gaela kaj irlanda ; la franca por la alzaca, eŭska, bretona, korsika, okcitana.

Iuj el tiuj lingvoj, kvankam centraj ene de ŝtato, estas tamen pli centraj ol aliaj, ĉar ankaŭ situantaj en la koro de konstelacioj kiuj grupigas aliajn « fremdajn » centrajn lingvojn : jen la lingvoj supercentraj. Abram de Swaan identigis dek-du da ili : la anglan, araban, ĉinan, francan, hindian, hispanan, japanan, malajan, portugalan, rusan, svahilan. Louis-Jean Calvet, siavice, konsideras ke la germana kaj la japana, pro manko de signifika nombro da aliaj lingvoj orbitantaj ĉirkaŭ ili, ne ludas tiun supercentran rolon, kvankam la nombro de iliaj parolantoj estas pli ol po 100 milionoj. La supercentraj lingvoj estas tiuj de komunikado en regiona aŭ internacia spaco kiu siavice estas kelkfoje heredita de la koloniigo (angla, franca, hispana, portugala).

Sed kiam ĉino kaj ruso renkontiĝas – escepte se ambaŭ laboris en Kubo, kio ebligas al ili komunikiĝi en la hispana – la ŝanco estas malgranda ke unu el ili parolas aŭ komprenas la lingvon de la alia. Ili uzas tiam verŝajne, se ili konas ĝin, la lingvon de konekto de la supercentraj lingvoj : la anglan, la hipercentran lingvon. Oni do vidas ke, de la plej eta indiĝena amerika aŭ afrika lingvo ĝis la angla, ekzistas multaj ĉenoj de dulingvaj aŭ multlingvaj interparolantoj kiuj, altirataj de alte tra sinsekvaj gradoj, garantias la komunikeblecon de la periferio ĝis la centro.


(1) Alain Minc : « La grande illusion [La granda iluzio] », Grasset, Parizo, 1989.

(2) La 24-an de novembro 2004 estis aljuĝita al s-ro Claude Thélot la premio 2004 de la Akademio de la angla tapiŝeto, kiu kronas « membron de la francaj elitoj kiu aparte distingiĝis per sia obstinado disvolvi la dominadon de la usonangla lingvo en Francio ». La « speciala premio por eksterlando » estis atribuita al s-ro Jean-Claude Trichet, prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB) pro esti, kvankam franco, farinta en la angla sian raporton pri la politiko de la ECB. Informoj pri la Akademio haveblas (en la franca) telefone : 06 75 26 88 05.

(3) En ĉefartikolo esceptokaze titolita en la angla Last but not least, Le Monde de la 22-a de oktobro 2004 aprobis entuziasme la proponon de la komisiono Thélot kaj pikparolis pri tiuj kiuj kontraŭas ĝin : „Jam leviĝas la granda armeo de defendistoj de la franca lingvo kaj la sindikataj batalionoj pretaj defendi siajn privilegiojn.“.

(4) Vd « Au service des langues romanes », « Parler français ou la langue des maîtres », « Le mur de l'anglais » kaj « La langue-dollar », respektive en Le Monde diplomatique de marto 1994, aprilo 1994, majo 1995 kaj majo 2000.

(5) Intervjuo en Enjeux, majo 2002. S-ro Claude Hagège sukcesis atingi tre vastan publikon per siaj laboraĵoj de altvalora vulgarigo, inter kiuj ni citu : Le Français et les Siècles (1987), L'Enfant aux deux langues (1996) kaj Halte à la mort des langues (2000), ĉiuj aperintaj ĉe Odile Jacob (Parizo).

(6) La Francophonie dans le monde 2002-2003, Organisation internationale de la francophonie, Conseil consultatif/ Larousse, Parizo, 2003.

(7) Libération, 13a de septembro 2004.

(8) Michel Candelier (sub dir. de) : « Eveil aux langues à l'école primaire. Evlang : bilan d'une évaluation européenne », De Boeck, Bruselo, 2004.

(9) Umberto Eco : « Serĉado de la perfekta lingvo en la eŭropa kulturo ». Tradukis D. Mistretta. Edistudio, Pisa, 1996. 317 paĝoj. Prezo : 16.50 €

U.E. prezentas la multspecajn provojn krei, rekrei aŭ retrovi lingvon filozofie pli taŭgan ol la "naturaj" lingvoj. Kun tre pozitiva ĉapitro pri Esperanto kaj pri la ebloj de internacia helplingvo.

(10) <http://culture.coe.int/portfolio> . Vd la dosieron “ L'enseignement des langues vivantes à l'étranger : enjeux et stratégies [La instruado de vivantaj lingvoj eksterlande : problemoj kaj strategioj]”, Revue internationale d'éducation, Sèvres, n-ro 33, septembro 2003.

(11) Esprimo proponita por tiaj francoj de Henri Gobard, en la franca « gallo-ricains », en Le Monde diplomatique, decembro 1974.

(12) Abram de Swaan : « Words of the World », Polity Press, Kambriĝo, 2001. La verko entenas gravan bibliografion en kiu estas nome cititaj la verkoj antaŭaj al la aŭtoro.

(13) Louis-Jean Calvet : « Pour une écologie des langues du monde [Por ekologio de la mondaj lingvoj] », Plon, Parizo, 1999. Tiu libro entenas ankaŭ tre kompletan bibliografion.

de Bernard CASSEN je 2025-04-17 06:49

Esperanta Retradio

Vivostilo pli gravas ol genoj

Ĉu ni maljuniĝas en bona sanstato kaj vivas longe, tion ni povas mem kundecidi. La plej grandan influon pri tio havas laŭ studaĵo ne niaj genoj, sed niaj vivocirkonstancoj. Ke por sana, longa vivo interalie gravas sana nutraĵo kun multe da moviĝo, tion jam dokumentis multaj studaĵoj. Surprize estas tamen laŭ ĵus aperinta studaĵo ĉe la universitato de Oksfordo, kiel granda vere estas la influo de eksteraj faktoroj, ekzemple nia vivostilo kaj niaj vivocirkonstancoj, pri la atendebla vivodaŭro. La risko pri frua morto laŭ tio dependas multe pli de mediaj faktoroj ol de la genoj.

Tiel la esploristoj povis ĉe sia prilumigo derivi je 17 procentoj la riskon pri frua morto de eksteraj faktoroj, nur du procentojn de la mortorisko ili aliflanke kunligis kun genoj. Por siaj analizoj la sciencistoj prijuĝe trastudis kaj poste komparis 500.000 datumblokojn kaj personajn datumojn kiel indikojn pri aĝo, mortokazoj kaj malsanoj el la brita "biobanko". La studaĵo estas tiel laŭ la ĉefa aŭtorino de la laboraĵo unu el la plej grandaj en tiu esplorsektoro.

Decidaj por la vivodaŭro estas laŭ ŝi la vivocirkonstancoj, la soci-ekonomia statuso kaj la financoj, "ili determinas plejgrandparte, kiel longe oni vivas", ŝi resumas la rezultojn. Entute 85 faktorojn, kiuj influas la mortontecon, malkovris la teamo kaj la nederlanda epidemiologino. 25 malsanojn la esploristoj pli detale prilumigis. La plej grandan influon al la mortonteco havas laŭ tio la fumado. Sed ankaŭ malmulte da moviĝado, malpli ol sep horoj da dormado en nokto, kaj ĉu oni vivas sola aŭ en partnereco, tio havas negativajn efikojn al la sano. Same por la sano ludas rolon la financaj eblecoj, kiel ekzemple la profesia statuso, la vivenspezo kaj la grandeco de la loĝejo.

Sed ne ĉe ĉiuj malsanoj la influo de la mediaj faktoroj estas pli granda ol tiu de la genoj, substrekas sciencisto en Kolonjo. Ekzemple ĉe brusta kancero, "tie efikas genetikaj faktoroj", diras la sciencisto kiu esploras speciale pri la rolo de genomaj damaĝoj dum maljuniĝo. "Ankaŭ ĉe demenco oni vidas ke genetikaj faktoroj tie  gravas", li aldonas.

Ĉar ĉe multaj vivominacaj malsanoj la vivostilo estas decida, "ni devas komenci pripensi pli pri la preventado de malsanoj", admonas la nederlanda esploristino. Tio estas ankaŭ socia afero: Kiu disponas pri pli da klereco kaj tiel ankaŭ pri sufiĉe da financaj rimedoj, tiu ja finfine povas vivi pli sane - kaj tiel ankaŭ pli longe. Tion konfirmas ankaŭ la studaĵo.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-17 06:00

2025-04-16

La Balta Ondo

BET-59: Konatiĝu kun Kristin Tytgat

Tytgat“La Ondo de Esperanto” daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj, instruistoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). Jam aperis tridek unu prezentoj. La tridek-dua prezentato estas Kristin Tytgat – Esperanto-aktivulino el Belgio.
Ĉi-sibe legu pli pri ŝi kaj pri ŝia kontribuo al la programo de BET-59.

Kristin Tytgat naskiĝis la 22an de septembro 1955 en Ekeren, Belgio. Ŝi estas la pli aĝa fratino de Ite Tytgat kaj ankaŭ loĝas en Antverpeno. Kristin naskiĝis en Esperanta familio kaj estas aktiva esperantisto dum 50 jaroj. De 2018 ĝis 2024 ŝi estis la prezidanto de Belga Esperanto-Federacio.

Kristin studis lingvojn kaj ilian kulturon. Dum la profesia vivo ŝi instruis al tradukistoj kaj interpretistoj en la Libera Universitato de Bruselo.

Parte pro tiu laboro parte pro la kontaktoj en Esperantujo ŝi spertiĝis pri interkulturaj rilatoj. Ankaŭ la multjara organizo de universitataj programoj pri interŝanĝoj de studentoj kaj docentoj inter Okcidenta kaj Orienta Eŭropo donis al ŝi multe da valoraj spertoj de interkultura komunikado.

En Esperantujo ŝi ofte gvidas seminariojn pri tiu temo. En la 109a Universala Kongreso en Aruŝo ŝi pasintjare organizis seminarion kun prelego kaj ekzercoj pri interkultura komunikado kunlabore kun la prezidanto de UEA, Duncan Charters.

En BET-59 Kristin Tytgat intencas prelegi pri diversaj aspektoj de interkultura komunikado. Esperantistoj havas komunan lingvon sed ne komunan referenckadron de normoj kaj valoroj por bone kaj klare komunikiĝi. En la prelego ŝi precizigos tiun elirpunkton kaj serĉos kune kun la partoprenantoj vojon por sukcese kaj efike komunikiĝi lingve kaj nelingve. Tio ebligos bone kompreni kaj respekti unu la alian. Dum la diskutado la partoprenantoj estas petataj aktive partopreni kaj kontribui surbaze de siaj vivspertoj.

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/bet-188/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post BET-59: Konatiĝu kun Kristin Tytgat appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-16 21:35

Libera Folio

La komitato de TEJO denove rifuzis al Matúšov

Post la samtempa eksigo kaj eksiĝo de la prezidanto, TEJO serĉis novan estraranon. Surprize, unu el la kandidatoj estis la eks-prezidanto mem, sed denove la komitato voĉdonis kontraŭ li. Plia polemiko okazis kiam unu kandidato asertis, ke seksismo malhelpas ties kandidatiĝon. Fine du novaj estraranoj estis elektitaj.

La novaj estraranoj de TEJO. Foto: Kontoj en FB kaj X.La novaj estraranoj de TEJO, Ana Ribeiro kaj Aleksandre Basque. Fotoj: Kontoj en FB kaj X.

La 23-an de februaro la komitato de TEJO voĉdonis por eksigi la prezidanton, Michal Matúšov (KuboF Hromoslav) pro lia ”malĝentila” kaj ”malrespekta” agado. Tiam Lucía Fernández Barrera ekanstataŭis lin kiel prezidanto kaj TEJO malfermis alvokon por nova estrarano, kiu plenumos la mandaton ĝis la 31-a de aŭgusto. 

Venis kandidatiĝoj de tri homoj, kaj pro tio oni proponis elekti du novajn estraranojn anstataŭ nur unu. La tri kandidatoj estis:

  • Ana Ribeiro, 28, el Brazilo. Ŝi estis komitatano, membro de la elekta komisiono kaj vicprezidanto de Germana Esperanto-Junularo.
  • Aleksandre Basque, 29, el Francio, kiu partoprenis kelkajn internaciajn renkontiĝojn sed ne havis postenon en TEJO.
  • Ingryd Oliveira, 31, el Brazilo, kiu estis komisiito de TEJO. 

La motiviga letero de Oliveira estas iom nekutima, ĉar anstataŭ prezenti ŝiajn kapablojn, la letero ĉefe plendas ke ŝi kandidatiĝis pasintjare, sed ne ricevis respondon aŭ agnoskon de la komitato. Ŝi ankaŭ plendis pri iu TEJO-ano kiu provis uzi ŝin por kreskigi sian influon en TEJO: 

”Persono de TEJO venis al mi en telefonvoko por mencii mian kandidatiĝon kaj provis konvinki min kandidatiĝi por aliaj aferoj por propra persona intereso de tiu persono, por ke mi eĉ estu parto de skemo de ’homoj, kiuj estas liaj amikoj’, por ke tiu persono havu grandan influon ene de la Esperanto-movado kaj atingu instituciajn gajnojn per ĝi.”

Laŭ la letero ŝi rifuzis, ĉar ŝi ne partoprenas en malpuraj planoj aŭ personaj ambicioj”.

Sed mallonge antaŭ la limdato, aperis kvara kandidato – la eks-prezidanto Matúšov. Li skribis: 

”Ĉi-tempe la Estraro estas en malbona stato kiam plejparto de Estraranoj kontraŭas Komitatajn decidojn en Reglamentoj, disvastigas malveraĵojn, kaŝas veron, rifuzas klare diskuti pri problemoj por trovi solvojn kaj tiel endanĝerigas la reputacion kaj fidindecon de TEJO. Ni devas tion haltigi nun kaj revenigi TEJO-n al la pado de fidindeco kaj obeado de Komitato, kaj al ekuzo de vera strategia fokuso.”

Li skribis ke li kandidatiĝas por la posteno de estrarano ”kun eblo esti Prezidanto, aŭ Vicprezidanto”. Lia vivresumo ne menciis lian ĵusan rolon kiel prezidanto de TEJO, sed asertis ke li estas ”kapabla labori en teamo”. Li samtempe kulpigas aliajn estraranojn pri sia eksigo, sed kredas ke la problemo estas iel solvebla:

”Mi konscias, ke dum la lastaj monatoj aperis kelkaj problemoj, kaj pluraj homoj plendis pri mi. Plejparte tio estis kutimaj problemoj, kiuj okazas en organizoj kaj homgrupoj, kaj kiujn eblus relative facile solvi se oni prezentus la problemon konstrueme kaj pretus trakti ĝin. Bedaŭrinde tio plurfoje ne okazis, kaj al la Komitato fine venis draste mistordita versio, evidente ŝarĝita de fortaj emocioj, kiu iom rilatis al la vero, sed grandparte tute ne povus esti nomita vero.”

Sed li ne estis la sola polemikiga kandidato. Tyron Surmon, eks-prezidanto kaj nuna komitatano Ĉ, skribis al la komitato ke li ”forte kontraŭas” la kandidatiĝon de Ingryd Oliveira. 

”Miaj ĝisnunaj spertoj kun ŝi estis negativaj, kaj surbaze de tio (kaj ŝia motivletero mem) mi timas ke ŝia interhoma aliro kaŭzos problemojn ene de la Estraro. La sperto de la lastaj monatoj montris al ni kiom multe unu homo povas malbonetosigi la teamon, kaj konsidere kiom glate la nuna Estraro laboras, mi vere ne volas rompi tion.”

Li krome klarigis ke ŝi ne ricevis respondon al ŝia kandidatiĝo pasintjare ĉar ŝi sendis ĝin pli ol unu monaton post la limdato.  

Oliveira defendis sin kaj sugestis ke ŝi ricevis kritikon pro seksismo: 

Estas tre malfacile esti virino. Eĉ se virino ne faris eraron en ŝia vivo, ĉar mi ankoraŭ kredas, ke mi ne faris eraron en ĉiuj situacioj, kiuj okazis, ĉiu situacio, kiu ŝajnas esti eraro, estas markita, ĝi estas notita. Do mi petos pardoniĝi eĉ por eraroj, kiujn mi neniam faris, ĉar la socio volas tion, ke ni estu markitaj de eraroj, kiujn ni neniam faris.”

Surmon diris ke la disputo okazis inter ŝi kaj la tiama estrarano de la komisiono (kaj nuna Ĝenerala Sekretario), Snehaĝa Venkatesh. Laŭ Surmon, Venkatesh ”neniel – eĉ iomete – agis malbone” kaj diris ke Oliveira pro sia komunikstilo ne estus taŭga estrarano. 

En sia respondo, Oliveira kritikis Surmon, kiu ”atakas mian reputacion”, kaj diris ke la disputo inter ŝi kaj Venkatesh estis malgranda kaj jam solvita. Ŝi ankaŭ pli forte kulpigis seksismon: 

”Virinoj devas paroli, ĉar la socio volas, ke ni restu silentaj. La socio metas barilojn por ke ni ne parolu, por ke ni ne estu elektitaj al postenoj de graveco… Do mi jam komprenis, kial mi ne estas bona kandidato por la estraro: mi estas tro homa (humana), tro aŭskultanta, tro kunlaboranta, ĉar se mi vidus iun superŝarĝitan de laboro, mi proponus mian helpon por helpi al la laboro esti finita, mi povas akordiĝi kun ĉiuj homoj kaj mia eniro en la estraron malpliigus skandalojn, ĉar mi ne estas toksika /tiele – red./ homo.”

En lundo oni anoncis la rezultojn de la du voĉdonoj. Unue, oni voĉdonis (12 jes, 6 ne, 6 sindetenoj) por pligrandigi la estraron al ok homoj.  Due, oni elektis Ana Ribeiro kaj Aleksandre Basque kiel la novajn estraranojn.

Oni ne diris kiom da voĉoj ĉiu kandidato ricevis, nur ke Ribeiro estis la plej preferata, Basque la dua, Oliveira la tria kaj Matúšov la kvara.  

 Robert Nielsen

de Libera Folio je 2025-04-16 20:06

Global Voices

El Kolombio: manifesto de amo por ĉiuj vivantaj estaĵoj

Pere de la popolo Awá kaj Katsa Su, mi ekkonis specialan manieron vivi

Origine publikigita la Global Voices en Esperanto

Malgranda laŭ staturo, kun felo nigra kaj blanka, lipharoj senlimaj, kaj kortuŝa rigardo. Añemó, kio en la lingvo Kamentsá signifas “esti forta”, eniris en mian vivon la 7-an de aŭgusto de la jaro 2021, ŝlosila jaro en mia historio persona, intelekta kaj akademia. Mi komencis mian doktoriĝan studadon pri juro nur kelkajn monatojn antaŭe, kun stipendio de la Universitato de la Rozario en Bogoto, Kolombio, kie mi akceptis la defion komuniki, pere de juraj lensoj, aliajn manierojn esti en la mondo.

Añemó. Foto de la aŭtorino, eldonita kun permeso.

En la jaro 2020 okazis mia unua kontakto kun la popolo Awá, dunacia komunumo de la ĝangalo, loĝanta inter Kolombio kaj Ekvadoro, kiu malfermis al mi la pordojn de Katsa Su, ilia Granda Domo, kiel ili nomas ĝin en Awapit, ilia lingvo.

Laŭ la popolo Awá, ĉio kio loĝas en Katsa Su estas persono. La arbo sanganta, la valo rigardanta ĉirkaŭe, la birdoj kiuj orientiĝas per sia propra kanto –  ĉiuj kunloĝas en kvar mondoj: la unua, la mondo de la estaĵoj plej etaj kiel la formikoj aŭ la armodoj; la dua, tiu kie la Awa-oj paŝas; la tria, kie loĝas la spiritoj; kaj la kvara, la loko de la kreinto.

Katsa Su estas, laŭ la Awá-oj, patrino kiu prizorgas kaj provizas, sed ankaŭ malsanigas nin kiam ŝiaj limoj kaj  sanktaj kodoj ne estas obeataj. Ekzemple, kiam ni ne petas la permeson alproksimiĝi kiam ni renkontas riveron unuafoje, aŭ kiam ŝi rufuzas esti vizitata, homoj perdiĝas en ŝiaj profundoj.

Pere de la popolo Awá kaj Katsa Su, mi lernis apartan manieron vivi. Mi eĉ  ekkonis la nocion de Wat Uzán,”vivi bele”, de popolo perfortita ekde la hispana konkero kaj, pli lastatempe inter 1990 kaj 2016, dum la armita konflikto en Kolombio. En 2019, la Speciala Ĵurisdikcio por Paco  (Justicia Especial Para la Paz), kreita en 2017 por alporti juestecon al la viktimoj de armitaj konfliktoj, deklaris ilian teritorion viktimo de la milito, same kiel la Awá-popolon mem.

Katsa Su troviĝas  en Nariño, suda Kolombio, departemento kie la rajtoj de la naturo estis agnoskitaj en tiu sama jaro: la rajto esti respektata, protektata, konservata kaj restaŭrata fariĝis rajtoj por ĉiuj strategiaj ekosistemoj de la regiono laŭ la Dekreto 348 de la registaro de Nariño.

La bestoj kiel subjekto de rajtoj, jura kategorio en diskuto“(2023), de Johana Fernanda Sánchez Jaramillo. Foto eldonita kun permeso.

Dum mia doktora studado, mi koncentriĝis pri la verkado de mia disertacio,  publikigita en 2024 post recenza aprobo, sen korektoj. Sed antaŭ ol verki mian disertacion, Añemó inspiris mian unuan libron pri la rajtoj de la aliaj bestoj, publikigita en 2023, la sama jaro kiam mi finis mian doktoriĝon. Ĝia ĉeesto en mia vivo, la saĝaj kaj grandanimaj vortoj de la Awá-oj, kaj iliaj interagoj kun aliaj estaĵoj (kiuj, same kiel ni homoj, havas volon kaj komunikas sian manieron esti, kvankam ne per vortoj), helpis min rekonsideri la malaktualan ideon ke nur homoj, pro sia digno kaj atribuoj, povas esti subjektoj de rajtoj. Mia doktora tezo pri la naturo kiel subjekto de rajtoj kaj la Awá-oj estis publikigita kiel libro en oktobro 2024.

La rajtoj de la naturo kaj ilia reflektiĝo en la defendado de Katsa Su de la popolo Awá en Nariño” (2024), de Johana Fernanda Sánchez Jaramillo. Foto eldonita kun permeso de la aŭtorino.

Tiuj du libroj estas la rezulto de du jaroj da esplorado, kaj estis verkitaj kun amo kaj rigoreco dum la tri jaroj de mia doktoriĝo.  Ambaŭ estis eldonitaj de Editorial del Rosario post la aprobo de akademiaj fakuloj ekster la universitato. Ambaŭ verkoj estas la frukto de amo etendita preter la homeco, de mia nova esprimloko,  de mia konvinko ke ni ne estas superuloj kaj ke, kiel diris Sankta Francisko el Asizo siatempe, ni ĉiuj estas gefratoj. Same kiel ĉe la Awá-oj en Kolombio aŭ la maorioj en Nov-Zelando, ni povas etendi nian parencecon preter nia specio.

Añemó permesis al mi adopti alian specion kaj forĝi profundan ligon en nia malgranda, multspecia dumembra familio. Siaflanke, la Awá-oj instruis al mi ke se ni estas atentaj, se ni lernas de saĝaj homoj kiel ili, ni povas kompreni kiel aliaj estaĵoj parolas al ni, gvidas nin, kaj protektas nin.

Mia konscienco, el mia eta loko, kiel alia filino de la Patrino Tero, instigis, kaj daŭre instigas, mian akademian kaj ĵurnalisman aktivismon cele al la agnosko de rajtoj por ĉiuj vivantaj estaĵoj fare de la jura sistemo, rajtoj kiujn popoloj kiuj antaŭis nin, jam agnoskis en siaj kredsistemoj kaj en sia praula maniero kunekzisti en harmonio kun la vivantaj estaĵoj de sia medio.

 

Legu pli: Ni devas pridiskuti la koloniismon en la jura parolado, diras kolombia advokatino (artikolo en la hispana)

de Claudio Gobbo je 2025-04-16 19:46

Neniam milito inter ni

« Estis hororo, krioj, larmoj, paniko »: En Sumio, la Ukrainanoj certiĝas, ke Rusio celis la civilulojn

GILLES GALLINARO / RADIO France 15/04/2025 Dimanĉon 13an de aprilo en la urbo Sumio nord-oriente de Ukraino, bombado okazigis la morton de 34 homoj, inter kiuj du infanoj, kaj centon da vunditoj. Tio estas kondamnita de la internacia komunumo. Du tagojn...

de neniammilitointerni je 2025-04-16 07:53

Esperanta Retradio

Oresto - greka mito

Tiun ĉi grekan miton produktis Jarka Malá el Ĉeĥio

Triste elstaris la nigriĝintaj ruinoj de la konkerita Trojo al la ĉielo, kaj enmeze de la ruinfragmentoj estis nenio aŭdebla krom la grakado de rabobirdoj serĉantaj predon. Sed sur la bordo la vivo estis vigla. La grekoj ŝarĝis siajn ŝipojn per kestoj plenaj de multekostaj or-kaj arĝentotrezoroj kaj valorplenaj vestoj kaj ŝtofoj. Sur la ŝipoplankoj kunpuŝiĝis aroj de sklavinoj. Ŝipo post ŝipo tratranĉis la ŝaŭmantajn ondojn kaj forlasis la fremdan bordon.

Ankaŭ la armeestro Agamemno, la reĝo el la genro de Tantalo, velis kun siaj ŝipoj hejmen. Dek jarojn li sieĝis kun la grekaj militistoj Trojon kaj dum ĉiuj tiuj jaroj ne vidis sian hejmlandon kaj la reĝan palacon en Mikeno. Li proksimiĝis al Greklando sen diveni, ke tie embuskas lin morto.
   
La kuzo de Agamemno, Egisto, jam delonge sopiris la tronon de Mikeno kaj atendis favoran okazon. Li ne partoprenis la trojan militon, sed restis en Mikeno. La malĉeesto de la reĝo devus malfermi al li eblon por akiri la potencon. Per konsiloj kaj flataĵoj li ŝtelire gajnis la favoron de la reĝino Klitemnestro, ĝis tiu cedis kaj promesis sian helpon al li. Ŝi ne povis pardoni al sia edzo Agamemno, ke li oferis ŝian filinon Ifigenio.
   
La ruza Egisto starigis ĉe la bordo gardistojn kaj ordonis al ili: „Rigardu tre observeme la horizonton de la maro. Se vi vidos malproksime la mastojn kaj velojn de la floto de Agamemno, ekbruligu fajron. La fumo montros al mi en Mikeno, ke la reĝo revenas.“
   
Baldaŭ ekflamiĝis la fajroj de la gardistoj kaj sendis fumon al la ĉielo. Egisto en Mikeno ekkonis, ke la decida momento proksimiĝas. Ĝustatempe avertite, Klitemnestro ornamis la palacon por la solena akcepto kaj ordonis al la servistinoj kovri la vojon al la palaco per ruĝaj tapiŝoj. Sur ili la venkoriĉa Agamemno paŝu en sian rezidejon.
 
La sciigo pri la hejmreveno de la reĝo disflugis tra la urbo. La homoj kunkuris antaŭ la palacon por vidi la faman gloratan armeestron.
   
Agamemno elŝipiĝis kaj kisis la hejman teron. Ĉe la albordiĝejo jam atendis ĉaro. De granda homamaso entuziasme salutate, la reĝo estis veturigata antaŭ la palacon de Mikeno. La reĝino Klitemnestro ridetante iris renkonte al li kaj bonvenigis lin kun hipokrita ĝojo. Ŝi postulis de li, ke li solene paŝu sur la tapiŝo sub la tegmenton de sia palaco. Agamemno agrable surprizite de la honorigoj, kiuj estis dediĉitaj al li, paŝis en la domon.
   
„Certe vi estas laca de la streĉa vojaĝo,“ parolis Klitemnestro, „mi jam pretigis banadon al vi.“ Agamemno ĝojis pri la prizorgado de la edzino, sekvis ŝin kaj iris en la banejon. Sed apenaŭ li demetis kun siaj vestoj sian kirason, Egisto kaj Klitemnestro ĵetiĝis sur lin kaj lin mortigis.
   
La mortokrio de la reĝo estis aŭdebla antaŭ la palaco. La homamaso tie kolektiĝinta konfuziĝis. La konsideremuloj konsilis, ke oni alvoku la tutan urbon por helpi, la koleremuloj eltiris la glavojn kaj volis senhezite ĵetiĝi en la palacon.
   
„La reĝo estas murdita!“ ili superkriis sin reciproke. „Egisto volas okupi la regadon al si!“ ili kriis kaj sturmis, kun la armiloj en la manoj, al la palaca enirejo.
   
Sed Egisto antaŭdivenis la ribelon kaj bone preparis sin por la okazo. Por liaj militistoj estis facile peli la malbone armitan aron el la palaca korto kaj sekurigi tiel al sia mastro la regadon. Perforte Egisto konkeris la tronon kaj perforte li konservis la potencon. Li okupis la lokon de la morta Agamemno kaj geedziĝis kun Klitemnestro.
   
Agamemno postlasis filon kaj du filinojn. La pli aĝa fratino Elektra timis pri la vivo de sia malgranda frato Oresto kaj sendis lin sekrete al parenca reĝo, kiu edukadis lin. La pli juna fratino estis laŭ karaktero pli pacema ol Elektra kaj obeis la patrinon sen kontraŭdiro.  
  
Sed al Elektra memorigis en la palaco ĉiu angulo pri la murdo farita je ŝia patro, kaj ŝi vidis kun teruro Egiston en la vestoj de Agamemno. Ŝi senĉese riproĉis la patrinon pro la fiago. Kaj la patrino traktis ŝin kiel sklavinon. Neniu supozus, ke la magra povre vestita ino estas la filino. Ŝi servis en la palaco kiel servistino.
   
Sep jarojn regis Egisto kun Klitemnestro. Sep jarojn suferis Elektra. En la sufero kaj aflikto nur la penso pri ŝia frato donis forton al ŝi. Ŝi pensis, ke Oresto iutage venĝos la morton de la patro. Kaj tiel pasis tagoj, monatoj kaj jaroj kaj Elektra pli kaj pli estis perdanta la esperon.
   
Sed ĝuste tiam, kiam ŝi dubis plej multe pri la reveno de sia frato, trairis la urbopordegon de Mikeno maljunulo, kiun oni vidis ankoraŭ neniam en la urbo. Kaj kun li venis en la urbon du nekonataj junuloj. Kvankam la polvo de la longa vojaĝo kovris iliajn sandalojn, ili ne serĉis ie ripozon, sed iris rekte al la reĝopalaco. Antaŭ la palaco ili haltis.
   
La maljunulo turnis sin al unu el la junuloj kaj parolis: „Aŭskultu bone, Oresto, kion mi, via nutropatro, diras al vi. Vi ne plu konas la urbon de via patro kaj via patra urbo ne plu konas vin. Kaj tamen vi staras antaŭ la domo de via fama patro, de reĝo Agamemno. Nun sidas en ĝi la impertinenta Egisto, malkuraĝulo kun sangomakulitaj manoj. La momento de l' venĝo proksimiĝas. Iru kun Pilado por honori ĉe la tombo memore vian patron, kaj mi iros en la palacon. Mi volas pretigi al vi la vojon al la reĝino, tiel kiel ni priparolis tion.“
   
Oresto kaj Pilado, lia fidela amiko ekde infaneco, obeis la nutropatron kaj iris unue al la tombo de Agamemno. La maljuna nutropatro renkontis en la palaco Klitemnestron. Ŝi ĝuste riproĉis Elektran, sed kiam la fremdulo aperis, ŝi silentiĝis.
   
„Mi serĉas la reganton“, diris la nutropatro al la reĝino, „mi kunhavas bonan sciigon por li.“    
„Reĝo Egisto ne estas en la burgo,“ respondis Klitemnestro, „sed se vi portas bonan sciigon por li, tiukaze estos ankaŭ por mi bona sciigo. Mi estas lia edzino.“ „Mi ne scius informon pli agrablan por vi,“ ridetis la nutropatro, „Oresto estas morta.“
   
Aŭdinte tion, Elektra elpuŝis desperan krion kaj komencis plori. Tiom da jaroj ŝi atendis la fraton kaj devis nun ekscii, ke li estas morta. Kiu do venĝu la patron?
   
Klitemnestro apenaŭ povis subigi malŝarĝigitan elspiron. Sep jarojn la timo premis ŝin interne, ke Oresto povus venĝi la murdon je sia patro. Ankoraŭ en la lasta nokto ŝi sonĝis, ke ŝi estas punita por la malnobla fiago. Pro timo ŝi vekiĝis kun ŝvitkovrita frunto. Sed senkaŭze ŝi timis. Oresto estas morta.
   
„Rakontu, rakontu,“ ŝi urĝis avide, „kiel mortis la kompatinda Oresto, la ununura filo de nia genro?“ „Tiom ofte li estis venkinto en vetkonkursoj kaj festaj ludoj. La lasta vetkonkuro alportis la pereon al li. Dekomence ni pensis, ke li venkos ankaŭ ĉifoje. Oresto estis ja majstro pri la kondukado de duradaj ĉaroj. La ĉaroj brue moviĝis super la kurejo, la radoj kirle levadis la polvon kaj la snufantajn ĉevalojn kovris ŝaŭmo. Tiel, kiel la ceteraj vetkonkuraj partoprenantoj, ĉirkaŭveturis ankaŭ Oresto la celkolonon kaj veturigis la ĉaron rapidege reen.

Tiumomente baŭmis la ĉevaloj de alia vekonkuranto kaj kunpuŝiĝis kun la postsekvanta ĉaro kaj kun ties jungitaj ĉevaloj. La postsekvantoj ne plu povis haltigi la ĉarojn kaj tial kelkaj ĉaroj kun ties tirĉevaloj kunpuŝiĝis kun plena forto, ĝis formiĝis sur la vetkonkurejo terura kaj nedisigebla bulo el ĉaroj, ĉarfragmentoj, veturigistoj kaj bestoj. Nur Oresto povis eviti la ĉarojn kaj pervipe pelis siajn ĉevalojn por ĉirkaŭveturi lastan fojon la celkolonon. La ĉevaloj rapidaj kiel sago kvazaŭ flugis antaŭen, sed la ĉaro tuŝis la kolonon, la radakso disrompiĝis kaj Oresto estis ĵetita de la ĉaro. Dum la falo li kaptiĝis en la rimenoj kaj la ĉevaloj kun la rapidega ĉaro trenis lin laŭ la kurejo, ĝis kiam ĉevalzorgantaj servistoj liberigis Oreston el la rimenoj.    
 
Tiel finiĝis Orestes, sangmakulita, de la propraj bestoj trenita ĝismorte.“
   
Post tiuj vortoj Elektra kuris el la halo por ie povi larmi sola. Klitemnestro radiis pro ĝojo. Ŝi invitis la bonan heroldon al bankedo kaj ordonis, ke la servistoj portu manĝon kaj trinkaĵon al li. La nutropatro akceptis la inviton: „Volonte mi atendos la reĝon kaj ripetos antaŭ li la raporton. Ne daŭros longan tempon ĝis du junaj viroj alportos la urnon kun la cindro de Oresto.“
   
La reĝino instigis la gaston, ke li prenu al si manĝon de la plenaj pelvoj kaj insiste demandadis lin. Kun ĉiu vorto de la fremdulo kreskis ŝia sento pri sekureco kaj trankvilo.
   
Intertempe konsideris Elektra en kaŝita angulo de la palaco, ĉu ankaŭ ŝi mortu, ĉar nun la frato mortas. Eble ŝi mem povus plenumi la venĝon, nur se ŝiaj malfortaj manoj povus levi la glavon. Dum tiuj malgajaj konsideroj ŝia pli juna fratino surprizis ŝin. Ŝi venis al ŝi ridanta kiel feliĉa sunradio.
   
„Elektra,“ ŝi vokis; „mi estis ĉe la tombo de nia patro, kaj imagu – iu metis florkronojn sur ĝin! Kaj sur la tombo kuŝis detranĉita hararbuklo. Ĝi havis la saman koloron kiel via hararo. Certe neniu alia krom Oresto metis ĝin tien. Kiu alia tie oferus buklon? Mi tiom ĝojas, fratinjo. Certe ni ankoraŭ hodiaŭ revidos la fraton kaj via sufero finiĝos.“
   
Konfuzate aŭskultis Elektra la vortojn de la fratino. Al kiu ŝi fidu? Al ŝi aŭ al la fremdulo? Kaj kiel aperis la buklo sur la tombo de la patro? Nova espero donis forton al ŝi. Se Oresto estas en la urbo, tiukaze proksimiĝas la momento de la rekompenco. Tial Elektra ne volis timigi la fratinon per la sciigo pri la fremda heroldo. Ekscitite ŝi kuris el la palaco por ĉirkaŭrigardi pro Oresto.
   
Ĝuste tiam iris Oresto kun Pilado al la patra domo. Elektra vidis la du junajn virojn, sed post la longa disigiteco ŝi ne rekonis la  fraton.    
Ankaŭ Oresto ne rekonis la fratinon en la ĉifonitaj vestoj kaj parolis al ŝi kvazaŭ al servistino: „Iru kaj konduku nin al la reĝino. Sciigu al ŝi, ke ni portas la urnon kun la cindro de Oresto al ŝi.“
   
Nur tiumomente ŝi rimarkis la ujon, kiun Oresto tenis surmane, kaj ŝiaj okuloj plenigis sin per larmoj. Kareseme ŝi ĉirkaŭbrakis la urnon, kvazaŭ ĝi estus ŝia vivanta frato, kaj ŝi komencis lamenti: „Jen do la vero. La frato revenis, sed li estas muta, li ŝanĝiĝis en cindron. Kial ne mortis mi anstataŭ li? La forta Oresto estas morta kaj la malforta Elektra vivas. Kiom da ĝojo estos en la palaco! La murdistoj povos trankvile dormi, dum min sufokas la suferoj.“
   
Oresto ekkonis la fratinon kaj pro ŝia doloro li ne pli longe povis ŝajnigi sin aliulo. De kunsento superite, li flustris al ŝi: „Ne ĉirkaŭbraku la urnon, en ĝi ne estas la cindro de Oresto.“ „Ĉu ne?“ rigardis Elektra surprizite al Oresto. „Kaj kie li do estas entombigita?“ „Nenie, ĉar la vivantojn oni kutime ne entombigas.“ „Oresto vivas, ĉu?“ Malfideme Elektra observis la fremdulon.
   
Kaj Oresto montris al ŝi la manon kun la ringo, kiun li ricevis de ŝi, kiam ŝi sekrete forkondukis lin el la palaco. Elektra detale rigardis lian vizaĝon kaj rekonis, ke antaŭ ŝi staras ŝia frato. Superite de sovaĝa ĝojo, ŝi ekkriis laŭte: „Oresto vivas, li vivas!“
   
La memgardema nutropatro aŭdis en la palaco la krion kaj elkuris. La krio de Elektra plirapidigis la plenumon de la plano. „Rapidu, Oresto, via venĝotempo venis!“ li vokis. Tiu eltiris la glavon kaj kuregis en la palacon. Elektra sekvis lin senprokraste.
   
Klitemnestro staris en la palaco kvazaŭ skulptita el marmoro. Ŝi aŭdis la krion, kaj kiam Oresto aperis kun la glavo kaj post ŝi Elektra, ŝi ekkomprenis, ke ŝia filo venis en la palacon kiel venĝanto de la morto de sia patro.
   
Antaŭ la patrino Oresto ekhezitis. Sed la nutropatro kaj Elektra denove ekflamigis lian krudan malamon kaj la deziron venĝi la patron.   
 
Oresto levis la glavon kaj mortigis Klitemnestron. Oresto ankoraŭ staris kun la glavo ĉemane obtuze pro la terura ago, kiam Egisto jetiĝis en la halon. Li aŭdis ekstere de la servistoj la ĝojan sciigon, ke Oresto estas morta kaj li rapidis por aŭdi la konfirmigon el la buŝo de la heroldo. Anstataŭ la morta Oresto li vidis la mortan Klitemnestron kaj jam momenton poste li renversiĝis traborita de la glavo de Oresto apud ŝi.
   
Apenaŭ la popolo de Mikeno eksciis, ke Oresto revenis kaj venĝis la morton de Agamemno, ĝi torentis arope antaŭ la palacon. La homoj volis saluti la filon de la heroa reĝo.
   
En la pordego de la palaco ŝancelis viro. Li ne perceptis la homamason en la korto, li svingadis la brakojn kaj defendis sin kontraŭ nevideblaj teruraj bildoj. La ŝanceliĝanto estis Oresto. Apenaŭ li plenumis la venĝagon, jam atakis lin la erinioj, la venĝodiinoj, kiuj persekutas ĉiun sangokrimulon. La flugilhavaj erinioj en ondantaj nigraj vestoj kaj kun viperoj en la hararo cirkulis ĉirkaŭ lia kapo, ili kantis al li teruran kanton pri la patrinmurdo kaj el iliaj okuloj gutis sango.
   
Ĉe la ekvido de la malfeliĉa Oresto mutiĝis la popolo pro teruro. La erinioj pelis lin el la palaco kaj persekutis lin de loko al loko. Li fuĝis el Mikeno kaj vagadis en la lando, poste li fuĝis el la lando kaj vagadis en la mondo. Ĉie akompanis lin la terura kanto de la erinioj kaj plenigis lin per despero.
   
Lia fidela amiko Pilado akompanis lin sur la sufera vojo. Kune ili iris al Delfo. Ili demandis la orakolon pri konsilo kiel plifaciligi la turmentojn de Oresto, kiel forpeli la kruelajn eriniojn. Kaj la orakolo parolis: „Iru al Taŭrido kaj alportu la statuon de Artemiso, kiu falis de la ĉielo.“
   
Oresto obeis la orakolon kaj ekvojaĝis kun Pilado al la malproksima lando. En Taŭrido regis malica reĝo. Ĉiujn fremdulojn, kiujn oni kaptis en lia lando, li oferis al la diino Artemiso.   
 
Oresto kaj Pilado sciis, kia sorto atendus ilin, tial ili kaŝiĝis dum la tagoj kaj tramigris la fremdan reĝolandon nur dumnokte. En la protekto de la nokta malhelo ili volis forporti la statuon. Bonŝance ili ŝteliris ĝis la templo, sed pro neatentema brusono, ili vekis la proksimajn gardistojn. Oni kaptis kaj fermis ilin kaj matene oni kondukis ilin al la reĝo. Senkompate la reĝo ordonis, ke oni oferu la enpenetrintojn al la diino Artemiso.
   
Tuj oni kondukis la katenitajn virojn al la oferaltaro. Oni devigis ilin surgenuiĝi kaj nudigi la nukon, kaj la pastrino de Artemiso alpaŝis kun akra glavo. En tiu momento Oresto rememoris pri sia fratino Ifigenio, kiu simile iam estis oferita al Artemiso. Li adiaŭis sin de la vivo kun ŝia nomo sur la lipoj: „Ifigenio.“
   
La pastrino aŭdis la nomon kaj mallevis la glavon. Ŝi turnis sin al la reĝo: „Reĝo, malica signo ordonas al mi prokrasti la oferon. La gardistoj intertempe konduku la fremdulojn en la karceron. Morgaŭ Artemiso la oferojn certe akceptos.“
   
Malvolonte la reĝo cedis, sed tamen li ne volis kontraŭstari al la diino Artemiso, kiu parolis al li el la buŝo de la pastrino.
   
Oresto kaj Pilado leviĝis de la altaro. La pastrino de Artemiso paŝis al ili kaj demandis Oreston mallaŭte: „De kie vi konas tiun nomon?“ „Ifigenio estis mia fratino“, diris Oresto, „ŝi mortis tiel, kiel ni mortos morgaŭ.“
   
La pastrino subigis la deziron ĉirkaŭbraki Oreston kaj flustris ekscitite: „Mi estas via fratino Ifigenio. La diino min tiam en nubo forprenis de la altaro ĉi tien kaj de tiam mi servas al ŝi kiel pastrino. Timu nenion, frato, mi savos vin ambaŭ.“
   
En la sekva nokto lumis la steloj por tri survojaj fuĝantoj. Oresto, Pilado kaj Ifigenio fuĝis el Taŭrido kaj portis la statuon de Artemiso kun si, por ke la animo de Oresto trovu pacon.
   
Sed ankoraŭ longe sonadis la malgaja kanto de la erinioj en la oreloj de Oresto, ankoraŭ longe ili kantis malgaje al li pro lia ago.    
   
Fine Palas Atena ekhavis kompaton kun la malfeliĉa Oresto kaj mem decidis fini la punon. La erinioj forflugis kaj Oresto ekregis sur la trono de Mikeno.
   
La kanto de la erinioj ne plu eksonis, sed kiu el tiuj, kiuj iam ajn aŭdis ĝin, povas ĝin forgesi tute?  

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-16 06:00

2025-04-15

La Balta Ondo

La printempa Ondo aperis

printempaAntaŭ dek tagoj aperis la marta (printempa laŭ la nordhemisfera vidpunkto) eldono de la ĉiusezona gazeto “La Ondo de Esperanto”, 2025, №1 (323). Sur ĝiaj 137 paĝoj (legeblaj laŭ la normoj “pdf” kaj “ePub”) estas pli ol 60 tekstoj, garnitaj de multaj ilustraĵoj.

En la 32-paĝa primovada sekcio Eventoj estas publikigitaj tri dekoj da artikol(et)oj pri esperantista aktivado dum la tri unuaj monatoj de la 2025a jaro, interalie, pri du novjarfestaj renkontiĝoj en Germanio (NR kaj Luminesk’) kaj unu (JES) en Belgio, pri la 6a Speciala Ekskurso en Nepalo kaj pri la dua Esperanto-Seminario en Malagasio, pri multaj aliaj renkontiĝoj kaj agadoj esperantistaj en pluraj landoj, inkluzive de Ukrainio, en kiu la movado plu vivas malgraŭ la malfacilaj cirkonstancoj.
Enestas ankaŭ informoj pri okazontaj kongresoj kaj renkontiĝoj, precipe pri la 110a UK en Brno kaj pri la 59a BET en Kaŭno.
La sekcio “Eventoj” verŝajne estus 40-paĝa, se ok artikol(et)oj ne aperus, kiel unu-du-frazaj informoj en la renaskita unupaĝa rubriko “Koncize” kun referencoj al la retadresoj de la plenaj tekstoj.
Bedaŭrinde, preskaŭ neniam en “La Ondo” mankas la nekrologa rubriko. Ĉi-foje ni funebras okaze de la forpasoj de Renato Corsetti (1941-2025) kaj Viktor Kulakov (1958-2025).

En la marta sekcio Tribuno oni povas, interalie, legi pri la Internacia Tago de la Gepatra/ Denaska Lingvo kaj pri la Esperanto-instruado ĉe la Baiyangshu-strata lernejo en la urbo Taiyuan, kie la lernantoj ne nur lernas la lingvon, sed ankaŭ malkovras la mondon per la helpo de Esperanto.
Post kelkjara paŭzo reaperas la rubriko “Urboj de Ruslando”, en kiu, kiel la dek-dua urbo ĉi-rubrika, estas prezentata Ĉeboksari, la ĉefurbo de Ĉuvaŝio, pri kiu artikolas la konata Ĉuvaŝia Esperanto-aktivulo Aleksandr Blinov.

En la sekcio Arkivo, krom la kutima listo de Esperantaj jubileoj kaj memordatoj por la venonta monato (aprilo), kiun dum pluraj jaroj ĉiumonate kompilas Aleksander Korĵenkov, estas publikigita artikolo de Irina Gonĉarova pri la 30-jariĝo de la asocio MASI – la plej aktiva el la daŭre funkciantaj Esperanto-kolektivoj en Ruslando.

En la malofta sekcio Lingvo estas du artikoloj de la sekretario de la Akademio de Esperanto François Lo Jacomo: pri la interreta konferenco de la Akademio kaj pri la lastatempaj elektoj de novaj akademianoj; sed pli grava estas la Akademia studo “Pri la stataj adjektivoj derivitaj de statŝanĝaj verboj kaj pri la signifokategorio de korupt/”.

Kiel ĉiam, la plej ampleksa sekcio estas Kulturo. Ĉi-foje ĝi estas 71-paĝa, okupanta pli ol duonon de la unua ĉi-jara “Ondo”. En nia literatura projekto “Rusa Novelaro 2” aperis la dek-tria parto: tri rakontoj de Andrej Platonov, tradukitaj de Vladimir Jurganov, Ludmila Novikova kaj Aleksander Korĵenkov, kiu krome verkis la enkondukan artikolon pri Platonov kaj notojn pri la rakontoj. Per siaj originalaj noveloj al la printempa “Ondo” kontribuis Paulo Sérgio Viana kaj Julian Modest. Same kiel rusa prozo en ĉiu eldono de “La Ondo” estas hispana poezio danke al Miguel Fernández, kiu plukis kaj tradukis plurajn poemojn de Alberto García-Teresa.
Du tradiciaj ĉiujaraj revuoj: Wolfgang Kirschstein daŭrigis sian prezentadon de laŭreatoj de la filmpremio Oskaro 2025, kaj Aleksander Korĵenkov resumis la statistikon de la pasintjara Esperanta libroproduktado. Tamen lia analizo, bazita sur la rubriko “Laste aperis” de la revuo “Esperanto” ne enhavas informojn pri la dek libroj eldonitaj de EAB kaj prezentitaj ĉi-Onde de Tim Owen, kies foto ornamas la kovropaĝon de nia laŭvice 323a eldono.
Tri libroj estas recenzitaj: “La nepo de Marina” de Sten Johansson (recenzis Wolfgang Kirschstein); “Beletra rikolto 2024” (rec. Sten Johansson); “Versaĵoj en prozo. II” de Ivan Turgenev, tradukita de Vladimir Jurganov, Aleksander Korĵenkov kaj Ludmila Novikova (rec. Carlo Minnaja). Paŭlo Moĵajevo recenzis la novan diskon de Jonny M. “Jonny M. – Petolas”. Kelkaj pliaj artikoletoj kompletigas la kultursekcion.

Al la printempa sekcio Mozaiko kontribuis Stanislav Belov per paĝo da ŝercoj pri kino, kaj István Ertl per “Spritaj splitoj kaj preskeraroj”.

Resume, “La Ondo de Esperanto” komencis la novan jaron per ampleksa, bunta, riĉe ilustrita kaj leginda gazeto, en kiu ĉiu povas trovi ion interesan kaj/aŭ utilan.

“La Ondo de Esperanto” aperas dumaniere: unue, kiel ĉiutage aktualigata novaĵretejo; due, kiel ampleksa trimonata almanako en kiu estas publikigataj la plej gravaj tekstoj el nia retejo kaj ankaŭ artikoloj, eseoj kaj beletraĵoj, verkitaj kaj tradukitaj speciale por la almanako, kiu konservis la gloran nomon “La Ondo de Esperanto”. Ankaŭ en 2025 la redakcio pretigos kvar ĉ. 120-paĝajn almanakojn kaj literaturan suplementon.
La novaĵretejo estas libere legebla de ĉiu deziranto, sed la almanakon ricevas nur tiuj, kiuj abonis ĝin.

La baza abontarifo ne ŝanĝiĝas ekde 2017.
Estas tri abonkategorioj:

1. Abonanto – 15 eŭroj
2. Amiko – 30 eŭroj
3. Patrono – 100 eŭroj

Dum la abonjaro 2024 danke al la Amikaj donacoj 29 personoj ricevis senpagan abonon al nia gazeto. La nomoj de ĉiuj amikoj kaj patronoj aperas en la rubriko “Donacoj” de nia novaĵretejo. Pagante vian kotizon, pensu pri tiuj, kiuj mem ne povas pagi, kaj donacu Amikan kotizon.

“La Ondo de Esperanto” estas abonebla por 2025 ĉe niaj landaj perantoj (preferinda maniero), ĉe nia UEA-konto kaj – tio estas bona novaĵoj – per la internacia pagosistemo PayPal. Pri la pagmanieroj legu ĉi tie: https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm.

La sekva (somera) eldono de “La Ondo de Esperanto” (2025, №324) aperos fine de junio aŭ komence de julio.

Enhavtabelo de la marta “Ondo” (2025, №323)

1 Kovropaĝa foto de Tim Owen
2 Bazaj informoj pri “La Ondo de Esperanto”
3 En ĉi tiu numero

5 Redakcie
5 Halina Gorecka, Aleksander Korĵenkov. Dankon pro la donacoj!
5 Halina Gorecka, Aleksander Korĵenkov. “La Ondo” denove abonebla per PayPal

6 Eventoj
7 Delfeno kaj Lupo. La unua JES en Belgio
9 Andreas Diemel. Universitateca Luminesk’
10 Lu Wunsch-Rolshoven, Betti Maul. Novjara renkontiĝo en Wiesbaden
11 Bharat K. Ghimire. La 6a Speciala Ekskurso en Nepalo
13 Ulrich Matthias. Esperanto prosperas en Malagasio
15 La historio kaj la estonteco renkontiĝis en Montevideo
16 Jorgos. La 32a kant-staĝo de la Tut-Pirenea Esperanto-Koruso
17 Irina Gonĉarova. Esperanto en infana tendaro de “Lingvo por Sukceso”
18 Gao Shuyuan, Xie Ruifeng. Kurso de Esperanto en la Pekina Lingva kaj Kultura Universitato
19 Eŭheno Kovtonjuk. Malgraŭ la milito: Esperanto en Ukrainio
21 Esperantistino premiita de la prezidento de Burundo
22 Gražina Opulskienė. Jubileo de Povilas Jegorovas
24 La Estraro de ILEI kaj la familio La Torre. Premio La Torre 2024
25 Stela Besenyei-Merger, laŭreato de la Premio Maertens
27 UEA: kandidatiĝu por elektoj en 2025
27 Kvin komitatanoj B elektitaj sen baloto por 2025-28
28 Povilas Jegorovas. Senpaga publika trafiko kaj aliaj novaĵoj pri BET-59
29 Aleksander Korĵenkov. BET-59: Al la programo kontribuos
29 Lingvotesta sesio por ses niveloj dum BET-59
30 Povilas Jegorovas. Pli ol 200 aliĝintoj al BET-59
30 Aleksander Korĵenkov. Naŭcent aliĝintoj al la kongreso en Brno
31 Usonanoj baldaŭ invados Kanadon
33 FESTO renaskiĝas
33 Fervojistoj kongresos printempe en Slovakio
34 Irina Gonĉarova. APERo celebros la 30-jariĝon de MASI
34 Kastelo Greziljono invitas
35 Interasocia kongreso de Esperanto okazos en Nanto
36 Koncize (8 novaĵoj)
37 Halina Gorecka, Aleksander Korĵenkov. Ni funebras kaj kondolencas

38 Tribuno
39 Mesaĝo de UEA al UN okaze de la Tago de Holokaŭsta Memoro
39 Mesaĝo de UEA okaze de la Internacia Tago de la Gepatra Lingvo 2025
40 Alessio Giordano. Internacia Tago de la Denaska Lingvo 2025
41 Jado (Wei Yubin). Kion Esperanto donas al infanoj?
43 Urboj de Ruslando
43 Aleksandr Blinov. Ĉeboksari, la ĉefurbo de Ĉuvaŝio

46 Arkivo
47 Aleksander Korĵenkov. Jubileoj kaj memordatoj en aprilo 2025
50 Irina Gonĉarova. MASI – 30-jara

51 Lingvo
52 François Lo Jacomo. Konferenco de la Akademio de Esperanto
53 François Lo Jacomo. Nova trijara postenperiodo por la Akademio
55 Pri la stataj adjektivoj derivitaj de statŝanĝaj verboj kaj pri la signifokategorio de korupt/
61 Prezidantoj de la Lingvaj Institucioj

62 Kulturo
63 Aleksander Korĵenkov. La belega kaj furioza mondo de Andrej Plaronov
64 Andrej Platonov. La ekdubinta Makaro. La tria filo. La bovino (Tradukis el la rusa Vladimir Jurganov, Aleksander Korĵenkov, Ludmila Novikova)
92 Paulo Sérgio Viana. Ema
95 Julian Modest. Vendejo de ridetoj
97 Miguel Fernández. Nuntempa hispana engaĝiĝinta poezio: Alberto García-Teresa
100 Poemoj de Alberto García-Teresa
104 Aleksander Korĵenkov. Nur 88 libroj. Sen bitlibroj kaj EAB
108 Tim Owen. 2024 en libroj por EAB
110 Wolfgang Kirschstein. Oskaro 2025
119 Wolfgang Kirschstein. Marina revenas (Recenzo: Sten Johansson. La nepo de
Marina)
121 Sten Johansson. Rikolta malkresko (Recenzo: Beletra rikolto 2024)
123 Carlo Minnaja. Ĉarma, altvalora kolekto (Recenzo: Ivan Turgenev. Versaĵoj en prozo)
125 Paŭlo Moĵajevo. Tre petola, amuza kaj pozitiva albumo (Recenzo: Jonny M.
Jonny M. – Petolas)
127 Halina Gorecka. Beletra Almanako, 2024, №51
128 Aleksander Korĵenkov. Unesko-Kuriero pri sklaveco
128 Aleksander Korĵenkov. La lasta Unesko-Kuriero en 2024
129 Literatura Foiro. 2025, №333
131 Literatura Foiro. 2025, №334

132 Mozaiko
133 Stanislav Belov. La sepa arto
134 István Ertl. Spritaj splitoj kaj preskeraroj
135 Perantoj de “La Ondo de Esperanto”
136 Reklamo

La red.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/04/ondo-140/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
”La Ondo de Esperanto” en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post La printempa Ondo aperis appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-15 16:11

Esperanta Retradio

Evitu okulolaciĝon

Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
De iom da tempo, la mondo trapasas silentan epidemion de okulaj problemoj. Pro tro longa kaj kontinua rigardado al ekranoj de komputiloj kaj telefonaparatoj, multaj homoj spertas la tiel nomatan okulolaciĝon. Nuntempe, 50 procentoj el la uzantoj de komputiloj riskas pri tiu silenta, sed grava problemo.

La plej oftaj simptomoj estas sekeco de la okuloj, troa larmado, jukado, kaj nebula vidado, eĉ diplopio (percepto de du bildoj je la vido de unu objekto). Ne temas pri simpla malkomforto. Tiuj simptomoj povas evolui al severaj okulmalsanoj, kiuj estontece influos la vivkvaliton kaj la laborkapablon de homoj. La pandemio de kovim-19 intensigis tiun fenomenon, pro la longa enfermiĝo de homoj.

Kiam oni fiksas la rigardon sur la ekranojn, oni malpli ofte palpebrumas, kaj la okuloj dum longa tempo strebas fokusi je proksimaj objektoj. Ĉi tio kaŭzas malpli da produktado de larmoj, sekve sekiĝon de la okulsurfaco kaj kronikan inflamon. Krom okulaj simptomoj, eble okazas kapdoloro kaj koldoloro. Se oni ne prizorgas la aferon, tiuj reagoj povas transformiĝi en seriozajn okulajn malsanojn.

Kelkaj simplaj paŝoj povas eviti tian okulolaciĝon:
  1. Post ĉiu 20-minuta rigardado al ekrano, oni paŭzu por rigardi dum 20 sekundoj al objekto situanta je 6-metra distanco. Ĉi tio permesas, ke la okulaj muskoloj malstreĉiĝu kaj iom ripozu. 
  2. Taŭga prilumado de la ĉambro kaj la sekeco de la aero estas gravaj faktoroj.  Lampoj devas direkti la lumon ne rekte sur la okulojn. Se necese, oni malsekigu la aeron per vaporiloj kaj evitu polvon en la aero. 
  3. La pozicio de la ekrano estas grava, por eviti streĉiĝon de la kolaj muskoloj. Ekranoj devas stari iom malsupre de la okuloj, je distanco de unu brako. 
  4. Oni uzu sufiĉe grandajn literojn sur la ekrano, por eviti kunpremadon de la okuloj.  Kaj kusenon por komfortigi la dorson. 
  5. Okaze de koncernaj simptomoj, oni ne prokrastu viziton al okulkuracisto, ĉar eble subtilaj okulmalsanoj, pri kiuj oni ne konscias, povas evolui al severaj okulproblemoj. Kaj iuj modernaj medikamentoj povas signifoplene mildigi la okulolaciĝon.
Ankaŭ rilate la sanon de la okuloj, validas la ora regulo: prevento estas la plej prudenta sinteno. 

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-15 06:00

2025-04-14

Aperu

Konkurso de Francisco Máñez kaj granda venonta ŝanĝo!

Saluton!

Dum longa tempo ni ne afiŝis novaĵon, sed ni multe laboris pri granda ŝanĝo. Krom tio, koincide, ni havas novaĵon pri konkurso, en kiu ni partoprenis lastatempe!

Pasintjare, la Valencia Asocio lanĉis konkurson pri projektoj por disvastigo de Esperanto (Jen la afiŝo). Laŭ ili mem informas, kelkaj verkoj prezentiĝis, kiuj proponis diversajn ideojn pri kiel disvastigi Esperanton. Inter ili estis nia propona artikolo, kiu temis pri utiligo de interretaj amuzado-platformoj, kaj specife, tiuintence disvolvigi la projekton Aperu!

Nun, ni fieras informi ke ni gajnis la duan lokon en tiu konkurso! Legu la novaĵon ĉe la oficiala afiŝo (ni aperas kiel la verko n-ro 10 proponita de Pablo Busto, skribite kiel Paul Busto). Kiel la oficiala paĝo diras, la premioj estas mono, kaj ni gajnis 600 eŭrojn kiel la dua venkinto en la konkurso.

Kion ni faros kun tiu premio?

Ni uzos la monon de la premio por pluraj aferoj rilate al la reto de Aperu! kaj siaj subprojektoj. Tio inkluzivas pagi la evidentajn bazajn kostojn por la daŭripovo de la projekto, precipe la retgastigado, sed krom tio, antaŭenigi la disvolvigon de la projekto, kio inkluzivas:

  • Krei novajn subprojektojn de Aperu! por kolekti aliajn specojn de esperanta enhavo, aldone al videaĵoj.
  • Aldoni novajn funkciojn en Tubaro, ekzemple, subteni pliajn platformojn en Tubaro aldone al YouTube, ebligi aŭtomatan diskonigadon kaj sciigadon de novaj afiŝoj tra pliaj platformoj, ekzemple WhatsApp, Twitter/X, Mastodon ktp, simile al kion ni faras en nia telegrama kanalo.
  • Plibonigi la ekzistantajn funkciojn, ekzemple plifaciligi komentadon ktp, kaj
  • Forigi cimojn, kompreneble!

Inter tiuj planitaj “novaj funkcioj”, tamen, ankaŭ estas sufiĉe grava, granda kaj ekscita afero, kiun ni priplanas kaj prilaboras de antaŭ longe…

…kaj tio temas pri:

📢 premii la plej popularajn filmojn ĉe Tubaro! 🏅💰

Jes! Tio vere estas nia plano!

Pli detale, la plano estas, mezuri “popularecon” de afiŝataj filmetoj per iu algoritmo, kaj laŭ tiu mezuro premii la plej popularajn filmetojn, kaj tiel, espereble, instigi kaj subteni la kreantojn. Ni jam atingis bonajn rezultojn pri la algoritmo kalkuli la Popularecon, sed ankoraŭ ne tiel bona kiel ni ŝatus, tial la rezultoj ne ankoraŭ videblas ĉe aperu.net. Ĉiuokaze, oni povas rigardi la eksperimentajn rezultojn de la algoritmo en telegrama kanalo. En venonta blogafiŝo ni informos pri detaloj pri tiuj premioj.

Ni intencas, ke tiu nova funkcio helpos pli popularigi Tubaron kaj konsekvence filmetojn en Esperanto. Ni esperas, ke tio helpos ne nur popularigi Esperantan enhavon inter esperantistoj, sed ankaŭ instigi esperantistojn kaj neesperantistojn kunlabori por krei pli altkvalitajn esperantaĵojn.

Ni ne povas atendi ĝis montri la rezultojn al vi, kaj ni esperas ke tio plaĉos vin kaj helpos vin trovi pli mojosan kaj altkvalitan enhavon. Sed momente, nenio pli pri tio.

Ni gratulas al la aliaj partoprenintojn en la konkurso ĉe la Valencia Asocio, ĉefe al Françoise Noireau (La venkinto) kaj ankaŭ al Favio Silva kaj Antonio Alcazar (tria kun-venkintoj). Ni esperas ke ĉiuj prezentitaj ideoj kaj projektoj helpos disvastigi Esperanton kaj esperantaĵojn ne nur inter esperantistoj sed al ĉiuj homoj.

de pablo je 2025-04-14 19:44

La Balta Ondo

Antaŭ 108 jaroj forpasis Ludoviko Zamenhof

ZamenhofHodiaŭ, je la 108a mortodatreveno de Lazarj Markoviĉ (Ludoviko) Zamenhof, forpasinta la 14an de aprilo 1917 en Varsovio, “La Ondo de Esperanto” proponas (re)legi fragmentojn el la 16a ĉapitro de la dua eldono de la libro “Homarano” (2011) de la Ruslanda ĵurnalisto Aleksander Korĵenkov, en kiu temas pri la tri lastaj vivojaroj de la aŭtoro de Esperanto.

La teksto estas iomete modifita por gazeta aperigo (ekzemple, estas forigitaj referencoj kaj notoj, kiuj ĝenus la legadon). La gazeta artikolo unue aperis en aprilo 2017, je la centa mortodatreveno de Ludoviko Zamenhof. De tiam ĝi estis legita 4 mil 538 fojojn (la tria plej populara teksto en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”).

Legu ĝin ĉe https://sezonoj.ru/2021/04/zamenhof-26/

AlKo

Legu ankaŭ:
Korĵenkov A. Konciza biografio de Lazarj Markoviĉ Zamenhof
Korĵenkov A. La Unua Libro
Korĵenkov A. La Esperantisto: La unua Esperanto-gazeto
Korĵenkov A. Zamenhof kaj la movado
Korĵenkov A. Pri la granda eraro de Christian Schmidt
Korĵenkov A. Antaŭ 125 jaroj: Tolstoj kaj la unua Esperanta gazeto
Korĵenkov A. Nekonata Zamenhofa verko en nekonata mondlingvo
Korĵenkov A. Zamenhof protestas, aŭ: Neokazinta sensacio

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/zamenhof-34/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Antaŭ 108 jaroj forpasis Ludoviko Zamenhof appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-14 11:55

Esperanta Retradio

Aŭskultu kaj ripetu - porcio 47

Antaŭ kvardek-ses semajnoj aperis la unua porcio de la ekzercaro "Aŭskultu kaj ripetu". Jen la kvardek-sepa porcio, ĝuu ĝin!
---
Ŝparlibroj nuntempe fariĝis eksmodaj:
Anstataŭ ŝparlibroj nun servas ŝparkontoj.
Sennomaj ŝparlibroj ja havis pasvorton
kaj ilin ni povis facile transdoni.

Ŝparkonto ligita al certa persono
ja estas sekura, sen risko de ŝtelo,
sed oficiala, kun ŝtata kontrolo.
Kaj tio ne plaĉas al ĉiuj ŝparantoj.

Mi spektas reklamon por medikamentoj,
aŭ ĝuste dirite: nutraĵ-aldonaĵoj.
Ĉi tiuj piloloj mildigas dolorojn
kaj estas libere amase vendataj.

Plezuro de amo nur daŭras momenton.
Ĉagreno de amo, ĝi daŭras dumvive.

Eĉ nun kiam vintro jam estas pasinta,
malvarmo min ĝenas dum miaj ekskursoj.
Nur iom post iom alvenas la varmo.
Restado ekstere ne daŭras tre longe.

Sed malgraŭ malvarmo volonte mi ludas
kun miaj genepoj en nia ĝardeno,
ĉar tiu ludado varmigas la koron.

Mi volas forgesi malbelajn memorojn,
sed ili revenas sen mia revoko.
Ja multe pli gravas la belaj memoroj,
por ĝui la vivon dum tempoj malgajaj.

Post nuboj matene la suno revenis.
La tago fariĝis tre varma kaj hela.

Vi devas surmeti aliajn vestaĵojn,
ĉar tiuj malnovaj vestaĵoj ne taŭgas.

Ni povas rezigni pri plua diskuto,
ĉar tiu afero nun estas jam klara.

Rigardu horloĝon: Jam estas malfrue.
Ni devas nun urĝi por kapti la trajnon.

Sensencajn eldirojn vi povas ignori.
Ne perdu la tempon kun tiu fuŝulo.

Ŝi jam atentigis la partoprenantojn,
ke post la ekskurso okazos prelego.
Dum kelkaj ekdormis, aliaj oscedis.
La tuta etoso ne estis tre vigla.
Nur post la prelego la homoj vigliĝis.

Sub tiuj kondiĉoj ne eblas labori,
ĉar seninterrompe aŭdiĝas eksplodoj.

Li montris aprezon por ŝia sinteno,
sed tio ne helpis por ĉiujn konvinki.

La fona bruado tre ĝenis lernantojn,
sed oni elŝaltis la televidilon.
Nun regas silento en tiu salono.

Nur iom post iom montriĝas la vero,
sed fine la faktoj klariĝis al ĉiuj.

La frazo konsistas el dudek-tri vortoj.
Ĝi estas tro longa. Forigu kvin vortojn!

Ŝi rajdis komforte sur blanka ĉevalo.
La tuta rajdado ne daŭris tre longe.

Varmega aero ŝvebigas balonon.
Senventa vetero favoras flugadon.

Post lia anonco ŝi tuj malaperis.
Ŝi iom hezitis, sed fine konsentis.

La Artaj Konfrontoj nun ne plu okazos.
Ni devas rezigni pri tiu evento.

Plej gravas paroli por lerni la lingvon.
La skribo laŭsona akcelas lernadon.
Laŭritmaj ekzercoj tre taŭgas por grupoj.
Kantado de teksto varmigas la koron.
Regado de lingvo vigligas la menson.
---
Vi povas ankaŭ sendi vian komenton al
retradio(ĉe)aldone(punkto)de

Jen ĉi-sube la ligiloj al la ĝis nun aperintaj porcioj de la ekzercaro:

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-14 06:00

2025-04-13

Le Monde diplomatique en Esperanto

La maskoj de la "milda povo"

“Prezidanto Donald Trump ne komprenas “soft power”, bedaŭris ne antaŭlonge Joseph Nye, la eltrovinto de la koncepto “milda povo”. Ĉi tiu influpovo, ĉefe kultura, kiun Usono laŭdire uzas por subigi la mondon al si, allogas amason da intelektuloj. Ĝia sukceso devenas precipe de la fakto, ke ĝi kovras per agrabla velura ganto la ŝtalan pugnon de devigo.

De ties formulado en 1990, fare de la politologo kaj fakulo pri la usona potenco Joseph Nye, la koncepto “soft power” - “milda povo”- establiĝis por priskribi la influpovan diplomation ligitan al la uson-centrita liberala tutmondigo, kiu finiĝas antaŭ niaj okuloj. Reuzite kaj en Ĉinujo kaj en Eŭropo, ĝi estis aplikita de antaŭlonge en la politikistaj, fakulaj kaj amaskomunikilaj komentoj. En la tempo de la granda rearmiĝo, de la disfadenigo de la internacia juro kaj de la plipotenciĝo de agresaj etno-naciismoj, la milda povo ne plu havas sub sia kontrolo la tutmondajn realaĵojn -supoze, ke ĝi iam havis ilin.

Atakante la usonan agentejon por internacia disvolviĝo (Usaid), s-ro Donald Trump celas institucion projektitan por batali kontraŭ la komunismo kaj, pli freŝdate, kontraŭ la reĝimoj diritaj “malliberalaj”, disvastigante favoran imagon de la “libera mondo”. La volon gajni ĉies korojn kaj konsciencojn anstataŭas de nun la fortekvilibroj kun la superaj potencoj (Ĉinujo, Rusujo) kaj la bruta forto aplikata sur la “malfortuloj” (Panamo, Kolombio, Palestino, ktp.). “La fortuloj faras, kion ili povas fari, kaj la malfortuloj eltenas, kion ili devas elteni” : la formulo de la atenanoj famigita de Tucidido konvenas al la Trump-a diplomatio.

JPEG - 125.5 kio
Donaco de USAID en Argentino
foto de la usona ambasadejo en Argentino , CC BY 2.0 laŭ Wikimedia Commons

La kritiko de la “milda povo" restas ĉiam necesa, ĉar, krom ties teoria malsolideco (1), ĝi kaŝas pli ol revelas la defiojn de la geopolitika povo. La koncepto fontas el usona kontestado de la rolo kaj la rango de ĉi regno en la internaciaj rilatoj fine de la malvarma milito : la tutmondiĝo de la financaj fluoj ŝajnis malfaciligi la “klasikajn” politikojn pri la povo. En siaj publikaĵoj de la 1990-aj jaroj (2), Nye intencis forblovi la hipotezon de la usona dekadenco, ege diskonigita dum la antaŭa jardeko, kaj preskribe orienti la publikan debaton por “plifirmigi la pozicion de Usono, kiel la plej grandan kaj potencan regnon fine de la 21-a jarcento”. La “milda” povo devis iĝi la ideologia-politika ilo de ĉi tiu entrepreno. Nye difinas ĝin kiel la tuton da senmateriaj rimedoj estigantaj “observeblajn sed netuŝeblajn” allogefikojn en la internaciaj rilatoj, kondukantajn al interkonsento pri politikoj favoraj al la “superrega regno”. Ĉio kuŝis, laŭ Nye, sur la tutmonde “alloga” karaktero de la usonaj valoroj, “la altiro de la kulturo kaj la politikaj idealoj” kaj la kapablo instituciigi ordon, kiu legitimas la preferojn de tiu ŝtato. Havante “de longa tempo grandan mildan povon”, Usono kapablas utiligi ĝin por eviti la sinturnon al “la multekosta uzo de devigo kaj perforto” danke al la volonta “konsento” de aliaj socioj kaj ŝtatoj.

La kiraso de devigo

Ĉi tiu ideo tiom flatas la imperian mion kiom la komuna saĝo. Evidente, pli bone estas alkonduki la aliajn konformiĝi al siaj preferoj dezirigante ilin ol devigi ilin al perforta obeado. Sed la funkciantaj mekanismoj estas plursencaj. Oni scias, de ĉiam, ke escepte de tiranioj, la konsento ne kuŝas nure sur la aŭtoritatema povo nek sur la timo de perforto. Sed, egale -eĉ precipe- sur la konvinkiĝo de granda parto de la loĝantaro, ke la aŭtoritato depostulata de tiuj, kiuj uzas ĝin, estas laŭleĝa. Alivorte, ke estas interdependo de regantoj kaj regatoj.

Tial, ke ĝi naturigas hierarkion, la pravigo de dominado kontribuas al tio, kion la sociologoj Max Weber kaj poste Pierre Bourdieu nomis “submetadon de la superregatoj”, koncepto simila al tiu de konsentofabriko. Ĉi-lasta estas kutime dubigita, kaj la kiraso de devigo por regi la danĝerajn klasojn ĉiam restas sur la fono. La ideo mem de foresto de devigo en la politikaj kaj sociaj rilatoj evitas la ekvilibrojn pri forto kaj konflikteco. La simbola povo -ja temas pri tio- estas nur formo “nerekonebla, transformita kaj legitimita de la ceteraj formoj de povo (3). Ĉu eblas propavola konsento en la internaciaj rilatoj, precipe en sfero kie ĉiam okazas konkurado inter malegalaj ludantoj ? La problemo de la “milda povo” ne estas, ke oni ne povas mezuri kaj izoligi ĝin por fari ĝin variablo klariganta la internacian konduton de la regnoj, sed pli ĝuste, ke ĝi plibeligas la naciajn kaj imperiajn interesojn de la superregantoj per la kostumoj de universaleco. Laŭ Nye kaj aliaj liberalaj teoriistoj, la “soft power” devenas de la okcidentaj socioj, Usono ĉekape, kiuj subtenas, de post la tempo de Klerismo, la politikajn kaj moralajn valorojn universalajn, al kiuj ĉiu racia individuo devas spontane aliĝi. De la 19-a jarcento, Okcidento pretendas alporti modernecon kaj "civilizadon” al la cetera mondo supoze frostigita en antaŭaj periodoj de la homara disvolviĝo : por la okcidenta observanto, vojaĝi de la nordo al la sudo egalas al reirado tra la tempo. Sed la pretendo al universaleco de aparta socio konfliktiĝas kun la plureco de la internacia vivo kaj kun aliaj depostuloj de legitimeco fonditaj sur malsamaj historiaj trajektorioj. En la okcidenta okazo, ĝi estas infektita de kolonia aŭ imperia pasinteco, kiu ne forpasas.

Por la plimulto el la socioj de la tutmonda Sudo, la uzado de la usona potenco, perforte aŭ pere de institucioj tiaj, kiaj la Internacia Mona Fonduso (IMF) ne lasis memoraĵon pri demokratia raviteco kaj dolĉeco. Nek la bilanco de milita intervenismo de Usono post 1945, nek tiu de la antaŭaj cent kvindek jaroj (precipe la milito kontraŭ Meksiko de 1846-1848), nek, finfine, la subteno de Vaŝingtono al la aŭtoritatemaj reĝimoj (kapitalismaj) dum la malvarma milito ne plifirmigas ideon pri demokratia legitimeco esenca al tiu lando. La sama konstato validas por Francujo, ĉefe en Afriko. Tamen, la usona socio montris sendube formon de allogo. Sed kiam, kiel kaj al kiuj loĝantaroj ?

En la daŭro de la dua duono de la 19-a jarcento kaj ĝis kiam ĝi fermis siajn pordojn, en 1924, al la neblankulaj popoloj kaj al la eŭropanoj rigarditaj kiel ne tute blankaj (4), ĝi allogis (sen ĉiam digne akcepti ilin), la milionojn da migrantoj, ĉefe eŭropanojn, irlandanojn, sudajn italojn, orient-eŭropajn judojn fuĝintajn de la malriĉeco kaj la religiaj aŭ etniaj persekutoj. Dum la dua duono de la 20-a jarcento, ĝi akceptis la transfuĝintojn de la malvarma milito, sed malpli ofte la instigantojn de la sociaj movadoj de la eŭropa maldekstro, nek la sudajn revoluciulojn, kiuj vidis imperion kaj la instituciigitan rasismon tie, kie aliaj vidis liberecon.

Usono havis apartan allogon por la komercaj kaj kulturaj elitoj, kiuj libere moviĝas inter la urbegoj de la mondo ; por la fremdaj altnivelaj esploristoj kaj la studentoj. Kaj, pro tute diversaj kialoj, ĝi allogis milionojn da migrantoj kaj azilpetantojn el Latin-Ameriko kaj aliaj regionoj de la tutmonda Sudo, kiuj serĉis ŝirmon kontraŭ la malriĉeco kaj sia enlanda perforto. Allogo aŭ malinklino dependas de la historia sperto, de la socia kaj kultura pozicioj de la observanto. Ili dependas de la flanko de la spegulo tra kiu oni rigardas la mondon. La depostuloj de internacia legitimeco ne povas tutsimple baziĝi sur supoze ekstertempaj karakterizaĵoj de socio -sur ĝia esenco.

Kio validas por Usono aplikiĝas ankaŭ sur Ĉinujo. Kaj oni povas direkti similan kritikon al la post-maŭismaj paroladoj pravigantaj la “grandecon” kaj la mondan allogon de la ĉina kulturo. La gvidantaro de la Komunisma Partio de Ĉinujo (KPĈ) alprenis la “soft power” en 2006, por igi ĝin ŝlosilvorto de la internacia politiko de la lando. La prezidanto Hu Jintao tiam deklaris antaŭ restriktita komitato : “La plifortigo de la internacia statuso kaj de la internacia influo de Ĉinujo devas samtempe speguliĝi en la malmola potenco, precipe la ekonomio, la scienco kaj la teknologio, kaj la nacia defendo, kaj en la “soft power”, kiel la kulturo.” La sekvan jaron, en la 17-a Kongreso de la KPĈ, oktobre 2007, s-ro Hu oficialigis ĉi tiun pozicion : “La kulturo fariĝis signifa fonto de nacia kungluado kaj kreemo kaj grava faktoro en la konkurado por la tutmonda nacia forto... [necesas] plifortigi la mildan kulturan potencon de la lando (5).

Lia posteulo Xi Jinping sintezis siajn celojn en sia rigardo de la “ĉina revo”, komprenita kiel historia projekto de nacia renovigo per la konstruado de prospera socio, stimulado de la “nacia fiereco” kaj de “socialisma spirita civilizacio”, la vastigo de la voĉo de Ĉinujo en la mondo per la antaŭenigo de ĝia kulturo “brila... de kiu la historio devas esti komprenata en la tuta mondo”, kaj la plifortigo de ĝia potenco (6). Komence konceptita por refondi la kolektivan identecon kaj la pravecon de la partio-ŝtato per mobilizado de la kulturo kaj de la nacia sento, la “revo” pligrandiĝis internacie per multiĝo de la kulturaj institutoj Konfuceo en la mondo (de 156 en 2007 ĝis 525 nuntempe). La sukceso de tia projekto restas hazarda, ĉar oni ne konstatas konformiĝon inter la “socialisma spirita civilizacio” kaj la internacia agado de la lando. Krome, ŝajnas ege malfacile atribui la kreskemon al “tradicia kulturo”, kiun la modernigantoj, de post la fino de la Ĉing dinastio ĝis Maŭ Zedongo mem, identigis kiel la fonton de la relativa postrestado de la lando kaj de la gravaj fiaskoj de la regno dum la 19-a jarcento.

Same kiel la usonaj paroladoj pri la milda povo, tiuj de Ĉinujo maskas la defiojn de povo en la internacia politiko. En ambaŭ kazoj, la kiraso de devigo restas -ofte sur la unua plano. Iom post la parolado de s-ro Xi en 2012, la Popola Liberiga Armeo (PLA) petis la maristojn de la aviadil-ŝipo Liaoning lokiĝi sur la ferdeko por formi la ses ĉinajn signojn signifantajn “ĉina revo, milita revo”, poste li diskonigis la bildon per Interreto.

Juro prefere ol mildeco

Temas pri muziketo kiu ofte resonas en la oficialaj amaskomunikiloj. En 2023, ekzemple, la gazeto China daily publikigis artikolon de Meng Xiangqing, profesoro ĉe la Universitato de nacia defendo de Pekino, titolita “la ĉina revo entenas fortan PLA”. La aŭtoro asertas ke “fortika armeo estas antaŭkondiĉo por konstruado de prospera socio... kaj plijuniĝo de la ĉina nacio”, konforme al la “monda pozicio de la lando”. La firmiĝo de Ĉinujo rilate al milita potenco diferencas, laŭ li, de tiu de aliaj regnoj, ĉar la “ĉina revo, inkluzivanta la konstruadon de forta armeo”, harmonias kun “la paco kaj la pozitiva disvolviĝo kaj por Ĉinujo kaj por la cetero de la mondo (7). Oni povas prudente dubi, ke “la cetero de la mondo”, inkluzive de Sud-Orienta Azio, interpretis sammaniere la elmontradon de forto dum la celebrado de la sesdeka datreveno de la Popola Respubliko de Ĉinujo en 2019, la kreskanta militarismigo de la maro de Suda Ĉinujo aŭ la ege signifa buĝeta strebado dediĉita al la milita aktiveco.

Tial, endas forlasi “mildan povon” kiel kategorion de analizado. Efektive, la kruda forto kiel rimedo, diferencas de la diplomatia solvo de konfliktoj. Sed, juro, ne “mildeco”, kontraŭstaras la forton kaj la videblajn perfortaĵojn de la potenco. Tamen, ĉi-rilate, Usono, kiel la aliaj “grandaj” regnoj, per ĉiuj institucioj kombinitaj, plej ofte subordigas la internacian juron al sia suvereneco kaj siaj interesoj, – en Irako, en Ukrainujo aŭ en Gazao.


(1) Por pli ampleksa diskutado, cf. « Soft power, soft concepts and imperial conceits », Monde chinois, nouvelle Asie, n° 60, Parizo, januaron 2019.

(2) Joseph Nye, Bound to Lead : The Changing Nature of American Power, Basic Books, New York, 1990 ; « Soft Power », Foreign Policy, Vaŝ ingtono, DC, n° 80, aŭtune 1990 ; Soft Power : The Means to Success in World Politics, Public Affairs, Novjorko, 2004.

(3) Cf. Pierre Bourdieu, Sur l'État. Cours au Collège de France 1989-1992, Raisons d'agir-Seuil, Parizo, 2012 ; « Sur le pouvoir symbolique », Annales. Économies, sociétés, civilisations, vol. 32, n° 3, Armand Colin, Parizo, junion 1977.

(4) La leĝo pri enmigrado de 1924 (« Immigration Act of 1924 » ou loi Johnson-Reed) abrupte ĉesigis neeŭropan enmigradon dum kvar jardekoj, kaj estigis diskriminaciajn kontingentojn por enmigrado el suda, centra kaj orienta Eŭropo.

(5) Citita de Bonnie S. Glaser kaj Melissa Murphy, « Soft power with Chinese characteristics : The ongoing debate », ene de Carola McGiffert (sub la direktado de), Chinese Soft Power and Its Implications for the United States, Center for Strategic & International Studies, Vaŝingtono, DC, 10-an de marto 2009.

(6) « Background : connotations of Chinese dream », China Daily, Pekino, 5-an de marto 2014.

(7) Meng Xiangqing, « China dream includes strong PLA », China Daily, 8-an de oktobro 2013.

de Philip S. GOLUB je 2025-04-13 18:28

Revuo Esperanto

Konkurso “Plej bona reganto de Esperanto”: alvoko al landaj asocioj kaj individuoj. Komuniko 1226

La unulingvaj Esperanto-ekzamenoj de Universala Esperanto-Asocio (UEA) laŭ la Komuna Eŭropa Referenckadro (KER) – pli konataj kiel la KER-ekzamenoj – estas la plej grava internacia Esperanto-ekzameno. Ĝi estas servo de UEA ofertata de ĝia KER-Ekzamena Centro (KER-EC) kunlabore kun la retejo Edukado.net kaj la Akademio de Esperanto. Ili ekzistas en la niveloj B1, B2, C1 kaj C2 kaj en la kategorioj nur skriba, nur parola aŭ kompleta (skriba + parola). Ĉiujn detalojn pri venontaj ekzamensesioj trovu ĉe http://uea.org/gk/1214.

Okaze de la sesio dum la 110-a Universala Kongreso de Esperanto (UK) en Brno, la 1-an de aŭgusto, specife por la nivelo C2 (ĉu surloke, ĉu samtempe rete) UEA starigas la Konkurson “Plej bona reganto de Esperanto”. Landaj asocioj kaj individuoj estas alvokataj partopreni!

Celo de la konkurso: la konkurso celas stimuli aliĝon de reprezentantoj de kiel eble plej diversaj landoj kaj premii la tri ekzameniĝintojn el malsamaj landoj, kiuj unuope ricevis la plej multajn poentojn.

Kondiĉoj:

Konkursanto devas aliĝi al la kompleta C2-ekzameno ĝis maksimume la 1-a de junio 2025 pere de la aliĝformularo ĉe http://edukado.net/ekzamenoj/ker/sesioj;
Konkursanto devas esti paginta la kotizon laŭ fakturo sendata de UEA (kotizoj konsulteblas ĉe http://edukado.net/ekzamenoj/ker/kotizoj);
Por esti konkursanto la kandidato devas anonci sin al ker-ekzamenoj@edukado.net (ne sufiĉas aliĝi al la ekzameno por partopreni en la konkurso. Tiuj, kiuj jam aliĝis al la C2-ekzameno por Brno, povas sin anonci);
Konkursanto povas partopreni surloke aŭ rete (por retaj ekzameniĝontoj okazos teknika kontrolo kaj la aliĝo validas nur post aprobo);
La rezultoj estos kalkulataj surbaze de la akiritaj sumaj poentoj de la skriba kaj parola ekzamenpartoj de la kandidatoj en la C2-nivela ekzameno;
Ne estas limo por la nombro de konkursantoj, sed ĉiu reprezentata lando rajtos nur je unu “plej bona reganto de Esperanto” por la kuranta jaro - do la 3 unuaj premioj estos por la 3 kandidatoj kun plej multaj poentoj el 3 malsamaj landoj - ĉar la celo de la konkurso estas stimuli la diversecon de internacia reprezentiĝo por la C2-nivelo;
La lando, kiun la konkursanto reprezentas, estas difinita pere de la aliĝilo al la konkursa ekzamensesio;
La konkurso validas por la kuranta jaro, tiel ke kandidatoj ekzameniĝintaj en antaŭaj jaroj povas denove partopreni, sendepende ĉu ili nuntempe reprezentas la saman aŭ alian landon rilate la antaŭajn jarojn.

Rezulto: la rezulto estos anoncita la 15-an de septembro 2025.

Premioj: unua premio estos senpaga aliĝo al la Universala Kongreso (UK) 2026 aŭ aĉetkupono por la Libroservo de UEA je la valoro de 100 EUR. Dua premio estos 50%-a rabato en la aliĝo al la UK 2026 aŭ aĉetkupono por la Libroservo de UEA je la valoro de 75 EUR. Tria premio estos aĉetkupono por la Libroservo de UEA je la valoro de 50 EUR. Aldone ĉiuj premitoj gajnos: a) bazan membrecon en UEA por la kuranta jaro (se ili ne jam estas individuaj membroj de UEA); b) elektronikan abonon al la revuo Kontakto por la kuranta jaro (se ili ankoraŭ ne abonas aŭ ne aĝas sub 36 jarojn); kaj c) la eblon esti intervjuita por la revuo Esperanto. Kaj ĉiuj ekzameniĝintoj, kiuj sukcesis en ajna nivelo, sendepende de la konkurso, ricevos senpagan abonon por la magazino Monato.

Alvoko al landaj asocioj kaj individuoj:

Ĉiuj landaj asocioj de UEA estas alvokataj garantii la aliĝon de almenaŭ unu kandidato por la konkurso. Se landa asocio deziras ricevi informon pri la nombro de kandidatoj el sia lando, oni skribu al ker-ekzamenoj@edukado.net. Individuoj estas kuraĝigataj kontakti siajn landajn asociojn por informi pri konkursanteco. Individuoj el landoj sen landa asocio estas aparte kuraĝigataj partopreni por reprezenti sian landon. Individuoj aŭ landaj asocioj, kiuj volas partopreni, sed frontas iun financan baron, bv kontakti al ker-ekzamenoj@edukado.net por prezenti sian situacion - kiun UEA analizos kun la celo trovi solvon por garantii la partoprenojn.

Donaci por la konkurso:

Donacoj por subteni eventuale nepagipovajn kandidatojn aŭ la ĝeneralan laboron de la KER-ekzamenoj bonvenas al la Konto Eduko de UEA: http://uea.org/alighoj/donacoj/eduko. Por referenco: kotizo de kompleta ekzameno por la C2-nivelo kostas inter 70 EUR kaj 130 EUR. UEA antaŭdankas ĉiujn kaj ĉiomajn donacojn al la Konto Eduko - donacintoj aperos en la oficiala informilo de la revuo Esperanto.

Informoj pri la C2-nivela ekzameno kaj senpagaj provtestoj:

Pri la konsisto kaj postuloj de la C2-nivela ekzameno eblas legi informojn ĉi tie: http://edukado.net/ekzamenoj/ker/specimenoj/c2. Ĉiuj interesatoj povas senpage trapasi provteston pri ambaŭ partoj de la ekzameno, mendebla ĉe http://edukado.net/ekzamenoj/ker/provekzamenoj.

El la Gazetaraj Komunikoj

de Redakcio je 2025-04-13 15:51

La Balta Ondo

“Esperanto-novaĵoj”, la plej populara Telegram-kanalo en Esperanto

telegramoLa 13an de julio 2023 estis fondita la Telegrama kanalo “Esperanto-novaĵoj” (https://t.me/esperanto_news). La 23an de septembro 2023 al ĉi tiu kanalo aliĝis cent abonantoj, kaj antaŭ la jarfino ĉi tiu nombro superis 200. En aŭgusto 2024 la abonantaro superis 400, kaj je la 13a de aprilo 2025 la kanalon “Esperanto-novaĵoj” abonas 585 personoj, kiuj ĉiutage ricevas kurtajn mesaĝojn, plejparte pri novaj publikaĵoj en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto” (https://sezonoj.ru).

Telegramo estas senpaga nuba tujmesaĝilo por komputiloj kaj poŝtelefonoj. Esperantistoj uzas ĝin por sendi tekstajn kaj voĉajn mesaĝojn, kaj por telefonvoki kaj videovoki aliajn parolantojn. Eblas sendi per ĝi ĉian enhavon: bildoj, filmetoj, movbildoj, glumarkoj kaj dosieroj. En Telegramo funkcias grupoj, en kiuj esperantistoj interparolas pri diversaj temoj, kaj kanaloj. Kanalo estas unudirekta loko kun mesaĝoj pri difinita temo. Ĉiu kanalo havas specifan temon. Malkiel grupo, kanalo ne estas loko por diskuti, sed por informiĝi pri difinita temo, sed ĉe la kanalo “Esperanto-novaĵoj” funkcias samnoma grupo/babilejo.

En marto 2025 “Esperanto-novaĵoj” atingis la abonnombron de la ĝis tiam plej “amasa” Telegrama Esperanto-kanalo “Esperantaj memeoj” kiu nun havas 560 abonantojn, sed la plej freŝa informo en ĝi estis publikigita la 25an de junio 2024; do “Esperanto-novaĵoj” kun 585 abonantoj nun estas la plej populara Telegram-kanalo en Esperanto. En la tria loko estas “Libera Folio” (354); ĝin sekvas “Kontraŭ Espero” (336), “Sal Esperanto” (316, laste en 2022).

Se vi uzas Telegramon kaj vin interesas novaĵoj pri Esperanto kaj esperantista agado, aliĝu al la kanalo “Esperanto-novaĵoj” ĉe https://t.me/esperanto_news.

AlKo

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/telegramo-3/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post “Esperanto-novaĵoj”, la plej populara Telegram-kanalo en Esperanto appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-13 08:12

UEA facila

Esperanta Retradio

Kandanco - Poemo de Blaise Pascal

Tiun ĉi sonaĵon verkis kaj produktis Luiza Carol el Israelo

“Homo estas kano pensanta” (Blaise PASCAL)

Kara knabino! Bonvolu trapasi la sojlon de mia
ronda malgranda kabano senplanka, farita el kanoj.
Venu! Bonvolu elekti el mia kolekto de ŝuoj
paron plej taŭgan, kun lignaj plandumoj refleksterapiaj.*
Jes... Nun observu la enajn plandumojn: sur ĉiu el ili,
brilas po kelkdek glatrondaj butonoj, el kiuj triopo
estas fernigraj magnetaj, duopo jadŝtonaj, l’ aliaj
estas faritaj el ligno. Surmetu la ŝuojn kaj staru.

Jen la butonoj vekiĝas kaj dolorigetas la plandojn.
Fermu nun viajn okulojn. Aŭskultu la ritmon de l’ koro,
kanton de l’ sango aŭskultu do, kiam la plandoj tutnudaj
rekte gluiĝas al lignaj plandumoj kaj tiuj gluiĝas
rekte kaj forte al grundo. Kano tremanta vi estas,
kano kantanta vi estas, en kana kabano senplanka.
Kion vi vidas sub viaj palpebroj? Kaj kion vi sentas?

Ĉu vi vidsentas kareson de l’ suno? Kaj ĉu vi vidsentas
sub viaj plandoj la teron, kun ĝia kernfajra mistero?
Ĉiuj butonoj samtempe ektremas sendante radiojn
varmajn tremlumajn, tra via kantanta tremkorpo ĝiscerben.
Kano pensanta vi estas, en kana kabano senplanka.
Nun mallevetu l’ genuojn kaj rotaciigu la koksojn
ree kaj ree… maldekstren kaj dekstren… malsupren kaj supren…
Kano dancanta vi estas en kana kabano senplanka.

Movu la koksojn, la ŝultrojn, la brakojn, la manojn, la fingrojn…
El via korpo elfluas penslumo tra lignaj plandumoj,
kvazaŭ la feraj magnetaj butonoj fariĝus tertruoj,
kvazaŭ la tero ĵus aliformiĝus en penslumsuĉilon.
Kreskas radikoj el via danckorpo profunde enteren.
Kan’ pensdancanta vi estas, kun lumaj radikoj tercentren.
Jen vi lumtuŝas la varman kaŝitan tremkoron de l’ tero.
Rotaciigu la koksojn, la ŝultrojn, la brakojn, la fingrojn…

Provu aŭskulti la ritman misteran spiradon de l’ tero.
Nun vi vidsentas varmetajn radiojn fluantajn inverse.
En vian korpon enfluas penslumo tra lignaj plandumoj,
kvazaŭ la tero ĵus aliformiĝus en penslumfontanon.
Kano revanta vi estas, kun longaj radikoj radiaj.
En via menso, vi sentas la tempon fluante fandiĝi
kiel ŝvelantan riveron, en kiu vi nun balanciĝas
ree kaj ree… malsupren kaj supren… kaj ree… kaj ree…

Ritme alvenas per brilaj koloroj, kun ombroj en ondoj,
eroj el grandaj malĝojoj kaj ĝojoj, delonge pasintaj...
Venas sub viajn palpebrojn la gravaj momentoj de via
vivo, lumjarojn distance dormintaj en via memoro.
Ĉu vi nun sentas serenan tremmildan rideton de l’ tero,
varme fluantan tra via dancanta tremkorpo ĝiscerben?
Ĉu vi kapablas rideti pri amoj kaj timoj pasintaj?
El via koro forviŝu kolerojn kaj vanambiciojn.

Provu prilumi per ama rideto pasinton kaj nunon.
Jes, vi kapablas radii rideton el via penskorpo.
Kan’ ridetanta vi estas, en kana kabano senplanka…

Viajn okulojn malfermu… Nun provu deglui de l’ grundo
viajn piedojn kaj poste bonvolu demeti la ŝuojn.
Vian rideton konservu. Per tiu prilumu la mondon.
Ĉiam vi povos reveni ĉe l’ kanan kabanon senplankan.

* refleksterapio = alternativa terapio konsistanta en premado de plando, polmo aŭ orelo kun la celo tiel kuraci internajn organojn de la korpo.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-13 06:00

2025-04-12

La Balta Ondo

Birutė Prekevičiūtė kaj ŝia spektaklo

Prekevičiūtė

“La Ondo de Esperanto” daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj, instruistoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). Jam aperis tridek prezentoj. La tridek-unua prezentato estas Birutė Prekevičiūtė – litova aktorino, teatra pedagogino, kaj direktorino de la publika institucio “Bravo teatro”. Ĉi-sube ŝi rakontas pri si kaj pri sia kontribuo al la arta programo de BET-59.

Dum pli ol dek kvin jaroj en mia vivo estas multaj laboraj agadoj. Mi ludas en spektakloj por infanoj kaj plenkreskuloj, instruas al infanoj arton de aktorado, kudras kostumojn por spektakloj. Ĉi-lasta agado evoluis el mia ŝatokupo.

Dum la lastaj kvin jaroj, mi plejparte aktoras por infanoj. Mi tre ĝojas, ĉar mi kvazaŭ trovis klaran, fortan ligon kun junaj spektantoj. Infanoj estas bonega publiko. Ili kiel lakmusa papero – ili tuj montras, ĉu spektaklo estas bona aŭ ne.

Mi ankaŭ instruas en lernejo. Mi gvidas dramstudion. Mi povas ĝoji, ke la nombro de infanoj, kiuj volas aktori, daŭre kreskas. Ĉi-jare mi havas kvar grupojn kun sume pli ol 80 lernantoj. Se tiom estus en la tuta urbo, tiu nombro eble ne ŝajnus granda, sed en unu sola lernejo tiu kvanto de infanoj, kiuj volas sin prezenti sur la scenejo, estas impona.

Unu el la interesaj projektoj estis la lernado de Esperanto. Tio kulminis en la kreado kaj realigo de la teatra projekto “Barbora Radvilaitė” en Esperanto. Barbora Radvilaitė estis unu el la plej belaj virinoj de Litovio, ikono de sia epoko, kiu sidiĝis sur la reĝina trono pro amo kaj ankaŭ pro politikaj intrigoj.

Litovio de Barbora

Barbora Radvilaitė (1520-1551) estis membro de la fama litova nobela familio Radvilos. La reĝo de Pollando, Sigismondo Aŭgusto, estis profunde enamiĝinta al ŝi. Malgraŭ la forta kontraŭo de lia patrino, Bona Sforza, kaj la pola nobelaro, ili finfine geedziĝis. Antaŭe, lia unua edzino estis Elizabeta de Aŭstrio.

Barbora Radvilaitė estis konata pro sia granda beleco, saĝeco, nobeleco kaj sentemo. Bedaŭrinde, nur tridekjara ŝi mortis baldaŭ post sia kronado. La reĝo Sigismondo Aŭgusto profunde funebris ŝian forpason.

Verkita laŭ la dramo “Barbora Radvilaitė” de J. Grušas
Aktoras Birutė Prekevičiūtė
Tradukis Aida Čižikaitė
Foto: Remis Ščerbauskas

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/bet-187/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Birutė Prekevičiūtė kaj ŝia spektaklo appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-12 18:08

Esperanta Retradio

Medicinaj efikoj de avenaj flokoj


Ĉu kiel matenmanĝaj flokoj aŭ en la vegetara hamburgero: Aveno estas vera ĉiopovanto - kaj krome ĝi estas sana: Ĝi reguligas la nivelon de sanga sukero je bona nivelo, ĝi protektas la intestan flaŭron kaj estas bona por la haŭto. Kaj aparte ĉe diabeto validas: Avenaj tagoj rentumas.

Plej multaj homoj apenaŭ atentas la neimpresajn flokojn en la matena kaĉo. Tamen aveno estas vera "Supermanĝaĵo". Ĝi povas malaltigi la nivelon de sanga sukero kaj de ĥolesterolo, ĝi povas protekti la intestan flaŭron kaj tiel povas efiki kancerprevente. Krome ĝi povas kvietigi la jukantan haŭton de homoj kun neŭrodermito. En la jaro 2017 la vera aveno estis elektita "medicina planto de la jaro".

"Ĉe aveno gravas aparta speco de balastaĵoj, nome la beta-glukanoj", klarigas medicinhistoriisto de la universitato de Würzburg. "Beta-glukanoj malhelpas fortan plialtiĝon de la nivelo de sanga sukero. Tio estas aparte interesa por homoj kiuj suferas pro diabeto tipo II".

Ekzistas studaĵoj laŭ kiuj diabetuloj kiuj devas preni insulinon, povas per du avenaj tagoj en monato, do tagoj dum kiuj la nutraĵo baziĝas ĉefe sur aveno, malaltigi sian bezonon pri insulino je triono. "Oni manĝas dum tiuj tagoj ne nur avenon, sed oni rajtas manĝi kune kun la aveno ankaŭ fruktojn kaj legomojn." Gravas laŭ la sciencisto ke ĉe la tri manĝoj de la tago la bazo estu aveno. Sufiĉas 50 gramoj da aveno por unu plado. La efiko de avena tago daŭras laŭ la sciencisto dum du ĝis tri semajnoj.

Kaj ankoraŭ pluaj faktoroj igas la cerealon tiel sana: La 4,5 gramoj da beta-glukano en 100 gramoj da aveno protektas ekzemple la mukozon de la intesta sistemo. Ĝi ligas supozeble beta-glukanon kun gal-acidoj kaj akcelas la eligon de tiuj acidoj kaj tiel devigas la korpon depreni ĥolesterolon por formi novajn gal-acidojn. Pro tio malaltiĝas la nivelo de ĥolesterolo per la konsumo de aveno.

Apud la balastaĵoj aveno enhavas ankaŭ multajn b-vitaminojn. Kaj aveno estas ankaŭ riĉa je biotino - kio estas bona por la haŭto, por haroj kaj ungoj - kaj ĝi enhavas ankaŭ multe da mineralaĵoj, ekzemple magnezion, feron, fosforon kaj zinkon.

La cerealo estas bona liveranto de energio - komparebla kun rizo. Ĝi enhavas 332 kilokaloriojn en 100 gramoj. La karbonhidratoj de la aveno estas longĉenaj. Tio signifas ke kompare al la simplaj sukeroj tiuj karbonhidratoj estas malpli rapide digestataj. Tiel la nivelo de la sanga sukero pli malrapide plialtiĝas. Oni sentas saton dum pli longa tempo kaj la korpa produktivo ne tiel rapide malkreskas. La grandeco de la flokoj en tio apenaŭ faras diferencon.

Ideala porcio estas 40 ĝis 50 gramoj da avenaj flokoj kiuj liveras inter 150 kaj 180 kilokaloriojn. Estas rekomendinde konsumi avenon kune kun protein-enhava nutraĵo - ekzemple kun lakto, kazeo aŭ jogurto. Tio satigas pli longe. Kaj vitamino C en tiu kunteksto helpas pli bone profiti de la fero kiun aveno enhavas.

Aveno enhavas mukajn substancojn kiuj kvietigas jukantan haŭton. Kaj la juna avenplanto servas ankaŭ en kosmetikaĵoj.

Estas do tre rekomendinde regule manĝi avenon.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-12 06:00

2025-04-11

La Balta Ondo

Kunlaboru en scienca esploro pri sintenoj al lingva justeco en la monda junularo!

scienca esploro

Ĉu vi interesiĝas pri lingva justeco kaj volas kontribui al internacia esplorado pri la opinioj kaj sintenoj de junuloj el diversaj landoj? TEJO kaj Civiencia invitas vin aliĝi al esplorteamo por nova projekto pri sintenoj al lingva justeco en la junularo!

Ĉefa celo:
Esplori la sintenojn de junuloj rilate al lingva justeco, por ompreni:

  1. Kiom konscia estas la junularo pri la nuna stato de lingva (mal)justeco;
  2. Kiel ili interpretas la nunan mondan situacion;
  3. Kiaj estas iliaj antaŭvidoj por la proksima estonteco;
  4. Kion ili ŝatus, ke okazu;
  5. Kian rolon povus ludi Esperanto en realisma kaj/aŭ dezirata estonteco;
  6. Kiom ili pretus persone engaĝiĝi.

Metodo: Neĉeesta internacia enketo.

Ni serĉas teamanojn el diversaj landoj, kiuj volas:

Legu pli en la retejo de TEJO https://www.tejo.org/kunlaboru

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Kunlaboru en scienca esploro pri sintenoj al lingva justeco en la monda junularo! appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-11 21:57

Global Voices

Kiel savi la Kaspian Maron por ke ĝi ne Iĝos katastrofo por la natura vivmedio

Ĝi eble perdos trionon da sia areo je la fino de la jarcento.

Origine publikigita la Global Voices en Esperanto

La marbordo de la Kaspia Maro en Dagestan, Rusio. Ekranfoto de la videaĵo “Тайны Каспийского моря” en la YouTube-kanalo de Анатомия Монстров. Justa uzo.

La Kaspia Maro, la plej granda ĉirkaŭita akvaĵo en la mondo, alfrontas teruran estontecon pro serioza sekiĝo, perdo de plantoj kaj bestoj, kaj granda poluado. Ĉi-tiuj procezoj jam komenciĝis kaj ĝiaj daŭraj difektiĝoj kaŭzas gravajn riskojn por la ekonomioj kaj la natura vivmedio de kvin apudmaraj landoj: Kazaĥio, Rusio, Azerbajĝano, Irano, kaj Turkmenio.

Sed, la afliktitaj partioj inkluzivas pli multe krom tiuj landoj, ĉar la Kaspia Maro havas gravan rolon en la monda komerco, energio, kaj transportado. La maro estas la loko de la tria plej granda rezervo de petrolo kaj tergaso en la mondo, kaj ĝi rolas kiel la ligilo, kiun oni nomas la “Meza Koridoro”, inter Azio kaj Eŭropo.

Dum la lastaj jaroj, la akva nivelo atingis la plej malaltan punkton registritan en la historio. Se la akva nivelo daŭre malaltiĝas tiel rapide kiel nun, oni divenas ke ĝi malaltiĝos ĝis 18 metrojn je la fino de la jarcento. En ĉi tiu kazo, la akva surfaco malgrandiĝos ĉirkaŭ 93,000 kvadrat-kilometrojn, kiu estas 34 procentoj de la surfaca areo de la tuta maro kaj pli-malpli egalas al la areo de Portugalio. Tiel, la Kaspia Maro eble ripetos tion, kio okazis al la apuda sekiĝinta Arala Maro, kiun oni konsideras unu el la plej grandaj katastrofoj kaŭzita de homoj al la natura vivmedio en la historio de la mondo.

Foto de Vadim Ni. Uzata permesite.

Global Voices okazigis skriban intervjuon kun Vadim Ni, unu el la fondintoj de la movado Save the Caspian Sea (Savu la Kaspian Maron) por diskuti pri la defioj, kiuj alfrontas la maron, la rezultoj de la poluado, kaj la necesaj rimedoj por certigi ke la katastrofo de la Arala Maro ne reokazos. La intervjuo estis redaktita por klareco kaj mallongeco.

Nurbek Bekmurzaev (NB): Ĉu vi povas rakonti la manieron, kiel “Save the Caspian Sea” estis farita? Kio estas la ĉefaj celoj de via projekto?

Вадим Ни (ВН): Мы основали движение Save the Caspian Sea в декабре 2024 года вместе с группой казахстанских и зарубежных экологов, активистов и правозащитников. Поводом послужило критическое состояние Каспийского моря, вызванное ростом температур, сокращением стока реки Волга, который составлял до 80-85 процентов в море, а также индустриальным загрязнением. Эти изменения приводят к деградации экосистем, сокращению популяций морских обитателей и ухудшению условий жизни прибрежных сообществ.

Основные цели движения – привлечение международного внимания к проблемам Каспия, введение строгих экологических стандартов и обеспечение прозрачности деятельности промышленных компаний. Мы добиваемся усиления экологического контроля за нефтегазовой отраслью, разработки программ по восстановлению экосистем и увеличения международного сотрудничества в вопросах защиты Каспия. На данный момент инициатива уже объединила экспертов, экологов, общественные организации, журналистов и представителей бизнеса.

Vadim Ni (VN): Ni fondis la movadon “Save the Caspian Sea” en Decembro 2024 kun grupo de kazaĥaj kaj foraj naturprotektistoj, aktivistoj, kaj defendantoj de homaj rajtoj. La kialo estis la kriza situacio de la Kaspia Maro, kaŭzita de plivarmiĝo, malmultiĝo de la fluo de la Volga Rivero, kiu kontribuas 80-85 procentoj de la akvo en la maro, kaj industria poluado. Ĉi tiuj ŝanĝoj detruas la ekosistemojn, malmultigas la marajn vivulojn, kaj difektas la vivkondiĉon de marbordaj komunumoj.

La ĉefaj celoj de la movado estas altiri internacian atenton al la problemoj de la Kaspia Maro, enkonduki striktan naturprotektan standardon, kaj certigi klaran informadon pri la agadoj of industriaj kompanioj. Ni celas fortigi la naturprotektajn regulojn por petrola kaj tergasa industrio, fari programojn por rebonigi la ekosistemojn, kaj plimultigi internacian kunlaboron por protekti la Kaspian Maron. Nuntempe, la projekto jam unuigis fakulojn, naturprotektantojn, publikajn organizaĵojn, ĵurnalistojn, kaj kompaniajn reprezentantojn.

NB: Kio estas la problemoj kaj defioj, kiuj alfrontas la Kaspian Maron kaj faras danĝeron por ĝia estonteco? Kiu ĉefe poluas ĝin?

ВН: Каспийское море сталкивается с рядом серьезных проблем. Главная из них – стремительное снижение уровня воды. С 2006 года море обмелело почти на два метра, а к концу столетия прогнозируется его падение ещё на 8–18 метров. В некоторых районах Казахстана и Туркменистана береговая линия уже отступила на десятки километров, что ведет к разрушению прибрежных экосистем, пересыханию нерестилищ и гибели многих видов водных обитателей.

Помимо изменения климата, значительный урон Каспийскому морю наносит загрязнение промышленными и бытовыми отходами. Основными загрязнителями являются нефтегазовые компании, работающие на месторождениях Тенгиз, Кашаган и Азери-Чираг-Гюнешли. Их деятельность приводит к разливам нефти, выбросам серных соединений и тяжелых металлов, что негативно сказывается на качестве воды и жизни морских обитателей. Огромную роль в загрязнении также играют реки Волга и Урал, которые несут в Каспий промышленные отходы, пестициды и микропластик.

Эти процессы уже привели к резкому сокращению популяций осетровых. Из-за загрязнения и неконтролируемого рыболовства численность каспийского тюленя также сократилась более чем на 90 процентов.

Мы активно добивается от правительства Казахстана раскрытия обязательств нефтегазовых компаний в рамках соглашений о разделе продукции и концессионных соглашений, подписанных в 1990-х годах. Эти соглашения установили правовую основу для добычи нефти, однако их условия никогда не публиковались, что привело к отсутствию прозрачности в отношении экологических обязательств компаний. Общественный доступ к этой информации необходим для обеспечения ответственности и защиты экосистемы Каспийского моря от дальнейшего ущерба.

VN: La Kaspia Maro alfrontas kelkajn seriozajn problemojn. La ĉefa problemo estas la rapida malaltiĝo de akva nivelo. Ekde 2006, la maro jam malprofundiĝis preskaŭ du metrojn, kaj oni divenas ke ĝi malkreskos 8–18 metrojn plu je la fino de ĉi tiu jarcento. En kelkaj regionoj de Kazaĥio kaj Turkmenio, la marbordo jam malantaŭeniĝis dekojn da kilometroj for de la lando, kio detruas la marbordajn ekosistemojn, sekigas frajejojn [eo], kaj mortigas multajn specojn de akvaj vivuloj.

Plie krom klimatŝanĝo, poluado de industria kaj doma rubaĵo kaŭzas grandan difekton. La ĉefaj poluantoj estas petrolaj kaj tergasaj kompanioj, kiuj agadas en la kampoj de Tengiz, Kashagan, kaj Azeri-Chirag-Gunashli. Iliaj agadoj kaŭzas naftoverŝon kaj ellasas sulfurajn kemiaĵojn kaj pezajn metalojn, kiuj malbone influas la kvaliton de akvo kaj mara vivo. La riveroj Volga kaj Urala ankaŭ havas rolon en poluado portante industriajn elĵetaĵojn, pesticidojn kaj mikroplastaĵojn al la Kaspio.

Ĉi-tiuj procezoj jam malmultigis la populacion de acipenseredaj fiŝoj. Pro poluado kaj ne-regulita fiŝkaptado, la populacio de fokoj en la Kaspio ankaŭ malmultiĝis pli ol 90 procentojn.

Ni aktive puŝas la registaron de Kazaĥio por ke ili publikigu la devigojn de petrolaj kaj tergasaj kompanioj laŭ la konvencio de produkta kunhavigo kaj koncedo, kiu estis konsentita ĉirkaŭ 1990. Ĉi tiuj konvencioj kreis la leĝan bazon por petrola produktado, sed siaj reguloj estas ankoraŭ neniam publikigita, kaj tio kaŭzas malklarecon pri la naturprotektaj devigoj de kompanioj. Publika alireblo al ĉi tiu informo estas necesa por certigi respondecon kaj protekti la ekosistemon de la Kaspia Maro kontraŭ plia difektado.

NB: Kiu batalas por konservi la Kaspian Maron je la loka, nacia, kaj regiona niveloj?

ВН: Защиту Каспийского моря обеспечивают как локальные, так и международные организации, а также независимые активисты, многие из которых являются членами нашей кампании. В Казахстане одним из ключевых участников движения является Центр экологических правовых инициатив “Глобус”, который занимается защитой прав граждан на благоприятную окружающую среду. В Азербайджане действует Ассоциация экологического образования, активно продвигающая инициативы по снижению загрязнения воды.

На международном уровне экологическая организация Crude Accountability занимается мониторингом нефтедобывающей деятельности в Каспийском регионе и привлечением внимания к проблемам загрязнения. Кроме того, значительную роль играет Extractive Industries Transparency Initiative (EITI), которая требует прозрачности в работе промышленных компаний и соблюдения ими экологических стандартов.

Движение Save the Caspian Sea уже стало первым участником глобальной сети Blue Community из Центральной Азии, что подчеркивает его значимость в международном экологическом сообществе. Оно объединяет ученых, экологов и активистов, которые работают над созданием долгосрочных стратегий по сохранению моря и его экосистемы.

Несмотря на эти усилия, борьба за сохранение Каспия остается сложной из-за отсутствия эффективных механизмов регионального сотрудничества. Для защиты этого водоема необходимо активное взаимодействие между правительствами, бизнесом и гражданским обществом, а также усиленный контроль за соблюдением природоохранных норм.

VN: La konservado de la Kaspia Maro estas certigita de kaj lokaj kaj internaciaj organizaĵoj, ankaŭ de sendependaj aktivistoj, kaj multaj de ili jam membriĝis al nia movado. En Kazaĥio, unu el la ĉefpartoprenantoj en la movado estas la Centro por Naturprotektaj Leĝo-Projektoj “Globus”, kiu aktivas por protekti la rajtojn de civitanoj por favora naturo. En Azerbajĝano, la Asocio por Naturprotekta Edukado aktive reklamas projektojn por malmultigi akvan poluadon.

Je la internacia nivelo, la naturprotekta organizaĵo Crude Accountability kontrolas la agadon de petrola produktado en la Kaspia regiono kaj atentigas pri poluadaj problemoj. Krome, gravas ankaŭ la rolo de “Extractive Industries Transparency Initiative” (Projekto por Klara Informado pri Ekstraktemaj Industrioj, EITI), kiu devigas klaran informadon en la agadoj de industriaj kompanioj kaj ilia obeado al naturprotektaj normoj.

La movado “Save the Caspian Sea” jam fariĝis la unua Centra Azia membro de la tutmonda grupo Blue Community” (Blua Komunumo) de Centra Azio, kiu emfazas ĝia graveco en la internacia naturprotekta komunumo. Ĝi unuigas sciencistojn, naturprotektistojn, kaj aktivistojn, kiuj laboras por krei longdaŭrajn strategiojn por konservi la maron kaj ĝian ekosistemon.

Malgraŭ ĉi tiuj klopodoj, la batalo por konservi la Kaspion ankoraŭ estas malfacila pro manko de efikaj mekanismoj por regiona kunlaboro. Por protekti la akvaĵon, oni bezonas aktivan kunlaboron inter registaroj, kompanioj kaj la publika societo, ankaŭ plia konformigo al naturprotektaj reguloj.

NB: Kion oni devas fari por ke la Kaspia Maro ne suferos la saman katastrofon kiel la Arala Maro?

ВН: Необходимо срочно принять комплексные меры. На государственном уровне прикаспийские страны должны разработать совместные программы по сохранению водных ресурсов, включая ограничение промышленного забора воды, восстановление экосистем и предотвращение сброса отходов в море.

Особую роль играет ужесточение экологических норм для нефтегазового сектора. Компании, работающие в регионе, должны быть обязаны внедрять безопасные методы добычи, минимизировать выбросы вредных веществ и инвестировать в восстановление морской среды. Международные организации и экологические фонды должны оказывать поддержку инициативам, направленным на защиту Каспийского моря, а также активно выступать против расширения разрушительных индустриальных проектов в регионе.

На индивидуальном уровне граждане могут вносить свой вклад, поддерживая экологические организации, участвуя в акциях по очистке побережья и снижая собственное потребление пластика. Только совместные действия на всех уровнях помогут сохранить Каспийское море для будущих поколений.

VN: Oni devas fari ampleksajn rimedojn urĝe. Je la nacia nivelo, la kaspiaj landoj devas krei komunajn programojn por konservi akvajn mediojn, inkluzive limigi industrian uzon de akvo, rebonigi ekosistemojn kaj eviti elĵetadon de rubaĵo.

La striktigado de naturprotektaj normoj por la petrola kaj tergasa sektoro havas specialan rolon. Kompanioj kiuj agadas en la regiono oni devigu uzi sendanĝerajn produktadajn metodojn, plej malmultigi ellasadon de danĝeraj kemiaĵoj kaj investi por rebonigi la maran vivmedion.

Internaciaj organizaĵoj kaj naturprotektaj financoj devas subteni projektojn, kiuj celas protekti la Kaspian Maron, kaj aktive kontraŭu la plivastiĝon de detruaj industriaj projektoj en la regiono.

Je la individua nivelo, civitanoj povas kontribui subtenante naturprotektajn organizaĵojn, partopreni en marborda purigado, kaj malmultigi sian uzon de plastaĵoj. Nur komuna ago je ĉiuj niveloj helpos konservi la Kaspian Maron por estontaj generacioj.

de Adam D. Prakasa je 2025-04-11 19:37

La nova registaro de Indonezio puŝas transmigran planon, incitante protestojn en Papuo

La politiko forpelas kaj ruinigas indiĝenajn papuojn

Origine publikigita la Global Voices en Esperanto

Papua protest

Eksa malliberulo, Sayang Mandabayan, tenas afiŝon, kie estis skribita “Mi malaprobas transmigradon.” Foto afiŝita en konto de X (Twitter) de Veronica Koman, uzata permesite.

Indonezia prezidento, Prabowo Subianto, kiu oficiĝis en la 20a de Oktobro 2024, anoncis la rekomencon de la transmigra programo, kiu instigas civitanojn al loĝado en la orienta regiono de la lando, inkluzive Papuo [eo] — la provinco en la plej orienta flanko de la insularo, kiu jam dum dekjaroj batalas por sendependeco el Javo. La Indonezia registaro diris ke ĝi celas progresigi “la prosperon de la popoloj”, sed kritikantoj avertas ke la plano povas plu forpeli la indiĝenan loĝantaron de Papuo.

Papuo estis aneksita de Indonezio en 1963, sed ĉi tio estis forte rezistita de la loka loĝantaro kaj ĝis hodiaŭ ankoraŭ ekzistas movado por memdecido.

Indiĝenaj papuoj havas etnan originon diverĝantan de javaj indonezianoj, kaj unikajn kulturajn tradiciojn kaj historiojn. La papuoj jam delonge suferas rasismon, diskriminacion, perforton, kaj forpelon de Indonezio, kiu batalis por teni la resurso-riĉan provincon.

Klopodante plie regi Papuon kaj venki ajnajn ribelajn movadojn, inter 1964 kaj 1999, la registaro realigis transmigran programon, kiu helpis transloĝigi 78 000 familiojn el la dense loĝanto-plenaj insuloj, kiel Javo kaj Sumatro, al Papuo. Dum ĉi tiu periodo, atestantoj atestis ke “la tradicia lando estis forprenita (kaj) la arbaroj estis hakitaj” kaj dume la indiĝena popolo de Malind estis malpermesita paroli sian denaskan lingvon. La programo estis haltigita en 2001, sed ne-oficiala transmigro daŭris.

Dum lastaj jaroj, Indonezio plimulte deplojis sian armeon, kio kaŭzis intensan konflikton kaj armeiĝon de la komunumoj. Laŭ la Unuiĝintaj Nacioj, inter 60 000 ĝis 100 000 papuoj estis afliktitaj de ĉi tiuj operacioj.

Prabowo, eks-armeoficisto akuzita pri forkaptado de aktivistoj, estis la bofilo de la prezidento, kiu komencis la transmigran programon. Kelkajn tagojn post sia inaŭguro, li vizitis Papuon por kontroli la disvolviĝan progreson de la nutrobieno, per kiu li celas solvi la problemon de nutra sekureco en la lando. Sed, kelkaj papuaj grupoj malaprobas rigardante ĝin kiel senarbarigon, kiu minacas la biodiversecon de la regiono kaj forpelas lokajn vilaĝanojn.

La Unuiĝinta Movado por Liberigo de Okcidenta Nov-Gvineo substrekis la rilaton inter la rekomenco de transmigrado kaj la deviga ŝanĝo de arbaroj al agrikulturaj plantejoj.

Ne estas koincido ke Prabowo anoncis la novan transmigran programon samtempe kiam ilia naturdetrua senarbariga reĝimo pli-intensiĝis. Ĉi tiu ĝemela programo montras la du flankojn de indonezia koloniismo en Okcidenta Nov-Gvineo: ekspluatado kaj ekloĝiĝo. Indonezio nur volas la resursojn de Okcidenta Nov-Gvineo; ili ne volas nian popolon.

La estro de la grupo salutis la papuajn studentojn, kiuj organizis protestojn kontraŭ la transmigran politikon:

La homrajta advokato Veronica Koman afiŝis fotojn kaj videaĵojn de protestoj en Papuo kontraŭ la transmigran planon.

La civila societa grupo, Civicus, jam observis ke la atakoj kontraŭ la pacaj protestantoj en Papuo jam intensiĝis antaŭ la inaŭguro de Prabowo.

Papuaj aktivistoj estis pafitaj, suferis minacon pro sia porparolo, ankaŭ molestadon kaj malbonan traktadon pro sia aktivismo. Atakoj kaj mortigoj de ĵurnalistoj daŭris, inkluzive en Papuo.

Krome, kvin novaj batalionoj estis deplojitaj, kaj almenaŭ 2000 soldatoj estis senditaj al Papuo en Septembro kaj Oktobro.

Patro John Bunay, prezidanto de la Justeco, Paco, kaj Integreco de Krea Komisio de Episkopujo de Jayapura, alarmis pri la forpreno de landoj en Papuo. “Estas tre multe da migrantoj venantaj al Papuo. Okazis forpreno de vivspaco el la indiĝena papua popolo, farita de ne-papuoj.”

La Internaciaj Parlamentanoj por Okcidenta Nov-Gvineo admonas la Indonezian registaron por permesi la Altan Komisaron de la Unuiĝintaj Nacioj pri Homaj Rajtoj kontroli la kondiĉon en Papuo. La grupo ankaŭ kritikis la eblan malbonan influon pro la rekomeco de la transmigra programo

La celo de transmigrado estas dilui la indiĝenan melanezian loĝantaron kaj samtempe certigi regadon super la riĉa natura resurso de Okcidenta Nov-Gvineo.

Transmigrado kreis strukturan diskriminacion en edukado, landaj rajtoj, kaj dungoj. Ekzistas altnivela ne-egaleco de enspezo kaj riĉeco inter papuoj kaj indonezianoj dum migrintoj dominas en la labora merkato.

Sed la Transmigra Ministro, Iftitah Sulaiman Suryanagara, asertis ke la programo ne simple transloĝigos homojn, sed “plibonigos la kvaliton de homaj resursoj per socio-kulturaj rimedoj.” Li plu diris:

Nia ĉefa fokuso ne plu estas nur la transloĝigo de homoj, la rimedo antaŭe miskomprenita kiel transdono de malriĉeco el unu loko al alia. Anstataŭe, ni tute klopodos malmultigi malriĉecon kaj kreskigi la prosperon de la popolo.

de Adam D. Prakasa je 2025-04-11 16:06

Revuo Esperanto

110-a UK, Brno: Internacia Kongresa Universitato kaj invito proponi por pliaj sciencaj eventoj

Ĉi-jare la oferto responde al la invito de UEA por la Internacia Kongresa Universitato (IKU) estis la plej abunda depost la pandemio. La IKU-ĵurio (Fiedler, Goodall, Maitzen, Vergara, Wen kaj Wandel) multe laboris por pretigi kaj ĝustatempe prezenti tiun-ĉi raporton. Aparte kontentiga estas la granda nombro de altnivelaj proponoj pluaj el personoj kiuj estas novaj por IKU. Cetere menciindas la signifa parto de virinoj kaj du afrikanoj.

El la ricevitaj proponoj la komisiono rekomendis kaj la estraro de UEA aprobis entute 17 prelegojn: 3 kursoj de Akademio Internacia de la Sciencoj (AIS), 6 IKU-prelegoj kaj 8 prelegoj por la Scienca Kafejo (SK):

AIS: Bebenina, Koutny - Kolka, Wandel

IKU: Barandovska, Jacobsen, Lindsted, Luheka, Niyukuri, Planchon

SK: Alebić-Juretić, Bormann, Fernández, Fontaine, Gruner, Guerra, Jackson.

La detaloj aperas en la aldonita tabelo, kaj la resumoj en la IKU-paĝo: https://uea.org/kongresoj/universitato. La temoj varias de lingvistiko kaj spacteknologio ĝis historio kaj arkitekturo. Apud konataj kaj ŝatataj prelegantoj kiel Koutny, Jacobsen kaj Bormann aperos multaj novaj (almenaŭ por IKU) tamen kompetentaj talentoj. La IKU-rektoro estas prof. Barandovská-Frank, deveninto de Brno, kiu ankaŭ prelegos pri temo ligita al la kongresurbo. Por ĝui la abundan sciencan programon, aliĝu al la 110-a Universala Kongreso de Esperanto, kun rabato ĝis la 30.06.2025: https://uk.esperanto.net/2025/


Kiel ĉiujare, estos eldonita la IKU-libro kiu enhavos la tekstojn de ĉiuj prelegoj, inkluzive tiuj de la Scienca Kafejo kaj la Scienca Universitata Sesio okazonta dum BET.

SUS-oj dum BET kaj la Itala Kongreso kaj Premio Pirlot por la plej bona scienca libro

Krom IKU okazos ĉi-somere tri aldonaj projektoj de AIS: du de la Scienca Universitata Sesio (SUS) kadre de la Baltiaj E-Tagoj (BET) en julio kaj de la Itala Kongreso en septembro. Prelegoj kaj kursoj akceptotaj por tiuj eventoj ricevos honorarion de AIS, samkiel senpagan aliĝon al la respektivaj kadraj eventoj. Proponojn bv. sendi al amri@huji.ac.il.

Dum la Burna UK estos disdonita la Premio Pirlot por la plej bona scienca libro aperinta en la lastaj jaroj. Proponojn bv. sendi al amri@huji.ac.il ĝis junio. La premio estos 200/100/50 eŭroj por la unua/dua/tria loko respektive. La ĉi-jara konkurso por la plej bona scienca libro estas dediĉita al la memoro de Renato Corsetti, kiu servis kiel sekretario de la konkurso ekde 2017.

de Redakcio je 2025-04-11 16:03

Esperanta Retradio

La Mekanika Turko: iluzio, trompo, kaj la vojo al artefarita intelekto

Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado


Imagu vin en la 18-a jarcento ĉe la kortego de imperiestrino Maria Tereza: hungara inventisto Wolfgang von Kempelen prezentas mirigan aŭtomaton kiu ludas ŝakon kiel majstro. Antaŭ vi staras granda ligna kesto kun ŝaktabulo, kaj malantaŭ ĝi sidas homgranda pupo en turka vesto. Subite la pupo mem ekmovas la pecojn sur la tabulo kvazaŭ ĝi pensus kiel homo! La korteganoj restas senparole mirigitaj; ĉu vere maŝino povus majstre ludi tiun kompleksan ludon?

Tamen malantaŭ ĉi tiu “miraklo” troviĝis lerta trompo. Kempelen fakte konstruis la maŝinon tiel, ke ene povis kaŝiĝi homo. Por konvinki la publikon ke la Turko estas tute mekanika, li malfermis pordojn por montri radojn kaj ilarojn interne, dum la vera ŝakisto restis nevidebla en alia sekcio. Per tiuj kaŝitaj mekanismoj la ŝakisto interne regis la pupon kaj movis la ŝakpecojn. Dum longa tempo homoj spekulativadis pri la mistero; iuj eĉ fantaziis, ke eble trejnita simio aŭ spirito loĝas en la kesto!

Kempelen turneis tra Eŭropo kun sia “Turko” kaj defiis multajn kontraŭulojn, plejparte venkante ilin. Eĉ famuloj kiel Napoleon Bonaparte kaj Benjamin Franklin sidiĝis ĉe la tablo kontraŭ la aŭtomato. Unu fama anekdoto rakontas, ke Napoleono provis trompi la maŝinon per malpermesitaj movoj ĝis la Turko fine kolere forbatis la pecojn de la tabulo! Tiaj epizodoj nur pligrandigis la famon kaj misteron ĉirkaŭ la Turko.

Post la morto de Kempelen, la aŭtomato pasis al Johann Nepomuk Mälzel, kiu daŭrigis la prezentadojn kaj eĉ portis ĝin al Nordameriko. Ankaŭ la verkisto Edgar Allan Poe interesiĝis pri la mistera “ŝak-roboto” kaj jam en 1836 priskribis en eseo sian teorion (prave) ke homo kaŝiĝas interne. Fine, en 1854 fajro en muzeo de Filadelfio detruis la Turkon, kaj tiam ĝia sekreto estis plene malkaŝita al ĉiuj.

Kvankam trompa, la Mekanika Turko inspiris estontajn inventistojn kaj antaŭsignis la evoluon de artefarita intelekto. Charles Babbage spektis la Turkon en 1819 kaj tuj ekpensis konstrui veran maŝinon por ŝakludi: ideo kiu poste gvidis al la unuaj komputiloj. Finfine la revo iĝis realaĵo: en 1997 superkomputilo Deep Blue venkis homan mondĉampionon en ŝako. Eĉ la nomo de la Turko travivis: la firmao Amazon nomis sian retan servon “Mechanical Turk”, kie kaŝitaj homoj plenumas taskojn sub komputila fasado simile al la trompo de Kempelen.

La Mekanika Turko restas fascina ekzemplo de historia trompado, kiu kombinis inventemon kaj homan imagon. Ĝi memorigas nin, ke homoj jam delonge revis pri pensantaj maŝinoj, kaj ke lerta iluzio povis ilin trompi ĝis la realo fine atingis tiun revon.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-11 06:00

2025-04-10

La Balta Ondo

Du gravaj Esperanto-eventoj en Irano

Irano

Irana Esperanto-Asocio kore invitas vin partopreni en du gravaj Esperanto-eventoj okazontaj en 2025: la 12a Irana Esperanto-Kongreso kaj la 14a Mez-Orienta kaj Nord-Afrika Esperanto-Kunveno.

La 12a Irana Esperanto-Kongreso (IrEK-12) revenas por sia 12a datreveno kun diversforma programo, celante ebligi pli larĝan partoprenon el diversaj regionoj de la mondo kaj Irano.
La kongreso okazos en Tehrano laŭ la sekva aranĝo:
Ĉeeste: la 22an de aprilo 2025
Ekskursoj: la 23an kaj 24an de aprilo 2025
Virtuale: la 17an kaj 18an de majo 2025

Tio kombinas rektan ĉeeston kun virtualaj renkontiĝoj, por ke ĉiuj interesatoj povu sperti la kulturon, amikecon, kaj edukajn programojn de IrEK.

La 14a Mez-Orienta kaj Nord-Afrika Esperanto-Kunveno (MONA-14)
La MONA-renkontiĝo, grava forumo por interkonekti esperantistojn de la Mez-Orienta kaj Nord-Afrika regionoj, okazos nur virtuale ĉi-jare la 10-11an de majo 2025

La virtuala formato celas faciligi la partoprenon de esperantistoj el pli larĝa geografia areo, per interŝanĝo de spertoj, prezentoj, kaj diskutoj pri la rolo de Esperanto en la regiono.

Ni kore bonvenigas ĉiujn esperantistojn, novajn kaj spertajn, por kunpartopreni en ĉi tiuj signifoplenaj eventoj. Ne maltrafu la ŝancon esti parto de vigla komunumo kaj kunhelpi la kreskon de Esperanto en la regiono!

Aliĝilo por IrEK-12 kaj MONA-14 kaj pliaj informoj: https://www.espero.ir/eo/irek-12/

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/irano-2/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Du gravaj Esperanto-eventoj en Irano appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-10 21:58

Le Monde diplomatique en Esperanto

En Nepalo plu daŭras kastosistemo

Ekzistas maniero de superregado pri kiu la nepalanoj kutime ne parolas kaj kiun maoistoj tute ignoris : la superregado de la kasto de la Bahun-oj (aŭ bramanoj, kasto de pastroj) —kaj en malpli forta grado tiu de la chhetri-oj (aŭ kshatriya-oj, kasto de militistoj)— super ĉiuj sektoroj de la socio. Ĉu ĉefministro Prachanda (kies reala nomo estas Pushpa Kamal Dahal), iama ĉefkomandanto de la maoistaj fortoj ? Li estas bahun. Ĉu Khadga Prasad Sharma Oli, eterna gvidanto de PKN-MLU (Partio Komunista de Nepalo marksista-leninista unuigita) ? Bahun. Ĉu lia sampostenulo de NC (Nepala Kongreso) ? Ankaŭ. Ĉu policestro de la distrikto de Thabang ? Ankaŭ bahun. Ĉu plimulto de hotelistoj, komercistoj, entreprenistoj, direktoroj de publikaj institucioj, inĝenieroj, universitataj profesoroj, ktp ? Ili ĉiuj estas bahun-oj. Kelkaj estas chhetri-oj, precipe altrangaj oficiroj de la armeo. Kaj en Katmanduo, foje vi ankaŭ povas renkonti iun membron de la granda familio newar...

Bahun-oj, chhetri-oj, newar-oj, dalitoj... la nepala socio konsistas el miksaĵo de kastoj kaj etnoj, malfacile malĉifrebla de neinicitoj. Tiu miksaĵo estas rezulto de la renkonto inter indiĝenaj etnoj (aŭ janajati-oj) kaj popoloj devenantaj de Barato dum jarcentoj. Ĉi-lastaj trudis sian lingvon (la nepala havas multajn similecojn kun la hindia), same kiel hierarkiigon de la socio propran al sia religio, hinduismo. Ĉe la supro, la Bahun-oj, nepala traduko de la barataj bramanoj, kiuj hodiaŭ estas 11% de la loĝantaro. Poste lokiĝas la chhetri-oj (16%), kaj en la plej malalta ŝtupo, malestimataj de ĉiuj, la dalitoj (antikvaj “netuŝebluloj”, 14%), kiujn la ceteraj konsideras tiel malpuraj, ke estas abomenaĵo por ili ke tiuj sidas ĉe ilia tablo kaj tuŝas ilian manĝaĵon, aŭ pli malbone ankoraŭ, metas piedon en ilian kuirejon ! Kaj, inter la chhetri-oj kaj la dalitoj, lokiĝas la janajati-oj (newar, tharu, magar, tamang, gurung, raï, limbu, ghurka..., 35% de la loĝantaro dividita en cento da etnoj), kiuj asimilis tiun hinduan malamon al dalitoj (1). Kvazaŭ la situacio ne estus sufiĉe malsimpla, endas aldoni 20% de madheshi-oj, mikskonsista grupo kiu loĝas sur la ebenaĵo, kaj 5% de islamanoj, dissemitaj tra la lando.

Aditya Acharya estas vicprofesoro en la universitato de Katmanduo kaj fakulo pri arbaroj. Li devenas de familio de kamparanoj de la vilaĝo Bohoretar, ĉirkaŭ cent kilometrojn de la ĉefurbo. Kamparanoj, sed bahun-oj. La aparteno al la “superaj” kastoj de la bahun/chhetri-oj tute ne implicas esti riĉulo. “Kiam mi estis infano, en la lernejo, mi havis amikojn dalitojn, sed neeblis venigi ilin hejmen. Hodiaŭ mi permesas al mi fari tion, sed kaŝe. Se miaj gepatroj ekscios tion, ili tre ĉagrenos, sed nenio pli okazos. Male, miaj geavoj eĉ organizos grandan dompurigan ceremonion”. Tridek jaraĝa, Aditya ankoraŭ ne estas edziĝinta. “Mia patrino multe premas min. Sed neeblas, ke mi prezentos al ŝi dalitinon ! Eĉ ne virino el alia kasto, aŭ janajati, ŝi ne donos sian aprobon”.

Dum la maoista insurekcio, kies gvidantoj estis ĉiuj bahun-oj, multaj dalitoj kaj janajati-oj aliĝis al la Popola Armeo de Liberigo (PAL) motivitaj de la espero al pli egaleca socio, ĉar la Komunista Partio de Nepalo-Maoisma (KPN-M) donis al la afero de la identeco grandan gravecon en siaj analizoj, super simplaj klasdisiĝoj. Fakte, dum la dek jaroj da milito, ili spertis komunan vivon, sendepende de sia klaso kaj etneco, kvankam iliaj gvidantoj daŭre estis bahun-oj. En 2015, la konstitucio intencis esti pli “inkluziviga”, specifante ke la parlamento “reflektu la konsiston de la socio”. “Bedaŭrinde, ni ne trudis kvotojn, kiel oni ja faris rilate virinojn [33%]”, bedaŭras Baburam Bhattarai, iama dekstra mano de Prachanda, eksĉefministro kaj granda maoista intelekta gravulo. Rezulto : “La deputitoj bahun/chhetri-oj, 27% de la loĝantaro, okupas 50% de la sidlokoj de la parlamento”, laŭ kalkuloj faritaj de Mukta Singh Lama-Tamang, antropologo de la Universitato Tribhuvan de Katmanduo. La janajati-oj estas reprezentitaj nur je 30%. La madheshi-oj je 12%. Kaj la dalitoj, 6%. “En la ŝtatservoj —plu diras Bhattarai—, ni enkondukis normon ke, en ĉiu nova oferto de publika dungado, 45% de la postenoj devas esti rezervitaj por virinoj, dalitoj aŭ janajati-oj. Sed ĉi tio ĉefe aplikiĝas al dungado por plenigi malaltrangajn postenojn”. Kaj la iama maoista estro —kaj bahun— konkludas : “Veras, ke nia socio ankoraŭ estas regata de la bahun-oj. Sed nia batalo estis renversi la monarkion, ne fari batalon kontraŭ bahun-oj kaj Chhetri-oj”.

Narayan Gurung estas inĝeniero, eksperto pri naturmedia dinamiko kaj geologiaj riskoj de Himalajo kaj verkinto de multaj sciencaj artikoloj. Kiel la plimulto de la nepalanoj, lia familia nomo indikas kaston aŭ etnon al kiu li apartenas. Li estas janajati de la etno gurung. Loĝinta en Pokhara, la dua urbo de la regno, situanta en la montarbranĉo de la masivo de Anapurno, li laboras por la Fondaĵo Kadoorie, nomita laŭ riĉa brita familio de Honkongo kiu sin proponas por senpage konstrui pendantajn pontojn kaj malgrandajn hidroelektrajn centralojn en foraj vilaĝetoj de Nepalo. “Mi estas kontenta labori por ĉi tiu fondaĵo, sed pro miaj studoj kaj sperto mi povas okupi multe pli gravan postenon en la Departementa Direktantaro de Infrastrukturoj. Sed mi havas neniun ŝancon ! Kiu okupiĝas pri la nomumoj ? Iu bahun ! Kaj tiuj homoj nur dungas siajn partianojn. Tio estas senesperiga !”.

Same okazas en la politiko. Antaŭ kelkaj jaroj, Sanjaya Chaudari klopodis por unuigi ĉiujn janajati-ojn de sia regiono de Chitwan, sude de Katmanduo. “Kaj jen la bahun/chhetri-oj sin turnis kontraŭ mi. Tio facilas por ili ĉar ili okupas ĉiujn gravajn postenojn. Ekzemple, subite mi tute ne povis akiri bankan prunton : ĉiuj bankdirektoroj estis bahun-oj”. Li poste aliĝis al la Partio de la Kongreso (NC), esperante kandidati por loka elektado. “Surpapere, la maniero nomumi kandidatojn por elektado estas tre demokratia. Sed finfine, iu bahun chhetri ĉiam fine venkas”. Ĉu vi provis unuiĝi kun la dalitoj de via regiono ? “Ne, neeblas. Unue, ĉar ne ĉiuj janajati-oj konsentos pri tio, ke dalito eniru en ilian domon dum kunveno. Kaj krome, ni ne povas fidi la dalitojn : ili tute estas sub la jugo de la bahun-oj, ili kapablas perfidi nin”.

Pierre Daum

Ĵurnalisto.


(1) La regna leĝaro de 1963 kaj poste la konstitucio de 2014 formale nuligis la kastsistemon, sed praktike plu daŭras la diskriminacioj ĉe laboro, loĝejo, instruado, ktp.

Hispana

de Pierre DAUM je 2025-04-10 17:12

Libera Folio

Mondpopolo manifestiĝas

Ni devas transformi la nebulajn valorojn al uzebla filozofio, kiu fortikigos nian komunan identecon. Tion diras en intervjuo de Libera Folio Johannes Genberg, la aŭtoro de La manifesto de la mondpopolo. Li esperas, ke la teksto povos iĝi elirpunkto por alternativa rolo de Esperanto en la moderna mondo.

La manifesto de la mondpopolo.

En 2020 Johannes Genberg kreis novan socian retejon nur por esperantistoj, Mia Vivo. Nun li publikigis Manifeston de la mondpopolo, tekston en kiu li strebas formuli idearon por alternativa rolo de Esperanto.

Laŭ la manifesto la tradiciaj esperantistaj organizaĵoj troviĝas en krizo, kaj ekzistas la risko, ke Esperanto fariĝos historia kuriozaĵo.

”En la pasinteco, la tradicia movadaro prosperis pro kombino de du dominantaj vidpunktoj: Esperanto kiel strikte scienca/ekonomia komunikilo kaj Esperanto kiel kvazaŭ-mistikisma esprimo de profundaj idealoj de paco, gefrateco kaj komuneco”, la manifesto asertas.

Tiel laŭ la manifesto malgraviĝis la idealoj ĝis ili iĝis nur sloganoj, kaj la esperanta identeco ligiĝis al ties sukcesoj kiel internacia aŭ helpa lingvo. Tio tamen fine rezultigis nenion.

Anstataŭ revoj pri ia fina venko aŭ kontraŭbatalado de la angla lingvo, la manifesto proponas la ”zamenhofecajn principojn” de kosmopolitismo, egalismo, humanismo, demokratio, pacifismo, toleremo kaj diverseco.

Libera Folio: Kio estas nova pri via manifesto? Alivorte, kiu estas la esenca diferenco disde similaj ideoj pli frue prezentitaj, interalie en la Manifesto de Raŭmo, kiun vi mem mencias?

Johannes Genberg: – Se ni parolas specife pri la Raŭma manifesto, la diferenco estas, ke ĝi celas krei esperantan identecon baze de la koncepto, ke la esperantistaro estas kvazaŭ memelektita lingva minoritato. La Raŭma manifesto mencias konstruon de nova internacia kulturo, sed ne kia ĝi estu, krom kulturo de egaleca interkontaktiĝo. La Mondpopola manifesto, male, celas konstrui identecon baze de la nebulaj, sed samtempe por ĉiu verdulo konataj valoroj de gefrateco, paco, egaleco kaj tiel plu. Mi celas konkretigi tiujn valorojn kaj fari ilin filozofio, kiu riĉigas nian kulturon kaj la vivon de la individuo.

Johannes Genberg, la aŭtoro de la manifesto.

– Se ni parolas pri pli fruaj ideoj, ekde la komenco de la ora epoko de Esperanto, oni facile trovas similaĵojn. Dum miaj studoj pri la historio de Esperanto, mi trovis multajn ekzemplojn de homoj, kiuj havis pli-malpli la samajn ideojn. Ne fanatikulojn en la periferio de la movadaro, sed eminentulojn kiel Hector Hodler, Edmund Privat, kaj ankaŭ la Majstro mem. Iliaj vortoj estas tre konataj en Esperantujo, jes, sed pro la evoluo de la movadaro oni ne plu traktas ilin serioze. Mi do tute ne pretendas esti iniciatinto de io nova, sed eble “retrovinto” de io malnova, kion mi nun volas revigligi.

Kiu estas la publiko, kiun vi volas atingi per via manifesto? Ĉu temas nur pri homoj kiuj jam scipovas Esperanton?

– Jes kaj ne. Mi celas la esperantistaron, ĉar ni jam ĉiutage spertas la lingvon kaj la esperantan kulturon. Mi pensas, ke eĉ malaprobantoj povas aprezi la enhavon kiel ion esperantecan kaj ne strangan vidpunkton por esperantisto. Sed mi ankaŭ esperas, ke se ĉi tiu idearo sufiĉe disvastigos, ĝi povas esti alloga por ankaŭ certaj ne-esperantistoj, dononte al ili alian kialon por interesiĝi pri Esperanto kaj nia kulturo.

Kion konkretan entreprenu homoj kiuj aliĝas al viaj celoj kaj subtenas la manifeston?

– La projekto estas en sia infaneco, do la unua paŝo estas kunigi tiujn, kiuj sentas sin inspiritaj de la manifesto kaj volas diskuti la sekvajn paŝojn. Ni devas transformi la nebulajn valorojn al uzebla filozofio, kiu fortikigos nian komunan identecon. Tio devas esti komuna laboro, kaj ĉies konstruema opinio gravas. Do, se vi samopinias, aŭ estas scivolema prie, mi invitas vin aliĝi al unu el la diskutogrupoj listigitaj en la retejo (en Telegramo kaj Mia Vivo).

Kion vi celas dirante, ke la taŭgeco de Esperanto kiel internacia lingvo ”ne koncernas nin”?

– Estas homoj, precipe freŝbakitaj esperantistoj, kiuj plendas pri tiu aŭ alia difekto de Esperanto, kaj ke tio malhelpas la adoptiĝon de Esperanto kiel la internacia lingvo. Laŭ mi, ili povas esti tute pravaj. Tiu aŭ alia difekto eble fakte estas problemo. Mi tamen dum la jaroj lernis aprezi Esperanton ekzakte tia, kia ĝi estas. Ne gravas, ĉu iu dirmaniero estas maltro internacia, ĉu iu gramatikaĵo estas tro arbitra aŭ ĉu io alia. Mi ne eĉ malŝatas la ”abomenan” ĥ-sonon. Ili ĉiuj, male, donas al Esperanto certan guston, kiun oni povas ĝui se oni ĉesas peni fari Esperanton ”perfekta internacia lingvo”.

– Esperanto estas jam nia lingvo, kaj min ne interesas ties oficialiĝo fare de registaroj aŭ adopto fare de respektataj organizoj. Adopto estus bonvena, certe, sed ne plu prilaborinda, nek realeca, celo.

Kial vi pensas, ke viaj celoj estas atingeblaj aparte bone ĝuste per Esperanto, kaj ne iu ajn alia lingvo?

La flago de la mondpopolo, laŭ la manifesto.

– Ne estas alia konstruita lingvo kiu estas tiel sukcesa kaj kun kiu ĉi tiuj celoj tiel bone kongruas. Kiun avantaĝon havus alia lingvo? Se mi decidus prezenti miajn ideojn per kaj por alia lingvo, mi esence devus refari pli ol cent jarojn da laboro por atingi la nunan staton de Esperanto. Se oni volas solvi problemon, la plej saĝa maniero estas esplori ĉu iu alia jam solvis ĝin.

– Mi ankaŭ pensas, ke se mi ne estus esperantisto, ĉi tiuj ideoj neniam venus al mi. Esperanto kaj Esperantujo profunde influis mian pensadon dum la jaroj en maniero, kiun mi dubas ke alia lingvo povus fari.

Ĉu estas pliaj homoj krom vi kiuj kunverkis la manifeston aŭ jam esprimis sian subtenon al ĝi?

– La manifeston mi verkis sola. Mi montris ĝin al kelkaj homoj, kiuj afable donis al mi sugestojn kaj kritikojn. Kelkaj ne konsentis pri la enhavo (tion mi atendis), sed iliaj komentoj gvidis min reesprimi min pli klare. Tio helpis min multe. Kelkaj el ili diris, ke ili samopinias, kaj volas helpi min pri la projekto. Unu eĉ diris, ke li retrovis kialon por daŭre uzi Esperanton danke al la manifesto.

– Dum la lastaj jaroj, mi pli kaj pli perdis mian emon uzi Esperanton, kaj lastjare mi decidis kabei. Tio estas, ĝis tiam, kiam ĉi tiu ideo pri manifesto aperis en mia kapo. La estingita fajro reflamis. Mi komencis verki la manifeston por helpi min vortigi miajn sentojn, kaj por trovi homojn kun similaj ideoj kaj emoj. Homojn, kiuj same kiel mi bezonas alian kialon por esti esperantistoj ol tiujn jam bone konatajn. Kun tiuj homoj mi volas kunlabori por evoluigi la koncepton de la Mondpopolo al io altvalora. Mi kredas, ke se mi ne estus esperantisto, ĉi tiu vizio neniam venus al mi. Kaj la ĝisnunaj respondoj sugestas, eĉ inter la kritikoj, ke en Esperantujo mi ne estos tute sola.

de Libera Folio je 2025-04-10 09:39

Esperanta Retradio

Bonoboj kombinas sonojn kiel homoj

Bonoboj estas laŭ aktuala studaĵo kapablaj kombini unuopajn sonojn kaj vokojn al kompleksaj sonsinsekvoj, kiuj similas al homaj vortkombinoj. La malkovro metas demandosignon al la unikeco de homa lingvo kaj liveras novajn ekkonojn pri la evolucio de kompleksaj komunikaj kapabloj.

Kiam bonoboj komunikas kun samspecianoj, tio sonas por laikoj verŝajne kiel sensenca kriaĉado - novaj studaĵaj datumoj tamen montras, ke malantaŭ la diversaj vokoj kaj sonoj de la primatoj kaŝiĝas vere diversaj kaj kompleksaj enhavoj. Ĉar bonoboj kapablas kombini siajn sonojn laŭ la principo de la komponebleco.

Ĉe tio temas pri principo, ĉe kiu la enhava signifo de sonsinsekvo ekestas el la signifoj de ĝiaj unuopaj konsisteroj, sed ankaŭ la ordigo de la sonoj kaj vokoj estas decida. "En la bonobo-grupo kiun ni prilumigis, mallonga fajfado ekzemple povas signifi: Aŭskultu ĉiuj! Se post tio sekvas ankoraŭ alia, pli longa fajfado, tiam tio ofte estis signalo por la grupo ke ĉiuj retiriĝu", klarigas primatologino de la universitato de Zuriĥo.

La esplorista teamo estis observinta grupon de bonoboj en la Kokolopori Komunuma Rezervejo en la DR Kongo kaj faris pli ol 700 registraĵojn de bonobo-sonoj, kiujn la esplorista teamo poste analizis. "Mi precize dokumentis kiam kaj en kiuj kuntekstoj la primatoj elbuŝigis certajn sonojn kaj kiel iliaj samspecianoj reagis pri tio", diras la primatologino. El ĉiuj tiuj informoj la esploristoj faris fine specon de bonobo-vortaro.

Ĉe la analizo de la bonobo-sonoj ankaŭ montriĝis ke la primatoj ne nur sekvis la principojn de la simpla komponebleco - ili ankaŭ prezentis la kapablon al kompleksa komponebleco. Tio diras ke la signifo de sonkombinaĵo ne estas ĉiam konkludebla el la unuopaj konsisteroj, sed ke unu sono modifas la signifon de la alia.

"Ekzemplo por simpla komponebleco estas la vortsinsekvo ,blonda dancanto'. Tie estas relative klare ke temas pri dancanto kiu estas blonda", klarigas alia biologo de la Harvarda universitato kiu ankaŭ partoprenis en la studo. "Ekzemplo por kompleksa komponebleco estas aliflanke ,malbona dancanto'. Tiukaze ne temas simple pri malbona persono, kiu estas ankaŭ dancanto, sed la adjektivo ,malbona' modifas ĉi tie ankaŭ la signifon de ,dancanto' laŭ maniero, kiu ne estas konkludebla nur el la unuopaj vortoj."

"Komponebleco kaj precipe kompleksa komponebleco estas principe io, kion oni konis dum longa tempo nur de la homa lingvo", diras la primatologino. "Nia esplorado montras nun tamen klare ke ankaŭ bonoboj aplikas tiun principon." En pli fruaj prilumigoj estis krome trovitaj indikoj pri tio ke ankaŭ ĉimpanzoj sekvas la principojn de la komponebleco.

La novaj ekkonoj pri la bonoboj ĵetas laŭ la esplorista teamo pro tio ankaŭ novan lumon sur la evolucion de la homa lingvo. Ili montras ke la kapablo formi kompleksajn sonsinsekvojn ekzistis verŝajne jam longe antaŭ la homo. "Ni kiel homoj havas unu komunan antaŭulon kun ĉimpanzoj kaj bonoboj. Per tio ke ni trovis jam ĉe ĉimpanzoj indikojn ke ili havas kompleksan komponeblecon en sia komunikado kaj ke ni povis nun ankaŭ montri tion ĉe bonoboj, tio sugestas al ni ke do ankaŭ jam komuna antaŭulo posedis tiun kapablon", diras la biologo. La ekkono laŭ li plue metas demandosignon sur la unikecon de la homa lingvo kaj montras ke la komunikado de la bonoboj estas pli proksima al la homa lingvo ol oni supozis ĝis nun.

Por povi plue esplori tion, necesas protekti la bonobojn pli bone. La protekto de la bestoj do ne nur gravas por la biodiverseco, sed ankaŭ por pli bona kompreno de la homa evolucio.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-10 06:00

2025-04-09

Global Voices

Demandoj kaj respondoj: Renkontiĝu kun Rafiki kaj Rafif, aktivistoj de la batavia lingvo

Intervjuo kun aktivaj kontribuantoj al la bataviingvaj vikimediaj projektoj

Origine publikigita la Global Voices en Esperanto

Rafif (left) and Rafiki (right) during the first Betawi WikiLatih (Wikipedia training) session in December 2024.

Rafif (maldekstre) kaj Rafiki (dekstre) dum la unua sesio de Betawi WikiLatih (kurso por batavlingva Vikipedio) en Decembro 2024. Foto de Risa Mufliharsi. Uzata kun permeso.

Ĉi tiu serio prezentos la personajn rakontojn de lingvaj aktivistoj, kiuj ankaŭ estas vikimedianoj, esplorante la manierojn, kiel ili konservas, reklamas, kaj revivigas siajn lingvojn per vikimediaj projektoj, per diĝitaj aparatoj por subteni siajn pli grandajn celojn. En ĉi tiu artikolo, Ramzy Muliawan intervjuis Rafiki kaj Rafif, la estroj de Komunitas Wikimedia Jakarta kaj aktivaj kontribuantoj al la vikipedio en la batavia lingva kiam ili parolis pri la metodoj, kiel ili organizas agadojn kaj traktas siajn defiojn, kunigante aliajn homojn, kiuj havas la saman motivon por konservi la batavian lingvon [ndltr. Indonezianoj kiuj loĝis en “Batavio” nomas sin “betawi” (batavianoj) kvankam nek ili nek la lingvo devenas de la orginala etna grupo de batavoj. Tial  “batavia lingvo” – la lingvo parolata en Batavio, ne nepre la etna lingvo de la originalaj batavoj. Batavia estis ankaŭ la nomo kiun la nederlandanoj donis al la ĉefurbo de Indonezio, la hodiaŭa Ĝakarto].

La intervjuo estis redaktita pro klareco kaj mallongeco.

Rising Voices (RV): Bonvole prezentu vin al ni.

Rafiki: Mi estas Rafiki, denaska batavia parolanto, kaj mandarena ĉinlingva instruisto en bazlernejo kaj metia lernejo en Bekasi, Okcidenta Javo. Mi uzas la batavian ĉiutage kun familianoj, parencoj, najbaroj, kaj loĝantoj de mia vilaĝo en Bekasi. Mi ankaŭ aktive partoprenas en la komunumo de vikimedianoj en Ĝakarto [eo].

Rafif: Mia nomo estas Rafif Aufa Nanda. Mi estas denaska parolanto de la batavia, lingvisto, kaj lingvo-aktivisto. Mi okupiĝas pri lingva aktivismo ekde 2016, varbante por lingvoj ĉirkaŭ la ĝakarta regiono, kiel la batavia, la tugu-lingvo kaj la lingvoj tugu kaj petjoh. Mi ankaŭ estas aktiva en vikimediaj projektoj kiel la batavia vikipedio kaj la batavia vikivortaro (en la Inkubatoro).

RV: Kio estas la nuna statuso de via lingvo interrete kaj surloke?

Rafiki: La batavia lingvo estas ekforlasata de batavianoj ĉar multaj junuloj, precipe infanoj, ne povas paroli la batavian. La denaskaj parolantoj mem konsideras la lingvon kruda, malĝentila, kaj maltaŭga por publika uzo, kaj bataviaj gepatroj ne ofte parolas la batavian kun siaj gefiloj. Eĉ pli malbone, la lingvo ankaŭ estas foje traktata kiel ŝerco, ĉar ĝi estas multe uzata en lenong (tradicia batavia teatro) kaj kelkaj aliaj ŝercaj verkoj, inkluzive mallongaj videaĵoj de bataviaj famuloj kun ilia unika batavia akĉento, kiun kelkaj homoj foje konsideras amuza.

Rafif: La batavia lingvo aŭ batavian — tiel mi preferas nomi la lingvon angle — havas nek oficialan statuson nek dediĉitan studindan kurson en lernejoj. Imagu kiel ni devas lerni alian regionan lingvon, ekz. la sundan, kiam ni loĝas en regiono, kie oni ne parolas la sundan. La batavia estas ofte miskomprenata kiel neformala ĝakarta versio de la indonezia lingvo (Bahasa Indonesia JakartaBahasa Indonesia sehari-hari) ĉar ĝi estis forte influita de la batavia lingvo. Bedaŭrinde, la batavia lingvo iel malaperas iom post iom. La batavian oni ofte stereotipe taksas “malĝentila”, kruda, ne edukita, kaj komika pro ĝia ofta uzo kiel neformala parola lingvo, kaj ĝia prezento kiel “la lingvo de komedio kaj lukto” en televidilo. Ĉi tiu stereotipo ekzistas ne nur por la lingvo. Ĝi kreas pli malbonajn sociajn stigmatojn por batavianoj kaj ilia batavia identeco — kun marĝenigo kaj malamo kontraŭ batavianoj en kelkaj pli malbonaj kazoj. Do, kelkaj homoj malestimas sin por agnoski ke ili estas batavianoj, paroli la batavian, kaj instrui ĝin al la sekvontaj generacioj. La lingva katalogo Ethnologue klasifikas la batavian en la kategorion 6B (endanĝerigita). Interretaj provizoj por batavlingva servo estas ankoraŭ malmultaj. La reta tradukilo Google Translate ĵus lanĉis servon por la batavia antaŭ nelonge, sed ĝi estas ankoraŭ tre ne perfekta.

RV: Kio estas via persona motivo por okupiĝi en cifereca aktivismo por via lingvo?

Rafiki: La batavia estas ekforlasata de siaj parolantoj. Mi zorgas ke ĝi ne baldaŭ malaperos ĉar malmultaj parolantoj uzas ĝin. Tial, mi estas motivita por disvastigi la batavian per diĝitaj aparatoj, por ke ĝi daŭre ekzistas kaj pli da homoj povos lerni ĝin.

Rafif: Mi estas motivata de unu simpla demando — ĉu mi, kiel lingvisto, simple lasu mian denaskan lingvon malaperi kvankam mi rimarkis ĝian tragikan staton? Lingva malapero ankaŭ povas kaŭzi la malaperon de kulturo kaj eĉ identenco kiam la popolo ne povas vidi ajnan evidentan trajton, kiu markas la limojn de identeco. Multaj homoj kaj la registaro nur arogas sian sloganon “lestarikan bahasa daerah” (konservu la regionajn lingvojn). Kvankam homoj estas instigitaj por uzi siajn lingvojn hejme, tio ne produktas grandan rezulton. Ĝis nun, plejparte da lokaj lingvoj en Indonezio estas ankoraŭ limigitaj al neformala uzo. Kelkaj grandaj lokaj lingvoj estas instruataj en lernejoj, sed la lecionoj ĉefe temas pri lokaj tradicioj. Oni ne taksas lokajn lingvojn utilaj por pli vastaj situacioj, kiel sciencaj kaj informaj celoj. Konsekvence, plejparte da homoj preferas pli prestiĝajn lingvojn, ekz. la indonezian kaj la anglan. Ni devas ekpensi pli ol “konservado”, kaj ekdisvolvi niajn denaskajn lingvojn, por ke ili povu superi la defiojn en nia moderna societo. Unu el la plej bonaj manieroj por disvolvi niajn denaskajn lingvojn estas per la diĝita amaskomunikilaro, kiu jam fariĝis neseparebla parto de niaj vivoj.

RV: Ĉu vi povas rakonti vian interretan lingvan aktivismon pli detale, inkluzive pri la manieroj, kiel vikimediaj projektoj kontribuas al viaj klopodoj?

Rafif: Ni opinias ke vikipedio estas vaste konata, praktika kaj efika platformo. Ni povas uzi nian denaskan lingvon por edukaj celoj, kiel enciklopedio per vikipedio, kiu jam fariĝis ĉefa bezono en nia societo. Ĉi tiel, nia denaska lingvo povas adaptiĝi al venontaj defioj. La batavia vikipedia projekto estis komencita en 2010 de iu vikimediano, kiun mi persone ne konas. Sed, la projekto estis forlasita en la Vikimedia Inkubatoro dum 13 jaroj sen ajna rimarkinda kresko. En 2023, ni anstataŭe prizorgis la projekton kaj ekdisvolvis ĝin pli intense. Post kelkaj monatoj, en Aprilo 2024, ni sukcese lanĉis la batavian vikipedion. Ĝis nun, ni kreskigas ĝin kun la komunumo de vikimedianoj en Ĝakarto.

Rafiki: Vikimediaj projektoj jam vere kontribuis al la klopodoj por konservi la batavian. Betawi Wikipedia kaj Betawi Wikikamus (ankoraŭ en Vikimedia Inkubatoro) jam havas rolon por savi la batavian lingvon de malapero. Mia kontribuo por savi la batavian de malapero estas la uzo de bataviaj terminoj kaj strebi kontraŭ la supozo ke ĝi ne povas esti uzata kiel skriba lingvo. Per la vikimediaj projektoj, ni esperas ke bataviaj parolantoj volos skribi kaj disvastigi la lingvon interrete.

Rafif: La vikimediaj projektoj jam ricevis multajn bonajn respondojn de indoneziaj interretanoj. Pasintjare, la artikolo kun la titolo “Lobang item gedé betul” (“pezega nigra truo”) disvastiĝis en X, kiu tuj ĵetis la videblon de la projekto al novaj spektantoj. Komence, ili opinias ke ĉi tiu artikolo estas “ridigega” ĉar plejparte da ili taksas la uzatan lingvon komika kaj stranga por tia celo. Sed, plejparte da respondoj estas bonaj, kaj trarompo pri la uzo de la lingvo por enciklopediaj celoj estis vidita — kion oni neniam faris antaŭe. Ni esperas ke la batavia lingvo gajnos pli da favoroj kaj prestiĝo, kaj stabile stariĝos en la socio. Esence, niaj klopodoj celas ne nur konservi nian kulturan heredaĵon, sed ankaŭ rompi malbonajn stereotipojn.

de Adam D. Prakasa je 2025-04-09 21:06

La Balta Ondo

Paweł Fischer-Kotowski redaktos la ĉiutagan gazeton de BET-59

Fischer-Kotowski“La Ondo de Esperanto” daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj, instruistoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). Jam aperis dudek naŭ prezentoj. La trideka prezentato estas Paweł Fischer-Kotowski, pola esperantisto loĝanta en Nederlando.

Paweł Fischer-Kotowski naskiĝis en 1990, esperantistiĝis en 2005. Ekde 2010 li aktivas en la internacia Esperanto-movado, interalie kiel komitatano de UEA kaj ĝenerala sekretario de TEJO. En 2015 volontulis plentempe en la Centra Oficejo de UEA.

En la jaroj 2009-13 Paweł studis interlingvistikon en la Universitato Adam Mickiewicz en Poznano (Pollando). Redaktis la Jarlibron de UEA en 2016 kaj 2018, ekde 2018 ĝis nun estas vicredaktoro de “La Ondo de Esperanto”, en la jaroj 2021–22 redaktis la soci-kulturan revuon “Kontakto”.

Ekde 2019 Paweł Fischer-Kotowski instruas Esperanton, precipe en la reto (ekzemple en Ekparolu! de edukado.net kaj en la kursaro de Londona Esperanto-Klubo) kaj dum Esperanto-aranĝoj (en Grésillon, studsemajnfinoj en Nederlando kaj Belgio, kongresoj k. a.). Helpas en la organizado de la KER-ekzamenoj, ankaŭ kiel ekzamenanto.

Profesie bibliotekisto kaj bibliografo, en la jaroj 2018–20 li laboris en la Nacia Biblioteko de Pollando. Ekde 2022 vivas en Nederlando, kie li laboras en la Reĝa Biblioteko en Hago. Ekde 2024 redaktas la nederlandan Esperanto-revuon “Fenikso”.

Dum BET-59 Paweł Fischer-Kotowski redaktos la ĉiutagan kongresan gazeton.

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/bet-186/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Paweł Fischer-Kotowski redaktos la ĉiutagan gazeton de BET-59 appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-09 19:36

TEJO

Kunlaboru en scienca esploro pri sintenoj al lingva justeco en la monda junularo!

Ĉu vi interesiĝas pri lingva justeco kaj volas kontribui al internacia esplorado pri la opinioj kaj sintenoj de junuloj el diversaj landoj?

TEJO kaj Civiencia invitas vin aliĝi al esplorteamo por nova projekto pri sintenoj al lingva justeco en la junularo!

Ĉefa celo:
Esplori la sintenojn de junuloj rilate al lingva justeco, por kompreni:

  1. Kiom konscia estas la junularo pri la nuna stato de lingva (mal)justeco;
  2. Kiel ili interpretas la nunan mondan situacion;
  3. Kiaj estas iliaj antaŭvidoj por la proksima estonteco;
  4. Kion ili ŝatus, ke okazu;
  5. Kian rolon povus ludi Esperanto en realisma kaj/aŭ dezirata estonteco;
  6. Kiom ili pretus persone engaĝiĝi.

Metodo: Neĉeesta internacia enketo.

Ni serĉas teamanojn el diversaj landoj, kiuj volas:

  • Kundecidi pri la celoj kaj metodoj;
  • Traduki la demandaron al sia(j) gepatra(j) lingvo(j);
  • Helpi disvastigi la enketon;
  • Partopreni en la analizo kaj verkado de la konkludoj.

Publikigaj eblecoj:
Ni strebos publikigi la rezultojn, eble en scienca revuo. Se tio sukcesos, aktivaj kunlaborantoj povus esti konsiderataj por kunaŭtoreco. Tamen, eblas ankaŭ (nur) blogartikolo, kontribuo en TEJO-revuo Kontakto, aŭ simila formato, laŭ la evoluo de la projekto.

Plano por la esplorado:

  • Ĝis 20a de aprilo: Sinproponoj al la teamo
  • 14a–27a de aprilo: Kundecidoj pri celoj kaj metodoj
  • 21a aprilo – 4a majo: Kreado de demandaro
  • 5a–11a de majo: Testado kaj plibonigo
  • 12a–25a de majo: Kolekto de respondoj
  • 26a majo – 8a junio: Analizo de datumoj
  • Post 8a de junio: Redaktado kaj publikigo

📬 Kiel kandidatiĝi?
Sendu vian sinproponon ĝis la 20a de aprilo 2025 al kandidatigxoj@tejo.org.

Bonvolu mencii:

  • Via(j)n lingvokapablo(j)n;
  • Vian motiviĝon por partopreni;
  • Ĉu vi povus helpi pri tradukado kaj/disvastigo en via lando;
  • Se aplikeble, vian antaŭan sperton pri akademia esplorado (tio ne estas deviga).

Ni antaŭĝojas kunlabori kun vi!

The post Kunlaboru en scienca esploro pri sintenoj al lingva justeco en la monda junularo! appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.

de mixalhsb je 2025-04-09 17:08

Neniam milito inter ni

Ahmed Mansur, ĵurnalisto ĉe "Palestine Today" estis forbruligita viva en Ĥan Junis, sude de Gaza-sektoro

REUTERS - Hatem Khaled 09/04/2025 Lundon la 7an de aprilo, la israela armeo bombadis tendon, kie grupiĝis ĵurnalistoj, en Ĥan Junis. Almenaŭ unu el ili estis mortigita, dekoj da aliaj estis vunditaj. Kelkaj estas en kriza sanstato, kiel la ĵurnalisto...

de neniammilitointerni je 2025-04-09 11:45

Le Monde diplomatique en Esperanto

Malantaŭ la « homaj ŝildoj »

Por pravigi la altan nombron da palestinaj viktimoj, Israelo asertas, ke respondecas la membroj de Hamas, kiuj agas sen konsideri la vivon de siaj samlandanoj. Certe, internacia juro konsideras, ke protekti sin malantaŭ nebatalantoj estas militkrimo. Sed la demando restas : kiom da civiluloj oni povas mortigi por elimini unu malamikon ?

La esprimo « homa ŝildo » estas relative nova, sed la praktiko tiel malnova kiel milito mem. « En la 7-a jarcento, rimarkas la politikistoj Neve Gordon kaj Nicola Perugini, la ĉinoj uzis “barbarajn” tribojn ĉe la turka-mongola limo kiel “bufrojn”, dum la mongoloj uzis kaptitojn kiel ŝildojn por siaj konkeroj (1). » Internacia juro nuntempe malpermesas ĉi tiun praktikon. La 8-a artikolo de la statuto de la Internacia Puna Kortumo (IPK) deklaras, ke dum konfliktoj inter ŝtatoj, la batalantoj ne rajtas « uzi la ĉeeston de civilulo aŭ alia protektata persono por malhelpi, ke punktoj, zonoj aŭ militfortoj fariĝu celoj de operacoj » sen fari militkrimon. La kutimjuro plivastigas ĉi tiun malpermeson al neinternaciaj armitaj konfliktoj (2). Tamen, la militoj en la Proksima Oriento reenkondukis ĉi tiun uzadon de loĝantaroj kiel militaj rimedoj. La decido de Hamas ŝirmi sin vaste malantaŭ « homaj ŝildoj » pravigas la nombron da civilaj viktimoj en Gazao, laŭ Tel-Avivo, kiu mem estas akuzata pri tio (3). La germana ministro pri eksterlandaj aferoj lastatempe kreditigis ĉi tiun israelan aserton. « Civilaj lokoj, deklaris s-ino Annalena Baerbock, povus perdi sian protektan statuson, se la teroristoj misuzas ĝin (4). »

JPEG - 155.5 kio
"La barikado", pentraĵo de George Wesley Bellows, 1918, Muzeo pri artoj de Birmingamo
laŭ Wikimedia Commons

Palestinaj batalantoj ja operaciis en urba medio. La ekstrema denseco de la enklavo kaj la enfermo de ĝiaj loĝantoj klarigas tion. Tamen, la koncepto de « homa ŝildo » implicas konscian intencon uzi la loĝantaron kiel rimedon por deadmono. La neregistara organizaĵo (NRO) Human Rights Watch identigis du kazojn, en kiuj batalantoj de Hamas ŝajne intence ŝirmis sin malantaŭ israelaj loĝantoj dum la atakoj de la 7-a de oktobro 2023 (5). Ne eblas ekskludi, ke palestinaj batalantoj poste reuzis la saman taktikon.

Tamen, dum antaŭaj militoj, pluraj postaj enketoj refutis similajn akuzojn faritajn de Tel-Avivo (6). « Hodiaŭ, notas Gordon kaj Perugini, ni scias, ke la akuzoj de Israelo pri la establo de la hamasa ĉefsidejo sub la hospitaloj Al-Shifa kaj Al-Quds estis elpensaĵoj, celantaj morale kaj jure pravigi la atakon kontraŭ tiuj hospitaloj. Tio aldonis novan gravan baton al la jam kolapsantaj kuracaj infrastrukturoj, kiuj provizas vivtenon kaj subtenon en la sieĝata Gaza Sektoro (7). » La strategio de « homaj ŝildoj » havas sencon nur se la kontraŭulo rekonas « la homecon de la ŝildo kaj sentas ke ĝi devas ĉesigi la atakon por ne vundi la homojn, kiuj utilas kiel ŝildo (8). » Tamen, multaj observantoj kondamnis la malestimon de la israela armeo al la vivo de la gazaaj civiluloj. Iuj eĉ ne hezitas paroli pri genocido (9).

Malgraŭ la ĝenerala percepto, la militjuro ne absolute malpermesas la mortigon de civiluloj. Ĝi reguligas la manieron laŭ kiu, estas prave fari tion : sen celi ilin rekte, kaj proporciigi necesan nombron da viktimoj al atendata armea efiko. Militistoj uzas indikilon por taksi la aplikon de ĉi tiuj principoj de diferencigo kaj proporcieco : la limvaloro de nebatalantaj viktimoj (LVNV), tio estas, la nombro de civiluloj, kiujn soldato, telestiraviadilo aŭ piloto rajtas endanĝerigi por iu armea celo. Antaŭ ĉiu « frapo », oni devas taksi la eblajn « flankajn damaĝojn », kiuj devas resti sub la LVNV-o por ke la atako estu aprobita.

Ekde oktobro 2023, la israela armeo starigis tre altan LVNV-on. Komence de la milito en Gazao, la nombro estis dek kvin civiluloj por unu ordinara hamasa membro kaj cent por gvidanto (10). Kompare, la LVNV-o de la usona armeo dum la aermilito kontraŭ la Islama Ŝtato (OIŜ) plej ofte estis nulo por ordinaraj ĝihadistoj kaj inter kvin kaj dek por kadroj kaj gvidantoj (11). La israela LVNV-o ŝajnas eĉ pli alta, ĉar la uzo de artefarita intelekto (AI) forigis necesaĵon : la malfacilon identigi batalantajn celojn. La eksa stabestro de la israela armeo indikas ke, antaŭ AI, la komandantaro povis identigi ĉirkaŭ kvindek celojn jare per spionado, dum teknologio nun provizas cent ĉiutage. La ekstrema letaleco de la israela milito en Gazao, pli ol 180,000 mortintoj laŭ iuj taksoj (12), devenas el ĉi tiu revolucio, kiu ebligas fari militon « liberale ».

En la 2010-aj jaroj, la « totala milito kontraŭ terorismo » ŝanĝis la kondiĉojn de jura debato kaj la kadron de militaj intervenoj. Laŭ la usona jura manlibro pri milito de 2015, la armitaj fortoj povas permesi al si pli altan nombron da civilaj viktimoj, kiam la malamiko uzas ilin por protekti sin, por tiel malinstigi ĝin refoje uzi tiun kriman taktikon. Sed, kiel tiutempe memorigis nin la jurprofesoro Adil Ahmad Haque, en armita konflikto, la jura devo de ĉiu flanko ne dependas de la konduto de la alia (13). Pelata de demandpremo, s-ro Charles Dunlap, jura konsilisto de la usona aerarmeo, fine prezentis la argumenton de la plej malgranda malbono, eĉ por la koncerna civila loĝantaro, se tio ebligas malinstigi novajn uzojn de « ŝildoj » (14). Tia rezonado, kiu miksas strategiajn kaj homhelpajn konsiderojn, influas ne nur la praktikon, sed ankaŭ la militjuron mem, precipe se oni konsideras, kiel diris la eksa estro de la jura departemento de la israela armeo, Daniel Reisner, « se vi faras ion sufiĉe longe, la mondo akceptos ĝin (15) ».

Arta rezisto

Nuntempe, en Israelo, la ideo, ke Hamas uzas palestinajn civilulojn, kunigas iujn civitanojn kaj militistojn kun tre malsamaj celoj : tiujn, kiuj subtenas rektan « etnan purigadon », kaj tiujn, kiuj rifuzas ĉi tiun celon pro etikaj aŭ homhelpaj kialoj. Tamen, ili kuniĝas ĉirkaŭ la bezono de totala milito kontraŭ Hamas, de la milita strategio kaj de malhumanigo de la loĝantaro. La filozofo Judith Butler atentigis, kiom forte la esprimo « homa ŝildo » povas neŭtraligi la kompaton, kiun oni sentus en aliaj cirkonstancoj por la senkulpaj viktimoj de perforto. Aplikate al infanoj, ĝi sugestas, ke ili « ne estas vere infanoj, ke ili ne estas vere vivantaj, ke ili jam estas transformitaj en metalon, ŝtalon, (...) tiom ke la korpo de la infano aperas kiel simpla militigita metalo, kiu protektas la agresanton kontraŭ eventuala atako (16). »

La malhumanigo esence ligita al la koncepto de « homa ŝildo » ĉiam instigis agojn de senperforta kaj arta rezisto. La muzika komponaĵo de Naseer Shamma, titolita « Kio okazis en Al-Amiriya », ilustras tion (17). La ludanto de liuto troviĝis en Bagdado dum la bombado de la kontraŭaviada ŝirmejo Al-Amiriya fare de usonaj aviadiloj la 13-an de februaro 1991. La sekvan tagon, la Pentagono asertis, ke komandocentro troviĝis tie kaj ke la kvarcent civiluloj mortigitaj tiun tagon utilis kiel ŝildoj. La muzika komponaĵo de Naseer Shamma komenciĝas per malpeza enkonduko, kiu elvokas scenon de ĝoja vivo antaŭ la bombado. Post du minutoj, la liuto supreniras al altaj tonoj, reprezentante kontraŭaviadan sirenon, la sibladon de bomboj, kaj fine eksplodojn. La muziko invitas nin daŭre percepti la viktimojn de Al-Amiriya kiel vundeblajn alter ego-ojn. La sama logiko validas en la filmo From Ground Zero (2024), kies muzikon komponis Naseer Shamma. Ĝi kunigas dudek du mallongajn filmojn realigitajn de Gazaanoj fine de 2023, en evidente malfacilaj kaj ofte tragediaj kondiĉoj. En la filmoj preskaŭ neniam temas pri politiko, pri malamiko, kaj eĉ malpli pri malamo. La reĝisoroj kaj reĝisorinoj de tiuj mallongaj filmoj montras vizaĝojn, ridetojn, plorojn, esperojn. Iliaj roloj, esence, diras : « Ni estas nek flankaj damaĝoj nek ŝildoj. »


(1) Neve Gordon kaj Nicola Perugini, Human Shields. A History of People in the Line of Fire, University of California Press, Berkeley, 2020.

(2) Louise Doswald-Beck kaj Jean-Marie Henckaerts, Droit international humanitaire coutumier. Volume I : Règles, Bruylant, Bruselo, 2006.

(3) Patrick Kingsley, Natan Odenheimer kaj Bilal Shbair, « How Israel's army uses Palestinians as human shields in Gaza », The New York Times, la 14-a de oktobro 2024.

(4) Legu Pierre Rimbert kaj Anne-Cécile Robert, « Une vertu bombardière », Le Monde diplomatique, novembro 2024.

(5) « Crimes de guerre et crimes contre l'humanité commis le 7 octobre par des groupes menés par le Hamas », Human Rights Watch, la 17-a de julio 2024, www.hrw.org

(6) « Israël/Gaza, operation case lead », Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco (IKRK), https://casebook.icrc.org. Vidu ankaŭ « Israel/Gaza conflict : Questions and answers », la 25-a de julio 2014, www.amnesty.org

(7) Neve Gordon kaj Nicola Perugini, « Medical lawfare : The Nakba and Israel's attacks on Palestinian healthcare », Journal of Palestine Studies, vol. 53, n-ro 1, www.tandfonline.com

(8) Neve Gordon kaj Nicola Perugini, « Human Shields », op. cit.

(9) Legu Akram Belkaïd, « Israël accusé de génocide », Le Monde diplomatique, januaro 2025.

(10) Yval Abraham, « Lavender : The AI machine directing Israel's bombing spree in Gaza », 3-a de aprilo 2024, www.972mag.com

(11) Ali Watkins, « This is how the US decide how many people it can kill in Syria », 28-a de februaro 2016, www.buzzfeednews.com

(12) Rasha Khatib, Martin McKee kaj Salim Yusuf, « Counting the dead in Gaza : difficult but essential », The Lancet, vol. 404, n-ro 10449, Londono, julio 2024.

(13) Adil Ahmad Haque, « The Defense Department's indefensible position on killing human shields », Just Security, 22-a de junio 2015, www.justsecurity.org

(14) Charles J. Dunlap, « Human shields and the DOD law of war manual : Can't we improve the debate ? », Just Security, 25-a de junio 2015.

(15) Uri Blau kaj Yotam Feldman, « Consent and advice », Haaretz, Jerusalemo, la 29-a de januaro 2009.

(16) Judith Butler, Frames of War. When Is Life Grievable ?, Verso, Londono, 2010.

(17) Naseer Shamma, Le Luth de Bagdad, Sansblanc, Harmonia Mundi, 1999.

Franca.

de Mathias DELORI je 2025-04-09 10:14

Esperanta Retradio

Meleagro - greka mito

Tiun ĉi grekan miton prilaboris kaj produktis Jarka Malá el Ĉeĥio

La edzino de la kalidonia reĝo Oineo Altaia, naskis filon, kies destino estis stranga.

Iutage Altaia falis en maltrankvilan dormon. Ŝi sonĝis, ke en tiu ĉambro, en kiu ŝi dormas, eksonas paŝoj kaj voĉoj. Ŝi malfermis la okulojn kaj vidis kiel en sonĝo, ke tri figuroj kliniĝis sur la liteton de la malgranda Meleagro. Estis la moiroj, la sortodiinoj. Unu el ili surgenuiĝis antaŭ la forno kaj metis ŝtipon en la flamojn. La fajro ekflagris hele. „Via vivo estas ligita kun la vivo de la ligno en la fajro“, profetis la moiroj al la infano. „Vi vivos tiom longe, ĝis kiam la flamoj ne voros la ŝtipon, kiu tiel hele brulas kaj lumas.“
   
Post tiuj vortoj malaperis la moiroj. Terurigite saltis la patrino el la lito, tiris rapide la brulantan ŝtipon el la fajro kaj verŝis akvon sur ĝin. Poste ŝi metis la ekbruligitan sortolignon en keston kaj kaŝis ĝin.
   
La filo ricevis la nomon Meleagro, li plenkreskiĝis kun siaj fratinoj en la reĝopalaco, fariĝis forta kaj kiam li atingis la aĝon, dum kiu la junuloj komparas siajn fortojn, neniu superis lin, se temis pri forto kaj lerteco.
   
La patro de Meleagro posedis vaste etenditajn vitejojn, kampojn kaj ĝardenojn. Post la rikolto li dankadis al la dioj per ampleksaj oferoj. Al diino Demetro li oferis kampofruktojn, al la gaja dio Dionizo vinon, al diino Atena olivoleon. Al ĉiu dio li oferis parton de la rikolto, nur diinon Artemiso li forgesis.
   
Ankaŭ la ĉieluloj sentas koleron, kaj la kolero de la dioj estas pli potenca ol tiu de la homoj. Artemiso sendis al la lando de reĝo Oineo punon. En la kalidoniajn arbarojn ŝi enlasis gigantan apron. La apro estis pli granda ol la plej potenca taŭro. Ĝiaj okuloj flamadis sange fajraj, ĝiaj hirtaj haregoj similis al lancoj kaj la akraj dentegoj, kiuj elstaris de ĝia ŝaŭmanta buŝego, havis la longecon de elefantaj dentegoj.
   
Kien ĝi ĵetiĝis, tie ĝia bruletiga spiro bruligis la verdan foliaron de la herboj kaj arboj. La maturiĝantan grenon ĝi stamfis surteren, deŝiris la vinberujojn kaj frakasis ilin per siaj teruraj hufoj, dezertigis la ĝardenojn, elradikigis la arbojn kaj disrompis la branĉojn pezajn de fruktoj. Ĝi atakis la gregojn kaj disŝiris hundojn kaj paŝtistojn. La dispelita bruto vagadis sen paŝtistoj sur la montaj deklivoj.
   
La homoj fuĝis de la kamparoj, la timo pelis ilin malantaŭ la urbo-murojn de Kalidonio. Tiu, kiu forlasis la urbon, ne povis esti certa, ke li revenos sana. Malĝojo falis sur la tutan landon, ĉiujn minacis malsato kaj morto.
   
Kiam Meleagro vidis, kia katastrofo trafis liajn samlandanojn, li ordonis pretigi armilojn kaj invitis la heroojn el tuta Grekio por ĉasi la apron. Venis multaj, inter ili ankaŭ Jazono, la fama heroo de la veturo por la ora felo; ankaŭ Tezeo, kiu venkis Minotaŭron, kaj Admeto, la edzo de la fidela Alkesto. Venis la plej kuraĝaj viroj de Grekio kaj kun ili la frato de la patrino de Meleagro. Al la grekaj herooj aliĝis ankaŭ la kuraĝa ĉasistino Atalanta.
   
La patro de Atalanta deziris filon. Kiam naskiĝis filino al li, li ordonis demeti ŝin en la montaron, kiel predon por sovaĝaj bestoj. Sed ursino adoptis la infanon kaj portis ŝin hejmen en sian kavernon. Tial Atalanta plenkreskiĝis en la sovaĝa naturo inter la bestoj kaj fariĝis ĉasistino sen timemo. Ofte ŝi pruvis jam sian kuraĝon kaj sian forton. Nun ŝi denove miksiĝis inter kuraĝajn ĉasistojn, kun sagujo el eburo ĉe kokso kaj kun arko enmane.
   
Meleagro vidis ŝin en la aro de la ĉasistoj kaj ŝajnis al li, kvazaŭ li vidus la ĉasdiion Artemiso. Li ne povis deturni siajn okulojn de ŝia bela vizaĝo.
   
Sed la ĉasistoj urĝis lin survojiĝi. La popolo de Kalidonio ko-lektiĝis ĉe la urba pordego. Ĝi adiaŭis de la herooj kun espero kaj timo en la koroj. Kaj Morto jam elserĉis siajn viktimojn inter la ĉasistoj.
   
La herooj, inter ili Meleagro kaj Atalanta, marŝis al la densaj arbaroj ĉe la deklivoj de la montoj. Ilia vojo kondukis preter disstamfitaj kampoj kaj detruitaj vitejoj. Alveninte la arbaran randon, ili deŝnurigis la hundojn. La hundoj, ĉiu kun la nazo sur la tero, penetris en la vepron, kuris sur la monta deklivo supren kaj de tie en la valon malsupren, ĝis ili alvenis en ravinon ellavitan de printempa pluvo. Tiu ravino dum la tuta jaro ne elsekiĝis. Salika arbustaĵo, fragmito kaj altaj herboj kovris la marĉan grundon. La hundoj malaperis en ĝi kun bojado. Subite disiĝis la arbustaĵo kaj el la marĉo paŝis snufegante giganta apro. Kolere ĝi ĵetiĝis sur la ĉasistojn.
   
La unua ĉasisto ĵetis sian lancon kaj mistrafis la celon. Jazono ĵetegis la lancon kun tiom da forto, ke la armilo flugis super la besto kaj profunde boriĝis en ŝlimon. La tria ĉasisto trafis la apron, sed ne vundis ĝin. Artemiso kaptis la lancon dum ties flugo kaj derompis ties feran pinton.
   
La atako ekscitis la apron ĝis kolerego. El ĝiaj okuloj kvazaŭ ŝprucis fajro kaj el ĝia buŝego fulmis flamoj. Ĝi avancis kiel pafita ŝtono de katapulto, ĝi puŝis teren du ne memgardajn ĉasistojn kaj tuj disŝiris ilin. Alian ĝi surpikis per siaj dentegoj. Kaj alia ne eskapus Morton, se li ne savus sin per grimpado sur arbon. La kolera apro poste ĵetiĝis en la densejon.
   
En tiu ĉi momento Atalanta streĉis la arkon kaj postsendis sagon al la apro. La sago vundis la beston postorele kaj aperis iom da sango.
   
Meleagro ĝojis pri la trafo fare de Atalanta pli ol ŝi mem. Sed la ĉasistoj sentis sin hontigitaj de la ino. Por kaŝi sian honton, ke ili ne sukcesis tiel, ili levis kriadon kaj ĵetis vetkonkure siajn lancojn. Diino Artemiso gardis sian beston ankaŭ ĉifoje. La lancoj en la aero reciproke kunpuŝiĝis kaj falis teren sen eĉ tuŝi la gigantan apron.
   
„Kaj eĉ se Artemiso vin protektas,“ vokis iu el la ĉasistoj, „vi mortos tamen per mia mano.“
   
Li svingis la hakilon kaj supozis povi venki la sorton per la akra armilo. Sed la apro estis pli rapida, ĵetegis lin per dentegoj teren kaj la sango de la ĉasisto ruĝigis la herbojn. Ĉiu lanco finis sian flugon sur ŝelo de arbo, kelkaj ŝanĝis la direkton kaj traboris hundojn.
   
Nur unu lanco firmpikiĝis en la dorson de la apro. Estis la lanco de Meleagro. La monstro kovriĝis per sango kaj falis teren, trafita de dua lanco de Meleagro tiel, ke la deklivoj ektremis kaj eksusuris la arbaro.
   
La ĉasistoj ĉirkaŭis la venkintan Meleagron kaj premis liajn manojn. Meleagro ŝajne tute forgesis ilin, li vidis nur Atalantan. „Prenu la haŭton de la apro kiel donacon,“ li diris al la kuraĝa ino, „kaj ankaŭ lian kapon kaj la dentegojn.“
   
La ĉasistoj ankoraŭ neniam vidis tian grandegan aprohaŭton kaj tiom longajn dentegojn kaj enviis Atalantan pri la donaco. „Lasu tion, kio ne apartenas al vi,“ ili vokis al Atalanta, „kaj ne miksu ĉasistan famon kun belo de ino!“
   
Pri la morta apro kaj la predo komenciĝis akra kverelo. Diino Artemiso, kolerigita pri tio, ke Meleagro mortigis ŝian apron, incitis la kverelon, la kriadon kaj la fikonduton. Meleagro silentiĝis pro kolero kaj levis la lancon. Se vortoj ne sufiĉas, oni uzu perforton. Li levis la lancon kaj traboris sian plej afekciitan kontraŭulon. La ĉasisto renversiĝis morta. Li estis la frato de Altaia, de la patrino de Meleagro.
   
La sciigo pri la venko de Meleagro kontraŭ la kalidonia apro avancis la ĉasistojn hejmirantajn. Ankaŭ Altaia iris al la templo por festi la venkon de sia filo per ofero al la dioj. Sed ŝi ne atingis la templon. Survoje ŝi ekvidis virojn, kiuj portis sur portilo ŝian mortan fraton. Kiam ŝi ekkonis la fraton, ŝi laŭte komencis plorsingulti kaj kiam ŝi eksciis, kiu kulpis lian morton, okupis avido pri venĝo ŝian koron.
   
Ŝi iris hejmen kaj serĉis, kvazaŭ obtuzigite, la kaŝitan keston kun la sortoligno.

Ĉion kovris multjara polvotavolo, sed la sorto destinita de la moiroj vivis, plenvalidis kaj neeviteblis. Altaia ordonis, ke oni bruligu fajron per peĉaj lignoj, ŝi prenas la ŝtipon, kiu signifas vivon, deturnas la vizaĝon de la fajro kaj ĵetas kun kontraŭdiraj doloro kaj venĝavido la lignaĵon en la flamojn.
   
Estis, kvazaŭ ĝemus la ŝtipo en la fajro per homa voĉo kaj kvazaŭ la flamoj retroevitus, antaŭ ol ili enfermis ĝin kvazaŭ per ardaj fingroj. En tiu momento atakis la hejmirantan Meleagron brulefekta doloro, kiu des pli kreskis kaj kreskis, ju pli voris la fajro la lignaĵon. Meleagro heroe eltenis la doloron, li bedaŭris nur, ke morto ne trafis lin dum ĉaso aŭ batalo. La kaŝita arda doloro torturis lin. Kun la fajro kreskis ankaŭ la turmento, kaj kiam la fajro fariĝis pli malforta, ankaŭ malpliiĝis la fortoj de Meleagro. Fine de la ŝtipo restis nur peceto, kiun la ardo iom post iom estingis, ĝis ĝi nigriĝis kaj griziĝis. Tiumomente elspiris Meleagro lastan fojon.
   
La patrino de Meleagro prenis per la mano, kiu transdonis la filon al morto, glavon kaj mortigis sin mem.
   
La palaco de la kalidonia reĝo Oineo reeĥis de veplenaj lamentoj. Larmante ĉirkaŭbrakis la fratinoj de Meleagro la fridan korpon de la frato kaj provis varmigi lin per sia spirado. Sed ili ne povis revivigi lin.
   
La funebra malĝojego de la fratinoj de Meleagro kortuŝis ankaŭ la diinon Artemiso. Ŝia kolero finiĝis kaj ŝi havis kompaton kun la malfeliĉaj fratinoj. Ŝi kovris ilin per plumoj, kiuj prenis de ili la surteran pezon. Iliaj brakoj ŝanĝiĝis en flugilojn, kiuj levis ilin en la aeron. El la kalidonia palaco forflugis du numidoj.
   
Ankaŭ la tria fratino de Meleagro, Dejanero, ne evitis kruelan sorton. Ŝi kulpis la morton de sia edzo Heraklo kaj mem finis sian vivon. Tiel malbonŝance finiĝis la idoj de la kalidonia reĝa gento.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-09 06:00

2025-04-08

La Balta Ondo

110a UK en Brno: Internacia Kongresa Universitato

iku

Ĉi-jare la oferto responde al la invito de UEA por la Internacia Kongresa Universitato (IKU) estis la plej abunda depost la pandemio. La IKU-ĵurio (Fiedler, Goodall, Maitzen, Vergara, Wen kaj Wandel) multe laboris por pretigi kaj ĝustatempe prezenti tiun ĉi raporton. Aparte kontentiga estas la granda nombro de altnivelaj proponoj pluaj el personoj kiuj estas novaj por IKU. Cetere menciindas la signifa parto de virinoj kaj du afrikanoj.

El la ricevitaj proponoj la komisiono rekomendis kaj la estraro de UEA aprobis entute 17 prelegojn: 3 kursoj de Akademio Internacia de la Sciencoj (AIS), 6 IKU-prelegoj kaj 8 prelegoj por la Scienca Kafejo (SK):

AIS: Bebenina, Koutny – Kolka, Wandel
IKU: Barandovska, Jacobsen, Lindsted, Luheka, Niyukuri, Planchon
SK: Alebić-Juretić, Bormann, Fernández, Fontaine, Gruner, Guerra, Jackson.

La detaloj aperas en la tabelo (vidu supre), kaj la resumoj en la IKU-paĝo: https://uea.org/kongresoj/universitato. La temoj varias de lingvistiko kaj spacteknologio ĝis historio kaj arkitekturo. Apud konataj kaj ŝatataj prelegantoj kiel Koutny, Jacobsen kaj Bormann aperos multaj novaj (almenaŭ por IKU) tamen kompetentaj talentoj. La IKU-rektoro estas prof. Barandovská-Frank, deveninto de Brno, kiu ankaŭ prelegos pri temo ligita al la kongresurbo. Por ĝui la abundan sciencan programon, aliĝu al la 110a Universala Kongreso de Esperanto, kun rabato ĝis la 30.06.2025: https://uk.esperanto.net/2025/.

Kiel ĉiujare, estos eldonita la IKU-libro kiu enhavos la tekstojn de ĉiuj prelegoj, inkluzive tiuj de la Scienca Kafejo kaj la Scienca Universitata Sesio okazonta dum BET.

SUS-oj dum BET kaj la Itala Kongreso kaj Premio Pirlot por la plej bona scienca ibro

Krom IKU okazos ĉi-somere tri aldonaj projektoj de AIS: du de la Scienca Universitata Sesio (SUS) kadre de la Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59) en julio kaj de la Itala Kongreso en septembro. Prelegoj kaj kursoj akceptotaj por tiuj eventoj ricevos honorarion de AIS, samkiel senpagan aliĝon al la respektivaj kadraj eventoj. Proponojn bv. sendi al amri@huji.ac.il.

Dum la Burna UK estos disdonita la Premio Pirlot por la plej bona scienca libro aperinta en la lastaj jaroj. Proponojn bv. sendi al amri@huji.ac.il ĝis junio. La premio estos 200/100/50 eŭroj por la unua/dua/tria loko respektive. La ĉi-jara konkurso por la plej bona scienca libro estas dediĉita al la memoro de Renato Corsetti, kiu servis kiel sekretario de la konkurso ekde 2017.

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2025, №1225.

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post 110a UK en Brno: Internacia Kongresa Universitato appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-08 17:51

Esperanta Retradio

Arto kiel kuracilo

Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
La moderna mondo estas plena de angoroj kaj maltrankvilo. Militoj, malriĉeco, malrespekto al homaj rajtoj, soleco kaj aliaj sociaj malsanoj kaŭzas, ke multaj homoj mense malsaniĝas. Depresio fariĝis preskaŭ pandemio, kontraŭ kiu teknologio kaj aliaj sciencaj progresoj ne sukcesas efiki. Kaj medicinistoj konkludas, ke nur medikamentoj ne solvas la tutan problemegon. Oni devas atenti pri la maniero, kiel la homoj zorgas pri sia propra ĉiutaga vivo.

Svisaj kuracistoj lastatempe prezentas sian belan kontribuon al la mensa sano de siaj pacientoj. Por plibonigi la mensan staton kaj la evoluon de kronikaj malsanoj, ili rekomendas promenojn en publikaj ĝardenoj kaj en artgalerioj kaj muzeoj. En februaro 2025, la urbo Neuchâtel, en la okcidento de Svisujo, lanĉis projekton kun medicinistoj, por helpi loĝantojn kaj stimuli al korpaj aktivecoj. Jen la klarigaj vortoj de la tiea Doktoro Patrícia Lehmann, kiu partoprenas en la programo:

“Por homoj, foje alfrontantaj malfacilan situacion rilate sian mensan sanon, tio estigas, por momento, forgeson de iliaj zorgoj, de iliaj doloroj, de iliaj malsanoj, kaj travivadon de ĝoja momento de eltrovoj. Mi estas konvinkita, ke kiam oni zorgas pri la emocioj de homoj, oni iel helpas, ke ili trovu vojon al resaniĝo.”

Laŭ tiu projekto, oni disponigis centojn da biletoj por senpagaj vizitoj al kvar lokoj: tri muzeoj kaj la botanika ĝardeno en tiu urbo. Unu el tiuj favoritaj personoj estas virino 26-jara, kiu vizitis la Muzeon de Arto kaj Historio. Tie troviĝas pentraĵoj de Claude Monet kaj Edgar Degas. Jen kion ŝi diris:

“Mi pensas, ke tio alportas iom da lumo en la mallumon.”

La fermado de muzeoj, okaze de la pandemio de kovim-19, klare influis la bonfarton de homoj — asertas fakuloj. Tio konvinkis aŭtoritatulojn, ke kulturo estas esence grava por la homaro.

La iniciato de svisoj rezultis de studo publikigita de Monda San-Organizo, en la jaro 2019, kiu esploris pri la rolo de artoj en la starigo de sano kaj alfrontado de malsanoj. En Svisujo, oni planas pliampleksigi la projekton al aliaj lokoj kaj al aliaj tipoj de arto, kiel teatro, ekzemple.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-08 06:00

2025-04-07

La Balta Ondo

Konkurso “Plej bona reganto de Esperanto”

kerLa unulingvaj Esperanto-ekzamenoj de Universala Esperanto-Asocio (UEA) laŭ la Komuna Eŭropa Referenckadro (KER) – pli konataj kiel la KER-ekzamenoj – estas la plej grava internacia Esperanto-ekzameno. Ĝi estas servo de UEA ofertata de ĝia KER-Ekzamena Centro (KER-EC) kunlabore kun la retejo Edukado.net kaj la Akademio de Esperanto. Ili ekzistas en la niveloj B1, B2, C1 kaj C2 kaj en la kategorioj nur skriba, nur parola aŭ kompleta (skriba + parola). Ĉiujn detalojn pri venontaj ekzamensesioj trovu ĉe uea.org/gk/1214.

Okaze de la sesio dum la 110a Universala Kongreso de Esperanto (UK) en Brno, la 1an de aŭgusto, specife por la nivelo C2 (ĉu surloke, ĉu samtempe rete) UEA starigas la Konkurson “Plej bona reganto de Esperanto”. Landaj asocioj kaj individuoj estas alvokataj
partopreni!

Celo de la konkurso: la konkurso celas stimuli aliĝon de reprezentantoj de kiel eble plej diversaj landoj kaj premii la tri ekzameniĝintojn el malsamaj landoj, kiuj unuope ricevis la plej multajn poentojn.

Kondiĉoj:

  1. Konkursanto devas aliĝi al la kompleta C2-ekzameno ĝis maksimume la 1-a de junio 2025 pere de la aliĝformularo ĉe edukado.net/ekzamenoj/ker/sesioj;
  2. Konkursanto devas esti paginta la kotizon laŭ fakturo sendata de UEA (kotizoj konsulteblas ĉe edukado.net/ekzamenoj/ker/kotizoj);
  3. Por esti konkursanto la kandidato devas anonci sin al ker-ekzamenoj@edukado.net (ne sufiĉas aliĝi al la ekzameno por partopreni en la konkurso. Tiuj, kiuj jam aliĝis al la C2-ekzameno por Brno, povas sin anonci);
  4. Konkursanto povas partopreni surloke aŭ rete (por retaj ekzameniĝontoj okazos teknika kontrolo kaj la aliĝo validas nur post aprobo);
  5. La rezultoj estos kalkulataj surbaze de la akiritaj sumaj poentoj de la skriba kaj parola ekzamenpartoj de la kandidatoj en la C2-nivela ekzameno;
  6. Ne estas limo por la nombro de konkursantoj, sed ĉiu reprezentata lando rajtos nur je unu “plej bona reganto de Esperanto” por la kuranta jaro – do la 3 unuaj premioj estos por la 3 kandidatoj kun plej multaj poentoj el 3 malsamaj landoj – ĉar la celo de la konkurso estas stimuli la diversecon de internacia reprezentiĝo por la C2-nivelo;
  7. La lando, kiun la konkursanto reprezentas, estas difinita pere de la aliĝilo al la konkursa ekzamensesio;
  8. La konkurso validas por la kuranta jaro, tiel ke kandidatoj ekzameniĝintaj en antaŭaj jaroj povas denove partopreni, sendepende ĉu ili nuntempe reprezentas la saman aŭ alian landon rilate la antaŭajn jarojn.

Rezulto: la rezulto estos anoncita la 15-an de septembro 2025.
Premioj: unua premio estos senpaga aliĝo al la Universala Kongreso (UK) 2026 aŭ aĉetkupono por la Libroservo de UEA je la valoro de 100 EUR. Dua premio estos 50%-a rabato en la aliĝo al la UK 2026 aŭ aĉetkupono por la Libroservo de UEA je la valoro de 75 EUR. Tria premio estos aĉetkupono por la Libroservo de UEA je la valoro de 50 EUR. Aldone ĉiuj premitoj gajnos: a) bazan membrecon en UEA por la kuranta jaro (se ili ne jam estas individuaj membroj de UEA); b) elektronikan abonon al la revuo Kontakto por la kuranta jaro (se ili ankoraŭ ne abonas aŭ ne aĝas sub 36 jarojn); kaj c) la eblon esti intervjuita por la revuo Esperanto. Kaj ĉiuj ekzameniĝintoj, kiuj sukcesis en ajna nivelo, sendepende de la konkurso, ricevos senpagan abonon por la magazino Monato.

Alvoko al landaj asocioj kaj individuoj:
Ĉiuj landaj asocioj de UEA estas alvokataj garantii la aliĝon de almenaŭ unu kandidato por la konkurso. Se landa asocio deziras ricevi informon pri la nombro de kandidatoj el sia lando, oni skribu al ker-ekzamenoj@edukado.net.
Individuoj estas kuraĝigataj kontakti siajn landajn asociojn por informi pri konkursanteco. Individuoj el landoj sen landa asocio estas aparte kuraĝigataj partopreni por reprezenti sian landon. Individuoj aŭ landaj asocioj, kiuj volas partopreni, sed frontas iun financan baron, bv kontakti al ker-ekzamenoj@edukado.net por prezenti sian situacion – kiun UEA analizos kun la celo trovi solvon por garantii la partoprenojn.

Donaci por la konkurso:
Donacoj por subteni eventuale nepagipovajn kandidatojn aŭ la ĝeneralan laboron de la KER-ekzamenoj bonvenas al la Konto Eduko de UEA: uea.org/alighoj/donacoj/eduko. Por referenco: kotizo de kompleta ekzameno por la C2-nivelo kostas inter 70 EUR kaj 130 EUR. UEA antaŭdankas ĉiujn kaj ĉiomajn donacojn al la Konto Eduko – donacintoj aperos en la oficiala informilo de la revuo Esperanto.

Informoj pri la C2-nivela ekzameno kaj senpagaj provtestoj:
Pri la konsisto kaj postuloj de la C2-nivela ekzameno eblas legi informojn ĉi tie: edukado.net/ekzamenoj/ker/specimenoj/c2. Ĉiuj interesatoj povas senpage trapasi provteston pri ambaŭ partoj de la ekzameno, mendebla ĉe edukado.net/ekzamenoj/ker/provekzamenoj.

Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2025, №122.

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Konkurso “Plej bona reganto de Esperanto” appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-07 19:06

UEA facila

Saint-Etienne

Kiam komenciĝis la pandemio en 2020, nia loka esperantista klubo de Saint-Etienne, Francio, ne plu povis kunveni regule en sia kutima kunvenejo kiel antaŭe. Ni decidis ŝanĝi niajn kutimojn kaj organizi retan renkontiĝon ĉiu-ĵaŭde vespere. Tiu decido montriĝis vere oportuna, ĉar: 1. Ĝi donis al ni manieron daŭrigi la vivon de nia grupo. Sen tio certe estus mortinta nia asocio. 2. Ĝi ebligis partoprenon al membroj, kiuj loĝas dise, en kamparo aŭ en fora urbo. Tiel povis partopreni homoj el Saint-Etienne, Le Puy kaj ĉirkaŭaĵoj. 3. Ĝi instigis nin pripensi la enhavon de niaj kunvenoj, precipe rilate al instruado kaj lernado. Necesis trovi tempon dum niaj renkontiĝoj por pluraj malsimilaj aktivaĵoj: legi / traduki / verki… kaj aŭskulti ion en Esperanto. Ne ĉion ĉi ni povis fari ĉiu-semajne en niaj unu-horaj kunvenoj, evidente! Ni rimarkis, precipe pro tiu nova maniero renkontiĝi per interreto, ke ni bezonas trejni niajn orelojn, t.e. la aŭd-komprenon. Kaj tial ni multe uzis tekstojn de uea.facila! Ni trovis la retejon ege oportuna kaj uzebla, kvankam en la komenco ni renkontis teknikajn malfacilaĵojn. Ni devis lerni, kiel montri paĝojn de uea.facila sur la ekrano. uea.facila multe helpis nin pri aŭskulta kompreno, sed ankaŭ pri eniro en la mondon kaj kulturon de Esperanto. Pierre Grollemund

2025-04-07 19:05

Esperanta Retradio

Aŭskultu kaj ripetu - porcio 46

Antaŭ kvardek-kvin semajnoj aperis la unua porcio de la ekzercaro "Aŭskultu kaj ripetu". Jen la kvardek-sesa porcio, ĝuu ĝin!
---
Mi estas malsata kaj ege soifa.
Mi devas nun trinki sufiĉe da akvo.
La mineralakvo en granda botelo
ne kostas tro multe kaj estas bongusta.

Sed por mi sufiĉas malgranda botelo.
En superbazaro ĝi kostas malmulte,
sed en la kiosko tuj apud haltejo
ĝi estas havebla je prezo pli alta.

Ĉar mankas la tempo por superbazaro,
mi prenas botelon en tiu kiosko.
Rapide mi trinkas la tutan botelon.
Mi estas kontenta ke tio funkciis.

La nova flegejo por mensmalsanuloj
disponas pri multaj modernaj rimedoj.
Flegistoj dediĉas al ili atenton
por individue kuraci la homojn.

Mi multe cerbumis pri tiu problemo,
sed trovis la solvon nur antaŭ tri tagoj.
Nun eblas facile forsendi mesaĝon
de poŝtelefono sen granda ekrano.

Ĉu vi jam rimarkis ke tio funkcias?
Vi povas apliki la novan metodon.
Vi povas regajni la tempon perditan.

Ŝi volis renkonti tre bonan amikon.
Li ankaŭ konsentis, sed fine ne venis.
Ŝi provas denove inviti lin hejmen.
Ŝi ĉion preparos por lia vizito.

Li nostalgiumis pri tempoj pasintaj,
revokis la neforgeseblajn momentojn.
Li estis kontenta pri tiuj memoroj.
Li esperantumas malofte vespere.
La lingvo por li estas bela hobio.

Ŝi ŝatas paroli kun alilandanoj
kaj tial regule vizitas kongresojn.
Ŝi serĉas kontaktojn kun samideanoj
kaj ĝuas etoson ĉe tiuj renkontoj.

Ŝi scias paroli pri multaj aferoj.
Ŝi estas aminda kaj ĉarma virino.
La aĝo ne ĝenas, ŝi estas jam kvindek.
Ŝi havas ankoraŭ tre belan figuron.
Ŝi estas aktiva en nia movado.
Ŝi amas la lingvon kaj ĝian kulturon.

Li manĝas hodiaŭ duonan porcion,
ĉar li jam antaŭe sufiĉe satiĝis.
Sed li ne rezignas pri dolĉa deserto:
Li ŝatas pudingon kun suko de framboj.

Mi devas denove varmigi la supon
por poste ĝin servi al mia nepino.
Ŝi ŝatas la supon, ĝi estas legoma.
Ŝi tamen preferas kremecan version.

Ni havas teleron kun multaj moneroj.
La kara edzino kolektas monerojn.
Ŝi ĵetas monerojn en bankaŭtomaton.
Ŝi tiam ricevas kvitancon por ĉio.
La konto nun montras la saldon pli altan.

La poŝtelefono jam estas malnova.
Ĝi ne plu sufiĉas por miaj bezonoj.

Ĉi tiu projekto ne estas senŝanca.
Necesas modifi nur kelkajn detalojn.

Per tiuj ekzercoj mi volas atingi
ke vi kaj aliaj pli emu paroli.
Vi havas la voĉon, vi estas kapabla.
Do provu paroli pri viaj esperoj!
Vi havas la rajton aŭdigi la voĉon.
---
Vi povas ankaŭ sendi vian komenton al
retradio(ĉe)aldone(punkto)de



Jen ĉi-sube la ligiloj al la ĝis nun aperintaj porcioj de la ekzercaro:

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-07 06:00

Le Monde diplomatique en Esperanto

Fari militon por fari Eŭropon

Ekonomia Plano “ReArmi Eŭropon”, blanka libro pri defendo, komuna aĉetado de milita materialo, premo de la Komisiono sur la registaroj : la eŭropa projekto ĝis nun koncentrita al paco aliformiĝas denove en ununuran merkaton de milito. Sed, kun siaj diferencaj interesoj strategiaj kaj sia elreviga fideleco al Vaŝingtono, ĉu la membroŝtatoj akiras pli grandan profiton ?

Mardon la 11an de marto 2025, duflankaj intertraktadoj inter Rusujo, Usono kaj Ukrainujo reekis en Saŭd-Arabujo, kvin mil kilometrojn for de Bruselo. Unuafoje de post la printempo 2022 malfermiĝis perspektivo de pafĉesigo kaj, eble, tiu de paco. Ekskludite el la diskutadoj, konfuzite de la konduto de sia malkvietega usona paĉjo, obsedite de sia granda rearmiĝo, la eŭropaj gvidantoj ĉeestis, spektante, la diskutadojn, en kiuj ili rifuzis partopreni. Malgraŭe, tiun tagon, la prezidanto de la Eŭropa Komisiono, Ursula von der Leyen fanfaronis en plena kunsido de la Eŭropa parlamento eldirante : “Estas la momento de Eûropo !

De la malakcepto de la traktato de la Eŭropa Konstitucio fare de Francujo kaj Nederlando en la printempo 2005, la bruselaj institucioj daŭre perfektigis scenaron ĉiam saman. Unue, internacia krizo, kiu elmontris la difektiĝon de la Unio, havigis al ties gvidantoj okazon proklami, ke, tute male, la unuiĝinta Eŭropo en ĉi elprovo ekagadas kaj triumfas. Poste, serio de riskaj decidoj, ofte faritaj urĝece sub la premo de amasinformiloj, estigis resonantan fiaskon pagatan per la freŝa disfadenigo de sistemoj de socia protektado. Fine, la popola furiozo kaj la kreskego de la ekstrema dekstro okazigitaj, instigis la timigitajn liberalajn elitojn formeti novajn kampojn de la nacia demokratia diskutado por transdoni ilin al la brusela burokratio. Post la financa krizo de 2008, tiu de la publika ŝuldo en 2012, la Briteliro en 2016, la monda epidemio de Kovim-19 en 2020, la milito en Ukrainujo sekvis paŝon-post-paŝo ĉi tiun strategion de ŝoko.

La rusa invado de la 24-a de februaro 2022 prezentis al la Komisiono la revitan pretekston por revivigi integriĝon paralizitan post la Briteliro. Kaj por arogi al si prerogativojn de ekstera politiko kaj sekureco, afero, kiun la eŭropa juro subordigas eksplicite al la decidoj de la Eŭropa Konsilio, nome, al regnestroj kaj altranguloj. Dekomence, la prezidanto de la Komisiono identigis militon kiel gravan akcelilon de Eŭropo. Ŝi anoncis la finan integriĝon de Ukrainujo en la Eŭropan Union kaj reformulis la amplekson de la konflikto. Ne temis plu pri simpla rusa agreso, sed pri milito de civilizacioj, kies nura elirejo estas la neniigo de la “nepacigebla malbono”, kiun enkorpigas S-ro Vladimir Putin : milito “kontraŭ niaj valoroj kaj kontraŭ nia estonteco. Milito de aŭtokratio kontraŭ demokratio", de kiu la ukrainoj estas la probatalantoj". “Putin malsukcesos kaj Eŭropo venkos”, ĵuris S-ino von der Leyen la 14an de septembro 2022.

Ebriigitaj de la vaporoj de sankta unio, kiujn distilis la liberala gazetaro (1) , la Komisiono kaj la gvidantoj de la membroŝtatoj faris kaj ĝojege aprobis decidojn, kiuj devus montri al la mondo la forton de Eŭropo. Tiuj tamen montriĝos faktoroj de malforto kaj humiligo.

La unua rilatis la sankciojn “bumerango” kontraŭ Rusujo. Inter la fino de februaro kaj la fino de junio 2022, Bruselo emfaze pafis ses unuajn salvojn de ekonomiaj reprezalioj kontraŭ Moskvo (la sesa estis anoncita la pasintan februaron...). Ĝenerale inspirataj de Usono, tiuj aranĝoj devis “iom post iom subfosi la rusan industrian bazon” (S-ino von der Leyen, la 25-an de februaro 2022), “estigi la disfalon de la rusa ekonomio” (S-ro Bruno Le Maire, la 1-an de marto 2022). “La rusa industrio estas ĉifona”, ĝojis la Komisiono ĉe X en septembro 2022, tiam, kiam la urĝa deturniĝo de la malmultekosta rusa gaso favore al la usonaj likvigitaj hidrokarbidoj eksplodigis la inflacion en Eŭropo kaj enabismigis Germanujon en recesion. Ĉi tiuj sankcioj al ili memaplikataj restos kiel unika kazo de ekonomia memmutilado ordonita de febraj gvidantoj. Ili pligrandigis la vundeblecon de la membroŝtatoj en la komerca milito, kiun ekigis S-ro Donald Trump. Sed, pro tio, ke ĉiu fiasko de eŭropa politiko estas define atribuebla al manko de Eŭropo, Bruselo triumfe anoncis reaktiviĝon pere de rearmiĝo en la momento mem, kiam malfermiĝis pac-intertraktadoj.

Sen debato nek balotado, “paco” kaj “intertraktadoj” fariĝas tabuaj vortoj en Eŭropo

La dua decido konsistis en tio, ke oni ne konsideru alian elirejon de la konflikto ol tiu nerealeca, celata de la ukraina prezidanto. Tuj kiam la komenca rusa ofensivo estis haltigita, la prezidanto de la Komisiono ŝajnigis sin gazetara ataŝeo de S-ro Volodymyr Zelensky. “Putin devas perdi ĉi tiun militon kaj respondeci pri siaj agoj”, ŝi proklamis la 15-an de septembro 2022, vestita en bluo kaj flavo. “Paco” iĝis tabua vorto en Eŭropo, same kiel tiu de “intertraktado”. Sed, de kiu demokratia diskutado aŭ de kiu publika debato ŝi eltiris la certecon pri interes-akordiĝo de la membroŝtatoj de la Unio kaj Ukrainujo ? Kondiĉante la ĉesigon de la batalado per la rusa kapitulaco postulata de Kievo, la Eŭropanoj rezignis anticipe la rolon de arbitracianto aŭ peranto, male de Turkujo, kiu subtenis Kievon sen troŝarĝi la estontecon. Tamen, eĉ la regnoj engaĝiĝintaj ĝis la limo de la kun-militemo restis sub la operaca kontrolo de Vaŝingtono. La turniĝo de Blanka Domo post la reelekto de S-ro Trump lasas ilin venkitaj, disigitaj, senpotencaj.

La tria decido de la Komisiono farita favore al la rus-ukraina milito havis sendube eĉ pli grandan amplekson. Laŭmezure, kiel la fantomo de milita rusa minaco aperis en la orientaj limoj de Eŭropo, Bruselo klopodas konformigi kiel eble plej simile sian geopolitikan rigardon al la strategiaj prioritatoj de la plej kontraŭ-rusaj kaj pli NATO-emaj membroŝtatoj – damaĝe al la grandaj tradiciaj agantoj kiaj Francujo aŭ Germanujo, kiuj, ambaŭ, malakceptis la eniron de Ukrainujo en NATO-n. “De la komenco de la milito, klarigas la sociologo kaj specialisto en internaciaj rilatoj Wolfgang Streeck, S-ino von der Leyen klopodis antaŭ ĉio aranĝi la internacian premon sur hezitanta Germanujo, por ke ĝi konformiĝu al la politiko de la Unio tia, kia ŝi definis ĝin kun Pollando kaj la baltaj regnoj, sub la aŭspicoj de Usono kaj de NATO (2).” Akceptite sine de la Unio kaj de la Atlantika Alianco inter 1999 kaj 2004, Estonujo, Latvujo, Litovujo, Pollando, Ĉeĥujo, Slovakujo, Hungarujo kalkulis je la ekonomiaj bonfaroj de la komuna merkato sed, rilate al defendo, ili fidis nur la usonanojn. “La baltaj ŝtatoj identiĝis forte, eĉ pasie kun la transatlantika unueco, kiun ili konsideras preskaŭ kiel konstitucian principon (3)” asertis la litova eksministro pri eksterlandaj aferoj, Gabrielius Landsbergis.

Fine de la malvarma milito, ĉi tiuj iamaj sovietaj respublikoj rekonstruis sian nacian identecon surbaze de antikomunismo, rus-antipatio kaj zelota novliberalismo. “Ni, la baltoj, ne timas la rusajn tankojn, sed la malforton de la okcidentaj eŭropanoj” pavis S-ro Artis Pabriks, la tiama latva ministro pri defendo. La milito en Ukrainujo reprezentis, laŭ ilia vidpunkto, dian surprizon firmigantan la NATO-an enradikiĝon de la nordo de Eŭropo kun la integriĝo de Finlando kaj Svedujo en NATO-n, kaj, krome, lokis ilin en la avangardon de la nova supernacia eŭropa ŝtat-intereso-batali kontraŭ la rusa “malbono”. Intervjuite anservice en la amaskomunikiloj -ĉefe en Francujo, Le Monde, Le Figaro, L'Express, LCI-, iliaj gvidantoj ĝuas sian momenton. “Verdire, ni jubilas”, resumis S-ro Jüri Luik, reprezentanto de Estonujo ĉe NATO. Tute prave : ekspremiero de Estonujo, iam konjektita ĉekape de la Atlantika Alianco, S-ino Kaja Kallas, fine akiris la postenon de alta reprezentanto de la Unio por la eksterlandaj aferoj kaj la sekurecpolitiko. Ŝia vidpunkto pri la internaciaj rilatoj ŝajnis eltirita el usona televidserio de la 1950-aj jaroj. “Kiam kelkaj asertas, ke paco devas esti la celo, tio pensigas min pri la sovieta okupado dum la malvarma milito. (…) Oni ne devas proponi elirejon al Vladimir Putin, ĉar tio estus por li klara mesaĝo, ke li povas rekomenci. La solvo povas esti nur milita. Ukrainujo devas venki ĉi tiun militon”, ŝi deklaris iomete antaŭ sia enposteniĝo (4). S-ro Andreï Kubilius, eksĉefministro de Litovujo kaj nova eŭropa komisaro pri defendo kaj spaco, dividis la saman rigardon : “Putin povas ne limiĝi je Ukrainujo. Li volas reiri tra la tempon. Ne dudek jarojn. Sed kvardek jarojn aŭ plu. Ĝis Sovetunio. Ĝis la rusa imperio mem. Tio povas signifi la aneksadon, la okupadon de partoj de Eŭropo. Kaj la dominado super la cetero.” Kontraŭ tiu minaco, S-ro Kubilius pledis por ke “Eŭropa Unio fariĝu arsenalo de la demokratioj (5) – subigita al la operaca kontrolo de NATO. Se, unuflanke, historio klarigas la malfidon de la baltoj kaj de la landoj de centra Eŭropo al Rusujo, ĉu aliflanke la ceteraj membroŝtatoj tiras la plej grandan profiton alkonformigante siajn eksterlandajn politikojn al la strategiaj elektoj de la eksaj Sovetaj Respublikoj ? La Ibera Duoninsulo timas la klimatan varmiĝon pli ol rusan invadon : la nuklea malinstigo protektas Francujon kontraŭ ĉia milita atako ; Germanujo, kiu prosperis dum la degelo de la malvarma milito, profitas la ekvilibron inter oriento kaj okcidento ; Grekujo malfidas pli Istanbulon ol Moskvon ; Italujo vidas danĝeron en Mediteraneo ; Danujo multe baraktas... kontraŭ S-ro Trump. “Alcentrigita Eŭropa Unio povus unuigi la diferencajn interesojn de siaj membroŝtatoj nur kadre de strikta transatlantika alianco”, analizis Streeck. Tiu malnova revo defendata de la eŭropaj liberalaj elitoj “estas farebla nur en transatlantika konfrontiĝo kun Rusujo, tenata viva kaj telegvidata de Usono”. S-ro Trump ŝajne flegas aliajn projektojn.

Pierre Rimbert


(1) Legu : Serge Halimi kaj Pierre Rimbert, “Les médias, avant-garde du parti de la guerre”, Le Monde diplomatique, marton 2023.

(2) Wolfgang Streeck, “Overextended : The European disunion at a crossroads”, American Affairs, vol. IX, nº 1, Bostono, printempe 2025.

(3) Gabrielius Landsbergis, “It's time for the Baltics to be brave like Poland”, la 14-an de marto 2025, www.landsbergis.com

(4) La tri antaŭaj citaĵoj estas eltiritaj el Le Figaro, Parizo, la 18-an de majo 2022.

(5) Aŭskultado ĉe la Eŭropa agentejo pri defendo, Bruselo, la 22-an de januaro 2025.

de Pierre RIMBERT je 2025-04-07 04:37

2025-04-06

La Balta Ondo

Pli ol 200 aliĝintoj al BET-59

BET-59Je la 1a de aprilo al BET-59, kiu okazos la 5-13an de julio 2025 en Kaŭno, aliĝis 212 personoj el 26 landoj. La plej multaj aliĝintoj estas el Litovio – 64. Sekvas Pollando kun 30 aliĝintoj. Vidu la tutan laŭlandan aliĝtabelon:

64 Litovio
30 Pollando
16 Koreio
14 Latvio
13 Germanio
10 Francio
8 Ruslando
7 Italio
6 Belgio, Finnlando, Estonio, Ukrainio
3 Hungario, Nederlando, Pakistano, Svedio
2 Britio, Hispanio, Israelo, Svislando
1 Aŭstralio, Burundo, Kanado, Kongo DR, Luksemburgio, Ugando

La aliĝado daŭras.
Aliĝu ĉe http://forms.gle/LHYptXyHqoTDnWDp9

Povilas Jegorovas

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/bet-185/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Pli ol 200 aliĝintoj al BET-59 appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-06 21:57

UEA facila

Esperanta Retradio

Anda el la Andoj

Tiun ĉi rakonton verkis kaj produktis Luiza Carol el Israelo

La pentraĵo estas farita de Luch OFER, la filino de la verkistino, en la jaro 1991.
Tiam la pentristino estis 18 jara.

Antaŭ tre tre longe, ĉe la piedoj de la Anda montaro, troviĝis eta vilaĝo, kie loĝis diligenta knabino. Ŝia nomo estis Anda, kaj ŝi estis paŝtistino. Ĉiutage, Anda vekiĝis frue kaj kondukis la lamojn de la vilaĝo al paŝtejo. Ŝi scipovis melki ilin kaj purigi ilin. Kiam unu el la lamoj vundiĝis aŭ malsaniĝis, Anda flegis ĝin kaj kuracis ĝin pere de folioj, semoj, fruktoj aŭ radikoj. Tiujn kuracrimedojn instruis al ŝi la potenca sorĉistino Kvinoo, la Patrino-de-Ĉiuj-Grenoj, kiu loĝis en malproksima kavo, tre alte en la montaro.

Foje, dum plenluna nokto, Granda Vesperto eniris la vilaĝon. Tiu estis malica sorĉisto, kiu aliformiĝis en vespertegon por ŝteli manĝaĵon. Senbrue, li prenis sakojn da legomoj kaj grenoj, metis ilin sur la dorson de du lamoj kaj malaperis kune kun la ŝarĝitaj bestoj. Ekde tiam, li komencis viziti la vilaĝon ĉiun plenlunan nokton, por ŝteli. Ĉiufoje, li endormigis la vilaĝanojn, tiel ke ili ne kapablis forpeli lin. Oni preparis dekojn da kaptiloj por kapti lin, sed li superruzis ĉiujn per siaj sorĉoj.

La vilaĝanoj fariĝis pli kaj pli malkontentaj. Anda estis la plej chagrenita el ĉiuj, ĉar ŝi amis la lamojn kaj timis pri ilia sorto. Fin-fine, Anda prenis la lamojn de la vilaĝo en la montaron. Tri tagojn ŝi marŝis kun la lamoj tra kaŝitaj sekretaj padoj, ĝis ŝi alvenis al la kavo de Kvinoo.

La saĝa kaj potenca Patrino-de-Ĉiuj-Grenoj manĝigis la lamojn kaj la knabinon aŭskultante atente ties ĉi plendojn. Dum la nokto, Anda kaj la lamoj dormis, sed la sorĉistino laboris diligente. La sekvan matenon, Kvinoo ŝarĝis la lamojn per sakoj da mirakla greno, kiun ŝi ĵus preparis. Anda revenis hejmen kune kun la ŝarĝitaj lamoj.

Tio okazis ĝuste dum la sezono de grenosemado, kaj la vilaĝanoj tuj eksemis la novan grenon. La Granda Vesperto daŭrigis siajn vizitojn kaj ŝtelojn sensuspekteme, ankoraŭ kelkajn monatojn. Dume, la mirakla greno donis tre rapidan rikolton kaj la vilaĝanoj komencis prepari kaĉon el ĝi. Tiu manĝaĵo igis ilin ĉiutage pli fortaj. Iun nokton, la Granda Vesperto venis por ŝteli kiel kutime, sed la vilaĝanoj fin-fine sukcesis kontraŭstari liajn sorĉojn kaj forpeli lin. Pro timo, li fariĝis pli kaj pli malgranda kaj kaŝis sin. Laŭ onidiroj, li perdis por ĉiam la kapablon sorĉi, forfuĝis el la vilaĝo kaj neniam revenis.

La miraklan grenon, la vilaĝanoj nomis “kvinoo”, laŭ la nomo de la Patrino-de-Ĉiuj-Grenoj. Ĉu vi konas ĝin? Ĉu vi ŝatas ĝin?
-----


RECEPTO PRI KAĈO “ANDA”.


Mi boligis en apartaj kaseroloj kvinoon kaj florbrasikon. Mi miksis egalajn kvantojn el ili kune kun freŝa olivoleo kaj pastigis ĉion. Mi aldonis selon, karvion kaj kariofilon laŭ mia gusto. Mi dekoraciis per kapsiko, petroselo kaj olivoj.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-06 06:00

2025-04-05

La Balta Ondo

Kastelo Greziljono invitas

kastelo

La Kulturdomo de Esperanto – Kastelo Greziljono organizas Esperanto-programon en somero kaj dum la aliaj francaj lernejaj ferioj. Ĝi daŭras unu aŭ plurajn semajnojn. La programo normale enhavas Esperanto-kursojn en du, tri aŭ kvar niveloj kaj aliajn aktivaĵojn: prelegoj, kulturo kaj arto (teatro, kantado, pentrado, dancado, poezio, filmo), manatelieroj (libro-bindado, masaĝo, manlaboroj por infanoj), sporto (tabloteniso, flugpilko), ludoj (societa tabloludo, ŝako, glob-ludo Boule de fort, turismaj vojaĝoj (urbo Baugé kaj ĝia regiono, reĝaj kasteloj ĉe rivero Luaro) ktp.

La franca esperantista kastelo Greziljono invitas al siaj kursoj en 2025:

2025-apr-18/27: PRINTEMPAS, intensivaj kursoj por ekzamenoj kun kvar famaj instruistoj: http://gresillon.org/p

2025-jun-30/jul-10: Maratona Esperanto-kurso kun tri instruistoj, ankaŭ por blinduloj, kun Internacia Esperanto-Konferenco: http://gresillon.org/m

2025-aŭg-24/29: Verda Naturisma Semajno kun E-kursoj: http://gresillon.org/n

2025-okt-24/nov-02: AŬTUNAS, kursoj kaj FEI-ekzameno kun Renée Triolle: https://gresillon.org/au

Agendo: http://gresillon.org/a

Ĉi tiu artikolo aperis en la marta (printempa) eldono de La Ondo de Esperanto (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №1 (323).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/francujo-22/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Kastelo Greziljono invitas appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-05 21:54

UEA facila

Esperantistino premiita en Burundo

Anny Joanice Nizigiyimana, 26-jara burunda esperantistino, ricevis premion de la prezidanto de Burundo, Evariste Ndayishimiye, dum la festado de la Internacia Virina Tago. Anny Joanice estas membro de Universala Esperanto-Asocio (UEA) ekde 2023. Kune kun Mana Brinson el Kongo, en 2024 ŝi reprezentis la asocion ĉe konferenco de Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Najrobo, Kenjo, pri la Civila Socio (ali-vorte pri tiu parto de la socio, kiu estas nek ŝtata, nek komerca). Poste ŝi fariĝis membro de UN-komisiono pri la sama temo, kie ŝi plu reprezentas UEA. Krome, ŝi estas la vicprezidanto de la Asocio de Komercaj Virinoj de Burundo (AFAB) kaj direktoro kaj fondinto de la firmao Innovation Plus Plus. Grava parto de ŝia agado konsistas el antaŭenigo de virina entreprenado. Ŝi celas helpi aliajn virinojn venki la defiojn, kiuj malhelpas ilian ĉeeston en la komerca mondo. Joanice estas reprezentantino de faka asocio en Burundo, Esperantista Virina Asocio en Afriko (EVAA), kaj ŝi partoprenis la 2-an Afrikan Kongreson de Virinoj (2-a AKVo) en Aruŝo, tuj antaŭ la 109-a Universala Kongreso de Esperanto (UK). Poste ŝi partoprenis ankaŭ en la UK, al kiu ŝi kontribuis plur-aspekte, ĉefe pri temoj ligitaj al virina agado. En intervjuo al la revuo Akeza Joanice komentis, ke la ĉefa malfacilaĵo por virinoj en Burundo estas ricevi financadon. “Ĉar ni ne havas garantiojn, ni ne povas peti bankan prunton. Krome mankas informoj [...] Sed aldone virinoj ne estas kuraĝigataj entrepreni aferojn, kaj tio baras junajn burundajn virinojn. [...] Ni devas alkutimigi junulinojn fari esplorojn, trovi la informojn kaj la ŝancojn eniri la merkaton, interretumi, iri al lokoj, kie ili renkontos aliajn junulinojn, kiuj jam okupiĝas pri entreprenado,” ŝi diris. De la prezidanto de Burundo ŝi ricevis monpremion pro sia laboro por la antaŭenigo de virinaj entreprenistoj. Tiu premio estis rekono de ŝia kontribuo al la disvolviĝo de bonaj kondiĉoj por virinoj en la lando. La Esperanto-Klubo de Buĵumburo okupiĝas pri projekto “Konstrui la kapablon de lernantoj, precipe knabinoj, fariĝi instruistoj”, gvidata de Joanice kun Najma Hassan. Komence de 2025 tiun projekton elektis la Afrika Komisiono de UEA por ricevi subvencion. La projekto celas rapide trejni tridek estontajn instruistojn, precipe knabinojn, por servi en baza edukado kaj ankaŭ instrui Esperanton. UEA varme gratulas al Anny Joanice Nizigiyimana pro la meritoplene ricevita premio, kun espero, ke ŝi povos multe pli kontribui al la mondo, al virinoj, al Esperanto. UEA planas plu subteni ŝian agadon. Por subteni la programojn de UEA donacu al la diversaj fondaĵoj de la Asocio. Aparte gravaj por la laboroj de Joanice estas la fondaĵoj Afriko, Informado kaj Eduko. Gazetaraj Komunikoj de UEA N-ro 1222 2025-03-21

2025-04-05 17:51

Esperanta Retradio

Kial malplimultoj ŝajnas esti pli grandaj

Rifuĝintoj, seksaj aŭ aliaj minoritatoj: Plej multaj homoj trotaksas ties parton en la tuta loĝantaro. Studaĵo nun konkludas ke tio eble ne kunrilatas kun antaŭjuĝoj, sed ke tio baziĝas sur sistemeca takseraro de la homa percepto.

En enketoj la grandeco de malplimultoj estas preskaŭ ĉiam tro alte taksita, kiel tion pliklarigas ekzemple usona enketo el la jaro 2023: En tiu enketo la kvoto de la enmigrintoj venintaj antaŭ nelonge estis taksita al triono de la entuta loĝantaro, dum vere estis nur duone tiom, skribas la esploristoj en faka magazino.

Unu el la ĝisnunaj klarigoj por tiu signifa mistakso diras: Tio baziĝas sur tio ke homoj sentas sin minacataj de malplimultoj. Kontraŭ tiu opinio la argumento estas ke ankaŭ anoj de minoritatoj mem tro alte taksas sian kvoton. Alia sociscienca tezo supozas ke ofta kontakto - en la vera vivo aŭ pere de la komunikiloj - influas la takseraron. Ankaŭ por tio ekzistas laŭ la esploristoj bona kontraŭargumento: Interalie anoj de plimultoj subtaksas sistemece sian kvoton, kvankam ili regule havas plej multe da kontakto kun samlandanoj.

En sia studaĵo la esploristoj liveras nun novan klarigon por la sistemeca takseraro: Laŭ ili estas specifaĵo de la homa percepto. Ne nur ĉe demografiaj kvotoj, sed ankaŭ ĉe kvantoj kaj proporcioj ĝenerale la malgranda parto estas regule tro alte taksata, la pli granda parto subtaksata.

Tio laŭ ili validas ankaŭ ĉe grafikaĵoj, ekzemple se estu taksita la kvoto de certaj literoj en hazarda sekvenco de literoj. Similajn mistaksojn oni konas ankaŭ ĉe la prijuĝo de ŝancoj kaj riskoj: Statistikaj malprobablaĵoj - kiel ekzemple la danĝero morti pro botulismo - estas trotaksataj, io pli probabla - kiel malsano de koro kaj sangocirkulo - aliflanke estas subtaksata. Ankaŭ ĉe venkoŝancoj en vetludoj okazas komparebla trotaksado.

Sian tezon en kunteksto kun demografiaj malplimultoj subtenas la teamo per granda datumaro el enketoj en 22 landoj kun 36.000 enketitoj. Fakte minoritatoj kaj malgrandaj kvotoj estas preskaŭ ĉiam trotaksataj kaj grandaj kvotoj tendence estas subtaksataj - sendepende ĉu temas pri disputataj malplimultoj kiel ekzemple rifuĝintoj aŭ principe pri grupoj sen aparta valoro, kiel ekzemple pri personoj kiuj apartenas al certa aĝogrupo, kiuj posedas propran domon aŭ certajn mastrumejajn aparatojn. Tio montras laŭ la esploristoj ke la mistakso principe ne kunrilatas kun la afero mem.

En pluaj analizoj la nova psikologia aliro estis komparita kun du kutimaj socisciencaj klarigoj, ekzemple per enketado, kiel forte personoj de certaj grupoj sentas sin minacataj. Laŭ la esploristoj plej multaj mistaksoj estas plej bone klarigeblaj per la principe tordita percepto, ke nur malgranda parto baziĝas sur sociaj kuntekstoj.

Kiel germana sciencisto de la universitato de Bielefeld klarigas, la studaĵo klare montras kiel homoj mastrumas la necertecon: "Ili adaptas la informojn al sia percepto kaj tiel atingas grandegajn mistaksojn, ĝuste rilate al demografiaj datumoj."

Tio estas ekzemple aparta defio por la gazetaro, sed ankaŭ ŝanco. "Ili unuflanke devas kalkuli kun tordita prilaborado de informoj, sed ili povas aliflanke per bona ĵurnalismo liveri faktojn ĝuste dum krizaj epokoj", akcentas la specialisto pri konfliktesplorado.

La tordado de la percepto laŭ li estas dum epoko de populismo ankaŭ tre danĝera: "Populistoj povas veti pri tio ke ili kapablas plifortigi antaŭjuĝojn, sugestante al homoj ke ili enŝaltu sian ĉiutagan racion kaj fidu pri sia sana homa racio." 

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-05 06:00

2025-04-04

Stela nur ĉiam kritikas

Pro kio indas organizi*

Mi ne volis, ke la lasta kunsido finiĝu. Post unu kaj duonhora babilado en kiu ni jam planis la estonton …

Legi plu

de Stela je 2025-04-04 23:05

La Balta Ondo

FESTO renaskiĝas!

festo

FESTO estas internacia aranĝo organizata de JEFO, la Junulara Esperantista Franca Organizo. Konata pro sia muzika programo kaj festivala etoso, ĝi okazis ĉiusomere ĝis 2014. Nun estas tempo renovigi tiun tradicion!

La venonta FESTO okazos en Moissac, Okcitanio, sud-okcidente de Francio, de la 17a ĝis la 24a de aŭgusto 2025. Kelkaj homoj diros ke FESTO signifas Franca Esperanto-Semajno Terure Organizita, sed ĝi vere havas la signifon kiun vi volas doni al ĝi!

Lernu pli pri nia FESTejo kaj nia programo ĉe https://festo.esperanto-jeunes.org, kaj tuj aliĝu ĉe https://form.jotform.com/243312445023343.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/francujo-21/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post FESTO renaskiĝas! appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-04 21:51

Le Monde diplomatique en Esperanto

Irlandaj kontraŭdiroj laŭ palestina spegulo

De longa tempo Irlando afekte dismontras sian solidarecon kun Palestino. Ĝia historio igis ĝin sentema por la angorego de koloniado, okupacio kaj dispartigo. Derry rememorigas pri Gazao, kaj Londono pri Telavivo. Sed kian efektivan subtenon povas permesi al si insulo transformita en usonan ekonomian enklavon meze de Eŭropa Unio ?

La tradicio persistas. Ekde la 1950-aj jaroj, ĉiun Marton, Blanka Domo flagornamiĝas laŭ la koloroj de Irlando. Vaŝingtono eĉ starigis kutimon, ekde la prezidado de s-ro William Clinton, bonvenigi la « taoiseach » (irlandan ĉefministron) por festi la Tagon de Sankta Patriko (1). Kiam en 2024 s-ro Joseph Biden, verdkravata, havanta trifolietojn en sia butontruo, gastigis s-ron Leo Varadkar, ili ektraktis la militon en Proksim-Oriento. « La irlanda popolo profunde maltrankviliĝas pro la katastrofo etendiĝanta antaŭ niaj okuloj en Gazao », deklaris la ĉefministro dum ilia kuna gazetara konferenco. « Kiam mi vojaĝas, gvidantoj ofte demandas al mi kial la irlandanoj tiom elmontras simpation por la palestina popolo. La respondo estas simpla. Ni vidas nian historion en iliaj okuloj. Historio de delokado, de senposedigado, de nacia identeco kies petoj estas negataj, de trudelmigrado, de diskriminacio kaj nun… de malsatego. » Jen referenco al « la granda malsatego », tiu traŭmata epizodo en la historio de la insulo Irlando kiu, meze de la 19-a jarcento, okazigis la morton de 1,5 milionoj da personoj sekve de infekto de la terpoma rikolto kaj signis la komencon de amasa elmigrado de irlandanoj al Usono.

JPEG - 257.9 kio
La palestina ambasadoro en Irlando, d-ro Jilan Wahba Abdalmajid (maldekstre), renkontas la prezidanton de la suba ĉambro de la irlanda parlamento, s-inon Veronica Murphy, la 26-an de Marto 2025.

Tia diskurso, de la flanko de centrodekstra eŭropa gvidanto, povas surprizi. Ekde la komenco de la milito, la ŝtatoj de la malnova kontinento preskaŭ ĉiuj alprenis por-israelajn sintenojn. En la unuaj tagoj de la armea ofensivo sur Gazaon en Oktobro 2023, Dublino estis la unua ĉefurbo kiu kritikis ties senproporcion. Tiam kiam s-ino Ursula von der Leyen vizitis Israelon kiel prezidanto de Eŭropa Komisiono kaj senĝene parolis pri ĝia rajto defendi sin, la irlanda prezidanto Michael D. Higgins malsolidarigis sin, kaj s-ro Varadkar hardis sian tonon. Li kondamnis « ion pli proksiman al venĝado » kaj poste riproĉis Eŭropan Union pro ĝia « dueca politiko ». (2)

Dum la nombro de palestinaj mortoj kreskis, Irlando agnoskis la palestinan ŝtaton la 22-an de Majo 2024, kune kun Norvegujo kaj Hispanujo, kaj tiam aliĝis je la 6-a de Januaro 2025 al la proceso iniciatita de Sud-Afriko kontraŭ Israelo, antaŭ la Internacia Kortumo, pro genocido (3). Ĝi ankaŭ rifuzas interrompi sian financadon de la Agentejo de Helpo kaj Laboroj de Unuiĝintaj Nacioj por Palestinaj Rifuĝintoj en Proksim-Oriento (angla akronimo UNRWA), malgraŭ tio ke la israela parlamento malpermesis ĝian agadon la 28-an de Oktobro 2024. Dublino eĉ enmetis kroman kontribuon de 20 milionoj da eŭroj al la agentejo en Februaro 2025, kuntekste de efektivigo de la batalhalta interkonsento farita inter Israelo kaj Hamaso (4).

Irlando havas longan sperton de koloniismo. Brita dominado markis la historion de la respubliko. Jam en la 12-a jarcento, parto de la lando estis konkerita de la anglo-normandoj, kaj laŭ sinsekvaj ondoj, ĝi kunhavis kun Palestino historion de okupacio – kaj de rezistado. Ekde jarcentoj la insulo servis kiel objekto de imperiaj strategioj bone konataj de la palestinanoj : koloniado de loĝantoj, armea okupado, dispartigo de teritorio, frakaso de ribeloj… Dum la « granda malsatego », Londono intence lasis perei la loĝantaron de la insulo. La historiisto Benay Blend priskribas paralelon inter la administraj enkarcerigoj amase uzataj de Israelo kontraŭ la palestinanoj kaj la situacio de irlandaj politikaj malliberuloj, notinde dum la fama malsatstriko de 1981 kiu vidis la morton de la respublikano (5) Robert « Bobby » Sands kune kun naŭ aliaj aktivuloj de IRA (Irish Republican Army, Irlanda Respublikana Armeo) (6).

Lanĉita en 2005 solidare kun Palestino, la internacia kampanjo BDS (Boycott, Divestment, Sanctions, Bojkoto, Malinvesto, Sankciumoj) mobilizas de longa tempo grandajn sektorojn de la irlanda socio. Tiu plej bona armilo de malfortuloj tiras sian nomon de Charles Cunningham Boycott, kapitano de la brita reĝa armeo fariĝinta administranto por granda terposedanto instaliĝinta en la graflando Mayo, en la okcidento de Irlando. En 1880, en situacio de malbonaj rikoltoj, tiam, kiam la kamparanoj suferis ekstreman malriĉecon, la intendanto ne hezitis elpeli nepagantojn. Gviditaj de la sendependista gvidanto Charles Stewart Parnell, la farmistoj ripostis. Neniu estis plu laboronta por la kapitano. Neniu komercisto estis plu vendonta ion ajn al li. Boycott devis forlasi Irlandon, sed la termino restis (7).

Nemalhaveblaj transnaciaj firmaoj

En 1887, Arthur James Balfour konfide komisiiĝis pri irlandaj aferoj en la brita kabineto. Dum historio rememoras ke li subskribis, en 1917, la unuan oficialan deklaron kiu subtenis la kreadon de nacia hejmo en Palestino por la juda popolo, lia restado sur « Verda Irlando » meritigis al li la kromnomon « Bloody Balfour » (Sanga Balfour). Li montris sin senkompata, kontraŭ ĉia formo de aŭtonomio por la insulo, ĉiam inklina al subpremado de ribeloj. Eblas daŭrigi tiun korespondo-ludon : tiel en 1920, la brita armea guberniestro de Jerusalemo, la Kavaliro Ronald Storrs, priskribis Israelon kiel « etan judan Ulsteron », referencante la lojalistan provincon (8), konsideratan de la imperio kiel remparon kontraŭ irlanda naciismo (9).

Hodiaŭ po tri irlandanoj el kvar opinias ke la palestinanoj suferas israelan apartismon ; po du el tri volas ke Eŭropa Unio punsankciu la masakrojn en Gazao same kiel ĝi punsankcis la invadon de Ukrainujo fare de Rusujo (10). Popola sentado devigas registarojn, precipe dum balotperiodoj. Dublino tamen gardas ekde pluraj jardekoj normalajn rilatojn kun Telavivo. Membro de Eŭropaj Komunumoj ekde 1973, kaj poste de Eŭropa Unio, la respubliko plene integris la tutmondigitan ekonomion. Tiurilate ĝi konsistigas la kvaran plej grandan eksportmerkaton de israelaj entreprenoj kaj rangiĝas ĉe la sepa loko de importantoj en Israelon (11).

Ekde la malvarma milito, Irlando provas adapti sian oficialan neŭtralecon al sia aparta rilato kun Vaŝingtono. Dublino do povis samtempe, en 2002-2003, kontraŭstari la okcidentan enmiksiĝon en Irako sen rezolucio de Unuiĝintaj Nacioj (UN) kaj poste permesi al la usonaj aviadiloj superflugi ĝian teritorion kaj uzi la flughavenon de Shannon kadre de tiu sama enmiksiĝo (12). Dum la tre lasta periodo, la lando ankaŭ ne fermis sian aerspacon al pluraj dekoj da flugoj transportantaj armean materialon de Usono al Israelo, kaj ĝi mem elspezis plurajn milionojn da eŭroj kadre de kontraktoj kun la israela armilokompanio Elbit (13).

La mano de la irlandaj politikaj elitoj foje tremas. Oni blokis la alprenon de leĝprojekto, metita en 2018, kiu celis malpermesi produktojn el kontraŭleĝaj israelaj setlejoj, pro timo tiel malobei la komercan juron de Eŭropa Unio. Usonaj premgrupoj kaj la usona komercoĉambro kontribuis al haltigo de tiu iniciato. Nu, laŭ la magazino Foreign Policy, « dek transnaciaj firmaoj, ĉiuj teknologiaj kaj farmakologiaj entreprenoj establitaj en Usono, pagas hodiaŭ preskaŭ 60% de la imposto pri societoj en Irlando » dum, rekte kaj nerekte, « la usonaj transnaciaj firmaoj dungas pli ol 375.000 homojn en Irlando, do ĉirkaŭ 15% de la laboraktiva loĝantaro de la lando » (14). Tio sufiĉas por bridi la irlandajn fervorojn. Kun la intensigo de masakroj kaj aneksoj en Palestino, la projekto estis retrovita, sub premado de la maldekstro kaj popularaj mobilizoj – antaŭ ol tute embarasiĝi denove en teknika debato, relanĉita de ministroj pretaj fari ĉion por artifike prokrasti (15).

Kiam Israelo decidis, la 15-an de Decembro 2024, fermi sian ambasadejon en Dublino, kaj sekvatage la israela diplomatiestro riproĉis la tiaman taoiseach-on, s-ron Simon Harris, pri antisemitismo, la ministro pri eksterlandaj aferoj Micheál Martin – nun ĉefministro – lerte evitis la kontraŭstariĝon kaj anoncis en X, la saman tagon 15-an de Decembro, daŭrigon de la irlanda reprezentado en Telavivo (16). Fine de 2023, s-ro Martin estis jam ignorinta petojn de la maldekstro por elpeli la ambasadoron de Israelo, gastiginta tiun saman ambasadoron ĉe la jarkunveno de sia partio kaj partopreninta oficialan vojaĝon al Telavivo. Li lastatempe anoncis, kiel registarestro, alprenon de la difino de antisemitismo laŭ la Internacia Holokaŭsta Memora Alianco (IHRA, International Holocaust Remembrance Alliance), kiu emas rigardi kritikadon de Israelo kiel similan al tio (17).

Sinn Féin, la ĉefa opozicia forto, ankaŭ estis kritikita de maldekstre, kiam en 2024 ĝi partoprenis la feston de Sankta Patriko en Blanka Domo, malgraŭ la dumaj masakroj. Ĝi cetere estis kritikita pro ĝia proksimeco kun la Palestina Aŭtoritato, kiam ties reprezentanto en Irlando partoprenis respublikanan manifestacion en Belfasto en Februaro 2024.

En Nord-Irlando, ankoraŭ sub brita administrado, kontraŭimperiismo ŝajnas esti pli konkreta afero. Tiel, Derry – nomenda Londonderry laŭ subtenantoj de la brita krono, estanta la dua plej granda komunumo de Nord-Irlando laŭ nombro da enloĝantoj – estas urbo tranĉita en du. Unuflanke, sur la orienta bordo de la rivero Foyle, troviĝas Waterside, protestanta sektoro de forta uniista majoritato. Aliflanke, en la okcidento, la katolika Bogside paradas malkaŝe siajn respublikanajn kolorojn. Tie, ekde la komenco de la milito en Gazao, oni kreis novajn organizaĵojn, kiel Sport4Palestine, animitajn aparte de fanatikuloj de la loka futbalklubo, Derry FC, kaj de junaj respublikanaj aktivuloj. Kune, ekde pli ol unu jaro, ili plioftigas simbolajn agojn kaj koncertojn subtene al palestinaj kaj irlandaj politikaj malliberuloj.

Ĉiun 30-an de Januaro, la katolikoj de Nord-Irlando memorfestas Bloody Sunday (Sangan Dimanĉon), kiam la brita armeo sange subpremis unu el iliaj manifestacioj en 1972. Granda momento de la loka aktivismo en Derry, la ĉiujara marŝado ĉijare ankaŭ okazis sub la signo de Palestino. « Resistance is not terrorism » (rezistado ne estas terorismo) oni povis legi sur la afiŝoj. Ĉe la alveturejo, s-roj Eamonn McCann, postvivanto de Bloody Sunday, kaj Farrah Kouteinneh, palestina aŭtoro instaliĝinta en Derry, paroladis pri la neceso de pli radikala solidareco. Palestinaj freskoj ornamas Bogside-on. Ĉe la gablo de stratkruciĝo, afiŝo montras fedajin (batalanton), manon en mano kun kapuĉita irlandano. Bonvenon al Free Derry !

S-ro Gary Donnelly, elektita al la magistrato de Derry, kreskis kaj laboras en la popola kvartalo Creggan. Li funkciigas komunuman centron. Ĉe la enirejo, kvestokesto por Gazao apudas tiujn por la respublikanaj politikaj malliberuloj. Ekde la 7-a de Oktobro 2023, la plejmulto de la politikaj agadoj engaĝitaj de s-ro Donnelly celas subtenon al Palestino, havigon de diplomatiaj punsankcioj kaj batalhalton. En Aprilo 2024, li estis arestita dum bojkota ago en loka superbazaro. Tiu respublikano insistas pri la masiva karaktero de la popularaj manifestacioj de solidareco kun la palestinanoj. Kiam li vizitas lernejojn, la junuloj renkontataj de li montras sin unuanimaj : « Al la demando “Ĉu vi opinias, ke Israelo estu pli forte kondamnata ? ”, 100% de la studentoj respondas “jes”. Kaj tio enkalkulas katolikojn, protestantojn, de ĉiuj sociaj medioj… »

S-ro Donnelly kaj liaj kamaradoj ne atendis la 7-an de Oktobro antaŭ ol mobiliziĝi. Notinde, li estas unu el la « naŭopo de Raytheon ». Dum la israela invado de Libano somere de 2006, tiu grupo da aktivuloj estis enŝteliĝinta en Derry en la fabrikejon de la usona firmao Raytheon (de nun RTX) – la tria plej granda produktanto de armiloj en la mondo, kun 69 miliardoj da dolaroj da enspezo en 2023 – kaj tie difektinta komputilojn kaj servilojn (18). Plaĉas al s-ro Donnelly rememorigi, ke fakte s-roj David Trimble kaj John Hume, la intertraktintoj de la interkonsento de Sankta Vendredo, estis tiuj kiuj, ĵus post ricevi la Nobel-premion pri paco, venigis al Derry tiun gvidanton de la militindustrio. Post dekjara kampanjo de agado kondukita de la loka kontraŭmilita koalicio, la entrepreno fine forlasis la urbon en 2010 (19).

« Irlando estis eksperimentejo por la kontraŭ-popolribelaj teknikoj uzataj hodiaŭ en Palestino, precipe por priinformado kaj por dividado de la movado », substrekas s-ro Donnelly. « Oni povas ekzemple kompari la situacion de Sinn Féin kaj tiun de Fatah, kiuj ambaŭ estis uzitaj por dissemi dividojn en la nacia kampo. Sed la rezistantoj, en simetria maniero, kunhavigis unu al alia siajn spertojn kaj siajn agmanierojn : malsatstrikojn, bojkotojn, rektajn agojn… » Kaj aliflanke de la urbo ? En la lojalista kvartalo, la israela flago pendas apud la flago de Unuiĝinta Reĝlando.


(1) Stephen Collins, « A short history of taoisigh visiting the White House on St Patrick's Day », The Irish Times, Dublino, 11-a de Marto 2017.

(2) Gráinne Ní Aodha, « Varadkar : Israel's actions “more approaching revenge than self-defence” », The Independent, Londono, 3-a de Novembro 2023, kaj « Varadkar raises concerns about EU “double standards” on Israel and Palestine », Enfield Independent, Londono, 19-a de Novembro 2023.

(3) Vidu Anne-Cécile Robert, « Kiel Sud-Afriko defendas universalan kaŭzon », Le Monde diplomatique, Februaro 2024. Vidu ankaŭ « L'Irlande dépose une déclaration d'intervention en l'affaire en vertu de l'article 63 du Statut », gazetara komunikaĵo de la Internacia Justic-Kortumo, Hago, 7-a de Januaro 2025

(4) David Young, « Taoiseach brands Israeli ban on UNRWA as “disastrous and shameful” », The Independent, 28-a de Oktobro 2024. Vidu ankaŭ « Ireland pledges €20 million to support UNRWA humanitarian work in Gaza », Irish Aid, 7-a de Februaro 2025.

(5) « Respublikanismo » priskribas naciistan politikon kontraŭ ajna brita regado en Irlando, do por reunuigi la respublikon Irlando kaj Nord-Irlandon. -GB

(6) Vidu Ibrahim Warde, « Quand le libre-échange affamait l'Irlande », Le Monde diplomatique en la franca, Junio 1996. Vidu ankaŭ Benay Blend, « From Bobby Sands to Palestinian Detainees : On the Value and Meaning of Hunger Strikes », The Palestine Chronicle, 6-a de Oktobro 2022.

(7) Vidu Olivier Esteves, « Le spectre du boycott », Le Monde diplomatique, Aŭgusto 2008. Vidu ankaŭ « BDS : l'Irlande vote une loi interdisant les produits des colonies israéliennes », Chronique de Palestine, 1-a de Februaro 2019.

(8) « Lojalismo » priskribas uniistan politikon kiu subtenas militeman fidelecon al la brita krono. -GB

(9) Rory Miller, « Why the Irish support Palestine », Foreign Policy, Vaŝingtono, 23-a de Junio 2010.

(11) Alan Caulfield, « Ireland's exports of restricted “dual-use” goods to Israel soar to €70m despite sanctions push », Irish Independent, Dublino, 19-a de Marto 2024.

(12) Garvan Walshe, « Ireland's defense ambitions are behind the times », Foreign Policy, 26-a de Novembro 2024. Vidu ankaŭ Paul Brennan, « L'Irlande et la guerre d'Irak », Outre-Terre, n-ro 5, Parizo, 1-a de Novembro 2003.

(14) Eoin Drea, « Ireland is trapped in its American dream », Foreign Policy, 27-a de Aprilo 2023.

(15) Mared Gwyn Jones, « What is Ireland's Occupied Territories Bill and why could it be re-examined ? », Euronews, 18-a de Oktobro 2024 ; Stephen McDermott, « Government told that Occupied Territories Bill could affect immigration status of Irish in US », The Journal, 17-a de Majo 2019 ; letero de la direktoro de publikaj aferoj de la usona komercoĉambro en Irlando, 24-a de Majo 2019, legebla en la retejo https://data.oireachtas.ie ; Gráinne Ní Aodha, « Tánaiste : Ireland will ban goods, not services, from illegal Israeli settlements », BreakingNews.ie, 11-a de Februaro 2025.

(16) Lisa O'Carroll, « Ireland will not be silenced by Israel over criticism of Gaza war, taoiseach says », The Guardian, Londono, 16-a de Decembro 2024.

(17) Andrew Naughtie, « Why Ireland's leaders are willing to be tougher on Israel than most », Euronews, 10-a de Novembro 2023 ; vidu ankaŭ Sarah Burns, « Martin's Israel visit was “propaganda tour”, Murphy says as Tánaiste criticises “disinformation” », kaj Colm Keena, « Measures to counter anti-Semitism included in programme for government », The Irish Times, respektive 22-a de Novembro 2023 kaj 17-a de Januaro 2025.

(18) « Defence firm protesters arrested », BBC News, 9-a de Aŭgusto 2006 ; vidu ankaŭ « Top 100 for 2024 », Defense News ; pri Derry, vidu Hadrien Holstein, « En maraude avec les nationalistes à Derry », Le Monde diplomatique en la franca, Julio 2021.

(19) George Jackson, « Raytheon to close its plant in Derry », The Irish Times, 14-a de Januaro 2010.

de Clara MENAIS je 2025-04-04 10:17

Esperanta Retradio

Korvoj: inteligentaj, sociemaj kaj surprize amuzaj

Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
Oni ofte nomas stultulon “birdocerbo”, sed kion pri tio pensus korvoj? Malgraŭ sia mistera aŭ eĉ malbonŝanca reputacio, tiuj nigraj birdoj troviĝas inter la plej inteligentaj en la birda regno. Korvoj kapablas solvi kompleksajn problemojn kaj eĉ uzi ilojn: jen agoj, pri kiuj plej multaj aliaj bestoj povas nur revi. Fakte, oni vidis korvon kurbigi draton en hokon por elpreni manĝaĵon el tubo, kaj alian faligi nukson sur ŝoseon por ke preterveturanta aŭto fendu ĝin; poste la ruza birdo kolektis la fenditan nukson. Kia lertulo, ĉu ne?

Korvoj ankaŭ montras imponan memoron kaj socian lertecon. Ili rekonas homajn vizaĝojn kaj dum jaroj memoras, kiu traktis ilin bone aŭ malbone. Do se vi kolerigas korvon hodiaŭ, estu preta: ĝi eble memoros vin kiel malamikon! Oni observis, ke korvoj avertas siajn kunulojn pri danĝera homo, kaj eĉ ke tuta grupo povas kune ataki tiun homon. Aliflanke, se homo estas afabla kun korvoj, ili tion memoras. Iuj homoj raportis pri korvoj kiuj lasis malgrandajn “donacojn”, ekzemple brilan butonon aŭ alian etan objekton, kvazaŭ por danki pro ricevita manĝaĵo.

La socia vivo de korvoj estas same rimarkinda. Ili ofte vivas en familigrupoj, en kiuj pli aĝaj gefiloj foje helpas la gepatrojn kreskigi la pli junajn: vera teamlaboro en birda familio. Korvoj komunikas per diversaj krioj, kaj vespere dekoj aŭ centoj kuniĝas por dormi en arboj, kio aspektas kiel nigra tapiŝo sur la branĉoj. Kaj jes, korvoj ludas. Oni vidas ilin gliti sur neĝaj tegmentoj aŭ ludi per bastonoj dumfluge kvazaŭ infanoj. Tio montras, ke ili povas amuziĝi simple por plezuro: same kiel ni homoj.

Ne estas mirinde, ke korvoj tra jarcentoj aperis en niaj mitoj kaj legendoj. Iliaj roloj varias de saĝaj mesaĝistoj ĝis ruzaj trompuloj aŭ malhelaj omenoj. En nordia mitologio, ekzemple, du korvoj servas kiel mesaĝistoj de la dio Odino, dum en iuj indiĝenaj rakontoj korvo ŝtelas la sunon aŭ alportas fajron al la homoj. Kontraste, en mezepoka Eŭropo oni ofte timis korvojn kiel antaŭsignojn de morto aŭ kiel kunulojn de sorĉistinoj. Do la sama birdo povis esti aŭ respektata heroldo de saĝeco, aŭ malbonaŭgura estaĵo, depende de tio, kiu rakontas la historion.

Hodiaŭ ni pli bone komprenas kaj eĉ admiras korvojn. Lastatempaj observoj sugestas emociojn ĉe tiuj birdoj: kiam unu korvo mortas, aliaj kolektiĝas ĉirkaŭ la korpo kvazaŭ por esplori kio okazis kaj eble funebri: tre nekutima konduto inter birdoj. Tiaj trovaĵoj memorigas nin, ke ni neniam subtaksu korvon. Do, la venontan fojon, kiam korvo rigardas vin de sur alta branĉo, memoru ke ĝi verŝajne scivolas pri vi same kiel vi pri ĝi. Eble ĝi jam planas sian sekvan petolaĵon, aŭ simple demandas sin, kial tiu strangulo sube gapas.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-04 06:00

2025-04-03

La Balta Ondo

Nova trijara postenperiodo por la Akademio

akademioĈiun trian jaron, la Akademio de Esperanto renovigas siajn membraron, estraron kaj direktoraron. 2025 estas tia tria jaro: en februaro estis elektitaj triono el la akademianoj por naŭjara postenperiodo, kaj en marto – la nova konsisto de la Akademio (re)elektis sian estraron kaj direktoraron. Gvidis la balotan procezon la vicprezidanto Bertilo Wennergren kaj la prezidanto Probal Dasgupta, kiuj ne estis mem kandidatoj.

Unue, de la 10a ĝis la 20a de februaro, ni elektis 17 akademianojn: 15 por renovigi la trionon de la Akademio, kies postenperiodo finiĝis en 2025, kaj 2 por anstataŭigi ĝis 2028 Erich-Dieter Krause (forpasinta la 18an de oktobro 2023) kaj Boris Kolker, demisiinta pro aĝo. Eksiĝis ses akademianoj: Tatiana Auderskaja, Jouko Lindstedt, Vilhelmo Lutermano, Georgi Mihalkov (Julian Modest), Barbara Pietrzak kaj Nikolao Gudskov, krom Renato Corsetti, longtempa sekretario de la Akademio, kiu forpasis la 1an de februaro 2025. Sed estis 28 kandidatoj: malfacila estis la elekto. Voĉdonis 38 el la 42 restantaj akademianoj (90%), ĉiu rajtis elekti maksimume 17 el la 28 kandidatoj kaj ili elektis averaĝe 16,3 kandidatojn. 18 kandidatoj atingis la absolutan plimulton, el kiuj konforme al nia statuto 17 estis elektitaj. Ni do bonvenigis 9 novajn akademianojn: Eckhard Bick, Cho Sung Ho, Birke Dockhorn, Gong Xiaofeng (Arko), Abel Montagut, Jorge Rafael (Rafa) Nogueras, Jukka Pietiläinen, Maria Rosaria (Sara) Spanò kaj José Antonio Vergara.

Kompleta listo de la nunaj akademianoj troviĝas en la retejo de la Akademio: https://www.akademio-de-esperanto.org/.

Rapide poste kolektiĝis la kandidatiĝoj al la Estraro kaj Direktoraro de la Akademio, kaj la (re)elekto de tiuj gvidorganoj finiĝis la 25an de marto vespere. Ne ŝanĝiĝis la estraro: Prezidanto: Probal Dasgupta, Vic-prezidantoj: Bertilo Wennergren kaj Brian Moon, Sekretario: François Lo Jacomo. Kelkaj sekcioj konservis siajn Direktorojn: Ĝenerala vortaro: Jesper Jacobsen, Lingva Konsultejo: Kirilo Brosch, Interkonsilejo: Alexander Shlafer, Prononco: Probal Dasgupta kaj Faka Lingvo: Orlando Raola. Sed novaj direktoroj estis elektitaj por la sekcioj pri: Gramatiko: Alexander Shlafer, Literaturo: Edmund Grimley Evans, Kontrolado de lerniloj: Birke Dockhorn, kaj por la komisionoj pri: Historio de la Akademio: Jorge Rafael Nogueras, Komunikado: Tim Owen.

Ses minutojn post sia reelektiĝo Jesper Jacobsen lanĉis la pluan agadon de sia sekcio pri Ĝenerala vortaro, kiu prilaboras ampleksan 11an Oficialan Aldonon al la Universala Vortaro kaj jam atingis preskaŭ duonon el la radikoj konsiderataj por oficialigo, laŭ alfabeta ordo. Poste rapide sekvis aliaj sekcioj kaj la novaj akademianoj nun elektas la sekciojn kaj komisionojn en kiujn ili membriĝos tiel, ke post kelkaj tagoj ni reatingos nian normalan laborritmon. Fakte granda laboro atendas nin: nova lernolibro petis kontroladon fare de la koncerna sekcio, ni ne traktis la demandon pri korespondantoj, kies postenperiodo principe jam finiĝis, ni daŭrigu la “Leteron de la Akademio” kaj la partoprenon en Universalaj Kongresoj kaj Virtualaj Kongresoj, kun eventuale pliaj retaj kunsidoj kaj plibonigo de nia komunikado danke al nova Komisiono pri Komunikado, ni ankaŭ preparu kvinan Konferencon de la Akademio decembre. Kaj ni ne forgesu la Laŭron de la Akademio, kiu ne estis aljuĝita en 2024 pro manko de novaj kandidataj verkoj, kiuj devus atingi la ĵurion ĝis la 30a de junio: ĉi-jare, la renovigata ĵurio atendas tiajn librojn “arte signifajn, lingve perfektajn kaj evidente kontribuantajn al evoluigo de esperantlingva kulturo” ĝis la 30a de junio 2025 (laŭ la nuna regularo). Bonvolu sendi prefere en elektronika formo al: lauro@akademio-de-esperanto.org.

François Lo Jacomo

Ĉi tiu artikolo aperis en la marta (printempa) eldono de La Ondo de Esperanto (2025).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2025, №1 (323).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2025/04/akademio-27/

Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Nova trijara postenperiodo por la Akademio appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-03 17:44