01/12/2024 Ismet Aslan, gvidanto de la Konfederacio de sindikatoj de funkciuloj (KESK), estis arestita de la sekurfortoj la 7an de oktobro 2024. Li estas de tiam detenita en la malliberejo de Silivri. La ĝenerala prokuroro decidis devigan konfidencon...
En unu jaro, Israelo pereigis plurajn el siaj malamikoj en la direktantaro de Hamaso aŭ Hizbulaho, kiel Yahya Sinwar, Ismail Hanija kaj Hassan Nasrallah. Anstataŭ pripensi avantaĝan militpaŭzon, la israela ĉefministro intencas daŭrigi la militon. La demando estas : ĉu li entreprenos tre gravan operacon, kiu devigos Usonon rekte implikiĝi en la konflikton ?
La impresa reakiro de populareco de la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu je regna nivelo dum la lastaj monatoj estas pruvo —se iu estis necesa— de la enorma kapablo de reviviĝo de ĉi tiu politika gravulo. Kapablo kiu klarigas lian eksterordinaran longvivecon en regpotenco. Sed la vero estas, ke pasintan printempon Netanjahu jam komencis reakiri sian popularecon en la plej dekstrema israela publika opinio, kiun li atingis rezistante premon de la usona administracio—ja aparte malfortan— por ke li trafu interkonsenton pri batalhalto kaj pri interŝanĝo de kaptitoj kun Hamaso.
En Majo, li sendis siajn trupojn sturmi la urbon de Rafah kaj ceteron de la zono landlima kun Egiptujo malgraŭ admonoj de Vaŝingtono. Per tio, li forigis la ĉefan allogon de la projekto de batalhalto por la direktantaro de Hamaso en la enklavo. Poste, proklamante sian rifuzon retiri siajn trupojn el Rafah —eĉ ne provizore, kiel al li konsilis la armea ĉefstabo kaj Joav Gallant, lia ministro pri Defendo kaj plej granda politika rivalo ene de lia partio, Likud— la ĉefministro tute ĉesigis ajnan seriozan eblecon de interkonsento kun la palestina movado kaj al si gajnis la koleron de Egiptujo, furioza pro tio, ke ĝi perdis la regadon de la trairejo inter Gazao kaj sia teritorio, super kiu ĝi trudis sian aŭtoritaton ĝis tiam.
Donald Trump kaj Benjamin Netanjahu en 2020
Fonto : Blanka Domo, Vaŝingtono
S-ro Netanjahu, tiel, ignoris la dezirojn de la usona prezidanto. Li ne havis la plej etan deziron donaci al Joseph Biden militpaŭzon akompanitan de liberigo de ostaĝoj, inter kiuj estas kelkaj usonanoj, kiuj estus solene akceptitaj en Blanka Domo. Rezistante (montrante konsiderindan maldankemon) la postulojn de S-ro Biden, la gvidanto de Likud helpis lian konkuranton en la prezidanta konkuro, Donald Trump. La retiro de la kandidateco de la nuna prezidanto kaj ties rezigno favore al ties vicprezidanto, Kamala Harris, ne estis io, kio ŝanĝis la agmanieron de S-ro Netanjahu. Tute male, li havis bonajn kialojn por timi, ke S-no Harris efektivigos en la Blanka Domo politikon en Proksim-Oriento pli similan al tiu de unu el la mentoroj de ŝia kampanjo, Barack Obama, ol al tiu de S-ro Biden.
Restas en nia memoro la akraj rilatoj, kiujn havis S-roj Netanjahu kaj Obama. La unua, enpotenciĝinta en 2009, mallonge poste la enpotenciĝo de la dua, efektivigis kontraŭ ĉi tiu konstantan politikan gerilon en kiu li ricevis la subtenon de la respublikanaj kongresanoj. S-ro Netanjahu reuzis tiun taktikon kiam li devis alfronti la ĉiam pli malkaŝajn kritikojn de S-ro Biden kontraŭ lia celo, same kiel la preferon esprimitan de la usona prezidanto kaj Pentagono por S-ro Gallant, kiu ekde la komenco de la milito en Gazao estis plurfoje akceptita en Vaŝingtono. La 24-an de Julio, la respublikanoj invitis la israelan ĉefministron alparoli la Kongreson je la kvara fojo. S-ro Netanjahu tiel superis la rekordon kiun li kunhavis kun Wiston Churchill. Kamala Harris ne ĉeestis lian paroladon kvankam ŝi estis, laŭ la konstitucio, prezidanto de la Senato, kaj tio sugestis ian mankon de simpatio al la israela gvidanto.
Ĉefa celo : la irana nuklea programo
Cetere, probablas ke la partopreno de la vicprezidanto en la konkuro, komence akceptita de ŝanĝo favore al ŝi en la opinisondoj, havis grandan pezon en la postaj decidoj de S-ro Netanjahu. Kvankam li antaŭe povis permesi al si gajni tempon kun la espero, ke elekta venko de S-ro Trump en la elektado de la 5-a de Novembro al li lasos manojn eĉ pli liberajn ol kun S-ro Biden, li ne estis en situacio alfronti venkon de S-ino Harris, kiu povus limigi lian manovran kapablon. Ĉar, por la israela ĉefministro, la prioritata afero —krom la palestinaj teritorioj, celo de ekspansiismaj ambicioj de la cionisma desktrularo, kiun li personigas— estas Irano (1), konsiderata kiel plej granda ekzista minaco kiun alfrontas Israelo ekde la renverso en Egiptujo fine de la 1970-a jardeko.
Ankaŭ fine de tiu jardeko, Irano rompis kun Okcidento post la revolucio de Ruhollah Ĥomejni en Februaro 1979. Implikiĝinta en pereiga milito kontraŭ Irako en la 1980-a jardeko kaj senigita je la kapablo akiri kompleksan armilaron pro pluraj embargoj, Teherano penadis iom-post-iom starigi regionan ideologian kaj militistan reton kiu povas subteni ĝin en ĝia lukto kontraŭ Usono kaj ties regionaj aliancanoj, Israelo inter ili. La Islama Respubliko komence adoptis sintenon furioze malamikan al la usona "Granda Satano" kaj ties israela partnero, kies detruon ĝi ĵuris. Tiu sinteno estis la ĉefa ideologia argumento de la irana reĝimo en ties serĉo de influo sur la araban kaj islaman mondon kaj sur la ŝijaismajn komunumojn, kiuj estas ĝia prioritata celo pro la teokratia kaj konfesia naturo de ĝia ŝtato.
Irano ankaŭ starigis kaj evoluigis ligojn kun la Islama Frataro ekde 1990. La kunfrataro tiam rifuzis subteni deplojon de usonaj soldatoj sur saud-araba teritorio —preludo al la interveno kontraŭ Irako kaj ties trupoj de okupado en Kuvajto— kaj rompis kun Rijado. Kvankam Irano donas sian prioritatan atenton al la palestina branĉo de la Islama Frataro, Hamaso, gi ankaŭ proksimiĝis al konkuranta organizaĵo sur la sama ideologia ludkampo : Islama Ĝihado.
Siaflanke, la israelaj aŭtoritatoj nutris veran obsedon pri Irano post kiam oni rivelis, komence de ĉi tiu jarcento, ke la Islama Respubliko sekrete rekomencis nuklean programon komencintan dum la reĝimo de la Ŝaho. Estas nenia dubo en Tel-Avivo pri tio, ke Irano ambicias akiri nuklean armilon, kiu nuligos la regionan monopolon posedatan de Israelo de post la 1960-a jardeko. Tia fantomo, kune kun komplekso de ekstermado —kaŭzita tiel de la referenco de la Shoah kiel de la relativa malgrando de la israela teritorio— klarigas la decidemon de la israelaj gvidantoj por doni gravan baton al Irano, ĉefe celante ties nukleajn instalaĵojn.
En 2009, kelkajn tagojn antaŭ la enpotenciĝo de S-ro Obama, The New York Times publikigis enketon faritan de sia ĉefkorespondanto en Vaŝingtono, David E. Sanger. En ĝi oni asertis ke, ekde la komenco de la antaŭa jaro —la lasta de la prezidanteco de George W. Bush—, la israela registaro petadis al Vaŝingtono la urĝan liveron al sia armeo de gviditaj kontraŭbunkraj bomboj GBU-28 (kun pli ol du tunoj da pezo kaj ses metroj da longo), samkiel rajtigon por superflugi irakan teritorion, tiam okupitan de usonaj fortoj, por ataki la ĉefajn iranajn nukleajn instalaĵojn en Natanz (2). Kvankam la administracio de S-ro Bush rifuzis ĉi-lastan —pro timo, ke israela ago grave endanĝerigos ĝiajn trupojn—, ĝi ja mendis 55 bombojn GBU-28 por Israelo, kies livero estis antaŭvidita por 2009.
Prezidanto Obama permesis liveron de la armiloj dum sia unua jaro de regado (3), sed tio ne malhelpis postan plimalboniĝon de la rilatoj kun S-ro Netanjahu. La usona prezidanto publike mallaŭdis la ekspansion de la setlejoj de israelaj kolonianoj en Cisjordanio, kvankam la ĉefa malkonsento inter la du viroj rilatis al Irano, ĉar, iel, la verda lumo, kiun la usona prezidanto donis al livero de kontraŭbunkraj bomboj al Israelo, pliigis la premon sur Teheranon por atingi diplomatian interkonsenton koncerne limigon de ĝia atomprogramo.
Tiu interkonsento estis atingita en 2015, je granda bedaŭro de S-ro Netanjahu kaj Saud-Arabujo, alia historia malamiko de la irana reĝimo : ambaŭ estis konvinkitaj, ke la Komuna Ampleksa Agadplano subskribita en Vieno mildigos la ekonomian premon sur Irano, kaj ne malhelpos, ke unuflanke la regno sekrete daŭrigos sian nuklean militan programon kaj, aliflanke daŭrigos sian regionan ekspansion, favoratan de la okcidenta fiasko en Irako kaj la retiriĝo, en 2011, de la usonaj soldatoj el ruinigita lando. La eksplodo de la enlanda milito en Sirio post popola ribelo —ankaŭ en 2011— kaj, en 2014, la komenco de tiu, kiu dividis Jemenon, donis al Teherano la okazon pliigi sian influon sur Proksim-Orienton.
En Novembro 2016, la elekto de Donald Trump feliĉigis S-ron Netanjahu-on kaj la saud-arabajn gvidantojn. La unua vizito eksterlanden de la nova prezidanto estis al Rijado, en Majo 2017. Jaron poste, la 8-an de Majo 2018, farinte kelkajn klopodojn ĉi-rilate ekde Oktobro 2017, la respublikana prezidanto oficiale retiris sian regnon el la interkonsento tiel malfalcile intertraktita. Per tio li plenumis kampanjan promeson, ignorante la protestojn de la gvidantoj de la subskribintaj eŭropaj regnoj : Germanujo, Francujo, Britujo kaj Eŭropa Unio. La loĝanto de Blanka Domo komencis sian lastan jaron de mandato per la murdo en Bagdado, en Januaro 2020, de generalo Kasem Sulejmani, komandanto de la fortoj de Al-Quds, la eksterlanda interveno-korpuso de la Irana Revolucia Gvardio (4).
Milito por detrui kaj reokupi Gazaon
Dum sia kampanjo de 2020, S-ro Biden prezentis sin kiel la kontraŭ-Trump-on, samkiel S-ro Trump starigis sin kiel la kontraŭ-Obama-on kaj klopodis por renversi, unu post la alia, ĉiujn iniciatojn de sia antaŭulo. Koncerne Proksim-Orienton, S-ro Biden promesis rekuperi la nuklean interkonsenton kun Irano kaj remalfermi la usonan konsulejon en orienta Jerusalemo, ankaŭ la sidejon de la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (PLO) en Vaŝingtono (ambaŭ fermitaj de S-ro Trump). Li faris nenion pri tio. Anstataŭ restarigi la politikon en Proksim-Oriento de S-ro Obama —de kiu li estis vicprezidanto—, la loĝanto de Blanka Domo montriĝis daŭriganto de la Trump-a politiko. La milito de reokupado kaj detruo de Gazao efektivigita de la registaro de S-ro Netanjahu eĉ donis al li la okazon superi ĉiujn liajn antaŭulojn kaj prezidi la unuan vere kunan militon de Israelo kaj Usono (5). La okazaj malkonkordoj estas iom ridindaj kiam oni ilin komparas kun la grando de la militista subteno de Vaŝingtono al Tel-Avivo (6).
"Neniu administracio helpis Israelon pli ol mi faris", deklaris S-ro Biden la 4-an de Oktobro. "Neniu, neniu, neniu". Li tiam riproĉis la israelan ĉefministron pro lia maldankemo kaj sin demandis, ĉu li ne blokis la interkonsenton pri batalhalto en Gazao por favori la respublikanan kandidaton (7). Tamen, en Julio, okaze de sia ĉeesto en Vaŝingtono por eldiri sian paroladon antaŭ la Kongreso, S-ro Netanjahu bonvolis dediĉi al li elokventan laŭdon : "De fiera israela cionisto al fiera irland-usona cionisto, mi volas danki lin por liaj kvindek jaroj da publika servo kaj liaj kvindek jaroj da subteno al la ŝtato de Israelo" (8). La omaĝo al viro, kiu ĵus cedis sian postenon kiel kandidaton al sia vicprezidanto, estis sendube sincera.
S-ino Harris anstataŭis S-ron Biden-on kiel kandidaton kaj S-ro Netanjahu vizitis S-ron Trump-on en ties rezidejo de Mar-A-Lago en Florido : nova fazo de la milito komenciĝis fine de Julio. S-ro Netanjahu devis eltiri profiton el la lastaj monatoj de la mandato de S-ro Biden : en la plej bona okazo por li, S-ro Trump enposteniĝos kaj eĉ permesos la pliiĝon de la israela ofensivo ; en la plej malbona okazo, S-ino Harris heredos usonan engaĝiĝon al kiu ŝi devos adaptiĝi.
La atako de Hamaso estis kruela memorigilo pri la perdo de deadmona kredebleco de Israelo. La regno suferis sian unuan armean malvenkon —kompareblan al la usona en Vjetnamujo— kiam ĝi senkondiĉe retiriĝis el Libano en 2000. La fiasko ripetiĝis en 2006 alifoje kontraŭ Hizbulaho, kiu de tiam konsiderinde plifortigis siajn militajn rimedojn. Kaj, krom epizodaj atakoj sur la siria teritorio, en la lastaj dek du jaroj Israelo senpove konstatis la ekspansion de la irana milita reto en la regiono.
Koncerne Gazaon, la mortigaj kaj ripetaj sturmoj faritaj de Israelo ekde 2007, kutime kiel reago al la pafado de raketoj fare de Hamaso aŭ Islama Ĝihado, ne deadmonis la du palestinajn organizaĵojn daŭrigi siajn agadojn. La doktrino Dahija —konsistanta kaŭzi perdojn kaj damaĝojn neproporciajn al la medio de la malamika forto— instigas la plenumon de militkrimoj, ĉar ĝi malkaŝe atakigas civilulojn (9). Ĝi jam estis aplikita dufoje en Gazao, en 2008-2009 kaj 2014, post ĝia efektivigo en Libano en 2006, en la suda periferio de Bejruto (la kvartalo Dahija), konsiderata feŭdo de Hizbulaho.
En ĉi-lasta okazo, la deadmono ja funkciis. Ekde 2006, Hizbulaho neniam ripetis translandliman agon kiel la tiujaran atakon de la 12-a de Julio, kiu estis la kaŭzo de milito, kiu daŭris 33 tagojn (10). La gvidanto mem de Hizbulaho, Hassan Nasrallah, publike agnoskis, la 27-an de Aŭgusto 2006, ke se li sciintus, ke la israela respondo estos tiel mortiga kaj detrua, li ne donintus verdan lumon al tiu operaco (11). Tamen, dum tiu periodo, Irano ekipis Hizbulahon per impresa armilaro el misiloj de pluraj kalibroj, tiel ke la Partio de Dio imagis, ke ĝi atingis situacion de "reciproka deadmono" kun Israelo : relative paca kunekzistado, bazita sur la komuna kapablo kaŭzi gravajn damaĝojn al la kontraŭulo. Pro la sama kialo, tio ankaŭ iĝis grava atuto en la ekvilibro reganta la rilaton inter Israelo kaj la Islama Respubliko, ĉi tiu mem ekipita de grava konvencia milita kapablo, krom siaj regionaj partenoj.
Pro sia sentimeco kaj pereiga sukceso, kiu superis la esperojn de ĝiaj kreintoj —malgraŭ tio, ke, laŭ israelaj fontoj, tiutage mortis pli da atakantoj ol israelanoj— la atako farita de Hamaso la 7-an de Oktobro 2023 kreskigis la israelan koleregon al ĝia apogeo. S-ro Netanjahu estis akuzita ke li endanĝerigis la regnon : en sia strebo teni la dividon inter palestinanoj kaj ignori ĉiujn premojn favore de la rekomenco de la "pacprocezo", li ebligis, ke la islama movado plifirmigis sian potencon en Gazao kaj profitis de la financado el Kataro (12). Ke Irano reagis —kvankam nur per minimuma kaj nerekte maniero— al la alvoko al la "fratoj de la islama rezisto en Libano, Irano, Jemeno, Irako kaj Sirio" farita de Hamaso matene de la 7-a de Oktobro, kiu instigis ilin aliĝi al ĝia lukto, substrekas ĝis kia grado Israelo perdis sian deadmonan kredeblecon (13).
Teherano tiam ekfunkciigis sian regionan aparaton instigante siajn partnerojn —Hizbulaho en Libano, ŝijaismaj milicoj en Irako kaj hutistoj en Jemeno— implikiĝi en eluzan militon de malalta intenseco. Nur la reĝimo de Bashar Al-Assad singardeme flanken metiĝis kaj daŭre malhelpis el sia teritorio ajnan agon kontraŭ la israela okupado de la siria Golano. El la tri iranaj helpantoj, tiu, kiu kaŭzis pli da ĝenoj al Israelo, estis la libana Hizbulaho : kvankam limigita al zono ambaŭflanka de la "blua linio" (14), la interŝanĝo de misiloj devigis la israelan armeon koncentri trupojn ĉe ĝia norda landlimo kaj estigis la delokadon de pluraj dekoj da miloj da civiluloj, kvankam la movado de loĝantaro en la libana flanko estis eĉ pli granda.
Israelo ludis la ludon de memreteno en la nordo dum ĝi restis masive aktivanta en Gazao. Ĉar jam ne temis pri troproporciaj reprezalioj faritaj kontraŭ la enklavo, sed pri ĝia kompleta reokupado kiel kulmino de detruoj de senprecedenca grando kaj masakroj de genocidaj proporcioj. La strategio de deadmono ankaŭ estis ekstrema kun la palestinanoj, kio klarigas kial tiuj de Cisjordanio, kvankam ili plejparte aplaŭdis la agon de Hamaso, sin detenis respondi al la alvoko de la islama movado por aliĝi al ĝia lukto per ĉiuj rimedoj. Jam finita la plejparto de la reokupado de Gazao, la israela armeo atakis plurajn loĝlokojn en Cisjordanio, atingante la nivelojn de perforto de 2002, dum la subpremo de la dua intifado.
Male, dum pluraj monatoj, Israelo moderigis siajn atakojn kontraŭ Hizbulaho. Kontraste al la sendistinga perforto efektivigita en Gazao, estis pere de "limigitaj atakoj", ke ĝi mortigis plurajn centojn da milicianoj ĝis la ofensivo de pasinta Septembro, kun proporcio inter civilaj viktimoj kaj batalantoj inversa al tiu okazinta en Gazao. Tio estis la preludo al interveno promesita antaŭ longe. Samtempe, kiam ili sin turnis kontraŭ Cisjordanio, la israela armeo sin preparis por eniri Libanon. Kaj kontraŭe al sia ofensivo en Gazao, kie ĝia farmaniero similis tiun de skrapmaŝino, ĝi tre zorge uzis kontraŭ Hizbulaho tre ellaboritan militan strategion. Post la atako per insiditaj poŝvokiloj (17 kaj 18 Septembro) kaj la morto de Nasrallah (27 Septembro), Israelo senprokraste ordonis trudenirojn de tertrupoj en la libanan landliman zonon. La hipokriteco de S-ro Biden estis evidenta pro la pliigo de 8.7 miliardoj da dolaroj en helpo donita al Tel-Avivo —por subteni ĝin en Libano— kaj liaj gratuloj pro la murdo de Hassan Nasrallah (15).
Tiel, S-ro Netanjahu venkis kaj Irano embarasiĝis, akuzita de la anoj mem de la libana Hizbulaho uzi ĝiajn aliancanojn sen vere partopreni en la lukto kaj eĉ ne alveni por helpi ilin. Teherano provis savi sian honoron plenumante duan pafadon de misiloj sur Israelon la 1-an de Oktobro. La uzo de balistikaj misiloj —pli malfacile interkapteblaj ol spavoj kaj krozmisiloj— tiam signifis kvalitan altiĝon de la milita eskalado, sed la fakto estas, ke tiu atako estis limigita kaj havis minimuman efikon, kio montras la timon de Teherano esti trenita al granda konflikto en kiu Usono partoprenos, kaj eble ankaŭ siaj regionaj aliancanoj, kaj tio povus krei situacion favoran al amasa ribelo kontraŭ la reĝimo de la mulaoj, abomenita de granda parto de sia propra loĝantaro.
Ĉe la momento publikigi ĉi tiun artikolon, restas nesolvata demando : kiu estos la israela reago al la irana atako de la 1-an de Oktobro ? Netanjahu revas doni al Irano grandan baton, kiu prokrastos ĝian atomprogramon por pluraj jaroj, tiel akirante al si lokon en la meritolisto de herooj de cionismo. Li ankaŭ spertas premon de siaj ekstremdekstraj aliancanoj. Laŭ ilia vidpunkto, celi celojn, kiuj ne estas armeaj instalaĵoj, estas montro de malforteco. Cetere, la ĉefministro ne povas ataki iranajn petrolajn instalaĵojn sen riski reagon de Teherano en la Golfo, kio provokos gravan krizon en la tutmonda ekonomio kaj venenos la rilatojn de Israelo kun la arabaj petrolaj monarkioj.
Pro la grando de Irano kaj ties geografia malproksimo, por ataki ĝiajn nukleajn instalaĵojn, Israelo tamen bezonos pli ol nerektan usonan partoprenon, kiel en Gazao aŭ Libano : tiuokaze, ĝia partopreno devos esti rekta. Biden jam faris klopodon ĉi-rilate sendante al Israelo en Oktobro baterion de kontraŭbalistikaj misiloj de interkapto je granda alto Thaad, akompanitan de cento da militistoj por ĝia ekfunkciigo, kio elmetas usonajn soldatojn al risko esti trafitaj de ebla irana reago. Alifoje, per la armado kaj protektado de la israela aliancano, la agoj de la administracio Biden malkaŝe kontraŭdiras ĝiajn asertojn pri la premo, kiun ĝi supozeble plenumas sur ĉi tiun por reteni ties reagojn.
Sed la vero estas, ke efika detruo de subteraj nukleaj instalaĵoj de Irano bezonas ion pli ol unutunajn bombojn —por murdi Hassan-on Nasrallah kelkdek el ili devis esti ĵetitaj— ; eĉ ion pli ol la dutunajn gviditajn kontraŭbunkrajn bombojn GBU-28 liveritajn de S-ro Obama al Israelo. Oni bezonas uzi, minimume, bombojn GBU-57, de inter dek du kaj dek kvin tunoj, kaj ekipitajn de trarompa forto da 60 metroj da profundeco. Sed, Israelo posedas nek tiujn bombojn nek la strategiajn bombaviadilojn necesajn por ĵeti ilin (16). Tial, tre eblas, ke S-ro Netanjahu kaj lia armeo elektos novan atakon nerekte direktitan kontraŭ nukleaj instalaĵoj, kiu celos ĝian defendosistemon, kiel okazis en Aprilo, sed laŭ pli granda skalo.
Kio okazos de nun dependos de la rezulto de la usona prezidanta elektado de la 5-an de Novembro. La probableco de komuna israela-usona ofensivo kontraŭ Irano plifortiĝos se S-ro Trump estos elektita, kaj iom moderiĝos se kandidato Harris venkos en la elektado. Tio escepte se Israelo sukcesas treni Iranon en sinsekvon de eventoj direktitan al tiu celo.
(1) Vidu Akram Belkaïd, "Israelo-Irano, la baldaŭa milito", Le Monde diplomatique, Majo 2024.
(2) David E. Sanger, “U. S. Rejected Aid for Israeli Raid on Iranian Nuclear Site”, The New York Times, 10-an de Januaro 2009.
(3) Eli Lake, "Obama Arms Israel", Newsweek, Novjorko, 25-an de Septembro 2011.
(4) Vidu "Danse du sabre entre l'Iran et les États-Unis", Le Monde diplomatique, Februaro 2020.
(5) Vidu "Les États-Unis à la rescousse", en Israël, Palestine, une terre à vif, Manière de voir, n-ro 193, Februaro-Marto 2024.
(6) Jack Mirkinson, "Biden is mad at Netanyahu ? Spare me”, The Nation, Novjorko, 13-an de Februaro 2024.
(7) Colleen Long, "Biden says he doesn't know whether Israel is holding up peace deal to influence 2024 US election”, Associated Press, 4-an de Oktobro 2024.
(8) Tovah Lazaroff, "Netanyahu to Biden : ‘From one zionist to another, thank you for 50 years of friendship'", The Jerusalem Post, 25-an de Julio 2024.
(9) Vidu "Quel avenir pour Gaza ?", Le Monde diplomatique, Junio 2024.
(11) Gilbert Achcar kaj Michel Varsovski, La guerra de los 33 días : Israel contra Hezbolá en el Líbano y sus consecuencias, Icaria, Barcelono, 2007.
(12) Adam Raz "A brief history of the Netanyahu-Hamas alliance", Haaretz, Jerusalemo, 20-an de Oktobro 2023.
(13) Mohamed Deif, "Nous annonçons le début du Déluge d'al-Aqsa”, Oasis, 8-an de Novembro 2023, www.oasiscenter.eu
(14) (JG) Demarkacio inter Libano kaj Israelo starigita de UN la 7-an de Junio 2000
(15) "Israel says it has secured $8.7 billion U.S. aid package", Reuters, 26-an de Septembro 2024.
(16) John Paul Rathbone, "Can Israel destroy Iran's nuclear facilities by itself ?”, The Financial Times, Londono 4-an de Oktobro 2024.
Hispana
La Ondo daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (
UEA informas, ke pro neatenditaj cirkonstancoj la dato de la 110a Universala Kongreso de Esperanto (UK) devis esti ŝanĝita. La UK, antaŭe planita por 19-26 julio 2025, nun okazos la sekvan semajnon, inter la 26a de julio kaj la 2a de aŭgusto 2025.
Shakespeare, William. Koriolano: Tragedio / Tradukis el la angla Marjorie Boulton, Humphrey Tonkin; enkonduko kaj notoj de Humphrey Tonkin. – Barlastono: Esperanto-Asocio de Britio, 2023. – 217 p.
Definitiviĝis la konsisto de la organiza komitato (OK) de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la Litovia urbo Kaŭno. La OK de BET-59 estas tre reprezenta. Dum multaj jaroj Litova Esperanto-Asocio (LEA) strebas agi malferme al la ĝenerala socio kaj aligas al sia agado eksterajn reprezentantojn, aŭ realigas komunajn projektojn kun aliaj organizaĵoj. Jam en la Loka Kongresa Komitato de la 90a Universala Kongreso de Esperanto (Vilno, 2005) estis ne nur esperantistoj, sed ankaŭ reprezentantoj de ekstero. La perfekte sukcesinta Unua Tutmonda Kongreso de Esperantistoj-Ĵurnalistoj (Vilno, 2008) estis organizita de LEA kune kun Litovia Ĵurnalista Asocio kaj en ĝia organiza komitato de la kongreso estis kvar reprezentantoj de tiu asocio.
Publiko en la Malferma Tago en novembro 2011. Foto: Clay Magalhães
Anonco pri la Malferma Tago en majo 2014.
En la novembra Malferma Tago en 2009, dediĉita al la 100-a datreveno de Ivo Lapenna, Birthe Lapenna donacis al la CO portreton de sia edzo. Foto: Clay Magalhães.
Partoprenantoj de la 3-a Komuna Esperanto-Kongreso.
La kongresa ekskurso.
Ni daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (
Abonantoj jam povas elŝuti la decembran numeron de la revuo "Esperanto". La papera versio baldaŭ estos dissendita: 
• Gražina Opulskienė
Aŭskultu la estontecon, aŭskultu infanojn! Antaŭ 70 jaroj oni starigis la 20an de novembro kiel la Mondan Tagon de Infanoj, por antaŭenigi unuiĝon kaj konsciiĝon pri la graveco plibonigi infanan bonfarton kaj krei mondon kie infanoj povu plene kreski kaj disvolviĝi. Tamen ĝuste infanoj, la plej dependaj kaj malfortaj inter ni homoj, tro ofte suferas pro militoj, malriĉeco kaj maljusta diskriminacio.
La 19an de novembro 2024 estis enretigita por publika legado la demonstra versio (demoversio) de la septembra (aŭtuna, laŭ la nordhemisfera vidpunkto) eldono de La Ondo de Esperanto. La 52-paĝa demoversio (pdf) enhavas plurajn tekstojn kaj tekstokomencojn el la riĉenhava kaj rekorde ampleksa 162-paĝa 321a numero de La Ondo de Esperanto, publikigita antaŭ sep semajnoj.
La skipo de “La Dresado de la Megero”, fotita dum la ruĝtapiŝa premiero en Atlanta en Usono, kie 12 el la 26 filmoj estis faritaj. De maldekste dekstren: Ryan Bommarito, Noah Rodden, Morgan Messina, Alekso Miller, Jeff Rick. Morgan aktoris en 3 filmoj. La aliaj reĝisoris po 1. Foto: Nico Heilbrunn.
Brandon Sowers.
Kvar tagojn post la publikigo la filmo ”Mezuro” havis jam 25 000 spektojn. Nun ĝi havas preskaŭ la duoblon.
Claude Gacond.
Universala Esperanto-Asocio salutas Unuiĝintajn Naciojn okaze de la Internacia Tago por Toleremo 2024. Toleremo estas nek indulgo nek indiferenteco: ĝi implicas respekton, akcepton kaj estimon de la homa diverseco. Ĝi postulas (laŭ la vortoj de la iama Ĝenerala Sekretario de UN, Ban Ki-Moon) investon je homoj, kaj plenumon de ilia plena kapablo per edukado, inkluzivo kaj novaj perspektivoj: ĝi bezonas agadon, instruadon, antaŭenigon kaj defendadon. Toleremo forte ligiĝas kun homaj rajtoj, tiel ke en toleremaj socioj, timo, malfido kaj marĝenigo estas anstataŭataj per plureco, partopreno kaj respekto pri diferencoj.
