En unu jaro, Israelo pereigis plurajn el siaj malamikoj en la direktantaro de Hamaso aŭ Hizbulaho, kiel Yahya Sinwar, Ismail Hanija kaj Hassan Nasrallah. Anstataŭ pripensi avantaĝan militpaŭzon, la israela ĉefministro intencas daŭrigi la militon. La demando estas : ĉu li entreprenos tre gravan operacon, kiu devigos Usonon rekte implikiĝi en la konflikton ?
La impresa reakiro de populareco de la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu je regna nivelo dum la lastaj monatoj estas pruvo —se iu estis necesa— de la enorma kapablo de reviviĝo de ĉi tiu politika gravulo. Kapablo kiu klarigas lian eksterordinaran longvivecon en regpotenco. Sed la vero estas, ke pasintan printempon Netanjahu jam komencis reakiri sian popularecon en la plej dekstrema israela publika opinio, kiun li atingis rezistante premon de la usona administracio—ja aparte malfortan— por ke li trafu interkonsenton pri batalhalto kaj pri interŝanĝo de kaptitoj kun Hamaso.
En Majo, li sendis siajn trupojn sturmi la urbon de Rafah kaj ceteron de la zono landlima kun Egiptujo malgraŭ admonoj de Vaŝingtono. Per tio, li forigis la ĉefan allogon de la projekto de batalhalto por la direktantaro de Hamaso en la enklavo. Poste, proklamante sian rifuzon retiri siajn trupojn el Rafah —eĉ ne provizore, kiel al li konsilis la armea ĉefstabo kaj Joav Gallant, lia ministro pri Defendo kaj plej granda politika rivalo ene de lia partio, Likud— la ĉefministro tute ĉesigis ajnan seriozan eblecon de interkonsento kun la palestina movado kaj al si gajnis la koleron de Egiptujo, furioza pro tio, ke ĝi perdis la regadon de la trairejo inter Gazao kaj sia teritorio, super kiu ĝi trudis sian aŭtoritaton ĝis tiam.
S-ro Netanjahu, tiel, ignoris la dezirojn de la usona prezidanto. Li ne havis la plej etan deziron donaci al Joseph Biden militpaŭzon akompanitan de liberigo de ostaĝoj, inter kiuj estas kelkaj usonanoj, kiuj estus solene akceptitaj en Blanka Domo. Rezistante (montrante konsiderindan maldankemon) la postulojn de S-ro Biden, la gvidanto de Likud helpis lian konkuranton en la prezidanta konkuro, Donald Trump. La retiro de la kandidateco de la nuna prezidanto kaj ties rezigno favore al ties vicprezidanto, Kamala Harris, ne estis io, kio ŝanĝis la agmanieron de S-ro Netanjahu. Tute male, li havis bonajn kialojn por timi, ke S-no Harris efektivigos en la Blanka Domo politikon en Proksim-Oriento pli similan al tiu de unu el la mentoroj de ŝia kampanjo, Barack Obama, ol al tiu de S-ro Biden.
Restas en nia memoro la akraj rilatoj, kiujn havis S-roj Netanjahu kaj Obama. La unua, enpotenciĝinta en 2009, mallonge poste la enpotenciĝo de la dua, efektivigis kontraŭ ĉi tiu konstantan politikan gerilon en kiu li ricevis la subtenon de la respublikanaj kongresanoj. S-ro Netanjahu reuzis tiun taktikon kiam li devis alfronti la ĉiam pli malkaŝajn kritikojn de S-ro Biden kontraŭ lia celo, same kiel la preferon esprimitan de la usona prezidanto kaj Pentagono por S-ro Gallant, kiu ekde la komenco de la milito en Gazao estis plurfoje akceptita en Vaŝingtono. La 24-an de Julio, la respublikanoj invitis la israelan ĉefministron alparoli la Kongreson je la kvara fojo. S-ro Netanjahu tiel superis la rekordon kiun li kunhavis kun Wiston Churchill. Kamala Harris ne ĉeestis lian paroladon kvankam ŝi estis, laŭ la konstitucio, prezidanto de la Senato, kaj tio sugestis ian mankon de simpatio al la israela gvidanto.
Ĉefa celo : la irana nuklea programo
Cetere, probablas ke la partopreno de la vicprezidanto en la konkuro, komence akceptita de ŝanĝo favore al ŝi en la opinisondoj, havis grandan pezon en la postaj decidoj de S-ro Netanjahu. Kvankam li antaŭe povis permesi al si gajni tempon kun la espero, ke elekta venko de S-ro Trump en la elektado de la 5-a de Novembro al li lasos manojn eĉ pli liberajn ol kun S-ro Biden, li ne estis en situacio alfronti venkon de S-ino Harris, kiu povus limigi lian manovran kapablon. Ĉar, por la israela ĉefministro, la prioritata afero —krom la palestinaj teritorioj, celo de ekspansiismaj ambicioj de la cionisma desktrularo, kiun li personigas— estas Irano (1), konsiderata kiel plej granda ekzista minaco kiun alfrontas Israelo ekde la renverso en Egiptujo fine de la 1970-a jardeko.
Ankaŭ fine de tiu jardeko, Irano rompis kun Okcidento post la revolucio de Ruhollah Ĥomejni en Februaro 1979. Implikiĝinta en pereiga milito kontraŭ Irako en la 1980-a jardeko kaj senigita je la kapablo akiri kompleksan armilaron pro pluraj embargoj, Teherano penadis iom-post-iom starigi regionan ideologian kaj militistan reton kiu povas subteni ĝin en ĝia lukto kontraŭ Usono kaj ties regionaj aliancanoj, Israelo inter ili. La Islama Respubliko komence adoptis sintenon furioze malamikan al la usona "Granda Satano" kaj ties israela partnero, kies detruon ĝi ĵuris. Tiu sinteno estis la ĉefa ideologia argumento de la irana reĝimo en ties serĉo de influo sur la araban kaj islaman mondon kaj sur la ŝijaismajn komunumojn, kiuj estas ĝia prioritata celo pro la teokratia kaj konfesia naturo de ĝia ŝtato.
Irano ankaŭ starigis kaj evoluigis ligojn kun la Islama Frataro ekde 1990. La kunfrataro tiam rifuzis subteni deplojon de usonaj soldatoj sur saud-araba teritorio —preludo al la interveno kontraŭ Irako kaj ties trupoj de okupado en Kuvajto— kaj rompis kun Rijado. Kvankam Irano donas sian prioritatan atenton al la palestina branĉo de la Islama Frataro, Hamaso, gi ankaŭ proksimiĝis al konkuranta organizaĵo sur la sama ideologia ludkampo : Islama Ĝihado.
Siaflanke, la israelaj aŭtoritatoj nutris veran obsedon pri Irano post kiam oni rivelis, komence de ĉi tiu jarcento, ke la Islama Respubliko sekrete rekomencis nuklean programon komencintan dum la reĝimo de la Ŝaho. Estas nenia dubo en Tel-Avivo pri tio, ke Irano ambicias akiri nuklean armilon, kiu nuligos la regionan monopolon posedatan de Israelo de post la 1960-a jardeko. Tia fantomo, kune kun komplekso de ekstermado —kaŭzita tiel de la referenco de la Shoah kiel de la relativa malgrando de la israela teritorio— klarigas la decidemon de la israelaj gvidantoj por doni gravan baton al Irano, ĉefe celante ties nukleajn instalaĵojn.
En 2009, kelkajn tagojn antaŭ la enpotenciĝo de S-ro Obama, The New York Times publikigis enketon faritan de sia ĉefkorespondanto en Vaŝingtono, David E. Sanger. En ĝi oni asertis ke, ekde la komenco de la antaŭa jaro —la lasta de la prezidanteco de George W. Bush—, la israela registaro petadis al Vaŝingtono la urĝan liveron al sia armeo de gviditaj kontraŭbunkraj bomboj GBU-28 (kun pli ol du tunoj da pezo kaj ses metroj da longo), samkiel rajtigon por superflugi irakan teritorion, tiam okupitan de usonaj fortoj, por ataki la ĉefajn iranajn nukleajn instalaĵojn en Natanz (2). Kvankam la administracio de S-ro Bush rifuzis ĉi-lastan —pro timo, ke israela ago grave endanĝerigos ĝiajn trupojn—, ĝi ja mendis 55 bombojn GBU-28 por Israelo, kies livero estis antaŭvidita por 2009.
Prezidanto Obama permesis liveron de la armiloj dum sia unua jaro de regado (3), sed tio ne malhelpis postan plimalboniĝon de la rilatoj kun S-ro Netanjahu. La usona prezidanto publike mallaŭdis la ekspansion de la setlejoj de israelaj kolonianoj en Cisjordanio, kvankam la ĉefa malkonsento inter la du viroj rilatis al Irano, ĉar, iel, la verda lumo, kiun la usona prezidanto donis al livero de kontraŭbunkraj bomboj al Israelo, pliigis la premon sur Teheranon por atingi diplomatian interkonsenton koncerne limigon de ĝia atomprogramo.
Tiu interkonsento estis atingita en 2015, je granda bedaŭro de S-ro Netanjahu kaj Saud-Arabujo, alia historia malamiko de la irana reĝimo : ambaŭ estis konvinkitaj, ke la Komuna Ampleksa Agadplano subskribita en Vieno mildigos la ekonomian premon sur Irano, kaj ne malhelpos, ke unuflanke la regno sekrete daŭrigos sian nuklean militan programon kaj, aliflanke daŭrigos sian regionan ekspansion, favoratan de la okcidenta fiasko en Irako kaj la retiriĝo, en 2011, de la usonaj soldatoj el ruinigita lando. La eksplodo de la enlanda milito en Sirio post popola ribelo —ankaŭ en 2011— kaj, en 2014, la komenco de tiu, kiu dividis Jemenon, donis al Teherano la okazon pliigi sian influon sur Proksim-Orienton.
En Novembro 2016, la elekto de Donald Trump feliĉigis S-ron Netanjahu-on kaj la saud-arabajn gvidantojn. La unua vizito eksterlanden de la nova prezidanto estis al Rijado, en Majo 2017. Jaron poste, la 8-an de Majo 2018, farinte kelkajn klopodojn ĉi-rilate ekde Oktobro 2017, la respublikana prezidanto oficiale retiris sian regnon el la interkonsento tiel malfalcile intertraktita. Per tio li plenumis kampanjan promeson, ignorante la protestojn de la gvidantoj de la subskribintaj eŭropaj regnoj : Germanujo, Francujo, Britujo kaj Eŭropa Unio. La loĝanto de Blanka Domo komencis sian lastan jaron de mandato per la murdo en Bagdado, en Januaro 2020, de generalo Kasem Sulejmani, komandanto de la fortoj de Al-Quds, la eksterlanda interveno-korpuso de la Irana Revolucia Gvardio (4).
Milito por detrui kaj reokupi Gazaon
Dum sia kampanjo de 2020, S-ro Biden prezentis sin kiel la kontraŭ-Trump-on, samkiel S-ro Trump starigis sin kiel la kontraŭ-Obama-on kaj klopodis por renversi, unu post la alia, ĉiujn iniciatojn de sia antaŭulo. Koncerne Proksim-Orienton, S-ro Biden promesis rekuperi la nuklean interkonsenton kun Irano kaj remalfermi la usonan konsulejon en orienta Jerusalemo, ankaŭ la sidejon de la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (PLO) en Vaŝingtono (ambaŭ fermitaj de S-ro Trump). Li faris nenion pri tio. Anstataŭ restarigi la politikon en Proksim-Oriento de S-ro Obama —de kiu li estis vicprezidanto—, la loĝanto de Blanka Domo montriĝis daŭriganto de la Trump-a politiko. La milito de reokupado kaj detruo de Gazao efektivigita de la registaro de S-ro Netanjahu eĉ donis al li la okazon superi ĉiujn liajn antaŭulojn kaj prezidi la unuan vere kunan militon de Israelo kaj Usono (5). La okazaj malkonkordoj estas iom ridindaj kiam oni ilin komparas kun la grando de la militista subteno de Vaŝingtono al Tel-Avivo (6).
"Neniu administracio helpis Israelon pli ol mi faris", deklaris S-ro Biden la 4-an de Oktobro. "Neniu, neniu, neniu". Li tiam riproĉis la israelan ĉefministron pro lia maldankemo kaj sin demandis, ĉu li ne blokis la interkonsenton pri batalhalto en Gazao por favori la respublikanan kandidaton (7). Tamen, en Julio, okaze de sia ĉeesto en Vaŝingtono por eldiri sian paroladon antaŭ la Kongreso, S-ro Netanjahu bonvolis dediĉi al li elokventan laŭdon : "De fiera israela cionisto al fiera irland-usona cionisto, mi volas danki lin por liaj kvindek jaroj da publika servo kaj liaj kvindek jaroj da subteno al la ŝtato de Israelo" (8). La omaĝo al viro, kiu ĵus cedis sian postenon kiel kandidaton al sia vicprezidanto, estis sendube sincera.
S-ino Harris anstataŭis S-ron Biden-on kiel kandidaton kaj S-ro Netanjahu vizitis S-ron Trump-on en ties rezidejo de Mar-A-Lago en Florido : nova fazo de la milito komenciĝis fine de Julio. S-ro Netanjahu devis eltiri profiton el la lastaj monatoj de la mandato de S-ro Biden : en la plej bona okazo por li, S-ro Trump enposteniĝos kaj eĉ permesos la pliiĝon de la israela ofensivo ; en la plej malbona okazo, S-ino Harris heredos usonan engaĝiĝon al kiu ŝi devos adaptiĝi.
La atako de Hamaso estis kruela memorigilo pri la perdo de deadmona kredebleco de Israelo. La regno suferis sian unuan armean malvenkon —kompareblan al la usona en Vjetnamujo— kiam ĝi senkondiĉe retiriĝis el Libano en 2000. La fiasko ripetiĝis en 2006 alifoje kontraŭ Hizbulaho, kiu de tiam konsiderinde plifortigis siajn militajn rimedojn. Kaj, krom epizodaj atakoj sur la siria teritorio, en la lastaj dek du jaroj Israelo senpove konstatis la ekspansion de la irana milita reto en la regiono.
Koncerne Gazaon, la mortigaj kaj ripetaj sturmoj faritaj de Israelo ekde 2007, kutime kiel reago al la pafado de raketoj fare de Hamaso aŭ Islama Ĝihado, ne deadmonis la du palestinajn organizaĵojn daŭrigi siajn agadojn. La doktrino Dahija —konsistanta kaŭzi perdojn kaj damaĝojn neproporciajn al la medio de la malamika forto— instigas la plenumon de militkrimoj, ĉar ĝi malkaŝe atakigas civilulojn (9). Ĝi jam estis aplikita dufoje en Gazao, en 2008-2009 kaj 2014, post ĝia efektivigo en Libano en 2006, en la suda periferio de Bejruto (la kvartalo Dahija), konsiderata feŭdo de Hizbulaho.
En ĉi-lasta okazo, la deadmono ja funkciis. Ekde 2006, Hizbulaho neniam ripetis translandliman agon kiel la tiujaran atakon de la 12-a de Julio, kiu estis la kaŭzo de milito, kiu daŭris 33 tagojn (10). La gvidanto mem de Hizbulaho, Hassan Nasrallah, publike agnoskis, la 27-an de Aŭgusto 2006, ke se li sciintus, ke la israela respondo estos tiel mortiga kaj detrua, li ne donintus verdan lumon al tiu operaco (11). Tamen, dum tiu periodo, Irano ekipis Hizbulahon per impresa armilaro el misiloj de pluraj kalibroj, tiel ke la Partio de Dio imagis, ke ĝi atingis situacion de "reciproka deadmono" kun Israelo : relative paca kunekzistado, bazita sur la komuna kapablo kaŭzi gravajn damaĝojn al la kontraŭulo. Pro la sama kialo, tio ankaŭ iĝis grava atuto en la ekvilibro reganta la rilaton inter Israelo kaj la Islama Respubliko, ĉi tiu mem ekipita de grava konvencia milita kapablo, krom siaj regionaj partenoj.
Pro sia sentimeco kaj pereiga sukceso, kiu superis la esperojn de ĝiaj kreintoj —malgraŭ tio, ke, laŭ israelaj fontoj, tiutage mortis pli da atakantoj ol israelanoj— la atako farita de Hamaso la 7-an de Oktobro 2023 kreskigis la israelan koleregon al ĝia apogeo. S-ro Netanjahu estis akuzita ke li endanĝerigis la regnon : en sia strebo teni la dividon inter palestinanoj kaj ignori ĉiujn premojn favore de la rekomenco de la "pacprocezo", li ebligis, ke la islama movado plifirmigis sian potencon en Gazao kaj profitis de la financado el Kataro (12). Ke Irano reagis —kvankam nur per minimuma kaj nerekte maniero— al la alvoko al la "fratoj de la islama rezisto en Libano, Irano, Jemeno, Irako kaj Sirio" farita de Hamaso matene de la 7-a de Oktobro, kiu instigis ilin aliĝi al ĝia lukto, substrekas ĝis kia grado Israelo perdis sian deadmonan kredeblecon (13).
Teherano tiam ekfunkciigis sian regionan aparaton instigante siajn partnerojn —Hizbulaho en Libano, ŝijaismaj milicoj en Irako kaj hutistoj en Jemeno— implikiĝi en eluzan militon de malalta intenseco. Nur la reĝimo de Bashar Al-Assad singardeme flanken metiĝis kaj daŭre malhelpis el sia teritorio ajnan agon kontraŭ la israela okupado de la siria Golano. El la tri iranaj helpantoj, tiu, kiu kaŭzis pli da ĝenoj al Israelo, estis la libana Hizbulaho : kvankam limigita al zono ambaŭflanka de la "blua linio" (14), la interŝanĝo de misiloj devigis la israelan armeon koncentri trupojn ĉe ĝia norda landlimo kaj estigis la delokadon de pluraj dekoj da miloj da civiluloj, kvankam la movado de loĝantaro en la libana flanko estis eĉ pli granda.
Israelo ludis la ludon de memreteno en la nordo dum ĝi restis masive aktivanta en Gazao. Ĉar jam ne temis pri troproporciaj reprezalioj faritaj kontraŭ la enklavo, sed pri ĝia kompleta reokupado kiel kulmino de detruoj de senprecedenca grando kaj masakroj de genocidaj proporcioj. La strategio de deadmono ankaŭ estis ekstrema kun la palestinanoj, kio klarigas kial tiuj de Cisjordanio, kvankam ili plejparte aplaŭdis la agon de Hamaso, sin detenis respondi al la alvoko de la islama movado por aliĝi al ĝia lukto per ĉiuj rimedoj. Jam finita la plejparto de la reokupado de Gazao, la israela armeo atakis plurajn loĝlokojn en Cisjordanio, atingante la nivelojn de perforto de 2002, dum la subpremo de la dua intifado.
Male, dum pluraj monatoj, Israelo moderigis siajn atakojn kontraŭ Hizbulaho. Kontraste al la sendistinga perforto efektivigita en Gazao, estis pere de "limigitaj atakoj", ke ĝi mortigis plurajn centojn da milicianoj ĝis la ofensivo de pasinta Septembro, kun proporcio inter civilaj viktimoj kaj batalantoj inversa al tiu okazinta en Gazao. Tio estis la preludo al interveno promesita antaŭ longe. Samtempe, kiam ili sin turnis kontraŭ Cisjordanio, la israela armeo sin preparis por eniri Libanon. Kaj kontraŭe al sia ofensivo en Gazao, kie ĝia farmaniero similis tiun de skrapmaŝino, ĝi tre zorge uzis kontraŭ Hizbulaho tre ellaboritan militan strategion. Post la atako per insiditaj poŝvokiloj (17 kaj 18 Septembro) kaj la morto de Nasrallah (27 Septembro), Israelo senprokraste ordonis trudenirojn de tertrupoj en la libanan landliman zonon. La hipokriteco de S-ro Biden estis evidenta pro la pliigo de 8.7 miliardoj da dolaroj en helpo donita al Tel-Avivo —por subteni ĝin en Libano— kaj liaj gratuloj pro la murdo de Hassan Nasrallah (15).
Tiel, S-ro Netanjahu venkis kaj Irano embarasiĝis, akuzita de la anoj mem de la libana Hizbulaho uzi ĝiajn aliancanojn sen vere partopreni en la lukto kaj eĉ ne alveni por helpi ilin. Teherano provis savi sian honoron plenumante duan pafadon de misiloj sur Israelon la 1-an de Oktobro. La uzo de balistikaj misiloj —pli malfacile interkapteblaj ol spavoj kaj krozmisiloj— tiam signifis kvalitan altiĝon de la milita eskalado, sed la fakto estas, ke tiu atako estis limigita kaj havis minimuman efikon, kio montras la timon de Teherano esti trenita al granda konflikto en kiu Usono partoprenos, kaj eble ankaŭ siaj regionaj aliancanoj, kaj tio povus krei situacion favoran al amasa ribelo kontraŭ la reĝimo de la mulaoj, abomenita de granda parto de sia propra loĝantaro.
Ĉe la momento publikigi ĉi tiun artikolon, restas nesolvata demando : kiu estos la israela reago al la irana atako de la 1-an de Oktobro ? Netanjahu revas doni al Irano grandan baton, kiu prokrastos ĝian atomprogramon por pluraj jaroj, tiel akirante al si lokon en la meritolisto de herooj de cionismo. Li ankaŭ spertas premon de siaj ekstremdekstraj aliancanoj. Laŭ ilia vidpunkto, celi celojn, kiuj ne estas armeaj instalaĵoj, estas montro de malforteco. Cetere, la ĉefministro ne povas ataki iranajn petrolajn instalaĵojn sen riski reagon de Teherano en la Golfo, kio provokos gravan krizon en la tutmonda ekonomio kaj venenos la rilatojn de Israelo kun la arabaj petrolaj monarkioj.
Pro la grando de Irano kaj ties geografia malproksimo, por ataki ĝiajn nukleajn instalaĵojn, Israelo tamen bezonos pli ol nerektan usonan partoprenon, kiel en Gazao aŭ Libano : tiuokaze, ĝia partopreno devos esti rekta. Biden jam faris klopodon ĉi-rilate sendante al Israelo en Oktobro baterion de kontraŭbalistikaj misiloj de interkapto je granda alto Thaad, akompanitan de cento da militistoj por ĝia ekfunkciigo, kio elmetas usonajn soldatojn al risko esti trafitaj de ebla irana reago. Alifoje, per la armado kaj protektado de la israela aliancano, la agoj de la administracio Biden malkaŝe kontraŭdiras ĝiajn asertojn pri la premo, kiun ĝi supozeble plenumas sur ĉi tiun por reteni ties reagojn.
Sed la vero estas, ke efika detruo de subteraj nukleaj instalaĵoj de Irano bezonas ion pli ol unutunajn bombojn —por murdi Hassan-on Nasrallah kelkdek el ili devis esti ĵetitaj— ; eĉ ion pli ol la dutunajn gviditajn kontraŭbunkrajn bombojn GBU-28 liveritajn de S-ro Obama al Israelo. Oni bezonas uzi, minimume, bombojn GBU-57, de inter dek du kaj dek kvin tunoj, kaj ekipitajn de trarompa forto da 60 metroj da profundeco. Sed, Israelo posedas nek tiujn bombojn nek la strategiajn bombaviadilojn necesajn por ĵeti ilin (16). Tial, tre eblas, ke S-ro Netanjahu kaj lia armeo elektos novan atakon nerekte direktitan kontraŭ nukleaj instalaĵoj, kiu celos ĝian defendosistemon, kiel okazis en Aprilo, sed laŭ pli granda skalo.
Kio okazos de nun dependos de la rezulto de la usona prezidanta elektado de la 5-an de Novembro. La probableco de komuna israela-usona ofensivo kontraŭ Irano plifortiĝos se S-ro Trump estos elektita, kaj iom moderiĝos se kandidato Harris venkos en la elektado. Tio escepte se Israelo sukcesas treni Iranon en sinsekvon de eventoj direktitan al tiu celo.
(1) Vidu Akram Belkaïd, "Israelo-Irano, la baldaŭa milito", Le Monde diplomatique, Majo 2024.
(2) David E. Sanger, “U. S. Rejected Aid for Israeli Raid on Iranian Nuclear Site”, The New York Times, 10-an de Januaro 2009.
(3) Eli Lake, "Obama Arms Israel", Newsweek, Novjorko, 25-an de Septembro 2011.
(4) Vidu "Danse du sabre entre l'Iran et les États-Unis", Le Monde diplomatique, Februaro 2020.
(5) Vidu "Les États-Unis à la rescousse", en Israël, Palestine, une terre à vif, Manière de voir, n-ro 193, Februaro-Marto 2024.
(6) Jack Mirkinson, "Biden is mad at Netanyahu ? Spare me”, The Nation, Novjorko, 13-an de Februaro 2024.
(7) Colleen Long, "Biden says he doesn't know whether Israel is holding up peace deal to influence 2024 US election”, Associated Press, 4-an de Oktobro 2024.
(8) Tovah Lazaroff, "Netanyahu to Biden : ‘From one zionist to another, thank you for 50 years of friendship'", The Jerusalem Post, 25-an de Julio 2024.
(9) Vidu "Quel avenir pour Gaza ?", Le Monde diplomatique, Junio 2024.
(11) Gilbert Achcar kaj Michel Varsovski, La guerra de los 33 días : Israel contra Hezbolá en el Líbano y sus consecuencias, Icaria, Barcelono, 2007.
(12) Adam Raz "A brief history of the Netanyahu-Hamas alliance", Haaretz, Jerusalemo, 20-an de Oktobro 2023.
(13) Mohamed Deif, "Nous annonçons le début du Déluge d'al-Aqsa”, Oasis, 8-an de Novembro 2023, www.oasiscenter.eu
(14) (JG) Demarkacio inter Libano kaj Israelo starigita de UN la 7-an de Junio 2000
(15) "Israel says it has secured $8.7 billion U.S. aid package", Reuters, 26-an de Septembro 2024.
(16) John Paul Rathbone, "Can Israel destroy Iran's nuclear facilities by itself ?”, The Financial Times, Londono 4-an de Oktobro 2024.
Ĉi-jare, la 10an de decembro, okazos la 70-jariĝo de la Rezolucio de Montevideo, per kiu la Ĝenerala Konferenco de Unesko agnoskis la rezultojn atingitajn de Esperanto en la kampo de intelekta interŝanĝo kaj kiel rimedo por pliproksimigi la popolojn de la mondo. Omaĝe al tiu okazaĵo, Urugvaja Esperanto-Societo (UES), subtenata de diversaj Esperanto-asocioj, organizas konferencon en la parlamenta palaco de Montevideo.
Kiel kontribuon al tiu grava evento, TEJO volas krei filmetojn pri la rilatoj inter Esperanto kaj Unesko. En unu el la filmetoj homoj el la tuta mondo legos la Manifeston de Ŝventojo (en Esperanto). En la alia, esperantistoj donos sian perspektivon pri la rilatoj inter la Esperanto-movado kaj Unesko. Ni publikigos la kunmetitajn filmetojn en niaj kanaloj.
Ĉu vi volas partopreni en la filmeto?
Plenigu la formularon antaŭ la 7a de decembro kaj ni kontaktos vin. Pere de ĝi, vi esprimas vian intencon partopreni. Bonvolu ne sendi filmetojn nun. Ni kontaktos vin persone kaj klarigos kiel kontribui!
Se ial vi ne sukcesas plenigi la formularon, sendu retmesaĝon al info@tejo.org esprimante vian emon partopreni!
Fonto: https://www.tejo.org/partoprenu-en-filmetoj
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Partoprenu en filmetoj de TEJO pri Esperanto kaj Unesko appeared first on La Ondo de Esperanto.
Ĉu eblas samtempe brustoŝveli kaj ventrodanci ? Laŭ arta vidpunkto, tio estas malkonsilinda : brusta rigideco malhelpas pelvan flekseblecon, kaj rezultas malgracia movo, kiu iom ridindigas la faranton. Laŭ diplomatia vidpunkto la rezulto ne estas pli konvinka. La eŭropaj regantoj, kiuj akceptis la elekton de S-ro Donald Trump per miksaĵo de fanfaronado kaj omaĝeco, baldaŭ konstatos tion.
La venko de la respublikana kandidato estigis panikon en la kancelarioj de la malnova kontinento, kie ĉiuj timas, ke li efektivigu sian programon : ĉeso de liverado de armiloj al Ukrainio, fino de la usona protekta ombrelo, spitado al la kutimaj aliancoj, agresa protektismo. Jen agoj, kiuj malordigos la internacian ordon instalitan post la dua mondmilito, kaj pri kiuj Eŭropa Unio ne prepariĝis.
Neniel gravas ... De Parizo ĝis Bruselo la politikaj ĉefoj bombastas. "Ni pruvis, ke Eŭropo povas preni sian destinon en siajn proprajn manojn, kiam ĝi unuiĝas", fanfaronas la prezidanto de Eŭropa Komisiono, S-ino Ursula von der Leyen, dum S-ro Emmanuel Macron anoncas stariĝon de "Eŭropo pli unuiĝinta, pli forta kaj pli suverena", dotita per "strategia aŭtonomio". Jen belaj vortoj, kiujn neniu vere kredas.
Unue ĉar tia promeso jam estis plurfoje farita - ĉe la falo de la berlina muro, post la usona interveno en Irako, dum la financa krizo de 2008, ĉe la komenco de la unua mandato de S-ro Trump... - sen neniel modifi la vasalecon de la eŭropanoj. Eĉ kiam "amiko" okupas Blankan Domon, tiu senĉese piedtretas ilin. Tiel S-ro Joseph Biden plirapidigis la retiriĝon de la usonaj trupoj el Afganio, trudante kaosan evakuadon al la francoj kaj britoj. Li traktis malantaŭ la dorso de la unuaj, militistan traktaton kun la duaj kaj la aŭstralianoj, rabante de Parizo kontrakton de 56 miliardoj da eŭroj por liverado de submarŝipoj al Kanbero. Kaj li neniel zorgis pri la konsekvencoj de sia plano pri verdaj industrioj sur la ekonomioj de la malnova kontinento - Kanado estis pli bone konsiderita.
Poste, ĉar la eŭropanoj ne havas la rimedojn por siaj ambicioj. Se Vaŝingtono ĉesigus, aŭ eĉ nur malpliigus, sian helpon al Kievo, ili ne kapablus anstataŭi ĝin - oni ne facile eliras el jardekoj da dependeco de la usona militista komplekso, ties patentoj, ties farmanieroj, ties komponaĵoj, ties loĝistikaj infrastrukturoj, ties informservoj, ties produktadoj ... Tiam Ukrainio ne havus alian elekton ol akcepti la packondiĉojn traktitaj inter Usono kaj Rusio, kun rezultantaj perdoj de teritorioj. Por la eŭropaj regantoj, kiuj investis tiom da mono kaj tiom da politika fidindeco en la ukraina venko, prezentante ĝin kiel la solan eblan finon, la honta insulto estus giganta. Tial, ili senespere strebas deadmoni S-ron Trump, ke li ne efektivigu siajn minacojn, donacante al li ĉion, kion li deziras. Iun tagon S-ino von der Leyen sugestas pliigi la aĉetojn de usona gaso, alian tagon la germana ministro pri eksterlandaj aferoj Annalena Baerbock proponas kreskigi la armeajn buĝetojn por atingi 3% de la malneta enlanda produkto (MEP), trian tagon la estonta reprezentanto de Eŭropa Unio por eksterlandaj aferoj, S-ino Kaja Kallas kvalifikas Ĉinion kiel "sistemecan kontraŭulon ", papagante la usonan retorikon.
Ne indas kalkuli kun ia ajn unuiĝo. La eŭropanoj montriĝis nekapablaj paroli per laŭta voĉo, kiam la internacia punkortumo (IPK) eldonis arestordonon kontraŭ la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu pro "militkrimoj" kaj "krimoj kontraŭ la homaro". Aŭstrio, Hungario kaj Ĉeĥio forĵetis tiun ordonon. Belgio, Irlando kaj Hispanio subtenas ĝin. Pri Francio kaj Germanio, ili estas embarasitaj deklarante noti ĝin sen plia decido. Ĉu plaĉi al Usono aŭ respekti la internacian justicon, kia terura dilemo ...
La Ondo daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). Jam estas prezentitaj sep personoj. La oka prezentato estas Chajm Antonia Hillel Langholf el Germanio. Legu lian memprezenton.
Mi estas 40-jara agronomo kaj fakulo pri ekologia agrikulturo. Mi loĝas en malgranda ruldomo en arbaro en la regiono de Norda Eriko en nordo de Germanio, proksime de Hamburgo. Mi laboras iomete kiel zorganto de infano handikapita kaj mi estas membro en Solidara agrikulturo.
Mi estas membro de UEA, SAT kaj TEVA (vegetaranoj), verkas artikolojn por Kontakto kaj Sennaciulo.
Mi ricevas pension mia sindromo de Asperger handikapo. Pro tio mi ege interesiĝis pri la senperforta komunikado kiel rimedo por klarigi la komunikadon inter homoj. Mi kredas, ke la bazo de la granda plejmulto de konfliktoj sur la tero estas nur tragikaj miskomprenoj kaj manko de empatio por la aliaj. Preskaŭ ĉiam estas ebleco por trovi solvon aŭ kompromison por ĉiuj.
La senperforta komunikado estas fondita de Marshall Bertram Rosenberg (1934-2015), kiu pro sia juda deveno spertis diskriminacion kaj malunueco pro diversaj devenoj kaj trajtoj. Same kiel Zamenhof…
La senperforta komunikado estas la temo de mia prelego en BET-59 en Kaŭno.
Chajm Antonia Hillel Langholf
Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/bet-158/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post BET-59: Konatiĝu kun Chajm Antonia Hillel Langholf appeared first on La Ondo de Esperanto.
La Universala Kongreso en Brno, Ĉeĥio, neatendite estis malfruigita je unu semajno. La subita anonco atingis la kongresanojn en sabato, la 30-a de novembro. Laŭ la kongresa fako de UEA tio necesis, ĉar samtempe en la urbo okazos du aliaj aranĝoj, kaj malfacilus trovi hotelĉambrojn je eltenebla prezo. Tamen ne klaras, kial oni ne bontempe kontrolis la situacion.
En sabato la aliĝintoj de la venontjara Universala Kongreso ricevis retmesaĝon de la kongresa fako de UEA, laŭ kiu dato de la kongreso devis esti ŝanĝita “pro neatenditaj cirkonstancoj”. Ĝi estos malfruigita je unu semajno, kio evidente kaŭzas problemojn al homoj kiuj jam planis sian kalendaron laŭ la kongresaj datoj.
En marto 2024 oni anoncis, ke la kongreso okazos de la 19-a ĝis la 26-a de julio, do evidente la preparlaboroj daŭras minimume ok monatojn. Sekve la respondeculoj havis abundan tempon esplori la situacion kaj bontempe zorgi pri la rezervo de hotelĉambroj.
Laŭ la kongresa fako de UEA (nun laŭkontrakte prizorgata de la organizaĵo E@I en Slovakio), la kialo de la subita ŝanĝo estas, ke en Brno samtempe okazas du aliaj aranĝoj, kio kaŭzos mankon de hotelĉambroj kaj grandan altiĝon de la prezoj. Temas pri monda motorcikla ĉampioneco, kiu okazos de la 18-a ĝis la 20-a de julio, kaj pri monda ĉampioneco pri basketbalo por junaj virinoj, kiu okazos de la 12-a ĝis la 20-a de julio.
Petr Baláž, la ĉefrespondeculo de E@I, dum la ero ”UEA respondas” en la nun okazanta Virtuala Kongreso klarigis, ke la okazigo de la motorcikla konkurso, kiu venigos al la urbo dekmilojn da vizitantoj, estis anoncita nur fine de septembro. Tiu informo do mankis, kiam estis farita la decido pri la datoj de la Universala Kongreso.
La dato de la motorcikla konkurso efektive estis anoncita la 26-an de septembro. Tamen la kongresa fako antaŭ tio havis duonjaron por certigi la haveblon de hotelĉambroj kaj rezervi la necesan kvanton. Aldone, post la fino de septembro pasis jam du monatoj, sed okazis nenia diskuto pri la problemo en la komitato de UEA antaŭ la subita anonco pri la ŝanĝo de la datoj.
Ĝis nun jam 358 personoj el 44 landoj aliĝis al la Universala Kongreso en Brno. Evidente multaj el tiuj homoj planis sian venontjaran kalendaron laŭ la anoncitaj datoj de la kongreso. Iuj rezervis hotelĉambron kaj eble eĉ aĉetis flugbiletojn, kiuj nun estas senutilaj.
Unu el la aliĝintoj estas Ulrich Matthias, kiu tre malkontentas pri la subita ŝanĝo:
– Post kiam mi pro laborejaj kialoj ne povis partopreni en la UK en Aruŝo, mi antaŭĝojis pri la UK en Brno. Jam meze de junio mi rezervis favorprezan ĉambron en la 4-stela hotelo Avanti proksima al la kongresejo. Kaj mi interkonsentis en mia firmao, ke mi ricevos feriojn ĝuste ĝis la 26-a de julio, dum tuj poste ferios mia sola kolego, kiu kapablas anstataŭi min. Por mi la ŝanĝo de la datoj estis ŝoka kaj ĉagreniga. Ĝi malebligos al mi partopreni en la UK.
La mesaĝo sendita al la aliĝintoj diras nenion pri eventuala eblo ricevi repagon de la kotizo pro la ŝanĝo de la datoj. Tamen Ulrich Matthias rakontas, ke li post kontakto kun la kongresa fako de UEA ricevis promeson pri repago. Restas vidi, kiom el la 358 jamaj aliĝintoj petos repagon de la kotizo, kaj ĉu eblos ricevi kompenson por aliaj kostoj kaŭzitaj de la ŝanĝo.
En Facebook Choe Taesok bedaŭras la anoncon: ”Miaj amikoj damaĝiĝis finance pro la datoŝanĝo. Ili jam aĉetis flugbiletojn. UEA devintus pli frue informi siajn membrojn pri tia eventuala datŝanĝebleco.”
La ŝanĝo de la kongresa dato estas senprecedenca. Lastfoje simila subita ŝanĝo okazis en 1967, kiam la kongreso pro milito lastmomente devis esti movita el Israelo al Nederlando. Tamen ankaŭ tiam la kongreso okazis en la antaŭanoncitaj datoj, nur aliloke.
UEA informas, ke pro neatenditaj cirkonstancoj la dato de la 110a Universala Kongreso de Esperanto (UK) devis esti ŝanĝita. La UK, antaŭe planita por 19-26 julio 2025, nun okazos la sekvan semajnon, inter la 26a de julio kaj la 2a de aŭgusto 2025.
La ŝanĝo estis necesa por eviti koincidon kun alia pli granda evento en la regiono de Brno*, kio kaŭzus nedisponeblecon de loĝlokoj kaj konsiderindan altigon de ties prezoj dum la kongresa periodo. UEA jam estas en rekta kontakto kun la ĝisnunaj aliĝintoj. Tiu ŝanĝo estas por la plej bona ĝuo de la kongresanoj kaj spegulas la diligentan laboron de la Kongresa Fako de UEA kaj de la Loka Kongresa Komitato (LKK). Ili sukcesis rapide certigi, ke la evento povos okazi laŭ la plej bonaj kondiĉoj por niaj gastoj laŭ la nova dato.
Pro tiu ŝanĝo la limdato de la unua plej favorpreza aliĝperiodo estis plilongigita ĝis la 15a de decembro 2024. UEA invitas ĉiujn ankoraŭ nealiĝintajn profiti de la nova limdato, aliĝante ĉe https://uk.esperanto.net.
Nuntempe oni pretigas ĉiujn bezonatajn datumojn por la Dua Bulteno, kiu aperos ĝis la fino de la jaro. En ĝi haveblos favorprezaj tranoktebloj, samkiel interesaj ekskursoj, inkluzive de la antaŭ- kaj post-kongresaj ekskursoj.
La dato-ŝanĝo okazis kunlabore kun la Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj (ILEI). La 58a ILEI-Kongreso, planata por okazi en Beogrado, Serbio, nun okazos la semajnon antaŭ la 110a UK. La teamoj de la 110a UK kaj de la 58a ILEI-kongreso devos kunlabori ankaŭ por ebligi bustransportadon de kongresanoj rekte inter la du kongresejoj, de Beogrado ĝis Brno. Pliaj informoj pri la 58a ILEI-kongreso, kiel la aliĝilo, aperos baldaŭ ĉe https://www.ilei.info.
Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2024, №1198.
* En Brno tiusemajne okazos du grandaj sportaj eventoj: junulara virina korbopilka mondpokalo kaj granda motorcikla konkurso.
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post La 110a UK en Brno prokrastita je unu semajno appeared first on La Ondo de Esperanto.
UEA informas, ke pro neatenditaj cirkonstancoj la dato de la 110-a Universala Kongreso de Esperanto (UK) devis esti ŝanĝita. La UK, antaŭe planita por 19-26 julio 2025, nun okazos la sekvan semajnon, inter la 26-a de julio kaj la 2-a de aŭgusto 2025.
La ŝanĝo estis necesa por eviti koincidon kun alia pli granda evento en la regiono de Brno, kio kaŭzus nedisponeblecon de loĝlokoj kaj konsiderindan altigon de ties prezoj dum la kongresa periodo. UEA jam estas en rekta kontakto kun la ĝisnunaj aliĝintoj. Tiu ŝanĝo estas por la plej bona ĝuo de la kongresanoj kaj spegulas la diligentan laboron de la Kongresa Fako de UEA kaj de la Loka Kongresa Komitato (LKK). Ili sukcesis rapide certigi, ke la evento povos okazi laŭ la plej bonaj kondiĉoj por niaj gastoj laŭ la nova dato.
Pro tiu ŝanĝo la limdato de la unua plej favorpreza aliĝperiodo estis plilongigita ĝis la 15-a de decembro 2024. UEA invitas ĉiujn ankoraŭ nealiĝintajn profiti de la nova limdato, aliĝante ĉe https://uk.esperanto.net.
Nuntempe oni pretigas ĉiujn bezonatajn datumojn por la Dua Bulteno, kiu aperos ĝis fino de la jaro. En ĝi haveblos favorprezaj tranoktebloj, samkiel interesaj ekskursoj, inkluzive de la antaŭ- kaj post-kongresaj ekskursoj.
La dato-ŝanĝo okazis kunlabore kun la Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj (ILEI). La 58-a ILEI-Kongreso, planata por okazi en Beogrado, Serbio, nun okazos la semajnon antaŭ la 110-a UK. La teamoj de la 110-a UK kaj de la 58-a ILEI-kongreso devos kunlabori ankaŭ por ebligi bustransportadon de kongresanoj rekte inter la du kongresejoj, de Beogrado ĝis Brno. Pliaj informoj pri la 58-a ILEI-kongreso, kiel la aliĝilo, aperos baldaŭ ĉe https://www.ilei.info.
Ĉijare, la 10an de decembro, okazos la 70-jariĝo de la Rezolucio de Montevideo, per kiu la Ĝenerala Konferenco de Unesko agnoskis la rezultojn atingitajn de Esperanto en la kampo de intelekta interŝanĝo kaj kiel rimedo por pliproksimigi la popolojn de la mondo. Omaĝe al tiu okazaĵo, Urugvaja Esperanto-Societo (UES), subtenata de diversaj Esperanto-asocioj, organizas konferencon en la parlamenta palaco de Montevideo.
Kiel kontribuo al tiu grava evento, TEJO volas krei filmetojn pri la rilatoj inter Esperanto kaj Unesko. En unu el la filmetoj homoj el la tuta mondo legos la Manifeston de Ŝventojo (en Esperanto). En la alia, esperantistoj donos sian perspektivon pri la rilatoj inter la Esperanto-movado kaj Unesko. Ni publikigos la kunmetitajn filmetojn en niaj kanaloj.
Plenigu la formularon antaŭ la 7a de Decembro kaj ni kontaktos vin. Pere de ĝi, vi esprimas vian intencon partopreni. Bonvolu ne sendi filmetojn nun. Ni kontaktos vin persone kaj klarigos kiel kontribui!
Se ial vi ne sukcesas plenigi la formularon, sendu retmesaĝon al info@tejo.org esprimante vian emon partopreni!
The post Partoprenu en filmetoj de TEJO pri la rilato inter Esperanto kaj Unesko! appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.
Hieraŭ, la 28an de novembro komenciĝis la 5a Virtuala Kongreso de Esperanto (https://vk.esperanto.net/2024/). Laŭ la kongresa retejo al VK-5 aliĝis 1094 personoj el 89 landoj aŭ teritorioj. Nealiĝintoj al la Virtuala Kongreso povas informiĝi pri ĝi, legante la kongresan kurieron La Flamo de Esperanto, kiun redaktas la Moskva paro Dmitrij Ŝevĉenko kaj Anna Striganova. Jam aperis du numeroj.
Elŝutu la kurieron ĉe https://vk.esperanto.net/2024/kuriero/
Oni ankoraŭ povas aliĝi al VK-5 ĉe https://vk.esperanto.net/2024/aligxilo/
AlKo
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/vk-10/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post VK-5: Jam 1094 aliĝintoj kaj du kongresaj kurieroj appeared first on La Ondo de Esperanto.
Hodiaŭ, arĝento restas interesa investaĵo. Oni ofte konsideras ĝin pli atingebla alternativo al oro, kun eventualo de grandaj gajnoj. Investantoj turnas sin al arĝento kiel maniero diversigi siajn havaĵojn kaj protekti kontraŭ inflacio. Interese, centraj bankoj nun aĉetas pli da arĝento ol antaŭe, indikante pli grandan mondan intereson pri ĝia ekonomia graveco.
Sed arĝento ne nur brilas en monujo; pli ol duono de la monda arĝentoproduktado provizas industriajn aplikojn. Ĝi estas esenca por renovigebla energio, precipe por sunelektro, ĉar arĝento estas grava elemento por efikaj sunpaneloj. Ĉar la mondo moviĝas al pli verda estonteco, la postulo por arĝento rapide kreskas. Ĉu tio povus peli la prezon supren? Multaj analizistoj opinias tiel.
Arĝento ankaŭ alfrontas interesajn merkatajn dinamikojn. Dum jaroj, ĝian prezon subpremis diversaj merkataj teĥnikoj, sed tio povus ŝanĝiĝi. Ĉu ni baldaŭ vidos novan epokon, en kiu arĝento atingos sian veran naturan valoron? La lumo estas jam sur la horizonto.
Arĝento estas pli ol metalo – ĝi estas rakonto pri historio, ekonomio, kaj progreso. Por tiuj, kiuj serĉas brilan eblon por investado, arĝento ofertas interesajn promesojn. Ĉu vi estas preta malkovri ĝian potencon? Eble nun estas via momento por ekbrili!
Shakespeare, William. Koriolano: Tragedio / Tradukis el la angla Marjorie Boulton, Humphrey Tonkin; enkonduko kaj notoj de Humphrey Tonkin. – Barlastono: Esperanto-Asocio de Britio, 2023. – 217 p.
La titolo, kalemburante kun la nomoj Romeo kaj Julieta, evidente manifestas mian obsediĝon pri vortludoj. Mi solene ĵuras ke tio estas la lasta kalemburo de la tuta recenzo. Sed mi konfesu, ke, kiel kutime en miaj tekstoj, ankaŭ sur tiu ĉi vortludo rajdas unu-du ideoj petantaj vian seriozan atenton.
Inter la romiaj teatraĵoj de Ŝekspiro Koriolano ne vere situas en tiu Romio, kiun nia epoko konas kaj ofte priparolas. Por ni, vivantaj dumil jarojn poste, la etikedo Romio kutime nomas tiun stabilan imperion, kiun Aŭgusto Cezaro efike regis dum kvardeko da jaroj (de 27 a.n.e. ĝis 19 n.e.), kaj kies sojlon markis la murdo de Julio Cezaro.
Sufiĉe ofte ni aŭdas pri la aventuroj de romianoj en Kartago, en la grekaj insuloj, en Egiptujo. Sed tiaj rakontoj lasas nin sensciaj pri la epoko, en kiu Romio eĉ ne regis la tutan teritorion de la nuna Italujo. En tiu praepoko, Romio intermite skermadis kontraŭ la rivala regno Volcio, provante ampleksigi sian terenon. Ni devas viziti tiun praItalujon por retrovi la eventojn kiuj inspiris la ŝekspiran teatraĵon Coriolanus.
Jam sojle al la nun celebrata centjariĝo de Marjorie Boulton, posteume aperis ĝia esperantigo Koriolano. Feliĉe por Esperantujo, duone preta traduko de tiu verko estis retrovita inter ŝiaj postlasitaj manuskriptoj sufiĉe frue por ke nia ŝekspirologo kaj beletra-traduka korifeo Humphrey Tonkin povu kompletigi kaj poluri la malneton, por ke Esperanto-Asocio de Britio sukcesu fulmrapide ĝin aperigi, kaj por ke eĉ malrapida laboranto trafu recenzi ĝin antaŭ ol la jubilea jaro de Boulton fuĝos el la kalendaro.
Teme de kronologioj, respektive en 1906 kaj 1947 aperis la esperantigoj Julio Cezaro (tr. Daniel Henry Lambert, Brita Esperantista Asocio, Londono) kaj Antonio kaj Kleopatro (tr. Stephen A. Andrew, The Esperanto Publishing Company, Rickmansworth). Ili nin portis al la klasika Romio. La sinsekvo de tradukoj en Esperanton mirinde paŭsas la itineron de Ŝekspiro mem: Julius Caesar, 1599; Antony and Cleopatra, 1607; Coriolanus, 1608. Ni ĉesu prefaci; ek al pra-Italujo!
Sian teatraĵon Ŝekspiro bazis sur rakonto pri brava kaj sukcesa soldato Martio. Laŭ la legenda tradicio de Romio, Martio spektakle kuraĝe konkeris la volcian urbon Koriolo en la jaro 493 a.n.e. La romianoj esprimis sian admiron, donante al li la kromnomon “Koriolano”, ‘la koriolulo’, kaj membrecon en la senato. Al la senato tiam apartenis, apud multaj nobeloj (patricioj) kiel li, ankaŭ kelkaj “tribunusoj”, kiuj, pro reformo farita en 494 a.n.e., reprezentis tie la ordinaran popolon (la plebon). Koriolano rigardis tiun reformon kiel ekscesan koncedon de potenco al la plebo. Kiam post granda malsato la senato en 491 a.n.e. diskutis planon helpi la plebon per distribuo de greno ĵus importita el Sicilio, Koriolano proponis ke oni konsentu doni tiun grenon nur kondiĉe ke la plebanoj rezignos pri la rajto reprezentiĝi en la senato. Tiu kontraŭpopola elpaŝo perdigis al li la admiron de la plebo. La tribunusoj persvadis la registaron ekzili Koriolanon. Li trovis azilon ĉe la reĝo de Volcio kaj, por venĝi sin, gvidis volcian invadon de Romio, kiun li preskaŭ plene konkeris. Pro petegoj de la patrino kaj edzino, Koriolano tamen ĉesigis la militon kaj reiris al Volcio, kie li restis ĝis sia morto. Jen la legendo, kredeble parte verdira.
Kion Ŝekspiro modifas en tiu materialo? Li kunkudras la heroaĵon de Martio en Koriolo (kiu okazis en 493 a.n.e.) kaj lian aristokratisman reagon al la malsato (fakte okazintan du jarojn poste). Tiu kunkudro havigas al li unuecan draman sinsekvon kaj helpas lin intensigi la dinamikon inter Aŭfidio (la reĝo de Volcio) kaj Koriolano. Alia kontribuo de Ŝekspiro estas krei por Volumnia (la de li elektita nomo por la patrino de Koriolano) nekutime gravan kaj zorge pripesendan rolon en la teatraĵo.
Ŝi sursceniĝas kiel la patrino, kiu faris el sia filo Martio perfektan, honorĉefigan soldaton, kaj kiu senhalte kuraĝigadas lin spektakle ekzempli tiun modelon. Konstruinte ŝin kiel tian dominan virinfiguron, Ŝekspiro en sia teatraĵo prezentas ŝian historie atestitan intervenon (persvadi Koriolanon ĉesigi la volcian invadon de Romio) kiel momenton de persona kaj kolektiva morala angoro.
Kiam la volcia armeo, gvidata de Koriolano, sukcese gajninte multajn urbojn survoje, estas atakonta Romon, Volumnia venas al li kune kun lia edzino Virgilia kaj lia filo Juna Martio. Ŝi prezentas al Koriolano pledon por paco bazitan sur du argumentoj. La unua temas pri la nepovo de la romianoj, precipe de la familianoj, elekti lojaleco-kongruan celon por kiu preĝi: Vi blokas niajn preĝojn, precipe niajn, / ĉar kiel eblas preĝi por patrujo / al ni ligita, sed ne por venko via, / same al ni ligita? Necesus perdi / aŭ la landon, nian vartistinon, / aŭ la personon vian, nian komforton (akto 5, sceno 3, p. 198).
Ŝia dua argumento emfazas ke ankaŭ Koriolano ne povas antaŭvidi morale aŭ eĉ strategie akcepteblan finon de la milito kiun li lanĉis: Eĉ se ni povus mem elekti, sekvus / katastrofo evidenta. Aŭ / oni trenos vin ligitan tra la stratoj, / fremdan renegaton, aŭ vi tretos / triumfe sur ruinojn vialandajn / venka pro verŝigo de la sango / de l’ edzino kaj infanoj (sampaĝe).
Ne donante al li la tempon por digesti la argumentojn kaj reagi, Volumnia tuj deklaras ultimaton: se li ne tuj haltigos la militon, ne tuj aranĝos honorkongruan pacon, ŝi staros senmova kaj insistos ke Koriolano tie kaj tiam mortigu ŝin antaŭ ol pluiri: Filo, / la sorton de l’ militoj mi ne atendos: / se tamen mi ne povas vin konvinki / noblan mildecon montri al ambaŭ flankoj / anstataŭ detrui unu, vi ne ekmarŝos / por ataki vian landon ĝis vi tretos – / fidu min – sur l’ uteron de l’ patrino / kiu vin portis en la mondon (sampaĝe).
La ultimaton tuj eĥas lia edzino Virgilia: Kaj mian, / kiu al vi elportis tiun ĉi knabon / por vivigi vian nomon en estonton (p. 198-199). Kreas draman kontraston la tuj posta diro de lia fileto Juna Martio: Sur min vi ne tretos. Mi forkuros ĝis / mi pli granda estos. Tiam mi batalos (p. 199). Liaj vortoj manifestas la ĉiesajn perceptojn pri la devoj kaj maldevoj de honore kondutanta soldato aŭ de knabo kiu esperas iam meriti la soldatiĝon kaj dume rolas filon de elstara soldato. La deklaro de la knabo do sigelas la prezenton de tiu romia ideologio kiun denaske instalis en la kapon de Koriolano lia perfekta patrino Volumnia.
Malantaŭ tiu noda punkto en la dramo, kiun neniu ja maltrafos, situas grava ekarto, al kiu mi volas altiri vian atenton.
En la prezento de Ŝekspiro, la romian ideologion tiu perfekte vartanta patrino ne senbreĉe transdonis al sia modela filo. Ĉiuj vidas ke Koriolano konstruiĝis kiel virviro, soldatanta en ĉiuj tempoj kaj lokoj; Aŭfidio, la reĝo de Volcio, trafe diras ke Koriolano pro rigido, / ne pov[as] laŭ cirkonstancoj / moviĝi de la kasko al kuseno, / sed reg[as] pacon kun severo sama / kiel militkomandon (akto 4, sceno 7, p. 182). Sed la koncepto de honoro ĉe Volumnia ne tiel unudimensie bildigas la ideale noblan soldaton batalantan por Romio. Tion ke ŝi pli suple ol li konceptas la honoron al kiu strebu ideala soldato ni scias pro eksplicitaj vortoj ŝiaj. Al kiuj vortoj mi aludas?
Post siaj argumentoj kaj ultimato (cititaj pli frue), ŝi diras al Koriolano jenon, kiam ŝi trovas sin devanta daŭrigi la pledadon: Se nia peto emus romianojn / savi, sed detrui volcianojn, / kiujn vi servas, vi povus nin kondamni / kiel venenajn al via honoro. Sed ne. / Nia peto estas repacigo – / ke la volcianoj povu diri / “Ni kompatis”, kaj romianoj diru / “Pacon ni ricevis”, kaj ambaŭ flankoj / danku vin kriante, “Vi benata / estas pro ĉi paco!” Vi scias, filo: / malcertas la milito, sed certe estas, / se vi konkeros Romon, ke l’ kompenso / kiun vi rikoltos estos nomo / kies ripetado estos sakro, / kaj kies kronik’ deklaros, “Ĉi tiu homo / noblis, sed per sia lasta faro / li tion forviŝis, detruis sian landon, / kaj lia nomo restos abomena / al posteuloj.” Al mi parolu, filo. / Afektis vi fajnaĵojn de honoro / imite al la trajtoj de la dioj / per tondro ŝiri vangojn de l’ aero, / sed ĉion ĉi vi ŝarĝis per sulfuro / taŭga nur por kverkon fendi (akto 5, sceno 3, p. 199-200; la reliefigon faras mi, la recenzanto).
La patrino ĉi tie eksplicite diras al la filo, ke li ne plene regas la veran enhavon de la honoro kiun ŝi strebadis instrui al li. Li lernis nur sage direkti sin al militaj venkoj, senkonsidere pri ilia kosto al la tuta socio. Li ne komprenas ke la ideala soldato devas vice de sia socio gajni militojn, por certigi ke ĉiuj socianoj sentu sin kungajnintaj apud siaj soldatoj, kaj danke al ili. Nome, Koriolano ne sukcesis lerni ke la funkcio de la militoj estas servi al la celoj difinataj dum la normala, pactempa vivado de la socioj.
Ĉu ni rajtas, tamen, halti ĉi tie? Provante kompreni la breĉon inter ŝia koncepto de la honoro kaj la lia, ĉu ni simple kaj senkomente akceptu ŝian angormomentan diron ke la filo ne komprenis ŝian instruon pri la naturo de la honoro?
Mi volas sugesti ke temas interalie pri ŝlosila kontraŭdiro ene de la pedagogia procezo. La instruanto, por konservi sian komprenan superecon vidatan kaj akceptatan de la lernanto, rezervas al si la konon de la plena perspektivo, kaj komunikas en siaj lecionoj nur la operacajn detalojn bezonotajn de la lernanto por perfekte lertiĝi en la arto instruata. Ni apriore supozu ke ankaŭ Volumnia tiel agis por ke ŝi konservu la estimindecon kiel patrino, vartanto, instruanto. Neeviteble rezultas ke la filo lernis la operacajn lecionojn sed ne regas la plenan kurson. Pro tiu breĉo ene de la pedagogia procezo al Koriolano (scipovanta nur operaci) neniam malkaŝiĝis la sekreto ke la batalaj sukcesoj de la soldato nur parte difinas lian honoron. La sekreto ke, laŭ la plena kodo de la honoro, li devas relativigi sian bataladon al la milita strategio kiel tuto – afero kiun Koriolano senpripense ĉiam lasis al la generaloj. La sekreto ke tiu sama kodo de honoro diktas al li la pluan respondecon relativigi tiun militistaran strategiadon al la socia strategiado kiel tuttuto – afero kiun Koriolano senpripense ĉiam lasis al la senatanoj.
Ĉu Volumnia (principe, kiel individua figuro teorie rekomprenata de ni, eĉ se ne praktike, do ne en la efektivo de la ebloj kaj malebloj por virino en tiu praromia socio) havis sed maltrafis la ŝancon iam dum la kreskaj jaroj de la filo komuniki al li tiujn spiritlarĝigajn konojn pri la vera nobleco? Se ne – se mi konsentas ke ŝi devis kaŝi la plenan perspektivon por povi reteni al si la patrinan aŭtoritaton kaj tiamaniere certigi ke la filo estimu ŝin kaj akceptu ŝiajn instruojn – kiel do mi diagnozas la misiron de la pedagogia rilato inter ŝi kaj Koriolano?
Mian respondon vi eble trovos iom banala, kara leganto; ĝi ja paŭsas la ekzegezon kiun eksplicite invitadas Ŝekspiro mem en sia teksto. Nome, Volumnia estis tro perfekta patrino, tro fidele kaj senmanke sekvanta la tiusocie ŝablonan modelon de patrina pedagogio por filo kreskanta en la ŝuojn de soldato. Ĝuste ŝia konsterne sukcesa vartado, montrata de la spektakle ĉampiona vartito Koriolano, fariĝas la kerno de la tragedio Koriolano.
Malpli banala, tamen, estas la sekvoj kiujn mi petas vin eltiri el tiu mia diagnozo. La ŝekspira prezento de Volumnia ne nur devigas nin kiel hodiaŭanojn pensi kiel statas la pravo kaj malpravo en la demandoj de honoro kiujn alfrontas Koriolano kaj tiuj pledantaj ke li haltigu sian kampanjon. (Atentu ke ankaŭ nia epoko, malgraŭ la retoriko pri anstataŭigo de la honoro per la digno kiel la ŝlosila kategorio de la moderna unuopula membildo, legas la tekston de Koriolano sen la sento ke ni spektus ion okazantan en ege fremda, nekomprenebla kulturo.) Krom devigi nin kunpensi kun la podianoj, la figuro de Volumnia ankaŭ instigas nin ekpensi, “Kiel do niaepoka patrino ideale vartu siajn infanojn, kiam temas pri transdonado de valoroj rilate la rolojn adoptendajn en la vivo kaj la neceson de flekseblo pri rekomprenado de siaj preskribitaj roloj laŭ la diverseco de la medioj kaj cirkonstancoj?”
Kara leganto, mi verkas en Esperanto, por legantoj kaj legantinoj ege malsamaj inter si. Mi persone konis la ektradukinton de nia teksto, Marjorie Boulton, kaj povas atesti ke ŝi ege konsciis pri la diverseco de la patrinadoj en la kultura mozaiko de nia bunta mondo. Eble interalie pro tiu faktoro daŭris tiel longe ŝia strebado fini la tradukon. Kvankam mi fidas ke vi sendube fasonas ideojn kongruajn kun la esperantista sindevontigo strebi al la paco kaj al sendiskriminaciaj socioj kiuj flegas la pacon kiel celon, mi certe ne intencas insiste trudi al vi mian propran respondon al la ĉi-supre formulita demando.
Iuj el vi tamen scivolemos. Al ili mi flustras du responderojn. Unue, celu esti sufiĉe bona gepatro, ne celanta konsterne modelan perfektecon. Se vi faros la eraron celi kaj atingi tiuterenan perfektecon, la infano suferos la malbenon resti eterna admireganto de via reĝisora stilo kaj tial malkapablos fasoni propran perspektivon pri la evoluanta senco de siaj rolludadoj en la evoluanta socia areno. Tamen, en nia mondo, la rapidaj ŝanĝiĝoj instigas nin konstante revizii ne nur niajn strategiojn sed eĉ nian membildon kaj nian stilon reĝisori nian rilatadon kun aliuloj. Perfekta gepatrado severe handikapos vian infanon en tia mondo.
Dua respondero: lernu de Volumnia, kiu evidente agis iugrade ankaŭ kiel patro de Martio, ke necesas ke vi en la 21a jarcento n.e. (multege pli konscie ol ŝi en la 5a jarcento a.n.e.) ne nur celu esti sufiĉe bona gepatro, sed celu esti sufiĉe bona gepatro. Ne difinu vian strebon per la formulo “esti bona patrino” aŭ “esti bona patro”. Emfaze celu ke vi kaj via partnero kune, kiel eble plej egale (do, ĉiam pli egale), ŝoforu la vartadon de la infanoj. Vi ambaŭ devos patri, kaj vi ambaŭ devos patrini, ne en egalaj proporcioj, tio ja ne estas atingebla, sed konscie pri la neceso kunrespondeci.
Ĉi-konekse emfazendas la fakto ke al la figuro de la patrino ĉiu socio kaj ĉiu epoko donas la unuavican respondecon enkapigi al siaj infanoj la ŝlosilajn elementojn de la “komuna saĝo”. Per tia etikedo – do per la supozigo ke temas pri memkompreneblaj “naturaj” ecoj – ĉiu socio ornamas la profilojn kiujn ĝi deziras vidi en unuopaj kategorianoj (do en viroj kaj en virinoj, en riĉuloj kaj en malriĉuloj, en soldatoj kaj en nemobilizitoj, ktp.). Hodiaŭ ni, estante modernaj legantoj kiuj lernis rigardi tiujn profilojn kiel produktaĵojn de kulturaj procezoj, scipovas percepti malantaŭ la ideologian aparaton de la koncerna socio tiu masko de “komuna saĝo”.
Pro la fakto ke tiu ideologia aparato estas nevidebla fono, la membroj de la koncerna komunumo ŝablone pensas ke “oni kompreneble atendu” ke ĉiu infano kreskanta en tiu socio devos alte taksi la valorojn kaj manifesti la konduton tipajn por sia profilo. Tiuj atendoj aspektas al la komunumanoj kiel senalternativa, natura evidentaĵo. Pri la transdono de la ideologie preskribitaj konduto kaj valoroj la komunumo respondecigas la vartantojn kaj edukantojn de la infanoj. Ĉar la patrinoj estas ekedukantoj de siaj infanoj, ili portas grandegan parton de tiu respondeco; se vi celos ambaŭ esti (ja malsamproporcie) patrinoj, vi devos komune, pare, pripense kaj konscie, kunakcepti tiun fruan respondecon.
Vi, kiel modernaj gepatroj, devas prikonscii la fakton ke tiu tuta procezaro estas ordinare kaŝita malantaŭ la masko de “naturaj evidentaĵoj”. Certe al la infano mem la procezoj ne povas ne aspekti naturaj kaj memkompreneblaj. Sed vi ambaŭ devas kiel eble plej konscie kaj plenkreskule reĝisori, kunfasoni, la teatraĵon en kiu vi ludas gepatrojn kaj la infano devos iom post iom, precipe en la adoleskaj jaroj, kompreni ke temas ne pri naturaj faktoj sed pri dinamiko interpersone reĝisorata, kun reala sed tamen limigita kontribuo de la natureroj kiuj starigas limojn al la fleksebleco de kultura reĝisorado fare de memkonsciaj modernaj individuoj.
Ŝekspiro utiligas la krizon – la paneon en la rilato inter Koriolano, lia patrino kaj la romia socio – por elŝire videbligi la realon malantaŭ la masko. Tiu realo estas la fakto ke la patrina vartado sekvas stilon kiun la konkreta patrino elektas kaj kiun ŝi povintus ŝanĝi se ŝi ĝustatempe konstatus kion ŝi misfaras. Ĉio fluus alie, se Volumnia ĝustatempe (en la fruaj vivojaroj de Martio) komprenus ke la specifa stilo elektita de ŝi, la stilo de perfekta patrinado de filo kiu fariĝos modela soldato, lasos lin en senelira stato – en stato de diiniga, adoreca admiregado de saĝofonto kies patrinan saĝon neniu infano iam kapablos kompreni.
Teme de troa perfekto kaj aliaj troecoj, ha, kara leganto preferanta leĝeran stilon, vi trovas ĉion ĉi tro peza! Mi do reportas la pladon kuirejen, kara. Bonvolu akcepti alian pladon, pli italecan-usonecan (evidente pican), kiu donos al vi similan nutron sed gustos pli kongrue al via palato. Jen! En la idiomo popularigita de la iama furoraĵo de John Gray La viroj devenas el Marso, la virinoj devenas el Venuso (Nov-Jorko: HarperCollins, 1992), la strangvoja pensanto Probal legas la teatraĵon Koriolano kiel detalan dismeton de la patologia breĉo kiu apartigas la riĉajn venusajn nuancojn kiuj akompanis la honorpedagogian donadon de Volumnia disde la marsa kontraho kiu karakterizis la prenadon fare de Martio tra sia tuta infanaĝo kaj eĉ poste. Mi lasas al vi la agrablan taskon dividi tiun picon kun via samtablano. Kio? Vi ne venis pare al la restoracio? Ha, mi mislegis vian situacion, tre koran pardonpeton! Sed ne forgesu premii min pro mia sinbrido. Mi ja plenumis mian promeson ne kulpi duan kalemburon post la titolo, kiu eventuale grincigis al vi la dentojn.
Ho, jen surpodias alia leganto, kiu atendis komentojn pri la esperantigo, pri eventualaj misaj aŭ gloraj momentoj en mia lego de traduko farita de du korifeoj. Pardonu, kara. Alia korifeo severege riproĉis min en pluraj forumoj pro mia emo atenti detalojn kaj pedante pavi pri mia atentokapablo. Mi tial strebas kiel eble plej min bridi ankaŭ sur tiu tereno. Se tiu sinbrido ne inspiras vin enmanigi al mi duan premion, mi promesas esti komprenema. Agrablan tageron, kiel ni kutimas diri en nia interlongituda epoko!
Probal Dasgupta
Ĉi tiu recenzo aperis en la junia (somera) eldono de La Ondo de Esperanto (2024).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: La Ondo de Esperanto, 2024, №2 (320).
Rete: La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/recenzo-152/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Romio antaŭ Julio appeared first on La Ondo de Esperanto.
Ĵus sendita al la geabonantoj estas la nova numero de nia monata gazeto PANORAMO DE LA GRANDA INSULO, kiu raportas pri la diversaj aspektoj de la vivo en Malagasio. Danke al Esperanto, eblas pli scii pri Malagasio, ĝia kulturo, lingvo kaj historio. Kaj ne nur tio, via abono helpas malagasan esperantiston vivteni sin per tiu perEsperanta aktivaĵo. Jarbono kostas 30 eŭrojn. Vi povas ĝiri la monon en Paypal-konton aŭ en UEA-konton. Jen estas la enhavo de tiu novembra numero :
1.Esperanto kaj ni:Lasta kunveno de la UME-estraro 2.Iom pri nia kulturo:La malagasa bildstrio 3.Originale en Esperanto:Mia unua lernejo-tago (verkita de Henriel) 4.Konatiĝi kun iu loko: Ifaty: daŭripova turismo 5.Medio kaj nia farto:Eco-lodge de Miavana 6.Parto de la malagasa historio:La nazia “Plano Malagasio” 7.Novaĵoj (3 paĝoj da novaĵoj dum la kuranta monato) 8.Vivo de ordinarulo:La nova bofilo 9.Inico al la malagasa lingvo:Esprimi sian propran opinion 10.Fotoj pelmele (Kvar fotoj pri diversaj temoj)
La 6an de novembro okaze de la centjariĝo de la plej elstara kontribuinto al Esperanto de nia insularo, Esperanto-Asocio de Britio okazigis ceremonion memore al William Auld ĉe la Nacia Biblioteko de Skotlando, al kiu Auld, en 2001, donacis sian vastan kolekton da verkoj en kaj pri Esperanto. Lia vidvino, Meta Auld, nun 98-jara, ne estis sufiĉe fortika por partopreni, sed ricevis samtage florkronon kaj karton nome de la brita esperantistaro.
Tim Owen gvidis la ceremonion. La fruajn alvenintojn ĉiĉeronis tra la biblioteko Graeme Hawley, kuratoro pri diversaj kolektoj, inkluzive de la Kolekto Auld. Li bonvenigis la celebrantojn, kaj klarigis, ke unue oni aŭdos mesaĝon senditan de Humphrey Tonkin, kiu unue renkontis Bill Auld en la fruaj 1950aj jaroj. Poste la direktoro de EAB komencis prezenti la vivon kaj verkojn de la celebrato.
<…>
Tim Owen
Legu la tutan tekston en la retejo de EAB https://esperanto.org.uk/news/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Ceremonio memore al William Auld appeared first on La Ondo de Esperanto.
Instruistoj, studentoj en la fako tradukscienco kaj aliaj spertaj esperantistoj bonvenas.
Origine publikigita la Global Voices en Esperanto
Global Voices serĉas volontulajn tradukistojn, provlegantojn kaj lingvajn redaktistojn por Esperanto Lingua, kie ni tradukas artikolojn de Global Voices en Esperanton!
Ni esperas daŭrigi ankaŭ en 2024 la publikigon de nombro de tradukoj en Tutmondaj Voĉoj.
Post periodo de stagnado (ĉefe en 2014), nia tiama lingva revizianto ne povis sekvi la eldonritmon. Ni en 2019 sukcesis aktivigi kelkajn, ĉar ni volas eviti novan stagnadon. Ĉar ni denove spertas stagnon pro malaktiviĝo de kelkaj kiuj ĉesas kunlabori pro profesiaj kialoj, ni denove serĉas kunlaborantojn kun bonega kono de Esperanto por helpi traduki aŭ revizii tradukojn de artikoloj por Global Voices Esperanto (GVE), kie ni tradukas artikolojn de Global Voices el diversaj lingvoj en Esperanton! En tiu ĉi artikolo vi trovos aliĝilon por partopreni en Global Voices Esperanto. Ĉu vi jam deziras ekscii pli pri ni kaj nia maniero labori kune? Do partoprenu kaj volontulu!
Se vi interesiĝas, plenigu ĉi tiun aliĝilon kaj ni revenos al vi! Kundividu vaste kaj aliĝu ĉi tie!
ATENTU: venante je la demando “Via nomo en Twitter/X?”, rulumu pli suben ĝis la lasta demando “Aldonaj sugestoj, demandoj” por poste povi alklaki la VERDBLUAN butonon (“VERZENDEN” = forsendi) je la fino de la aliĝilo.
Definitiviĝis la konsisto de la organiza komitato (OK) de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la Litovia urbo Kaŭno. La OK de BET-59 estas tre reprezenta. Dum multaj jaroj Litova Esperanto-Asocio (LEA) strebas agi malferme al la ĝenerala socio kaj aligas al sia agado eksterajn reprezentantojn, aŭ realigas komunajn projektojn kun aliaj organizaĵoj. Jam en la Loka Kongresa Komitato de la 90a Universala Kongreso de Esperanto (Vilno, 2005) estis ne nur esperantistoj, sed ankaŭ reprezentantoj de ekstero. La perfekte sukcesinta Unua Tutmonda Kongreso de Esperantistoj-Ĵurnalistoj (Vilno, 2008) estis organizita de LEA kune kun Litovia Ĵurnalista Asocio kaj en ĝia organiza komitato de la kongreso estis kvar reprezentantoj de tiu asocio.
Ankaŭ en la organizado de kelkaj lastatempaj Litoviaj BEToj partoprenis eksteruloj – ekzemple, en la OK de BET-49 (Utena, 2013) estis ses reprezentantoj de la urbo, kaj en la OK de BET-52 (Birštonas, 2016) estis kvin funkciuloj de la urbo Birštonas, en la OK de BET-55 en Panevėžys en 2019 estis kvar reprezentantoj de la urba municipo kaj en la OK de BET-56 en Klaipėda en 2022 estis kvin reprezentantoj de la urba administracio kaj de la universitato.
En la OK de BET-59 membras la vicrektoro pri komunikado de la universitato dr. Vilma Bijeikienė, la direktorino de la Instituto pri fremdaj lingvoj de la universitato dr. Teresė Ringailienė, la estrino de la kultura fako de la urba administracio Agnė Augonė, la direktoro de la Monda Centro de Litovoj Valdas Kubilius, aliaj funkciuloj. Tiamaniere la organizado de BET-59 fariĝas afero ne nur de LEA, sed ankaŭ de la urbo Kaŭno, de la universitato Vytautas La Granda kaj de Monda Centro de Litovoj. Tia kunlaboro ĉiam donas multe pli bonan rezulton, ol se la organizadon prizorgus nur esperantistoj. Per tiaspeca agado LEA provas solvi ĉiaman problemon de esperantista agado – fermitecon.
Krome, en la OK estas ne nur Litoviaj esperantistoj – en ĝi jam dum kelkaj monatoj aktive laboras la Ruslanda verkisto kaj ĵurnalisto, redaktoro de La Ondo de Esperanto Aleksander Korĵenkov – tio garantias konstantan kaj bonkvalitan informan priservadon de BET-59 antaŭ, dum kaj post ĝi. En la OK membras ankaŭ multaj konataj Litoviaj esperantistoj. Sube estas la plena listo de la organiza komitato de BET-59.
Povilas Jegorovas: prezidanto, kunordigo, ĝenerala gvidado, informado
Dr. Vilma Bijeikienė: vicrektoro pri komunikado de la universitato Vytautas La Granda
Dr. Teresė Ringailienė: direktorino de la Instituto pri fremdaj lingvoj de la universitato
Valdas Kubilius: direktoro de la Monda Centro de litovoj
Agnė Augonė: estrino de la kultura fako de la urba administracio de Kaŭno
Asta Nastaravičiūtė: respondeca sekretario de Litova Esperanto-Asocio
Aida Čižikaitė: prelegserio pri la litovaj lingvo kaj kulturo
Gražina Opulskienė: instruado de Esperanto
Dalia Pileckienė: kultura programo
Aušrinė Tamošiūnaitė: junulara programo
Ada Navickienė: administrado de la kongresejo
Virginija Jokubkaitė: arta aranĝado de BET-59
Vladimiras Beresniovas: artaj aferoj
Aleksander Korĵenkov: informado pri BET-59
Taesok Choe: retejo de BET-59, ĉiutaga gazeto de BET-59
Irena Jagminaitė: libroservo, financoj
Antanas Visockas: ekskursoj
Gražvydas Jurgelevičius: fotoservo
Jolanta Bulotė: registrado, informado
Olga Strojeva: registrado, informado
Vera Valentaitė: registrado, informado
Vita Petronytė: registrado, informado
Inesa Balaikienė: registrado, informado
Jolita Ružauskienė: registrado, informado
Solveiga Sadauskaitė: registrado, informado
Darius Kubilius: mastrumaj kaj teknikaj aferoj
Ramūnas Narbutas: mastrumaj kaj teknikaj aferoj
Sigitas Sidaravičius: mastrumaj kaj teknikaj aferoj
Povilas Jegorovas
prezidanto de Litova Esperanto-Asocio
prezidanto de la organiza komitato de BET-59
Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/bet-157/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post La Organiza Komitato de BET-59 appeared first on La Ondo de Esperanto.
Antaŭ 30 jaroj okazis la unua Malferma Tago de la Centra Oficejo de UEA, kiu fariĝis tre populara aranĝo. La tradicio tamen ne daŭris 30 jarojn, ĉar UEA ĉesis okazigi la aranĝon malgraŭ ĝia granda populareco. La iniciatinto de la Malfermaj Tagoj estis Osmo Buller, la tiama ĝenerala direktoro de UEA. Li rakontas pri tiu fadeno en la historio de UEA en sia vidpunkta artikolo.
En la fono de la ideo pri Malferma Tago estis tio, ke la Centra Oficejo ricevadis tiom da neanoncitaj vizitantoj, ke foje tio eĉ ĝenis la laboron de oficistoj. Ni tamen ĉiam bonvenigis vizitantojn, pensante, ke la CO apartenas al ĉiuj esperantistoj, sed dum kafpaŭzoj aperis la ideo inviti vizitantojn en iu speciala tago kaj tiel redukti la vizitpremon en labortagoj.
Ke la ideo realiĝis, mi dankas al la tiama pastro de la Finna Marista Preĝejo en Roterdamo, proksime al la CO. Foje li demandis min, ĉu ankaŭ ni havas malfermajn tagojn, kiuj popularis ĉe instancoj kaj oficejoj en Nederlando. Ĉar ni jam kovis tian ideon, tiu interparolo decidigis min okazigi la unuan Malferman Tagon samtempe kun la tradicia julbazaro de la preĝejo. Reklamante ĝin ni reklamis ankaŭ la julbazaron kiel ŝancon gustumi finnan etoson, ĉar la UK de la posta jaro estis okazonta en Tampereo.
En la unua fojo venis nur nederlandanoj, ĉar tempo ne plu sufiĉis por reklami la aranĝon al alilandanoj. Nederlandanojn ni povis inviti, ĉar la landa movado estis unuiĝonta kaj la membroj de la neŭtrala kaj laborista asocioj estis invititaj al la unuiga kunveno per cirkulero, kiun oni ĝuste tiam sendis al la membroj de ambaŭ asocioj. Al tiu cirkulero estis aldonita invitilo al la unua Malferma Tago, okazonta la 26-an de novembro 1994.
En la programo ankoraŭ ne estis prelegoj, sed nur montrado de Esperanto-filmoj kaj reklamaj filmoj pri Finnlando. En la oficejo estis pendigitaj turismaj afiŝoj pri Finnlando kaj la montrofenestro de la libroservo estis dekoraciita per Kalevala-oj kaj aliaj finnaj verkoj kaj objektoj.
Venis sepdeko da vizitantoj, kio superis niajn atendojn. Ankoraŭ nun estas kortuŝe memori pri la unua vizitanto, maljuna viro, kiu sonorigis ĉe la pordo duonhoron antaŭ la malfermo. Li estis laborista esperantisto, roterdamano, kiu diris, ke dum jardekoj li ofte preterpasis la oficejon sed neniam kuraĝis eniri, ĉar li apartenis al la ”alia” movado. Li pasigis en la CO la tutan tagon spektante filmojn, kio ravis lin, ĉar unuafoje li aŭdis Esperanton el televidilo.
Origine ni planis okazigi la aranĝon neregule. Tamen, ĝia famo rapide disvastiĝis kaj venis plendoj, ke oni ne sciis pri ĝi ekster Nederlando, kvankam ankaŭ alilandanojn ĝi interesus. Ni volonte cedis antaŭ la plendoj kaj decidis ripeti la eventon en majo. Venis preskaŭ cent homoj el pluraj landoj.
Jam samjare ekestis la kutimo de du Malfermaj Tagoj jare. Nome, ni rimarkis, ke en novembro 1995 pasos 40 jaroj ekde la translokiĝo de la CO al Roterdamo. Kreiĝis la formato, laŭ kiu okazis la postaj Malfermaj Tagoj, nome ke la programo konsistis el prelegoj, libroprezentoj, muzikprezentoj kaj montrado de filmoj. La ĉefgasto en tiu tria fojo estis William Auld, kiu parolis pri sia verkado kaj pri la translokiĝo de la oficejo, ĉar siatempe li pakis la enhavon de la CO en la angla Heronsgate kaj ekspedis ĝin al Roterdamo. Ĉeestis ankaŭ la nederlanda ĉefdelegito Joaquim Calado, kiu akceptis kaj malpakis la skatolojn en Roterdamo.
La kutima nombro de vizitantoj estis 70–80, sed ofte pli ol cent, precipe kiam la ĉefgastoj estis famuloj kiel Auld, Marjorie Boulton, Claude Piron kaj Humphrey Tonkin. Kun Piron kaj Tonkin ni atingis rekordon, po 150 vizitantoj ambaŭfoje. La listo de prelegintoj estas impona, ĉar temis pri pintaj nomoj de la Esperanta vivo. Ankaŭ la muzikistoj estis pintuloj, kiel ekzemple Kajto, kiu koncertis multfoje, kaj Akordo kaj Fraŭlino Barlaston.
Kiam dekoj da homoj amasiĝis samtempe en la CO, spaco ekmankis. Por solvi tion, la ĉefgasto faris sian prelegon dufoje dum la tago. Sekve vizitantoj povis alveni posttagmeze kaj tamen ne perdi ĉefajn erojn de la programo. Eblis ankaŭ, ke du prelegantoj parolis en malsamaj ĉambroj, aŭ ke en unu salono okazis prelego, dum en alia estis koncerto aŭ montrado de filmoj. La domo estis plena de vivo, ĉar la programo etendiĝis al pluraj lokoj.
La plej vivaj ĉambroj ĉiam estis la libroservo kaj la kafĉambro. Laŭ la raporto pri la tria Malferma Tago en la revuo ”Esperanto” la libroservo vendis por 3 200 guldenoj (1 450 eŭroj), ”sumo simila al unutaga enspezo de amase vizitata dumkongresa libroservo”. Ofte la vendoj superis 2 000 eŭrojn, foje eĉ 3 000 eŭrojn. La netaj enspezoj ĉiam larĝe superis la elspezojn pro kafo kaj bakaĵoj kaj pro vojaĝo kaj loĝigo de la ĉefgastoj.
La Malfermaj Tagoj celis konatigi la oficejon al esperantistoj, ne nur membroj. En la unua fojo estis eĉ gvidata ĉiĉeronado tra la domo. Poste ĝi ne plu eblis pro tiom da programo ĉie en la domo, sed ĝi ankaŭ ne vere necesis.
Laŭ la menciita raporto en la revuo ankaŭ ”eblis konatiĝi kun la oficistoj kaj iliaj taskoj, ĉar ĉiuj ĉeestis, farante (aŭ provante fari) sian ordinaran laboron”. La kasisto estis tre okupita, ĉar multaj uzis la okazon por pagi kotizojn aŭ meti monon al siaj UEA-kontoj, dum la kongresa sekretario akceptis aliĝojn al UK kaj klarigis pri kongresaj servoj.
Ekde la komenco la aranĝo atingis mirindan famon tra la movado. Jam pli frue multaj esperantistoj volis almenaŭ unufoje viziti la ”movadan Mekkon”, tiel ke iĝis nature fari tion ĝuste okaze de Malferma Tago. Ĉiufoje venis vizitantoj ankaŭ el ekster Eŭropo. Por plimondigi la publikon ni komencis ankaŭ videoregistri prelegojn kaj aliajn programerojn por disponigi ilin en la ”reta kinejo” UEAviva, kies ekesto estis frukto de la Malferma Tago.
La Malfermaj Tagoj apartenas al miaj plej belaj memoroj pri mia tempo en la Centra Oficejo. Ili havis unike intiman etoson, en kiu oni vere sentis sin hejme. En ili oni povis trovi sin babilanta ĉekafe kun Willian Auld aŭ alia grandulo, dum oni apenaŭ kuraĝus aliri ilin ekzemple en UK.
La aranĝo proksimigis la Centran Oficejon kaj pli ĝenerale UEA al esperantistoj kaj plifortigis pozitivan publikan bildon pri la Asocio. Firmiĝis ideo pri la Centra Oficejo en Nieuwe Binnenweg 176 kiel ”nia domo”, eĉ ”nia hejmo”. Nun temas jam pri pasinteco, ĉar UEA ĉesis plu okazigi la aranĝon. La lasta vera Malferma Tago, la 51-a, estis en novembro 2019. Poste okazis du virtualaj eldonoj, laste en aprilo 2021, sed tio estis la fino.
La Malfermaj Tagoj estis unu el la plej vivaj eroj en UEA. Ilia malapero estas sekvo de spirita anemio en la nuna UEA kaj samtempe pliprofundigas ĝin.
Osmo Buller
La ĉefa manko de la 3-a Komuna Esperanto-Kongreso de Japanio kaj Koreio estis, ke ĝi tro rapide finiĝis, skribas Choe Taesok. Dum la kongreso okazis ankaŭ Esperanto-forumo de Ŝanhajo kaj Seulo. Abundis kunsidoj sed mankis tempo ĉion ĉeesti.
Ju pli proksimiĝas la someraj monatoj, des pli grandiĝas mia ĉagreno pro kategoria decido, ĉu aŭtune flugi al Koreio por kongresi aŭ ne. Ĉi-jare aldoniĝis unu plia alloga evento, la 3-a Komuna Esperanto-Kongreso de Japanio kaj Koreio, kie sendube kolektiĝos miaj malnovaj amikoj kaj konatoj el ambaŭ landoj. Mi do decidis flugi al Koreio.
De Vilno al Seulo la du flugoj mem daŭris entute pli ol 12 horojn. Nekredeble, koreaj volontuloj afable bonvenigis eksterlandanojn en la Inĉona Flughaveno, kiu situas fore de Seulo kaj Ĝonĝuo.
La Komuna Kongreso okazis en la Ĝonĝua Nacia Pedagogia Universitato, Ĝonĝuo (Jeonju) sudokcidente en Koreio, de la 4-a ĝis la 6-a de oktobro 2024. La temo estis ”Nova tendenco de kulturaj mondoj en Japanio kaj Koreio”. Partoprenis 258 el 15 landoj kun dekoj da moralaj aliĝintoj. Estis 137 koreoj, 78 japanoj, 26 ĉinoj.
La Komuna Kongreso enhavis plurajn eventojn. Ili estis la Simpozio pri Lingva Edukado kunlabore kun la universitato kaj Korea Esperanto-Asocio (KEA), 56-a Korea Kongreso de Esperanto, 111-a Japana Esperanto-Kongreso de Japana Esperanto-Instituto (JEI) kaj la 6-a Esperanto-Forumo inter Ŝanhajo kaj Seulo. Ili ja riĉigis la kongresan programon kaj instigis pli multajn homojn partopreni, precipe el Ĉinio.
Ĝonĝuo, la historia centro de sudokcidenta Koreio, estas la hejmloko de prauloj de la fondreĝo de la dinastio Ĝosono (1392-1897). La urbo allogas kaj enlandajn kaj eksterlandajn turistojn per tradiciaj muziko, kuirarto, papero kaj aliaj. La plej konata turismejo estas la kvartalo nomata Hanokmaul, kie dense staras ĉirkaŭ 800 hanokoj (koreaj tradiciaj domoj) unu apud la alia. Vizitantoj svarmas precipe semajnfine en la kvartalo.
La kongresejo situis je piedira distanco al la kvartalo. La organizantoj enprogramigis paradon kun verdstelaj flagoj kaj verdaj vestoj por diskonigi Esperanton. La 40-minuta parado finiĝis ĉe la manĝostrato, kie kongresanoj ĝuis lokajn manĝaĵojn. La vespero kulminis per Nacia Vespero, kies tutan spektaklon donis la trupo Imsil Pilbong Nongak. La trupo heredis sian kamparan muzikon kun 400 jaroj da historio kaj estas aprezata kiel korea nacia kulturheredaĵo.
Pro la mallonga daŭro de la kongreso pluraj prezentoj, prelegoj aŭ kunsidoj okazis samtempe. Trifoje dividiĝis fakaj kunsidoj kun variaj temoj – komuna kantado, goo, recikligado, kaligrafio, Esperanto-movada prezento… Ĉe amikaj babiloj aŭdiĝis laŭdoj al la prelego, en kiu Hisasi Kitagawa komparis japanajn kaj koreajn idiotismojn, estigante viglan diskuton.
Kiam en Koreio okazis tiaj internaciaj eventoj kiel Universalaj Kongresoj kaj Aziaj Kongresoj, KEA lanĉis projektojn por partoprenigi eksterlandajn aktivulojn per monkolekto. Ĉi tiu kongreso ne estis escepta. Sub la projekto Azia Karavano, oni sukcese kolektis la necesan sumon de 3 500 eŭroj en nur kelkaj tagoj. Danke al la projekto venis kvar movadanoj el Barato, Indonezio, Nepalo, Vjetnamio.
Ilia tasko estis pristudi la sialandan Esperanto-movadon kaj raporti pri ĝi en la kongreso. Iliaj studaĵoj troviĝas en la kongresa libro kaj restas kiel bona historia materialo. Krome, JEI invitis unu indonezian esperantiston kiel oficialan gaston, la Zamenhofa Instituto en Koreio invitis du ĉinajn esperantistojn kaj la lokaj KEA-filioj invitis unu tajvanan esperantiston. La invititoj grande kontribuis al la programo.
La du organizoj, Ŝanhaja Esperanto-Asocio kaj Seula Filio de KEA, alterne aranĝas reciprokajn vizitojn kaj interŝanĝas spertojn kaj opiniojn pri elektitaj temoj. La forumon ĉiam sekvas plurtaga ekskurso. La Esperanto-Forumo inter Ŝanhajo kaj Seulo pruviĝas modela evento por urboj, kiuj havas iun kvanton da aktivuloj.
Eble iuj jam rimarkis en internacia renkontiĝo, ke koreaj partoprenantoj rapide komunikiĝas inter si, realtempe donas informojn kaj reciproke dividas fotojn… Koreoj uzas la socian retan servon Kakaotalk, japanoj uzas Line, ĉinoj uzas WeChat.
En ĉi tiu kongreso mankis komuna socia reta servo, tial al mi malfacilis komunikiĝi kun nekoreaj amikoj, kiuj troviĝis dise en la kongresejo. Mi spertis ke la pasinta Internacia Junula Kongreso en Litovio utiligis Telegram kiel paperajn kongresajn libron kaj gazeton.
Ne necesis aparte pagi la bankedon, ĉar la kongresa kotizo jam inkluzivis luksan bufedon kun viandaĵoj, legomaĵoj, tortoj, rizkukoj. Kial al Koreio? Unu el la por mi nerefuteblaj kialoj estas la tre variaj manĝaĵoj. La bankedejo estis la universitata vasta sportejo, kiu estis provizita per grandaj rondaj tabloj. Ok personoj sidis ĉe unu tablo. Kiel sidigi la ĉeestantojn? Enirinte, ili prenis loton el la kesto kaj ricevis sian tablon.
La kongreso aranĝis dutagan postkongresan ekskurson al samprovincaj vizitindaj lokoj. La ekskurso kun du busoj da partoprenantoj komenciĝis per surmetado de hanbokoj (koreaj tradiciaj kostumoj).
Mi estis tre kontenta pri mia decido ĉeesti en la kongreso kaj milfoje konvinkiĝis pri la graveco kaj utileco de Esperanto por interpopola komunikado kaj interhoma amikeco.
En nek varmega nek malvarmeta oktobra vetero mi ĝuis belegan tempon kun internacia grupo de esperantistoj. Mia ĉefa bedaŭrindaĵo estas, ke kurtis la tiel bona kongreso. Mi dankas al la LKK kaj movadaj funkciuloj, kiuj kunlabore rikoltis sukcesan kaj profitan kongreson.
Sekvajare okazos la 11-a Azia-Oceania Kongreso en Japanio paralele kun la Japana Kongreso en septembro, en oktobro la 19-a Internacia Meditado en Koreio kaj la Korea Kongreso, kaj novembre la Forumo inter Ŝanhajo kaj Seulo en Ĉinio. Do, lige kun kelkaj sinsekvaj aranĝoj, aŭtune vojaĝu tien.
Teksto kaj fotoj: Choe Taesok
La Germana Esperanto-Junularo elkore invitas al la 33a Kreema Esperanto-Kurso (KEKSO), kiu okazos de la 29a de novembro ĝis la 1a de decembro 2024 en Nürnberg, Germanio.
KEKSO estas evento por adoleskantoj kaj junaj plenkreskuloj, kiuj ŝatus kune lerni kaj paroli Esperanton. Komencantoj estas tre bonvenaj kaj povas surloke partopreni taŭgan lingvokurson! Paralele ankaŭ okazos diversaj edukaj kaj distraj programeroj por progresintoj. Ni krome planas viziti la faman kristnaskan bazaron kaj la historia urbocentro de Nürnberg.
Por partopreni en la junulara evento KEKSO, vi ne rajtas esti pli aĝa ol 35 jarojn*.
Aparte favorajn partoprenkotizojn ni ofertas al personoj ĝis 26 jaroj*.
* Ni konsideras la aĝon, kiun vi havis je la dato 01/01/2024.
Fonto: https://www.tejo.org/eventoj/33kekso/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post La 33a KEKSO okazos en Nürnberg appeared first on La Ondo de Esperanto.
“Importi Global Voices en la klasĉambron havas multajn avantaĝojn por miaj studentoj.”
Origine publikigita la Global Voices en Esperanto
Jam pasis preskaŭ dudek jaroj depost la naskiĝo de Lingua, la tradukiniciato de Global Voices (GV). Komence, la projekto, kiu komenciĝis pro pura entuziasmo, estis gvidita de tajvana volontulo Tailor Zheng, kiu prenis sur sin la taskon traduki GV-materialojn al la ĉina por sia blogo. Kiel rezulto, la projekto rapide kreskis al komunuma movado en dekoj da lingvoj.
Dum ĉi tiu tempo, Lingua vidis multajn diversnivelajn volontulojn – de spertaj tradukistoj ĝis novuloj serĉantaj akiri sperton en tiu ĉi kampo. Speciala kazo inter ĉiuj estis Ya-mei Chen, profesoro ĉe la Nacia Tajpea Universitato de Teknologio en Tajvano, kiu integrigis GV Lingua en la tradukaj studoj [eo].
Volante lerni pli pri kiel tio aspektas en la klasĉambro, Global Voices aranĝis renkontiĝon kun D-ro Chen en ŝia oficejo. Dum ĉi tiu konversacio kaj pluraj postaj retmesaĝoj, D-ro Chen longe parolis pri instruado, ŝia pasio kaj ŝiaj personaj spertoj en la kampo [de tradukscienco, ndltr.]. La intervjuo estis prilaborita pro koncizeco kaj klareco.
Global Voices (GV): Ĉu vi povus rakonti al ni iomete pri vi mem kaj kiel vi decidis okupiĝi pri kariero en la kampo de tradukado?
Ya-mei Chen (YMC) : La kaŭzo estis mia ŝato por lingvoj. Mi ĉiam estis fascinita de la maniero kiel diversaj kulturoj esprimas sin, kio igis min studi eksterlandan literaturon por mia bakalaŭro kaj poste lingvistikon por mia magistro en Tajvano. Ĉi tiu pasio fine kondukis min al la Universitato de Edinburgo por doktoriĝo pri tradukaj studoj [eo].
Nuntempe mi instruas ĉe la Nacia Tajpea Universitato de Teknologio, kie mi povas kunhavigi mian entuziasmon por tradukado kun studentoj. La kampo konstante evoluas, kun novaj tendencoj aperantaj kiel tradukado de novaĵoj, interreta kunlaboro kaj AI-interveno. Miaj jaroj da laborado en tradukagentejo kaj tradukado de libroj donas al mi verajn ideojn, kiujn mi alportas al mia instruado.
Kion mi plej ŝatas pri tradukado estas la maniero kiel ĝi kombinas literaturon, lingvon kaj senfinan lernadon. Ĉiu projekto estas kiel malfermi novan libron—hodiaŭ ĝi estas teknika manlibro, morgaŭ ĝi estas poemo. Ĝi ĉiam estas interese. Tradukado ankaŭ ofertas unikan manieron vidi la mondon, rivelante malsamajn interpretojn depende de la spektantaro kaj kunteksto. Ĉi tiu konstanta esplorado kaj memorigo de malsamaj perspektivoj nutras mian pasion por tradukado.
GV: Kion vi opinias pri la rolo de la tradukisto kaj lia laboro, precipe en la nuna kunteksto?
YMC : Esti tradukisto hodiaŭ signifas ĵongli en mondo, kiu daŭre ĵetas al vi novajn pilkojn. Ni ne nur interŝanĝas vortojn; ni konstruas kulturajn pontojn certigante ke niaj tradukoj estas kaj lingve kaj kulture precizaj.
Interreto ŝanĝis ĉion. Estas bonege, ke ekzistas tiom da retaj platformoj, kie iu ajn povas provi tradukadon, sed ĝi ankaŭ malfaciligas kvalitan kontrolon. Ni konstante provas ekvilibrigi la uzon de novaj iloj konservante la altajn normojn, kiuj venas kun profesia sperto.
Kaj poste estas ankoraŭ ĉiuj tiuj novaj teknologioj, precipe AI [Artefarita Intelekto – eo]. Ili estas imponaj kaj sendube faciligas nian laboron iel. Sed la problemo estas ke ili ne povas anstataŭigi la homan kontakton. Maŝino ne povas kapti subtilajn kulturajn referencojn aŭ kompreni kuntekston kiel ni povas. Do nun nia tasko estas eltrovi kiel labori kun AI, prefere ol esti kontraŭ ĝi.
Ni ne povas permesi sidi trankvile en tiu ĉi kampo. Lingvoj daŭre ŝanĝiĝas, novaj teknologioj daŭre aperas, kaj ni devas sekvi la evoluon. Estas kiel stari sur kurtapiŝo [eo] kiu ĉiam pli rapidiĝas.
GV: Kiel edukisto, kion vi opinias pri la tradukkampo en Tajvano en ĝia nuna stato? Kiuj estas la ĉefaj defioj kaj ŝancoj?
YMC : La tradukindustrio en Tajvano estas dinamika kaj daŭre evoluantas. Niaj akademiaj programoj produktas tradukistojn kiuj elstaras en kaj lingvokapabloj kaj kultura kompreno. La rolo de Tajvano kiel centro por azia komerco rezultiĝas en alta postulo je kvalitaj tradukservoj, precipe por firmaoj enirantaj la ĉinan merkaton.
Tamen ekzistas ankaŭ problemoj: furioza konkurenco, manko de spertaj tradukistoj kaj malrapida adopto de novaj teknologioj. Malgraŭ tiuj ĉi obstakloj, la industrio restas rezistema. Tradukagentejoj investas en teknologio kaj partneras kun universitatoj por pli bone prepari estontajn tradukistojn. Registaraj kaj privataj grupoj ankaŭ antaŭenigas kulturon de tradukado kaj esplorado, altigante la internacian profilon de Tajvano.
Grava doloro estas maletikaj praktikoj, kiam iuj operatoroj subpagas tradukistojn kaj tranĉas en la kostoj. Tio damaĝas kaj la rajtojn de tradukistoj kaj la kvaliton de ilia laboro. Por solvi ĉi tiun problemon, ni bezonas pli bonajn protektojn, justajn pagnormojn kaj atestajn sistemojn. Krome, antaŭenigi profesian edukadon en la kampo de tradukado estas esenca por akiri publikan agnoskon de nia laboro.
Rigardante antaŭen, la novaj eblecoj estas ekscitaj. Novaj teknologioj faras tradukadon pli efika, kaj la postulo je specialistoj en kampoj kiel juro kaj medicino kreskas. Nia loko en Tajvano garantias al ni fortan pozicion en la tutmonda tradukmerkato, precipe en la kampo de tradukoj de la angla al la ĉina.
GV: Kiel la enkonduko de Global Voices en vian klasĉambron profitigos viajn studentojn laŭ vi?
YMC : Enkonduki Global Voices en mian klasĉambron havas multajn avantaĝojn por studentoj. Ekzemple, ĝi disponigas tradukpraktikon en realaj cirkonstancoj, fortigas la konscion pri tradukaliroj, eksponas ilin al malsamaj perspektivoj kaj instigas al skipa laboro.
Unue, danke al Global Voices Lingua, miaj studentoj efektivigas verajn traduktaskojn. Ili komprenas la realajn bezonojn kaj enprofundiĝas en la kuntekston de la tradukenda enhavo. Ĉi tio helpas evoluigi praktikajn kapablojn, kiujn studentoj uzos en siaj karieroj.
Due, traduki novaĵartikolojn el Global Voices Lingua instigas studentojn akiri pli profundan komprenon pri sia laboro. Ili lernas konsideri la celgrupon, kulturajn nuancojn kaj la celon de ĉiu traduko. Ĉi tiu aliro helpas ilin fari informitajn decidojn kaj krei kuntekste taŭgajn tradukojn.
Trie, artikoloj de Global Voices instigas studentojn ekscii pri diversaj temoj kaj perspektivoj, antaŭenigante malfermitecon kaj kulturan konscion. Studentoj legas novaĵojn, kiuj ne ĉiam estas raportitaj en la tradiciaj komunikiloj [angle mainstream media, ndltr]. Ĝi vastigas komprenon de la mondo kaj disponigas sciojn pri subreprezentitaj komunumoj. Scii ke iliaj tradukoj helpas konigi gravajn rakontojn, povas esti tre instiga por studentoj.
Fine, la modelo de partoprena financado [eo] de Global Voices Lingua instigas al kunlaboro. Studentoj ricevas komentojn (‘feedback’) de spertaj volontuloj kaj tradukistoj, plibonigante siajn kapablojn per interagado kun la tutmonda komunumo. Ĉi tiu komuna lernado riĉigas ilin kaj helpas ilin fariĝi pli bonaj tradukistoj.
GV: Kiel vi pensas ke AI estas ŝanĝanta la tradukan fakon? Kiajn konsilojn vi donus al viaj studentoj por daŭrigi?
YMC : AI skuas la kampon de tradukado, precipe per iloj kiel ChatGPT [eo], Claude [lingvomodelo, ndltr.] kaj Gemini [AI-lingvomodelo de Google, ndltr.]. Ĉi tiuj teknologioj faras niajn tradukojn pli glataj kaj pli kuntekst-rilataj, plibonigante produktivecon kaj kvaliton, precipe por lingvoj kun malpli da rimedoj. Ili ankaŭ malfermas novajn eblecojn por kreema tradukado. Tamen, ĉi tiuj avantaĝoj venas kun defioj, kiel temoj de precizeco, etiko kaj respekto por kulturaj nuancoj.
Mi instigas miajn studentojn akomodiĝi kun iloj de la AI kaj lerni kritike taksi la rezultojn. Gravas kompreni kiel uzi la ilojn efike kaj esti konscia pri la etikaj implicoj. Aldone, estas grave majstri postredaktadon, ĉar ĝi estas kapablo, kiu povas porti AI-generitajn tradukojn al la pli alta nivelo. Mi ankaŭ instigas studentojn koncentriĝi sur kampoj kie profunda kultura kompreno kaj kreopovo estas gravaj – aspektoj pri kiuj AI ne tre lertas, igante homajn tradukistojn senprezaj.
Fine, resti informita pri la plej novaj evoluoj en AI kaj lingvoteknologioj estas esenca. Retigi kun teknikistoj, aliaj tradukistoj kaj lingvistoj povas provizi novajn ideojn kaj helpi studentojn antaŭadi en ĉi tiu rapide evoluanta kampo. Ĉi tiuj kontaktoj povas elmeti ilin al la plej novaj tendencoj kaj plej bonaj praktikoj, preparante ilin por plenumi la postulojn de nia altteknologia industrio.
Ni akurate preparis la ELSENDO_N°_146_11_2024 de Aminda Radio Esperanto malgraŭ la renkontitaj malfacilaĵoj en Malagasio. La nuna podkasto raportas al vi pri la « mangidy » aŭ loka amara dekoktaĵo, kiun multaj homoj, ĉefe viroj, trinkas ĉiutage por fortigi sian sanon. Tiu dekoktaĵo konsistas el diversaj kurac-herboj tamen ne mankas riskoj trinki ĝin en ĉiu tago. Sed antaŭ tiu rubriko, ni prezentas al vi kelkajn novaĵojn de la kuranta monato. Agrablan aŭskultadon al vi ĉiuj kaj ne mistrafu la venontan podkaston !
MENCIITAJ VORTOJ EN TIU ĈI-NUMERO
Panoramo de la Granda Insulo, JIRAMA, ariary, Covid Organics, mangidy, tambavy, katrafay (Cedrelopsis grevei), siny, Antandroy, kelimavitrika (Athanasia brownii), ahibalala (Helichrysum rusillonii), IMRA, HOMEOPHARMA,
Henriel,
Antananarivo, Toamasina,
Kelkaj duboj ankoraŭ restas koncerne la cirkonstancojn de la dramo, sed la ĉefa afero estas konata : Hanan Abdel Rahman Abu Salama aĝis 59 jarojn. Ŝi kolektis olivojn en la vilaĝo de Faqqu'a, proksimume dek kvin kilometrojn de Jenino, nordoriente de Cisjordanio, kiam ŝi estis mortigita de pafo en la dorson la 17-an de Oktobro. La palestina patrino de familio estis sur sia terpeco ; la pafisto portis israelan uniformon. Precize la antaŭtago, grupo de fakuloj de Unuiĝintaj Nacioj instigis la fortojn de Tel-Avivo “ne enmiksiĝi en la ĉi-jaran rikolton“, fundamentan fonton de enspezoj por cento da miloj da palestinaj hejmoj en situacio de ekonomia kolapso de la okupataj teritorioj.
Ĉi tiu murdo estas nur nova epizodo en la senfina kroniko de perforto kiu detruas Cisjordanion, oficiale konsideratan de Israelo kiel unu el la “sep frontoj” de la milito kiun ĝi komencis antaŭ jaro. Laŭ la Oficejo de Unuiĝintaj Nacioj por Kunordigo de Homaj Aferoj (OCHA, pro ĝiaj komencliteroj en la angla), 728 palestinanoj en Cisjordanio (inkluzive de orienta Jerusalemo) estis murditaj inter la 7-a de Oktobro 2023 kaj la 14-a de Oktobro 2024 de israelaj soldatoj aŭ setlantoj : grandega kresko kompare kun antaŭaj jaroj (83 en 2021, 154 en 2022). Viktimoj de atakoj kaj de la detruo de iliaj posedaĵoj, 1.628 palestinanoj estis devigitaj forlasi siajn domojn. OCHA atentigas ke, dum la sama periodo, 39 israelanoj —militistoj kaj civiluloj— estis mortigitaj en atakoj fare de palestinanoj de Cisjordanio.
En la nokto de la 3-a de Oktobro, israela atako kontraŭ la rifuĝejo de Tulkarem mortigis 18 personojn. Laŭ Tel-Avivo, la celo de la bombado estis pereigi la instigantojn de atenco —depostulita de Hamaso— kiu kaŭzis sep mortintojn en la israela urbo de Jafo du tagojn antaŭe. Tiu operaco —la plej mortiga ekde kiam OCHA komencis nombri tiajn okazaĵojn en 2005— simbolas la militan akriĝon al kiu sin dediĉas Israelo en Cisjordanio, same kiel ankaŭ tiel estis antaŭa “kontraŭterorisma” trudeniro kiu en Aprilo detruis alian troloĝatan tendaron, ankaŭ en Tulkarem (14 mortintoj).
La milita spiralo koincidas kun pliigo de perfortaĵoj faritaj de setlantoj. Ili atingis la nivelon “de ĉiam la plej altan”, kiel juŝe konstatis la pensfabriko International Crisis Group (ICG) (1). Senbridigo de brutaleco kontraŭ kiu, nek la verdikto de la 19-a de Julio de la Internacia Kortumo (IK) en kiu la okupado de palestinaj teritorioj estis priskribita kiel “kontraŭleĝa” (2), nek la punoj adoptitaj en la lastaj monatoj de Usono, Kanado, Eŭropa Unio kaj Francujo kontraŭ la plej militemaj setlantoj (kelkaj dekduoj da homoj kaj institucioj) havis ian efikon. “Puni individuojn kaŝas la kernon de la problemo, ĉar tio plifortigas la ideon ke estas nur kelkaj leĝrompintoj kiuj agas ekster la regadkampo de la [israela] regno, kiu sin sendevigas de sia propra respondeco”, bedaŭras ICG.
Vere, kvankam la akriĝoj pligraviĝis post la 7-a de Oktobro 2023, la signaloj de alarmo komenciĝis kiam Benjamin Netanyahu reenpotenciĝis kiel ĉefo de ekstremdekstra kabineto fine de 2022. Ekde tiu dato, la israela registaro ekfunkciigis metodan “strategion celantan konkretigi la politikan vidpunkton de kompleta plenumado de la israela suvereneco super Cisjordanio“, rememoras la israela organizaĵo de defendo de homaj rajtoj Yesh Din (3). La plifortigo de la militista protekto kaj la financa kaj materiala subteno donita al la setlantoj, same kiel la praktika garantio de ilia senpuneco, estas la ĉefaj elementoj de ĉi tiu “silenta reformo” kiun kompletigis la distribuo de miloj da pafarmoj post la 7-a Oktobro.
(1) “Stemming Israeli settler violence at its root”, International Crisis Group, Bruselo, 6-an de Septembro 2024.
(2) Vidu Anne-Cécile Robert, “La justice internationale accable Tel-Aviv”, Le Monde diplomatique, Septembro 2024.
(3) “The silent overhaul : Changing the nature of Israeli control in the West Bank, analysis of Israel's 37th government's annexation policy and its ramifications”, 22-an de Septembro 2024, www.yesh-din.org
Lastatempe en Shenyang, Hangzhou, Hohhot, Ŝanhajo, Zaozhuang, Nanchang kaj aliaj urboj de Ĉinio okazis kursoj de Esperanto. Ekzemple, La 29an de aŭgusto la Kultura Klubo de Esperanto de la provinco Liaoning komencis sian dek-lecionan kurson de Esperanto en la urbo Shenyang. La 24an de septembro la Universitato de Komunikado de Zhejiang komencis nedevigan kurson de Esperanto por la semestro 2024-25 en la urbo Hangzhou.
La 15an de oktobro la Profesia Kolegio de Zaozhuang lanĉis nedevigan kurson de Esperanto en la urbo Zaozhuang. La instruisto estas korea esperantisto Choi Manwon, kiu gvidas ankaŭ la nedevigan kurson en Zaozhuang-Universitato.
La 14an de oktobro la Ŝanhaja Esperanto-asocio faris prelegon pri Esperanto en la 3a Mezlernejo de distrikto Minhang, Ŝanhajo. La 18an de oktobro Esperanto-asocioj de la provinco Jiangxi kaj la urbo Nanchang faris prelegon pri Esperanto en la Akademio de Sansciencoj de Nanchang.
Gou Xinyue
Foto: Esperanto-kurso en Zaozhuang (provinco Ŝandongo)
Fonto: http://esperanto.china.org.cn/2024-11/25/content_117567612.htm
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Kursoj de Esperanto en Ĉinio appeared first on La Ondo de Esperanto.
Pentraĵo de Luch OFER, 1991 |
Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO) kunlabore kun Konsilio de Eŭropo (KdE) organizas internacian studsesion Kunaj por aktiva junulara partopreno: Forigante barojn por inkluziveco kaj kontraŭbatalo de diskriminacio en la Eŭropa Junulara Centro (EYC) de KdE en Budapeŝto. Danke al la serĉataj trejnistoj, dum la studsesio oni donos la eblon al 26 junuloj loĝantaj en unu el la 46 membroŝtatoj de Konsilio de Eŭropo diskuti kaj lerni pri temoj rilate al aliro de junuloj al aktivpartoprenigo, kaj kontraŭbatalado de diskriminacio per inkluziveco kaj homaj rajtoj.
La studsesio okazos de la 2a (alventago) ĝis la 8a (forirtago) de februaro 2025 en la Eŭropa Junulara Centro (EYC) de KdE en Budapeŝto. La labortagoj de la seminario estas de la 3a ĝis la 7a de februaro, ĝi estos realigata plejparte kaj en la angla kaj en Esperanto kun simultana interpretado per kapaŭskultiloj. La partoprenantoj dum la seminariaj datoj loĝos kaj manĝos en la Eŭropa Junulara Centro de KdE.
Por partopreni la seminarion, ni serĉas 26 partoprenantojn. La partopreno kostas 50 eŭrojn po persono, dekalkulita de la repago por vojaĝaj kostoj. La loĝado kaj manĝado estos organizitaj kaj kovritaj de Konsilio de Eŭropo, kaj ni repagos ĝis 350 eŭrojn por vojaĝaj kostoj surbaze de la prezentitaj kvitancoj. La partoprenantoj respondecos pri sia propra asekuro.
Legu pli en la retejo de TEJO: https://www.tejo.org/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Partoprenu seminarion en Hungario pri inkluziveco kaj kontraŭbatalado de diskriminacio appeared first on La Ondo de Esperanto.
Ekde nun eblas aliĝi al la 81a Internacia Junulara Kongreso (IJK) kiu okazos de la 2a ĝis la 9a de aŭgusto 2025 en Cisarua (Bogor), Indonezio! Atendas vin la 81a IJK, la unua ekstereŭropa IJK post la kronvirusa pandemio kaj la unua en Azio post pli ol unu jardeko. Ĉi tiu kongreso okazos en Alfa Resort Hotel & Conference en la distrikto de Cisarua, ĉirkaŭ 75 kilometrojn sude de la indonezia ĉefurbo, Ĝakarto. Dum la kongreso, partoprenantoj de ĉiuj aĝoj ĝuos tutan semajnon ĉirkaŭita de montoj kaj tropikaj arbaroj kaj enprofundiĝos en la lokan kulturon. La kongreso ankaŭ proponas grandan okazon por konatiĝi, amikiĝi, kaj kunlabori kun samideanoj el diversaj partoj de Azio kaj Oceanio.
Iru tuj al la aliĝilo de la 81a IJK kaj estu inter la unuaj aliĝintoj kontraŭ la plej favoraj prezoj. Atentu, ke la unua aliĝperiodo daŭros ĝis la 31a de januaro 2025.
Ĉu vi ankoraŭ hezitas aliĝi rapide? Konsideru do nian tre specialan oferton por vi: se vi aliĝas kaj pagas la minimuman antaŭpagon ĝis la 15a de decembro 2024 (dimanĉo), vi ricevos senpagan T-ĉemizon. Belega zamenhoftaga donaco, ĉu ne?
Kien ni ĉiuj iru en 2025? Azien, Indonezien! Ĝis baldaŭ en Cisarua!
Fonto: https://www.tejo.org/azien-indonezien
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Azien, Indonezien. Aliĝu al la 81a IJK en Cisarua, Indonezio! appeared first on La Ondo de Esperanto.
Ni daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). La sepa prezentato estas Valdas Striužas el Litovio. Legu lian mem prezenton.
Mi devenas de la provinca distrikto Biržai kaj nun loĝas en Vilno. Mi finis la klason pri kantado en la supera muzika lernejo Tallat-Kelpša (nun konservatorio), studis kaj diplomiĝis kiel historiisto ĉe la fakultato de historio de la Vilna Universitato, kaj laboras kiel heredaĵprotektanto. Mi kantas diversajn klasikajn kantojn, operajn ariojn, preĝkantas kristanajn kantikojn.
Mia frato Vidmantas estis bonega esperantisto. Ni kune vojaĝis al pluraj Esperantaj kunvenoj, partoprenis en vesperaj amuzprogramoj. Ankaŭ min interesas Esperanto. Mi iomete parolas, verkas, legas en Esperanto. Mi ŝatas kanti konatajn, klasikajn kantojn en Esperanto.
En BET-59 mi kantos en Esperanto la konatajn kantojn de litovaj kaj eksterlandaj komponistoj: “Nia mateno” de Lionginas Abarius kaj Kazys Bradunas, “Tiel bele min kreskigis” de Vytautas Mikalauskas kaj Justinas Marcinkeviĉius, “Vin renkonti ree mi deziras” de Konradas Kaveckas kaj Vaidotas Spudas, napolan serenadon de Salvatore Gambardella kaj Gennaro Ottaviano “Maristeto”, “Ho, suno mia” de Eduardo di Capua kaj Giovani Capuro, “Serenado” de Franz Shubert kaj aliajn kantojn. Min akompanos la profesia akompanistino Jurgita Umaraitė.
Valdas Striužas
Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/bet-156/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post BET-59: Konatiĝu kun Valdas Striužas appeared first on La Ondo de Esperanto.
Abonantoj jam povas elŝuti la decembran numeron de la revuo "Esperanto". La papera versio baldaŭ estos dissendita: https://uea.org/revuoj
La enhavlisto de la decembra numero:
243 | Sepdek jarojn post Montevideo. Unesko en 1954 rekonis la meritojn de Esperanto
244 | Unesko: Sukceso de milionoj!
245 | Amadou Mahtar M’Bow
246 | Konversacio kun Duncan Charters
250 | Esperanto en universitatoj: Esperanto kaj edukado al la paco en Metodo Montessori. Dua parto
252 | Tintilo kamela sonadas sur vojo vortplena. Pri la internaj sentoj en starigo de la reta vortarego
253 | Landa agado: Fizika klaso en Burundo
254 | Bonaj, efikaj spuroj de la 109-a UK en Afriko
255 | Eventoj: Cigna kanto de Arkoneso
256 | Eventoj | Esperanto en universitatoj: Junajn interpretistojn en Mastriĥto inspiras Esperanto
257 | Fake, Science kaj Profesie tra la mondo: IKU reokazos virtuale dum la VK. AIS invitas proponojn por IVU-16 kaj SUS-41
258 | Esperanto en universitatoj: Studentoj kaj instruistoj adiaŭas Interlingvistikajn Studojn en Poznań
259 | Rete: Libro de Etsuo Miyoshi senkoste rete disponebla en Esperanto
260 | Eventoj: BET-59 en Litovio
261 | Laste Aperis
262 | Indekso-2024
263 | UEA: Elekto de komitatanoj B
• Gražina Opulskienė
Multaj esperantistoj certe aŭdis pri BET (Baltiaj Esperanto-Tagoj) kaj homoj kiuj interesiĝas pri aranĝoj kaj strebas praktike uzi la lingvon eble jam partoprenis en iu de multaj jam okazintaj sukcesaj BET. Tradicia aranĝo, kiu ekde 1959 okazas laŭvice en Litovio, Latvio kaj Estonio estas bonega okazo por revidi amikojn, trovi novajn, paroli Esperanton, sekvi interesajn prelegojn aŭ lerni la lingvon en kursoj. La programo de Baltiaj Esperanto-Tagoj estos varia kaj abunda. Somera Universitato prezentos interesajn prelegojn, funkcios diversnivelaj kursoj, libroservo, ĉiuvespere okazos artaj aranĝoj, koncertoj, estos organizitaj kvizoj, ekskursoj, diskutoj, tagojn finos jam kutima dum litovaj BET amika kunkantado en bona etoso. Se ankaŭ vi havas ideojn kiel eblas kontribui al la programo, ne hezitu kontakti la organizantojn: litova.ea@mail.lt.
En 2025 BET-59 okazos en Litovio, dua laŭ grandeco urbo Kaunas, inter la 5-13 de julio, kaj la partoprenantoj povos sperti ankaŭ la emocian por litovoj festotagon la 6-an de julio –Tagon de la Ŝtato – kiam samtempe ĉiuj litovoj en la mondo kantas la nacian himnon. Urbo Kaunas estas forte ligita kun Esperanto historie: Klara, la edzino de L.L.Zamenhof, devenis de tiu urbo kaj Majstro refoje gastis en la domo de la bopatroj.
BET-59 okazos en la Universitato de Vytautas la Granda, kaj krom la universitato kun Litova Esperanto Asocio kunlaboras ankaŭ la Monda Centro de Litovoj. Por la partoprenantoj eblos uzi la universitatajn salonojn, aŭditoriojn, studentajn domojn, universitatan kafejon, komputilejojn, ktp. Estos organizita ebleco por la partoprenantoj manĝi surloke.
Kaunas estas bone atingebla per aviadiloj, trajnoj kaj internaciaj busaj linioj. Litovaj esperantistoj esperas, ke BET-59 kunigos ĝis 500 partoprenantojn el 30-40 landoj. Bonvolu aliĝi jam nun: https://mallonge.net/bet59. Ĉiuj informoj pri BET-59 jam estas troveblaj en la paĝo de Litova Esperanta Asocio: http://www.esperanto.lt/. Kaj se vi havas demandojn aŭ bezonas pliajn informojn, la organizantoj volonte helpos.
Esperantistoj de tri Baltaj landoj vere strebas, ke tradicio de BET-oj restu daŭripova, BET-59 havas subtenon kaj diversflankan helpon de la urba municipo kaj ankaŭ de ŝtataj instancoj, sed sukceso ankaŭ dependas de nia esperantista komunumo. Bonvolu aliĝi kaj certigi, ke vi ne maltrafos la okazon reviziti Litovion aŭ malkovri ĝin spertante interesan semajnon kun samideanoj de diversaj landoj.
Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO) kunlabore kun Konsilio de Eŭropo (KdE) organizas internacian studsesion Kunaj por aktiva junulara partopreno: Forigante barojn por inkluziveco kaj kontraŭbatalo de diskriminacio en la Eŭropa Junulara Centro (EYC) de KdE en Budapeŝto. Danke al la serĉataj trejnistoj, dum la studsesio oni donos la eblon al 26 junuloj loĝantaj en unu el la 46 membroŝtatoj de Konsilio de Eŭropo diskuti kaj lerni pri temoj rilate al aliro de junuloj al aktivpartoprenigo, kaj kontraŭbatalado de diskriminacio per inkluziveco kaj homaj rajtoj. Pere de la studsesio, la partoprenantoj havos la eblon:
La studsesio okazos de la 2-a (alventago) ĝis la 8-a (forirtago) de Februaro en la Eŭropa Junulara Centro (EYC) de KdE en Budapeŝto. La labortagoj de la seminario estas de la 3-a ĝis la 7-a de Februaro 2025, ĝi estos realigata plejparte kaj en la angla kaj en Esperanto kun simultana interpretado per kapablaŭskultiloj. La partoprenantoj dum la seminariaj datoj loĝos kaj manĝos en la Eŭropa Junulara Centro de KdE.
Por partopreni la seminarion, ni serĉas 26 partoprenantojn. La partopreno kostas 50 eŭrojn po persono, dekalkulita de la repago por vojaĝaj kostoj. La loĝado kaj manĝado estos organizitaj kaj kovritaj de Konsilio de Eŭropo, kaj ni repagos ĝis 350 eŭrojn por vojaĝaj kostoj surbaze de la prezentitaj kvitancoj. La partoprenantoj respondecos pri sia propra asekuro.
Vi povas kandidatiĝi plenigante la formularon ĉi tie antaŭ vendrede, la 6-an de Decembro 2024. Se vi havas dubojn aŭ demandojn, ne hezitu kontakti David je david.ruiz.sanchez@tejo.org por ricevi respondojn kaj klarigojn.
TEJO kaj Konsilio de Eŭropo grave taksas diversecon kaj provizi egalajn ŝancojn. Ni aparte instigas la kandidatiĝon de ĉiuj eblaj kandidatoj plenumantaj la kondiĉoj, sendepende de genro aŭ handikapeco. En tiu lasta kazo, bv. priskribi kiel via handikapo povas estigi specialajn bezonojn, kaj ni trovos solvon por vi.
The post Partoprenu seminarion en Hungario pri inkluziveco kaj kontraŭbatalado de diskriminacio appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.
Aŭskultu la estontecon, aŭskultu infanojn! Antaŭ 70 jaroj oni starigis la 20an de novembro kiel la Mondan Tagon de Infanoj, por antaŭenigi unuiĝon kaj konsciiĝon pri la graveco plibonigi infanan bonfarton kaj krei mondon kie infanoj povu plene kreski kaj disvolviĝi. Tamen ĝuste infanoj, la plej dependaj kaj malfortaj inter ni homoj, tro ofte suferas pro militoj, malriĉeco kaj maljusta diskriminacio.
UNICEF, la Infana Fonduso de UN, invitas nin aŭskulti la infanojn. Aŭskultante infanojn ni povas plenumi ilian rajton al memesprimo, kompreni iliajn ideojn por pli bona mondo kaj inkluzivi iliajn prioritatojn en niaj agoj hodiaŭ.
Laŭ nia asocio, kiu ekde 1908 agas por interkompreniĝo inter malsamaj popoloj, plibonigo de aŭskultado komenciĝas per konsiderado de lingvaj problemoj. Tial, ni bonvenigas la proponon de UNICEF, tamen memorante ke tiu aŭskultado dependas de lingvaj homaj rajtoj, lingva justeco, kaj lingva inkluziveco.
Registaroj, negocistoj, instruistoj, gepatroj, ĉiuj devas unuiĝi kune kun infanoj, por realigi la infanajn homajn rajtojn. Fakte, pli bona mondo por infanoj estas pli bona mondo por ĉiuj, ni do inversigu niajn celojn: unue ni pensu pri la infanoj kaj iliaj bezonoj, kaj poste pri teritoriaj, komercaj kaj politikaj disputoj.
Per Esperanto, nia asocio disvastigas la celojn de UNICEF, proponas interpopolan kompreniĝon inter infanoj, kaj antaŭenigas lingvajn homajn rajtojn por infanoj, interalie la rajton lerni en sia denaska lingvo.
Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2024, №1197.
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Mesaĝo de UEA al UN okaze de la Monda Tago de Infanoj, la 20a de novembro 2024 appeared first on La Ondo de Esperanto.
La 19an de novembro 2024 estis enretigita por publika legado la demonstra versio (demoversio) de la septembra (aŭtuna, laŭ la nordhemisfera vidpunkto) eldono de La Ondo de Esperanto. La 52-paĝa demoversio (pdf) enhavas plurajn tekstojn kaj tekstokomencojn el la riĉenhava kaj rekorde ampleksa 162-paĝa 321a numero de La Ondo de Esperanto, publikigita antaŭ sep semajnoj.
La demoversio de la aŭtuna Ondo estas libere elŝutebla ĉe https://esperanto-ondo.ru/Ondo/Lo-321demo.pdf.
La demoversioj de pli fruaj Ondoj estas elŝuteblaj en nia arkiva retejo. Tie estas elŝuteblaj ankaŭ kelkaj plenaj eldonoj (“pdf” kaj “epub”).
La Ondo de Esperanto aperas dumaniere:
unue, kiel ĉiutage aktualigata novaĵretejo;
due, kiel ampleksa trimonata elektronika almanako (bitgazeto), en kiu estas publikigataj la plej gravaj tekstoj el la retejo kaj ankaŭ artikoloj, eseoj kaj beletraĵoj, verkitaj speciale por la almanako.
Nia novaĵretejo estas senpage legebla. Ĝi ekzistas danke al la donacoj kaj abonoj, kiujn ricevas la bitgazeto La Ondo de Esperanto, kiun povas legi nur la abonantoj.
La Ondo de Esperanto estas eldonata en Kaliningrado (Ruslando), ĝin eldonas Halina Gorecka kaj redaktas Aleksander Korĵenkov.
La Ondo de Esperanto estas abonebla por 2025. La baza abontarifo (15 eŭroj) restas senŝanĝa dum 18 jaroj ekde la lanĉo de la bitversio en 2007.
Estas tri abonkategorioj:
1. Abonanto – 15 eŭroj
2. Amiko – 30 eŭroj
3. Patrono – 100 eŭroj
Pri la pagmanieroj legu ĉi tie: https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm.
Vidu la liston de la donacintoj por la 2024a jaro.
La sekva, aŭtuna Ondo aperos je la jarŝanĝo 2024/25.
La red.
Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/ondo-133/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Legu la demonstran version de la aŭtuna Ondo appeared first on La Ondo de Esperanto.
La 17an de novembro 2024 en maljunulejo en La Chaux-de-Fonds forpasis
Claude-Henri Gacond
(1931-2024)
franclingva svisa instruisto, socia aktivulo kaj esperantisto (de 1952); elstara instruisto de Esperanto; Esperanto-parolisto ĉe Svisa Radio Internacia (1962-92); arkivisto en Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia en la biblioteko de La Chaux-de-Fonds, kiun li iniciatis en 1954; iniciatinto (1968) kaj la unua direktoro (1969-91) de Kultura Centro Esperantista en La Chaux-de-Fonds; prezidanto de Svisa Esperanto-Societo (SES, 1987-93), redaktoro de ties organoj Svisa Espero (1969-73) kaj Svisa Esperanto-Societo Informas (1997-2014); aŭtoro de pluraj libroj kaj broŝuroj en la franca kaj Esperanto precipe pri instruado kaj didaktiko; honora membro de ILEI (1999), UEA (2001) kaj SES (2003); la unua laŭreato de la Esperanto-Kulturpremio de Aalen kaj FAME (1991).
Ni funebras pro la forpaso de Claude Gacond kaj kondolencas al lia edzino Andrée-Esther Giroud.
Halina Gorecka
Aleksander Korĵenkov
Legu pli pri Gacond en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 100-101).
Ĉi tiu nekrologo aperis en la novaĵretejo La Ondo de Esperanto.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
La Ondo de Esperanto https://sezonoj.ru/2024/11/gacond/
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Claude Gacond forpasis appeared first on La Ondo de Esperanto.
Jam la sesan fojon okazas la Usona Bona Film-Festivalo, konkurso por filmetoj en Esperanto. Lundo estas la lasta tago dum kiu la spektantoj povas voĉdoni. Jam antaŭ la fino de la konkurso grandan sukceson havas unu el la filmoj, kiu kaptis la atenton de la uzantoj ĉe Youtube kaj ĝis nun estis spektita pli ol 40 000 fojojn.
En la ĉi-jara Usona Bona Film-Festivalo partoprenas 26 filmoj el pluraj landoj, inter tiuj du adaptoj de Ŝekspiro. La festivalo estas finance subtenata de Esperanto-USA, kaj la gajnantaj filmoj ricevas monpremiojn. Jam la duan fojon okazis ankaŭ ruĝtapiŝa premiero, laŭ la ekzemplo de grandaj filmfestivaloj.
Estis ĝis nun entute 176 filmoj kiuj partoprenis en la ses festivaloj. La tuta longo de la filmoj estas preskaŭ naŭ horoj, se oni spektus senhalte. La filmoj de la ĉi-jara festivalo estas spekteblaj en aparta ludlisto en Youtube. Tie la spektantoj povas ankaŭ voĉdoni por ili – la filmo kun la plej multaj ŝatoj ricevos la premion de la publiko.
Jam antaŭ la fino de la nuna festivalo kaj elekto de gajninto, unu el la ĉi-jaraj filmoj, Mezuro, iel kaptis la atenton de la spektantoj de Youtube, kaj dum kvin tagoj estis spektita pli ol 40 000 fojojn.
– Mi kredas, ke ĝi tuj iĝos la plej spektita filmo plene en Esperanto en Youtube post Incubus de 1966, kiu havas 279 000 spektojn, diras Brandon Sowers, prezidanto de Esperanto-USA.
Libera Folio: Kiu estas la celo de la festivalo?
– La festivalo celas kultivi filmfaradon en Esperanto. Estos pluraj avantaĝaj sekvoj de tio, ekzemple, ke oni povus uzi filmojn por instrui al lernantoj, kaj ke progresantoj kaj parolantoj povus ĝui ilin same kiel ili farus en ajna alia lingvo. Dua celo estas informi filmfaristojn pri Esperanto, ke ili sciu pri ĝi, respektu ĝin, kaj eventuale uzu ĝin en aliaj projektoj.
– Ekzemple, inter la film-faristoj en Atlanta kiuj jam partoprenis plurajn fojojn la film-festivalon, jam eblas rimarki aludojn al Esperanto en aliaj projektoj, pri kiuj ili laboris. Kaj en konversacioj, estas klare, ke ili respektas ĝin, kaj alte taksas tion, ke pere de la festivalo, ili povas krei interesajn filmojn kun alta probableco ricevi monon. Tio tre maloftas en aliaj filmfestivaloj, por kiuj oni devas pagi por eniri, verŝajne ne ricevos premion, kaj eĉ devas pagi por iri al la premiero.
Kial gravas, ke ekzistu filmoj en Esperanto?
– Esperanto, kiel ajna alia lingvo, havas siajn kulturaĵojn. Se tuta branĉo de kulturo mankas, tio malhelpas al la lingvo-komunumo. La ekzisto de alt-kvalitaj filmoj estas bona por la esperantistaro, ke ĝi povu uzi kaj konsumi tiujn filmojn en diversaj manieroj kaj por diversaj celoj: amuza, eduka, kaj tiel plu. Ĝi samtempe estas logaĵo por novaj Esperantistoj, kiuj povos trovi interesajn kulturaĵojn por konvinki ilin, ke la lingvo vivas kaj valoras; kaj ĝi estas pruvo al la ekstera mondo, ke Esperanto ne nur ekzistas, ĝi floras kaj aktivas en aktualaj kulturaj medioj.
Kiuj laŭ vi estas la plej spektindaj filmoj en Esperanto?
– Mi persone tre interesiĝas pri la atingoj de Esperanto en Holivudo en la 30-aj jaroj. De tiu epoko, neniu filmo estis plene en Esperanto, sed pluraj uzis ĝin konsekvence; el tiuj, mi kredas ke Idiot’s Delight estas la plej spektinda, kun plenaj konversacioj. Mi verkis artikolon pri tio pasintjare. Efektive, Esperanto komencis atingi iun niĉon en Holivudo ĝis la alveno de la dua mond-milito.
– Parenteze, mi kredas, ke iusence la festivalo havas similan rezulton, en la senco ke en Atlanta, la dua plej grava urbo en Usono por film-farado, ekzistas multaj film-laboristoj kiuj nun scias pri Esperanto, respektas ĝin, havas sperton uzante ĝin en filmoj, eĉ aktorante en Esperanto, kaj eventuale pretos uzi ĝin en aliaj projektoj.
– El la nuntempaj, mi kredas, ke la venkintoj de la pasintaj jaroj estas tre altkvalitaj; kaj mi opinias, ke kelkaj el la ĉi-jara festivalo iĝos tujaj klasikaĵoj, sed mi ne volas malkaŝi miajn preferojn publike ĝis oni anoncos la rezultojn.
– Kompreneble ne ĉiu individua filmo en nia festivalo estas aparte spektinda. Kelkaj reĝisoroj, partoprenantaj jaron post jaro, kleriĝas en la metio, kaj iliaj filmoj videble pliboniĝas ĉiujare, do la festivalo mem fakte ankaŭ estas utila ateliero por filmfarado. Bonŝance la ludlisto por ĉiu festivalo prezentas la filmojn laŭ ordo de gajnado, do la plimulton de bonegaj filmoj vi facile ektrovos per tiuj listoj.
La 17-an de novembro, en la aĝo de 93 jaroj, forpasis la konata svisa esperantisto Claude Gacond. Li estis honora membro de UEA, iniciatinto kaj multjara ĉefa aktivulo de Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia en La Chaux-de-Fonds.
Claude Gacond naskiĝis la 20-an de aŭgusto 1931 en Neuchâtel en Svisio. Esperanton li eklernis en 1952 dum siaj pedagogiaj studoj, kune kun sia studkamarado Andrée Giroud, kiu poste iĝis lia edzino. Jam en la sekva jaro li iĝis la sekretario de Esperanto-Junularo de Svislando. Profesie li dum multaj jaroj aktivis kiel instruisto.
Unu el liaj grandaj atingoj estis la kreo kaj multjara prizorgo de Centro de Dokumentado kaj Esploro pri la Lingvo Internacia (CDELI), kiu nun estas parto de la urba biblioteko de La Chaux-de-Fonds. Ĝi estas riĉega kolekto de materialoj pri Esperanto kaj la diversaj planlingvaj movadoj.
Claude Gacond forpasis en maljunulejo en La Chaux-de-Fonds dimanĉe la 17-an de novembro. Pliaj biografiaj informoj pri li troveblas en la Panteono de Edukado.net.
Ĉu venis la fino de la ferepoko ? Komence de la 1960-a jardeko, sciencistoj kaj fakuloj pri plastoj antaŭdiris, ke la brilaj progresoj en la fabrikado de polimeroj ebligos, ke la plastoj fine anstataŭos metalojn, vitrojn kaj lignojn kiel la plej uzata materialo. La ekstazo estis ĝenerala. En 1957, semiologo Roland Barthes priskribis tiun produktaĵon de la distilado de nafto kiel "alkemian substancon" kaj "miraklan materion". Jaron poste, poeto Raimondo Kveneau ankaŭ cedis al ĉarmo kaj estetiko de la "sennombraj kaj praktikaj objektoj", fontontaj el nafto, tiu likva produkto de rafinado el kiu oni fabrikas la plejmulton de la plastoj (1). En la 21-a jarcento, la plastoj efektive tute superis siajn konkurencantojn. Inter 1950 kaj 2015, la petrolkemia sektoro produktis pli ol 8 miliardojn da tunoj, plejparte dum la lastaj dudek jaroj. Kaj la kadenco de produktado daŭre akcelas (2).
Post la ekstazo, jen la paniko : sesdek jarojn poste, 350 milionoj da tunoj da plastaj rubaĵoj estas forĵetitaj ĉiujare en la mondo. La poluado, kiun ili estigas, ŝvebigas seriozan kaj bone dokumentitan minacon super vivantaj kaj inertaj estaĵoj (3). Ni trinkas, manĝas kaj enspiras plaston. Por alfronti tian sintezan katastrofon, petrolkemiaj kompanioj senĉese laŭdas miraklan rimedon : recikligon, kun ĝia karakteriza rubando de Möbius —sago de cirkla vojo elpensita de industriaj premgrupistoj fine de la 1980-a jardeko—, emblemo de ekonomio, en kiu nenio perdiĝas kaj ĉio transformiĝas. Ekonomio, do, kiu daŭre produktas tiun venenon por naturmedioj, sed per maniero, kiu igas, ke ĝi estu parte reuzebla.
Laŭdita kiel pli saĝa kaj pli respektema al la naturo ol cindrigo aŭ amasigo en rubejo, recikligo fine trudiĝis inter la prioritatoj de multaj politikaj agendoj tra la mondo. La rezulto lasas onin mirfrapita : post kvar jardekoj da propagando, el la 6,3 miliardoj da tunoj da plastoj produktitaj kaj forĵetitaj inter 1950 kaj 2017, oni recikligis nur malpli ol 10% (4). Kaj tio okazas, kvankam Eŭropo, kaj ĉefe Francujo, adoptis la instrukcion de recikligo per konsterna entuziasmo. En 2019, la tiama franca ĉefministro Edouard Philippe fiksis por si stratosferan celon : recikligo de 100% de la regnaj plastaj rubaĵoj antaŭ 2025. Kiel atingi tion ? Nu, la industriistoj iĝu respondecaj pri la destino de la objektoj fabrikitaj per polimeroj, kiujn ili mem produktas. La franca vidpunkto tute akordas kun tiu stimulita de Eŭropa Komisiono : devo de membroŝtatoj malpermesi, ekde 2021, unuuzajn plastojn kaj uzi almenaŭ 30% de recikligitaj materialoj en la plastaj boteloj, kaj la recikligo, ĝis 2030, de 55% de la rubaĵoj devenantaj de plastaj ujoj (5).
Logitaj de tio, eŭropaj industriistoj baldaŭ informis pri la ekzisto de "novigaj" teknologioj, kiuj sekvas la novan eŭropan leĝaron. En 2022, firmaoj kemiaj BASF kaj Borealis, de pakumoj Südpack kaj bavara fabrikanto de laktaĵoj Zott distrumpetis la pretigon de prototipo de plurtavola ujo por enmerkatigo de mocarelo fromaĝo elfabrikita per recikligita nilono kaj polietileno. Sed ĉi tiuj "provprojektoj " kun granda amaskomunikila resono estas nur guto da akvo en oceano de politikaj ambicioj. Precipe ĉar, en periodoj de severŝparado, investoj en infrastrukturoj necesaj por kolekti kaj klasifiki plastajn rubaĵojn malofte estas ĉe la supro de prioritatoj, tiel en Eŭropa Unio kiel en Usono. Tial tiaj efektaj —kaj banalaj— riveloj kiel tiu, kiu teruris s-inon Brandon Deason, loĝanto de Houston, Teksaso, pasintan someron : tagojn post metado de spuradilo sur la plastajn rubaĵojn, kiujn ŝi metis en recikligujon, ŝi geolokalizis ilin ne en tre altnivela recikliga instalaĵo, sed en giganta subĉiela rubejo (6).
Ĉi tiu ekstrema kazo reliefigas la pezon de ekonomiaj konsideroj en la fiasko de la recikligo. Pro abunda produktado de etileno —ellaborita el nafto aŭ gaso—, la prezo de "virga" plasto ege malaltiĝas kaj subfosas la rendimenton de eŭropaj recikligaj kompanioj, kies aktivecoj plejparte estas prilabori polietilenon (PE, polimero de etileno). En mondo gvidata de la proporcio inter kostoj kaj profitoj, kial eŭropaj industriistoj kaj distribuistoj elektus recikligitajn produktojn pli multekostajn ol novajn ? En Germanujo, la fabriko Veolia en la urbo de Rostock ĉiujare recikligis ĉirkaŭ 36.000 tunojn da uzata polietilena tereftalato (PET), sed ĝi fermis siajn pordojn ĉar, laŭ ĝia direktantaro, la agronutraĵa industrio oponis subteni ĉi tiun produkton, pli verdan, sed ankaŭ pli multekostan. Ne malproksime de tie, nederlanda tribunalo deklaris bankrota la fabrikon de plastorecikligo Umincorp en Amsterdamo (7). Se Eŭropa Unio ne aprobas novajn pli restriktajn normojn, la okcidenta recikligo ne povos konkurenci kun la orgio de etileno. Des pli se ni ne forgesas, ke en Ĉinujo, Usono kaj Saud-Arabujo oni anoncis la kreon de novaj fabrikoj de ĉi tiu kemia komponanto, kio, se la mendado restas stabila, malaltigos ties prezon.
Sed se la recikligo estas granda friponaĵo, tio okazas pro alia kialo : la proceso estas nek teknike nek ekonomie efektivigebla. La industriistoj delonge scias tion, sed ili ludas — kaj kun rimarkinda sukceso — kun la koruptebla naturo de la aŭtoritatoj kaj naiveco de la publiko. Raporto de Center for Climate Integrity (CCI), publikigita en Februaro 2024, detale ekzamenis sekreton, en kiu finfine neniu volis enprofundiĝi (7) : de antaŭ jardekoj, la grandaj petrolkemiaj kompanioj intence kaŭzas la krizon de plastaj rubaĵoj. "Ili mensogis —diras Richard Viles, unu el la gvidantoj de CCI—. Kaj venis la tempo, ke ili respondecu pri la damaĝoj, kiujn ili kaŭzis.”
Hodiaŭ, el la miloj da tipoj de produktitaj plastoj, nur du havas ecojn, kiuj igas recikligon realigebla : PET kaj alt-densecaj polietilenoj (HDPE). Ilia prilaborado postulas, do, zorgeman apartigon, kiu kaŭzas pliiĝon de ilia kosto kaj kiu kondukas formeti la produktaĵojn de plasta alojo aŭ fabrikitajn el miksaĵo de materialoj troveblaj en multaj forĵeteblaj objektoj. Flakono kaj skatolo ambaŭ faritaj el PET devas esti apartigitaj se ili inkluzivas malsamajn aldonaĵojn aŭ kolorigilojn, same kiel la verdaj kaj travideblaj boteloj el PET. Alia granda malfacilaĵo : plastoj degeneras kiam ili estas reuzataj, tial ili povas esti uzataj nur unu plian fojon, maksimume du. Alie, ne nur iliaj propraĵoj ŝanĝiĝas, sed eblas ke ilia tokseco pliiĝas.
La petrolkemia sektoro ĉiam tre konsciis pri tiuj strukturaj obstakloj. Por kvietigi la kreskantajn mobilizadojn kontraŭ subĉielaj rubejoj aŭ la modo uzi kaj forĵeti, same kiel por eviti la riskon de tro restrikta regularo, meze de la 1980-a jardeko ĝi adoptis la ideon de recikligo. En 1984, la petrolkemia industrio kaj enboteligaj kompanioj kuniĝis por krei fondaĵon celantan ilustri la engaĝiĝon de la sektoro favore al tiu procezo. Sekvajare, la sektoro tamtame inaŭguris esplorcentron en la Universitato Rutgers en Nov-Ĵerzejo kaj, poste, provprojekton de recikligo en Saint Paul, Minesoto, ĝuste kiam la magistrato de la urbo ĵus malpermesis polistirenon. Kulise, neniu kredis ĝin. "Eble venos la tago, kiam ĝi iĝos realaĵo —atentigis reprezentanto de Eastman Chemical en 1994 dum kongreso pri la afero— ; sed plej verŝajne, iutage ni vekiĝos kaj rimarkos, ke ni ne trovos solvon al la problemo de recikligo de solidaj rubaĵoj. Cetere, ververe tio malmute gravis, ĉar, kiel diris dungito de Exxon antaŭ la American Plastics Council (APC), "Ni engaĝiĝis en aktivecojn de recikligo de plastoj, sed ni ne estas devigataj atingi rezultojn.”
Tiu "engaĝiĝo" konsistas el serio da kampanjoj de misinformado kaj fumkurtenoj pri la miraĝoj de la recikligo kiuj funkcias de antaŭ kvardek jaroj kaj kiuj foje mobilizis multnaciajn entreprenojn de la petrolkemia sektoro, ties profesiajn asociojn aŭ iliajn fondaĵojn, kaj alifoje ties multajn instituciajn partnerojn. Fine de la jardeko, malpermeso de polistireno kaj polivinilklorido (PVC) en kelkaj regnoj akcelis la movadon. "Ni devas agi disde la bazo kaj efektivigi gerilan militon kontraŭ niaj kontraŭuloj", diris partoprenanto en kunveno de la Eŭropa Asocio de Plastoproduktantoj (Plastics Europe) la 2-an de Januaro 1994. Milionoj da dolaroj venis en la poŝojn de reklamagentejoj por vendi "solvojn" kaj enmensigi la kutimajn pretekstojn : "moderneco", "teknologia novigo", "efikeco", "engaĝiĝo", "integrita procezo pri la administrado de plastoj", "ekonomia avantaĝo", ktp. Nuntempe, la industrio laŭdas la virtojn de la "modernega recikligo" : proceso de cindrigo aŭ kemia degenerado, pli poluanta ol la klasika metodo kaj kiu estigas nur inter 1 kaj 14% de reuzebla materialo.
Petrolkemiaj kompanioj venkis sian batalon : en 2021, Usono recikligis nur 5 aŭ 6% de siaj plastaj rubaĵoj (8). Kaj la industrio daŭre produktis ĉiam pli da polimeroj. En 2022, ĝenerala prokuroro de Kalifornio, surbaze de raporto de CCI, ordonis enketon celantan fabrikantojn "pro ilia rolo en la tutmonda krizo de poluado per plastoj". Sed kiu internacia kortumo protektos la homaron kontraŭ iliaj krimaj agoj ?
(1) Roland Barthes, Mitologías, Clave Intelectual, Madrido, 2022 ; Raymond Queneau en Le chant du Styrène, 1958, filmo reĝisorita de Alain Resnais laŭ peto de la petrolkemia kompanio Péchiney.
(2) Roland Geyer kaj aliaj, "Production, use, and fate of all plastics ever made", Science Advances, 3-a volumo, n-ro 7, 2017.
(3) Vidu Mickaël Correia, "Plasto, mirindaĵo", Le Monde diplomatique, Februaro 2022.
(4) Atlas du plastique. Faits et chiffres sur le monde des polymères synthétiques, Fondaĵo Heinrich Böll, 2020.
(5) Alex Scott, "Europe hardens stance on plastic recycling”, Chemical and Engineering News, 97-a volumo, n-ro. 29 Vaŝingtono, 2019.
(6) Rachel Dobkin, "Woman drops AirTag in recycling to see if plastics are actually recycled”, Newsweek, Novjorko, 2-an de septembro 2024.
(7) Davis Allen kaj aliaj, "The fraud of plastic recycling. How big oil and the plastics industry deceived the public for decades and caused the plastic waste crisis”, Center for Climate Integrity, Februaro 2024, https://climateintegrity.org , de kiu devenaj la sekvaj citaĵoj.
(8) ”The Real Truth About US Plastic Recycling rate ", Majo 2022, www.beyondplastics.org
Universala Esperanto-Asocio salutas Unuiĝintajn Naciojn okaze de la Internacia Tago por Toleremo 2024. Toleremo estas nek indulgo nek indiferenteco: ĝi implicas respekton, akcepton kaj estimon de la homa diverseco. Ĝi postulas (laŭ la vortoj de la iama Ĝenerala Sekretario de UN, Ban Ki-Moon) investon je homoj, kaj plenumon de ilia plena kapablo per edukado, inkluzivo kaj novaj perspektivoj: ĝi bezonas agadon, instruadon, antaŭenigon kaj defendadon. Toleremo forte ligiĝas kun homaj rajtoj, tiel ke en toleremaj socioj, timo, malfido kaj marĝenigo estas anstataŭataj per plureco, partopreno kaj respekto pri diferencoj.
Sur tiu vojo gravas ne nur komunikado sed vera dialogo, kie ĉiuj aŭskultas unu la alian. Lingvoj estas la bazo por tia dialogo, kaj sekve lingva egaleco kaj aktivaj agadoj por superi lingvajn diferencojn estas fundamento por interkompreniĝo. Por antaŭenigi toleremon kaj homajn rajtojn, nepras respekti lingvajn rajtojn kaj diferencojn, kaj trovi vojojn al lingva egaleco.
Kiam oni lernas aliajn lingvojn, oni esprimas akceptemon de aliaj homoj kaj kreas kondiĉojn por dialogo. Dialogo siavice implicas ne nur sinesprimon sed ankaŭ aŭskultadon: dudirekta egaleca komunikado estas fundamenta elemento de toleremo kaj de komuna pozitiva agado.
Per la internacia lingvo Esperanto, kiu en si mem favoras dialogan egalecon, ni antaŭenigas toleremon kaj estimon inter homoj de malsamaj popoloj. Tiel ni celas pli justan kaj pli harmonian socion en la spirito de Unuiĝintaj Nacioj kaj de ĉiuj kiuj celas pacan kunlaboron por alfronti la defiojn de nia hodiaŭa mondo.
Fonto: Gazetara Komuniko de UEA, 2024, №1196.
Abonu La Ondon de Esperanto por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news
The post Mesaĝo de UEA okaze de la Internacia Tago por Toleremo, 16 novembro 2024 appeared first on La Ondo de Esperanto.
Granda anonco: Ekde nun eblas aliĝi al la 81-a Internacia Junulara Kongreso (IJK) kiu okazos de la 2-a ĝis la 9-a de aŭgusto 2025 en Cisarua (Bogor), Indonezio!
Atendas vin la 81-a IJK, la unua ekstereŭropa IJK post la kronvirusa pandemio kaj la unua en Azio post pli ol unu jardeko. Ĉi tiu kongreso okazos en Alfa Resort Hotel & Conference en la distrikto de Cisarua, ĉirkaŭ 75 kilometrojn sude de la indonezia ĉefurbo, Ĝakarto. Dum la kongreso, partoprenantoj de ĉiuj aĝoj ĝuos tutan semajnon ĉirkaŭita de montoj kaj tropikaj arbaroj kaj enprofundiĝos en la lokan kulturon. La kongreso ankaŭ proponas grandan okazon por konatiĝi, amikiĝi, kaj kunlabori kun samideanoj el diversaj partoj de Azio kaj Oceanio.
Iru tuj al la aliĝilo de la 81-a IJK kaj estu inter la unuaj aliĝintoj kontraŭ la plej favoraj prezoj. Atentu, ke la unua aliĝperiodo daŭros ĝis la 31-a de januaro 2025.
Ĉu vi ankoraŭ hezitas aliĝi rapide? Konsideru do nian tre specialan oferton por vi: se vi aliĝas kaj pagas la minimuman antaŭpagon ĝis la 15-a de decembro 2024 (dimanĉo), vi ricevos senpagan T-ĉemizon. Belega zamenhoftaga donaco, ĉu ne?
Kien ni ĉiuj iru en 2025? Azien, Indonezien! Ĝis baldaŭ en Cisarua!
The post Azien, Indonezien. Aliĝu nun al la 81-a IJK en Cisarua, Indonezio! appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.