Blogoj en Esperanto

2025-05-12

Le Monde diplomatique en Esperanto

« Adolescence », serio en krizo

La britaj aŭtoritatoj anoncis, ke la mallonga serio « Adolescence » estos projekciata en mezlernejoj tra tiu lando, kaj en Francujo petskribo same postulas ĝian projekciadon. Tamen, tiu produktaĵo de Netflix temas ĉefe pri plenkreskuloj, iliaj penoj kiel gepatroj, kaj ilia konfuza rilato kun bildoj.

Apenaŭ post kiam ĝi aperis en Netflix, oni laŭdis la kvarpartan serion Adolescence (Adoleskanteco) kiel furoraĵon kaj ĝi estis objekto de gazetaraj raportoj preskaŭ tute pozitivaj. Pleje la atento, kiu multobliĝis dum la semajnoj post ĝia eldono, fokusiĝis sur la demandoj diskutigitaj de tiu serio per sia rakonto pri 13-jaraĝa knabo, Jamie, kiu ĝismorte ponardas samaĝan knabinon. Inter ĝiaj temoj estas uzado de poŝtelefonoj ĉe dekkelkjaruloj, ĉikanado en sociaj komunikiloj, incels – el la angla INvoluntary CELibates (kontraŭvolaj ĉastuloj), viroj kiuj kulpigas virinojn pri sia soleca stato – kaj toksa vireco tia, kian inspiras la influisto Andrew Tate.

JPEG - 1.8 Mio
La brita ĉefministro, Keir Starmer, gastigis la kreintojn de la serio « Adolescence » por speciala diskut-rondo en 10 Downing Street, Londono, la 31-an de Marto 2025.

La skipo kreinta la serio, s-roj Stephen Graham, Jack Thorne kaj Philip Barantini, tre sincere diskutis tion, kion ili celis efektivigi : konsciigi la popolon, kaj ŝanĝi leĝojn. S-ro Thorne, ĉe intervjuoj, petis ke parlamentanoj en Britujo malpermesu al junuloj havantaj malpli ol 16 jarojn uzi sociajn komunikilojn. Ĉio ĉi altiris la atenton de la ĉefministro Keir Starmer, kiu eĥis la evidentan etoson de la nacio, konfesante ke li trovis la serion « tre malfacila spektaklo » spektante ĝin kun siaj dekkelkjaraĝaj infanoj. Netflix intertempe delektiĝis roli la bonan samarianon (1). Tiu elsendflua platformo, kies baza komercomodelo estas alglui al ekranoj la okulojn de adoleskantoj, anoncis ke gimnazioj povos senpage montri la serion.

Oni ne preteratentu tiun ironiaĵon. La komerco de elsendfluaj platformoj baziĝas sur kanibaleca vorado de nia atento. Ekranomanio estas bona komerco por Netflix kaj la estetiko de ĝiaj produktaĵoj celas altiri okulojn al ekranoj kiel eble plej longe. Ĝis nun, rilate la esploron pri la danĝeroj de la virtuala mondo per sia propra enhavo, Netflix faris tion el pli gaja vidpunkto, notinde per la malutopieca Black Mirror (Nigra Spegulo) de Charlie Brooker, kiu fantazias futurajn scenarojn temantajn pri per-interreta molestado, nebridita trorapida korinklino al amikoj estigitaj per artefarita intelekto, kaj naŭziga entuziasmo pri krimdokumentaj filmoj (angle « true crime », veraj krimoj), unu el la plej popularaj ĝenroj en Netflix.

Adolescence eble ŝajnas sugesti transiron, traktanta pli serioze la temon de poŝtelefona uzado ĉe dekkelkjaruloj, farante tion per estetiko ŝajne radikale malsama al tiu tipa de Netflix. Sed la platformo mem evitos fifamon, pro la superforta mesaĝo de la serio, kaj la formo de la serio. Ĉar kvankam multaj polemikoj koncentriĝis sur la temoj de tiu serio, Adolescence ankaŭ sukcesis fari maloftaĵon per tio, ke ĝi faris el kinematografia tekniko – nome unuplana filmado, io same malnova kiel la filmarto mem – kernan diskutaĵon. Tian diskutadon instigis Netflix kaj la kreintoj. La reklamkampanjo de Netflix prezentis tiun estetikon kiel la unikan ofertaĵon de la spektaklo : ĉiu epizodo, longa po ĉirkaŭ unu horo, estis filmita per unu longa plano promesanta realecon kaj intensecon.

Spekita pli ol 100 milionojn da fojoj ĝis nun en pli ol 70 landoj, kaj enrompinta la honorliston de la dek plej popularaj anglalingvaj serioj iam ajn ofertitaj en Netflix, Adolescence tre sukcesis pri siaj deklaritaj ambicioj. Ĝia temo klare ekscitis la publikon, kaj ankaŭ legintojn de la tutmonda furorlibro The Anxious Generation (La Maltrankvila Generacio) de Jonathan Haidt. Sed dum Adolescence certe panikigas plenkreskulojn, kies vidpunkton la serio okupas, ĝi surprize donas al ni apenaŭ pli da kompreno pri adoleskeco. Tio estas konsekvenco de ĝia enhavo, sed ankaŭ de ĝia formo, laŭdire tiel originala. Ofte, tiel kiel oni uzas ĝin, la formo estigas tiun saman efikon kaj aspekton, kiun havas la klasikaj ofertaĵoj de Netflix, projektitaj por gluigi al ekranoj okulojn similajn al tiuj de Jamie en Adolescence.

Unuplanaj filmoj ekzistis ekde la plej fruaj tagoj de la filmarto. En la 1890-aj jaroj, la unuaj filmoj de la fratoj Lumière estis unuplanaj, daŭrantaj po ĉirkaŭ unu minuto, ĉar iliaj novaj kinematografiloj povis funkcii nur tiom longe antaŭ ol fariĝis necese ŝanĝi la bobenon. Tiun teknikon oni uzis relative malofte post tiam. Se oni respektas ĝin, ĝi ja estigas verajn limigojn, kaj al rakontaj eblecoj kaj al filmoprocedo. Sed kelkaj reĝisoroj inspiriĝis pro tiu defio, kaj pro temoj aspektantaj aparte taŭgaj por unuplana metodo. Ekzemple, Rope (Ŝnuro) de Alfred Hitchcock, eldonita en 1948, ne estis unuplana filmo, sed ĝi aspektis kvazaŭ ĉio okazis en unu ĉambro sen rompoj kaj laŭ reala tempo, ĉar Hitchcock kovris per aktoraj gestoj tiujn momentojn kiam necesis ŝanĝi la bobenon (en tiu tempo, ili povis daŭri 11 minutojn).

La kamera teknologio pliboniĝis ekde tiam, tiel ke veraj unuplanaj plenlongaj filmoj fariĝis eblaj. Por Russkij kovĉeg (Rusa arkeo) de Aleksandr Sokurov en 2002, oni utiligis tre virtuoze tiun teknikon por spuri la vojaĝon de fantomo tra la Vintra Palaco en Sankt-Peterburgo. Aliaj lastaj unuplanaj filmoj uzis la rimedon pli subtile, servante la interesojn de la temo por komuniki grandan streson – Utøya 22. juli (Utøya : 22-a de Julio, 2018), ekzemple, pri la masakro sur norvega insulo farita de Anders Breivik, kaj Boiling Point (Bolpunkto, 2021) pri nokto en la vivo de londona ĉefkuiristo, kiu ankaŭ estis kunlaboraĵo de s-roj Graham kaj Barantini.

Certe, en Adolescence la unuplana rimedo ja ofte kreas sorĉan streĉatenton. La merito de la serio grandparte venas el ĝia kapablo, per filmado, tiri la spektanton en la situacion kaj imagigi kun kreskanta timego ke tiu rakonto povus esti nia : pri nia amiko, frato, fratino, infano. Sed la originaleco de la estetiko ne havas senliman efikon. La ambicio krei mergiĝecon per la unuplana rimedo, kaj sugesti ke tiu paŝo estas radikala, estas malsincera.

Kvankam la filmometodo de Adolescence foje estas efika, la celita mergiĝeco ankaŭ estas precize tiu stato, kiun Netflix deziras estigi ĉe ĉiuj siaj spektantoj. Kaj por efektivigi tion la formo ofte kopias la samajn videoteknikojn – kaj kreas similan sperton por spektantoj – kiel klasikaj produktaĵoj de Netflix.

Inter la estetikaĵoj rememorigaj pri normaj televidaj serioj, kaj servantaj finfine malhelpi la enhavon de Adolescence, estas preskaŭ konstanta moviĝo de la kamerao. Tio forigas la neceson zorge komponi senmovan planon, kiu donus al spektantoj tempon por malkovri, observi kaj esplori la disvolviĝantan dramon. La moviĝanta kamerao ankaŭ reproduktas la efekton de tiuj mallongegaj planoj, kiuj estas la baza gramatiko de serioj ĉe elsendfluaj platformoj.

Kiam ĝi plene efikas, la unuplana rimedo de Adolescence ja limigas tiujn impulsojn. Ĝi iel trudas bridadon de la agado, kiu progresas laŭ reala tempo kaj sekvas la cirkuladojn de la diversaj protagonistoj – komence la detektivoj, poste la psikologo kaj fine la gepatroj. La disciplina komponado vide korespondas, ĉar la kamerao kaj agado restas ĉe grunda nivelo, sekvantaj fizikajn homojn, movantaj kun ili, pli kaj pli kreante suspenson kiu spektigas kaj ĉarmas nin. La momentoj de « morta » tempo, kiam nenio evidenta drameca okazas – la policaŭto je la komenco, la vojaĝo de la familia hejmo al la policejo, la kresĉendo antaŭ la unua pridemandado dum la ŝtatsolicitoro prepariĝas, la psikologo aĉetanta trinkĉokoladon de vendaŭtomato, aldonante marŝmalojn de sia propra skatolo pro kialoj poste rivelotaj al ni – ĉiuj estas bonvenaj, kaj nekutimaj en televida serio. Per sia ŝajna banaleco ili ebligas al ni, per malgrandaj kaj bone elektitaj detaloj, komprenon pri la spertita realeco de la roluloj kaj ilia situacio.

Sed oni forlasas tiun malkliŝan truditan senornamecon tre subite je la fino de la dua epizodo, per preskaŭ komika rompo for de tio, kion elmontris la unuplana epizodo ĝis tiu punkto – moviĝante same rapide kiel tio, kion la roluloj fizike povis fari kaj kio nature estus parto de la rakonto. Kaj tiam, post vagi ĉirkaŭ la lernejo de Jamie kun la detektivoj serĉantaj ajnan indikon pri kie trovi la murdilon, senrilate al la rakonto, la kamerao soras, malkroĉante sin de ajna vidpunkto ankrinta ĝin ĝis tiam, kaj ekflugas. Nian birdoperspektivon de la verdaj kampoj ĉirkaŭ la lernejo akompanas korusa muzikaĵo, kaj ne nur ajna koruso sed la antaŭpuberaj voĉoj de knaba koruso, tiaj voĉoj kiaj memorigas pri la antaŭadoleska pureco, la tempo antaŭ la falo kiam perdiĝos naiveco. Spavaj planoj, emocia muziko ne apartenanta al la mondo de la rakonto. Subite Adolescence tre multe aspektas kiel kutima menuero de Netflix.

Oni eble pardonus tion se ĝi okazus izole, sed la preskaŭ konstante moviĝanta kamerao, uzita por sekvencoj kiuj ne pravigis tion, pli korode influis la filmadon kaj ŝajne kontraŭefikis la klopodojn de la kreintoj por krei mergan, intensan sperton. Estas multe da bona verkado en Adolescence kaj la aktoroj bone kapablas ludi sian rolon. Sed ĝuste tiujn kvalitojn la filmado ofte fuŝis. La konstante moviĝanta kamerao rezultigis oftan cirkuladon ĉirkaŭ roluloj, filmante ilin tre proksime sur la unua plano, koncentriĝante sur iliaj vizaĝoj kaj ellasante iliajn korpojn. Dum tio certe povis esti efika, ĝi ofte estis nenecesa kaj malatentiga.

Tio estis plej evidenta en la tria epizodo, kiu okazas en la junula malliberejo kie Jamie restas antaŭ sia proceso, kaj kies temo estas lia intervjuo kun jurpsikologo preparanta profilon de lia mensa sano. Ni lernas plej multe pri la knabo ĉi tiam, la verkado estas forta kaj la aperanta portreto ne estas simpla karikaturo. La emocia suspenso disvolviĝas dum Jamie interagas kun la psikologo en konflikto simila al tiu de kato kaj muso. Ni lernas pri liaj amikoj, lia rilato kun liaj gepatroj, la honto kiun li perceptis ĉe sia patro, Eddie, post ludi futbalon malbone, lia manko de respekto por lia patrino, kies ununura trajto estas « scipovo kuiri dimanĉan rostaĵon », kaj lia malmulta memestimo. « Ĉu vi ŝatas min ? » li plorkrias fine de la intervjuo, subite aspektante vundebla kaj bezonanta amon – du emociaj statoj, kiuj tiel konfuziĝis dum lia terura ago.

En tiu ĉi sceno troviĝas multo kiu povas kapti nian atenton dum plena horo sen devigi tion, ke la kamerao iam ajn moviĝu. Se ĝi restus senmova, kun ambaŭ roluloj ene de la kadro, ni havus sufiĉan tempon por observi kiel ili interagis unu kun alia, ilian korpesprimadon, kiel unu respondis al alia, kaj kiel la konversacio evoluis ne nur dialoge sed ankaŭ fizike. Ili ekzistus por ni kiel du homoj, kunaj. Sed anstataŭ tio, per kamerao moviĝanta sen evidenta kialo, ni perdas ilian rilaton kaj la intenseco de la sceno difuziĝas : la vaganta kamerao nur atentigas pri si mem, tirante nin el la dramo, memorigante ke nenio el ĉio ĉi estas reala.

La temo de Adolescence kaj ĝia aliro rememorigas pri la kina tradicio de brita sociala realismo fare de s-roj Ken Loach aŭ Mike Leigh, per tio ke la serio pritraktas socialajn aferojn kaj faras tion perspektive de la familio kaj la natura medio. Sed la rakonta strukturo ankaŭ eĥas kelkajn tre ambiciajn televidajn seriojn, inkluzive de The Wire (La kaŝaŭskulto) aŭ, laŭ tre malsimila modelo, Sambre (Sambro), kiu esploris siajn temojn per etudetoj pri la rilataj institucioj, ofte prezentante ilin per rivela lumo. Ankaŭ Adolescence uzas instituciojn por doni strukturon, enfokusigante ilin po unu en ĉiu epizodo : polico, edukado, mensa sano, familio. Sed ĝi tion faras el la vidpunkto de la plenkreskuloj, kio necese donas al ni miopan perspektivon. La instituciojn oni cetere prezentas nekritike, escepte de la mezlernejo de Jamie, kiu farse mallaŭdiĝas, eĉ per dialogaj frazoj substrekantaj la ĉefan mesaĝon de la serio. Tiuj ĉi lokoj estas « porbestaj enfermejoj », diras la ĉefdetektivo al sia kolego (mesaĝo : leĝoj necesas). Ili odoras kiel « vomaĵo, ŝvito kaj masturbado », ŝi respondas, sed ŝi ja havis unu bonan instruiston kiu inspiris ŝin (mesaĝo : ni ne kulpigas kuraĝajn instruistojn, la sistemo mem bezonas riparadon).

Tiuj nesubtilaj sekvencoj de eksplika dialogo estas uzataj anstataŭ pli komplika rakonto. Tion pliakrigas la fina epizodo, kies rakonta linio havas unusolan celon : prezenti la familion de Jamie kiel tragedie ordinaran. Same kiel okazas ofte en Adolescence, la epizodo enhavas bildetojn pri kiuj ni sopiras, ke la kreintoj deziru esplori ilin pli profunde. La kvara epizodo, ekzemple, montras kadre de siaj okazaĵoj detalon ĝis tiam aluditan en dialogo : la inklinon de la patro koleriĝi. Li ekscitiĝas en parkumejo kiam li alfrontas knabon kiu pentris per ŝprucladaĵo la vorton « nonce » (britangla slangaĵo por infanseksemulo) sur lian kamioneton. En tiu sekvenco Eddie ĉasas la dekkelkjarulon kaj forŝovas lin de lia biciklo. Ĝi estas bone prezentata – oni pravigas la moviĝantan kameraon kaj la sperton de enmergiĝo. Estas interese troviĝi en la mondo de tiu viro, esti ebria je furiozo, esti neregeble kolera, ĉar ni jam scias ke iom el tiu furiozo jam transiris al Jamie, kiu mem havas sufiĉe akran temperamenton.

Tiu estas grava sceno, ĝi donas al ni draman komprenon pri alia faktoro kiu povas helpi nian komprenon de la ago de Jamie, kaj ĝi ne faras tion bagatele per dialoga frazo, nek tuj preterpasiĝas akuzante telefonojn kaj sociajn komunikilojn. Vidante la detalojn efektiviĝi surekrane, la serio venigas nin laŭ vojo multe pli defia : rilatigi la konduton de Jamie kun tio spertita de li hejme, nome la konduto kiun li observis kaj kiu gvidis lian propran evoluadon. Ĉar mankas eksplika dialogo en tiu sceno, ni estas liberaj interpreti ĝin kuntekste de la cetero – ĝi plilarĝigias nian perspektivon pri la tuta terura afero.

Tiu plilarĝigo rapide inversiĝas en la fina parto. Denove en la hejmo, supre en la dormoĉambro, fina dialogo senkulpigas la gepatrojn kaj kondamnas ilin al vivo de senhelpa kulpeco. Ilia konversacio diras al ni, kaze ke ni mem ne inferencis tion, ke ili estis gepatroj teneraj sed ankaŭ okupataj, kaj ili ne gvatis la interretan vivon de sia infano. Nun ili pente rememoras tiujn noktojn, kiam ili vidis la lumon ankoraŭ ŝaltitan en la ĉambro de la knabo. Tion, kio okazis tie, ili ankoraŭ tute ne scias. Ni finas per tiu nekompreno. « Ni faris kiel eble plej bone », ili diras, komfortante unu la alian, proponante la samon al anksiaj plenkreskulaj spektantoj.

La fina plano estas funebra. Ĝi elmontras, ke tiu ĉi familio estas viktimo. Eddie eniras la ĉambron de Jamie, cirkulas ene de ĝi, kaj tiam ekploras kaj verŝas larmojn en la kapkusenon de sia knabo. « Mi pardonpetas, mia filo, mi devintus fari pli bone », li diras, antaŭ ol kisi la kapon de pluŝurso nestigita sub la lanugaĵo. Filmita klostrofobie en la unua plano, kun fina muzikaĵo zorge elektita por amplifi la emocion, kaj kun aktoro tute sindonanta, la plano estas projektita por ke ĝi kortuŝu, sed ankaŭ por ke ĝi vakigu la cerbon. Laŭ tiu vido, gepatreco certe estas malfacila laboro. Sed kio pri adoleskanteco ? Tio, finfine, ne vere estis la temo de la serio. Oni tamen sukcese estigis timon ĉe gepatroj. Kaj Netflix akiris novan furoraĵon. Oni ekdiskutas duan sezonon (2).


(1) « Bona samariano » : homo helpema eĉ por nekonatoj. Idiotismo laŭ parabolo de evangelio. -GB

de Emilie BICKERTON je 2025-05-12 12:52

Esperanta Retradio

Aŭskultu kaj ripetu - porcio 51

Antaŭ kvindek semajnoj aperis la unua porcio de la ekzercaro "Aŭskultu kaj ripetu". Jen la kvindek-unua porcio, ĝuu ĝin!
---
Konklavo en Romo elektis la papon.
Leono 14-a la papo nomiĝas.
Post polo, germano kaj argentinano
nun sekvas usona supera paŝtisto.

Li certe batalos por paco en mondo.
Jen vere signifa evento por ĉiuj.

Okazis malfermo de ponto el ligno.
Ĝi estas imito de ponto romia.
Nun eblas transiri riveron piede.

Ĝi estas komforta, kun larĝa tegmento.
Ĝi estas tre taŭga por biciklemuloj,
ĉar vojo bicikla trairas la ponton.
La homoj tre ĝojas pri tiu donaco.

Li estas germano, ŝi estas francino,
sed nun ili vivas en Nordameriko.
La komunikado funkcias bonege,
ĉar ambaŭ ja ankaŭ parolas la anglan.

La paro jam havas komunajn infanojn,
kaj vivas ĉe ili germana avino.

Li volas tutsimple ne havi problemojn.
Pro tio li ŝovas decidojn estonten.
Sed iu ja devas decidi aferojn!
Prokrasti ne helpas por solvi problemojn.

Li volas viziti teknikan muzeon.
Mi konas du urbojn kun tiaj muzeoj:
Munkeno gastigas "Germanan Muzeon".
Vieno posedas Teknikan Muzeon.
Sed tio ne estas la solaj ekzemploj.

Li havas nur tute malaltan pension.
Pro tio li devas ankoraŭ labori.
Li vendas tagmeze kolbasojn ĉe budo.
Kolbaso por li estas tute senpaga.
Sed li nur malofte konsumas kolbason.

Sonoris fremdulo ĉe mia dompordo.
Li estis mormono kaj volis misii.
Mi tamen ne volis plenumi la peton.
Mi fermis la pordon kaj diris "adiaŭ".

La juna virino akiris fianĉon.
Li certe konkeris la junan virinon.

Nun estas facile instrui la lingvon
laŭ taŭga metodo, kun trafaj enhavoj.

La koro ja estas la centra organo.
Ĝi pumpas la sangon al ĉiuj organoj.
Sed certe la cerbo ankoraŭ pli gravas:
Ĝi donas impulsojn por nia agado,
sed ĝi ja bezonas la sangon el koro.
Sen ĝi nia cerbo ne povas funkcii.

Necesas por tio aer-oksigeno
por optimumigi la mensan funkcion.
Promenoj pro tio akcelas la sanon.
La vivo fariĝas tre bela kaj longa.

Dum 29 jaroj mi kantis en ĥoro,
sed nun venis tempo por ne plu daŭrigi.
Dediĉi la tempon al nia afero
al mi nun pli gravas ol ĥora kantado.

La aĝo postulas redukti la streĉojn.
Necesas laŭeble eviti la streson.

Ni faras muzikon kaj kantas kun ĝojo.
La muzikantaro en nia koncerto
fascinis publikon per sia ludado.

Bieron mi trinkas kun mia tagmanĝo.
Ĝi estas malvarma. Mi prenas glutetojn.

Ekzercu la frazojn! Vi bone progresos!

---
Vi povas ankaŭ sendi vian komenton al
retradio(ĉe)aldone(punkto)de



Jen ĉi-sube la ligiloj al la ĝis nun aperintaj porcioj de la ekzercaro:

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-12 06:00

2025-05-11

Neniam milito inter ni

« Oni mortigas infanojn por nenio » : dekoj da miloj da Israelanoj manifestacias kontraŭ la milito en Gazao

Amira Souilem / RFI 11/05/2025 Bildo : Sabaton 3an de majo, multaj israelanoj manifestaciis, same kiel ĉiuj sabatoj, kontraŭ la milito en Gazao. Dum Israelo anoncis la realvokon de pluraj dekoj da miloj da rezervistaj soldatoj cele al ebla plivastigo...

de neniammilitointerni je 2025-05-11 20:01

Le Monde diplomatique en Esperanto

Brazilo pledas por multflankismo

Braziljo engaĝiĝas en diversaj sektoroj fronte al internaciaj malordoj. En ĉi tiu artikolo, redaktita antaŭ la komerca milito lanĉita de Usono, la diplomatia konsilanto de prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva klarigas la agadon kaj la direktojn de lia registaro por konstruado de novaj mondaj ekvilibroj.

Dum la konferenco pri sekureco en Munkeno, la pasintan 14-an de februaro, la parolado de la usona vicprezidanto James David Vance taŭzis lian aŭskultantaron. La fundamentoj de la internacia multflankisma ordo starigitaj post la dua mondmilito estas nun rifuzataj de la potenclando, kiu laŭdis kaj konstruis ilin.

Henry Kissinger estis avertinta : Usono estas "ambivalenca potenclando" (1). La usona eksterlanda politiko ĉiam oscilas inter mesianisma idealismo kaj tento de unuflanka retiriĝo. Tamen, neniam antaŭ la reelekto de S-ro Donald Trump en 2024, strategia rompo estis esprimita per tia klareco en la okcidenta alianco. Temas pri historia turniĝo, kiun oni devas konsideri prudente kaj en ĝiaj historiaj cirkonstancoj.

Malgraŭ siaj limigoj, multflankismo estis progreso por la civilazacio. La persisto de konfliktoj fontintaj el malkoloniigo kaj malvarma milito ne malhelpis la aperon de institucioj favoraj al paca solvo de disputoj en kampoj, kiel atomarmila malpliigo, homaj rajtoj, financo, komerco, kulturo, sano kaj mediprotektado.

Per baza fida voĉdono al tiu sistemo, Brazilo en 1990 rezignis akiron de atomarmiloj. Inkliniĝo al paco estas la kerno de la sud-amerika proceso al integriĝo kaj restas precipa direkto de nia eksterlanda politiko. Per tiu spirito nia regno estis ankaŭ inicianto, en 1986, de starigo de la Sud-atlantika zono por paco kaj kunlaboro, kiu arigas dudek kvar membroj de Sud-Ameriko kaj Afriko malhavantaj atomarmilojn kaj amasdetruajn armilojn.

Mobiliziĝo por paco

Tamen, la rajteco kaj la efikeco de Unuiĝintaj Nacioj (UN) restas signife malhelpataj. La konsisto de ĝia Konsilio pri Sekureco spegulas la mondajn ekvilibrojn de 1945, kaj pluraj el ĝiaj permanentaj membroj unuflanke efektivigis militajn intervenojn, tiel kaperante la internacian juron. De nun, jen nova nocio - internacia ordo bazita sur reguloj (RBO) - kiu celas doni al unuflankismo juran mienon iompostiom anstataŭigante internacian juron per ŝanĝema regularo (2). Kaj la nova administracio de S-ro Trump ne plu zorgas proklami sian alligitecon al multflankismo kaj internacia juro. En 2003, antaŭ la invado de Irako, la respublikana prezidanto George W.Bush ankoraŭ provis akiri (vane) la aprobon de Konsilio pri Sekureco de UN.

Brazilo kaj la plimulto de sudaj regnoj denuncas la "duoblan normaron" aplikitan de jardekoj en la internacia sistemo kaj postulas ĝian reformon. La jaro 2024 denove elmontris tragedian ilustraĵon de tiu afero. Internacia Kortumo (IK) ja agnoskis riskon de genocido en Palestino. Tamen, tieaj milito, senpuneco kaj buĉado daŭras.

Kaj pri Ukainujo, Brazilo tuj kondamnis la rusujan invadon en 2022, konforme al nia alligiteco al la ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj kaj al internacia juro. Tamen, la geopolitikan aspekton de tiu konflikto ni ne preteratentis : kelkaj okcidentaj regnestroj rapide rigardis ĝin, kiel okzazon trudi al Rusujo strategian malvenkon. De tiam ne plu temis pri alfrontiĝo inter Moskvo kaj Kievo, sed pri konflikto apartenanta al kampo de la rilatoj "inter Rusujo kaj Okcidento", kiel notas la brita historiisto Arnold Toynbee (3). Laŭ tia konstato, tiu milito povis ekde februaro 2022 direktigi evoluon de la internacia sistemo al ordo bazita sur la precipeco de militistaj aliancoj. Ni timis, ke manke de diplomatia solvo akceptebla kaj efektivebla, la konflikto kreskigu dinamikon de pliakriĝo kaj realigu scenaron de ĝenerala milito inter atomarmilhavaj potenclandoj.

Prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva (kromnomita "Lula") do mobiliziĝis por la paco. Li proponis kreon de regnogrupo komisiita por proksimigi la konfliktajn partiojn kaj sendis specialajn misiojn - kiujn li komisiis al mi - en Moskvon, en Kievon kaj en plurajn okcidentajn ĉefurbojn. Brazilo ankaŭ rifuzis la petojn por armilaj liveradoj. Kiel konsilanto de prezidanto Lula, mi partoprenis la kunvenojn kiuj arigis plurajn diplomatiajn konsilantojn de ŝtatestroj kaj ĉefministroj inter junio 2023 kaj junio 2024. Tio restas la sola iniciato, kiu kunvenigis la okcidentajn landojn, la sudajn kaj Ukrainujon, celanta diplomatian solvon. Kopenhago, Ĝeddah, Malto kaj Davos akceptis niajn kunvenojn. Tiu proceso rezultigis konferencon pri paco en Ukrainujo organizita en Svisujo la 15-an kaj 16-an de junio 2024. Bedaŭrinde pro la ekskluzivo de Rusujo, kaj la unuflanka karaktero de la plano prezentita de Ukrainujo, neniu progeso eblis.

Dume, la prezidantoj de Brazilo kaj Ĉinujo estis adoptintaj, ekde aprilo 2023, komunan pozicion pri Ukrainujo dum la ŝtata vizito de Lula en Pekino : "Dialogo kaj traktado estas la sola efektivebla solvo por la krizo en Ukrainujo, kaj ĉiuj klopodoj celantaj pacan solvon al tiu krizo devas esti helpataj kaj subtenataj." Per tiu spirito, kun S-ro Wang Yi, membro de la Politika buroo de la Ĉina Komunista Partio (ĈKP) kaj ministro pri eksterlandaj aferoj, mi subskribis en majo 2024 komunan pozicion de Ĉinujo kaj Brazilo pri politika solvo de la ukrainuja krizo, kiu alvokis batalhalton kaj ellaboris la bazojn de proceso por dialogo kaj traktado. Ĝi ankaŭ admonis la partiojn formeti uzon de atomarmiloj (4).

JPEG - 175.8 kio
Vizito de prezidanto Lula en Ĉinujo en aprilo 2023
foto de Prezidenta palaco de Planalto, Brazilo, CC BY 2.0 laŭ Wikimedia Commons

Sur la bazo de tiu komuna teksto, niaj du landoj kreis grupon de Amikoj de paco flanke de la ĝenerala asembleo de UN en septembro 2024. Lokita en la sidejo de tiu institucio ĝi enhavas dek tri regnojn de la sudaj landoj (5). Ĝia celo estas observi la konflikton kaj akompani ĝian evoluon por helpi diplomatian solvon, konforme al la principoj de multflankismo.

Tri jarojn post la komenco de la milito, la voĉdono en la ĝenerala asembleo de rezolucio preparita de Ukrainujo la 24-an de februaro 2025 konstatigis novan situacion. Dum 93 regnoj subtenis ĝin, 18 voĉdonis kontraŭe, 65 sindetenis. Do 48 ŝtatoj nuligis sian subtenon. Usono kaj Rusujo ektroviĝis en la sama kontraŭa flanko, dum Eŭropo restis ĉe la Ukrainuja flanko. La grandaj sudaj landoj - Brazilo, Ĉinujo, Saud-Arabujo, Hindujo, kaj Sud-Afriko sindetenis.

Oni ne subtaksu la gravecon de la rezigno farita de Vaŝington pri strategia malvenko de Moskvo. Rusujo fine respektata, kadre de strikta efektivigo de internacia juro, restas elemento de stabileco por Eŭropo kaj la cetero de la mondo.

Tiu perspektivo estas necesa por ke la ĉefaj potenclandoj rehavu iniciatemon pri la grandaj strategiaj dosieroj. La konservado de la atomarmila ekvilibro interesas ne nur Usonon kaj Rusujon, sed la tuton de la mondo. Daŭrigebla paco ebligus redukti armilajn elspezojn kaj eki internacian kunlaboradon profite al homara bonstato, per lukto kontraŭ malegaleco kaj malsato, ankaŭ por daŭrigebla disvolviĝo.

Fronte al multaj defioj kiuj estas venantaj, Eŭropo devas ludi sian rolon. Kiel fundamenta poluso por la monda stabileco, estas pli ol rajtece, ke ĝi disvolvu strategian aŭtonomion. Kontinento kiu sciis kiel superi siajn multjarcentajn rivalecojn povas ambicii la starigon de konfida etoso kun aliaj potencoj- inkluzive Rusujon. En la nuna geopolitika situacio, Brazilo aspiras plifortigi siajn strategiajn rilatojn kun Eŭropo. Ni devas ja unuigi niajn fortojn por defendi la grandajn akiritaĵojn de multflankismo pri paca solvo de konfliktoj, pri klimato kaj pri komerco.

Ĉu diskuti pri la klimato sen Moskvo kaj Pekino ?

Dum la pludaŭro de milito en Ukrainujo riskas direktigi nin al grandskala milto, Proksim-Oriento enhavas ingrediencojn kapablajn estigi eĉ pli gravan eksplodon. La ŝlosilo por tiea regiona stabileco estas justan estontecon por la palestinanoj. Tio postulas la agnoskon de sendependa kaj stabila ŝtato de Palestino, kun respektata suvereneco. Ĉi tiu postulo restas la sola maniero certigi pacon al la ŝtato de Israelo kaj ĝia popolo.

Ankaŭ la politika kaj ekonomia rivaleco inter Usono kaj Ĉinujo kreskigas la riskon de milito inter potenclandoj. Estas nepre necese eliri el la kaptilo de Tucidido priskribita de la politikologo Graham Allison (6), sed ankaŭ el la scenaro, kiu enhavus starigon de monda direktorion de la plej grandaj militismaj potenclandoj laŭ iliaj kunaj interesoj.

Tiuj celindaĵoj trudas al la ŝtatregantoj de la 21-a jarcento la neceson agnoski multpolusan naturon de la nuna mondo. Homo de konservatisma tradicio, la nova usona ŝtasekretario freŝdate tion diris : "Ne estas normale, ke la mondo estu simple superita de unupolusa potenclando (...). Ni povas reiri al multpolusa mondo, kun pluraj grandaj potenclandoj ekzistantaj en diversaj regionoj (7)."

La t.n. BRICS-landoj (Brazilo, Rusujo, Hindujo, Ĉinujo, kaj Sud-Afriko) nuntempe korpigas la plej signifan esprimon de tiuj novaj polusoj. Ilia celo estas plifortigi siajn kunlaborojn ekonomian, socialan kaj politikan. Ili kontribuas al multflankismo por modli ĝin laŭ la nuna mondo.

La kreo de G20 ebligis, ke groupo de fortikaj kaj reprezentivaj ŝtatoj mobiliziĝis fronte al la financa krizo de 2007-2008, kiun G7 montriĝis ne kapabla sole trakti. La rolo ludita de la membroj de BRICS en la plifortiĝo de G20 estas fundamenta, kvankam G7 foje esperas reakiri siajn ekluzivajn preorogativojn pri grandaj temoj. Kiel eblas, ekzemple, mondskale diskuti pri la klimato sen Moskvo kaj Pekino ? En 2023 kaj 2024, Ĉinujo kaj Rusujo ne estis invititaj partopreni la kunvenojn de G7.

Sub la brazila prezidanteco en 2024, G20 organizis kunvenon de ministroj pri eksterlandaj aferoj ĉe la sidejo de UN. Temis pri premiero. Ĝi tiam alvokis agadon por reformo de la tutmonda regmaniero (8). Tiu de Konsilio pri sekureco estis eksplice menciita.

La precipa defio de nia generacio konsistas en konstrui sistemon de internaciaj institucioj kapablaj respondi al novaj celindaĵoj : paco kaj justa disvolviĝo por ĉiuj postulas kolektivan kapablon plifortigi multflankismon kaj igi ĝin pli laŭrajta kaj pli efika.


(1) Henry Kissinger, World Order, Penguin Press, Novjorko, 2016.

(2) Legu : Anne Cécile Robert, Pri "ordo bazita sur reguloj", Le Monde diplomatique, novembro 2024.

(3) Arnold Joseph Toynbee, "Rusia and the West", Harper's Magazine, Novjorko, marto 1953.

(4) "Declaração conjunta entre a República Federativa do Brasil e a República Popular da China sobre o aprofundamento da parceria estratégica global" kaj "Entendimentos comuns entre o Brasil e a China sobre uma resolução política para a crise na Ucrânia", retejo de la ministrejo pri eksterlandaj aferoj de Brazilo, respektive la 14-a de aprilo 2023 kaj 23-a de majo 2024, www.gov.br .

(5) Alĝerio, Bolivio, Brazilo, Ĉinujo, Egiptujo, Indonezio, Kazaĥujo, Kenjo, Kolombio, Meksiko, Sud-Afriko,Turkujo, kaj Zambio

(6) Graham Allison, Destined For War : Can America and China Escape Thucydides's Trap ?, HarperCollins, Novjorko, 2017.

(7) "Secretary Marco Rubio with Megyn Kelly of The Megyn Kelly Show", Ŝtatdepartemento, 30-a de januaro 2025, www.state.gov

(8) "G20 call to action on global governance reform", retejo de la brazila prezidanteco de G20, 25-a de septembro 2024, https://g20.gov.br .

franca

de Celso AMORIM je 2025-05-11 16:12

La Balta Ondo

Kiel esti reprezentanto de TEJO? Aktivula trejnado

tejo

Aliĝu al la reta-trejnado pri la Lingvopolitikaj pozicioj de TEJO! Ĉu vi scivolas, kiujn valorojn TEJO reprezentas rilate al lingva justeco kaj lingvaj rajtoj? Ĉu vi volas pli bone kompreni, kial TEJO defendas la uzon de Esperanto kaj la malcentraligon de komunikado? Tiam ĉi tiu trejnado estas por vi!

Dato: 17.05.2025
Horaro: 12:00–14:00 UTK
Trejnisto: Michael Boris Mandirola – eks-prezidanto de TEJO kaj sperta reprezentanto en lingvaj temoj

Dum ĉi tiu trejnado vi malkovros:

  • la bazajn lingvopolitikajn poziciojn de TEJO kaj kial ili gravas
  • kiel prezenti ilin en internaciaj kuntekstoj kaj debatoj
  • kiel defendi la lingvajn rajtojn de junuloj en tutmondaj forumoj
  • kiel ligas la lingvopolitikaj valoroj de TEJO kun pli larĝaj temoj kiel interkultura justeco, egaleco kaj civitana partopreno

Aliĝu al la telegram-grupo de la trejnado. Ne perdu la ŝancon lerni pli pri la voĉo de TEJO en la mondo!

Fonto: https://www.tejo.org/kiel-esti-reprezentanto-de-tejo-aktivula-trejnado/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Kiel esti reprezentanto de TEJO? Aktivula trejnado appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-11 15:52

UEA facila

Esperanta Retradio

La naŭ instruistinoj el Parnaso (1)

Tiun ĉi rakonton verkis kaj produktis Luiza Carol el Israelo
(Scienc-fikcia rakonto laŭ grekaj antikvaj legendoj)
Parto 1 el 3

ANTAŬ TRE LONGE

Antaŭ miloj da jaroj, kiam la historio de la homaro apenaŭ komenciĝis, la Teron vizitis aliplanedanoj, kiuj similis homojn. Iliaj korpoj estis ĉiam junaj kaj belaj, krom kiam ili intence volis igi sin aspekti kiel abomenindaj monstroj, por timigi la homojn. Ili nek maljuniĝis, nek malsaniĝis, nek sentis fizikajn dolorojn. Ili kapablis vojaĝi facile kaj rapide inter planedoj kaj galaksioj. En ilia komunumo, la nivelo de la scienco estis miloble pli alta ol la iama nivelo de la antikvaj homoj sur la Tero. El multaj vidpunktoj, iliaj sciencaj konoj kaj ilia teknologio ege surpasis eĉ niatempan kulturon. Iliaj karakteroj similis tiujn de la teranoj. Do, tiuj aliplanedanoj kapablis mensogi, envii, avari, ekkoleri, kalumnii, ŝteli, murdi ktp. Sed ili kapablis ankaŭ ami, kompati, entuziasmiĝi pri io bela, malavari, sincere amikumi, helpi, teni siajn promesojn ktp. La rilatoj inter tiuj aliplanedanoj kaj la antikvaj teranoj estis tre diversaj. La aliplanedanoj ofte uzis hipnozon, kiel metodon por influi homajn sentojn, pensojn kaj agadojn. Ŝajnas ke tamen ili ne povis uzi la saman metodon por influi unuj la aliajn, do ene de ilia komunumo aperis oftaj konfliktoj. Iliaj hipnoz-influoj estis kelkfoje bonefikaj, alifoje malbonefikaj por la koncernaj homoj. La aliplanedanoj kapablis fariĝi nevideblaj per la homaj okuloj, kiam ajn ili deziris. Ili ankaŭ kapablis aliformiĝi en aliajn estaĵojn por atingi siajn celojn.  
        
Ŝajnas ke nun, tiuj aliplanedanoj ne plu troviĝas sur la tero. Oni ne scias, ĉu ili forlasis nian planedon definitive. Eble parto el ili revenos aŭ jam revenis. Iuj supozas, ke ili eĉ ne foriris, sed decidis kaŝi sin pro diversaj kialoj… Cirkulas centoj da rakontoj pri tiuj aliplanedanoj kaj miloj da supozoj. La antikvaj homoj nomis ilin “dioj” kaj “diinoj” kaj dediĉis al ili belajn templojn, el kiuj multaj daŭre konserviĝas.

LA NAŬOPO
        
Ĉi tie mi rakontos pri tre famaj antikvaj aliplanedanaj instruistinoj, kiuj laŭ onidiroj loĝis antaŭ tre longe sur la greka montaro Parnaso. Ili estis naŭ fratinoj, tre talentaj kaj sentemaj. Ili klopodis instrui al la antikvaj teranoj diversajn artojn kaj sciencojn, por ke la vivo sur la Tero fariĝu pli bela kaj la homoj fariĝu pli sentemaj. Ili iniciatis individuajn lecionojn kaj elektis siajn lernantojn laŭ kriterioj kiujn la homoj nek konis nek povis influi. Neniu lernanto estis invitita viziti ilin ĉe ilia mistera montara loĝejo. La fratinoj mem decidis kiun kaj kiam viziti. Ilian propran metodon de instruado oni nomis “inspiro”, kaj la naŭ instruistinojn oni nomis ankaŭ “inspiristinoj” aŭ “muzoj”. 
         
La patro de la inspiristinoj estis Zeŭso, la ege potenca reĝo kiu regnis super la diaro kaj la homaro. La patrinon de la inspiristinoj oni nomis Mnemozino (“La Memoriga”), ĉar ŝi scipovis signife influi la memorkapablojn.
         
La naŭ fratinoj nek kapablis nek deziris “inspiri” iun ajn kontraŭ ties volo. Fakte la homoj plej ofte petegis la favoron fariĝi iliaj lernantoj, sed nur malmultajn ili akceptis. Ĉiu ajn el la naŭ inspiristinoj havis siajn apartajn talentojn, siajn proprajn kompetentojn kaj siajn prioritatajn spertojn. Laŭ tiuj specifaj spertoj, ili dividis inter si specifajn pedagogiajn taskojn. Ili ĉiam kunlaboris tre efike, tial ili fariĝis brila imitinda ekzemplo de harmonia teama laboro.
           
ERATO, POLIMNIO kaj KALIOPO
           
La naŭ inspiristinoj bone konsciis pri la graveco de poezio koncerne la evoluon de la homa spirito. Tial, tri el ili elektis instrui poezion. Tiuj klopodis igi la homojn esprimi sin klare kaj bele.  Kiam oni klopodas esprimi sin pere de vortoj, la pensoj pliprofundiĝas kaj la emocioj nuanciĝas. Tio signifas, ke la poeziema triopo multege helpis la homaron maturiĝi.           
Unu el tiuj inspiristinoj ŝatis instrui pri verkado de ampoemoj, tial oni nomis ŝin Erato (“La Aminda”). Alia inspiris la homojn verki himnojn pri vivoĝojo kaj danko al la dioj, tial oni nomis ŝin Polimnio (“La Himnara”). Alia inspiristino, kiun  oni nomis Kaliopo (“La Belvoĉa”) pro ŝia ĉarma voĉo, kutimis instrui pri eposoj rilatantaj al heroecaj agoj kaj al filozofio.           
Iom post iom, la lernantoj de Erato, Polimnio kaj Kaliopo komencis esprimi sin ne nur pere de versoj, sed ankaŭ pere de artecaj prozaĵoj. Pere de ĉiuj literaturaj ĝenroj (poemoj, rakontoj, teatraĵoj, eseoj) la homoj kutimiĝis imagi paralelan mondon, pli interesan kaj sencoplenan ol la reala. Tio instigis ilin doni sencon al siaj propraj vivoj kaj riĉigi siajn vivospertojn. Verkante kaj legante beletraĵojn, la homoj komencis ankaŭ filozofumi.
           
Multaj lernantoj de Erato, Polimnio kaj Kaliopo kutimiĝis ankaŭ pentri aŭ skulpti siajn mensajn imagojn. Iuj aliformis siajn ampoemojn en pentraĵojn aŭ skulptaĵojn pri siaj amatoj aŭ amatinoj. Aliaj aliformis siajn himnojn dediĉitajn al la potencaj dioj de la tero, la suno, la akvo kaj la aero en pentraĵojn kaj skulptaĵojn pri belegaj pejzaĵoj, bestoj, floroj aŭ fruktoj, ofte en pentritajn aŭ skulptitajn portretojn pri la dioj mem. Aliaj artistoj ilustris famajn rakontojn pri realaj aŭ imagaj eventoj. La tri inspiristinoj konsideris ĉiujn pentraĵojn kaj skulptaĵojn kiel videblajn kaj tuŝeblajn poemojn kaj prifieris inspiri ilin.
           
Oni deklamis aŭ kantis ampoemojn kaj eposojn dum geedziĝ-festenoj. Tiam oni ĝuis belaspektajn frandaĵojn kaj bonodorantajn trinkaĵojn, kiuj bonhumorigis la festantojn kaj helpis ilin fariĝi pli kaj pli kreemaj. La gastigantoj preparis tiujn festenojn pacience, entuziasme kaj kun granda amo, por plezurigi la novajn geedzojn kaj la gastojn. Erato kaj Kaliopo konsideris tiujn artecajn manĝaĵojn kaj trinkaĵojn kiel videblajn, tuŝeblajn, flareblajn kaj gustumeblajn ampoemojn kaj eposojn. Dum tradiciaj religiaj festoj, oni pensis pri la potencaj dioj kapablaj helpi aŭ malhelpi la vivon de la homoj. La vortoj de la himnoj esprimis la homan deziron pri bona vetero, pri bona rikolto kaj pri sano. La kortuŝaj preĝoj kaj dankesprimoj okazis ĉirkaŭ bele dekoraciitaj tabloj plenaj je bongustaj bonodorantaj manĝaĵoj.  Kaj tiuj frandaĵoj fariĝis ĉiujare pli kaj pli evoluitaj. La homoj kuiris pli kaj pli bonguste kaj samtempe pli kaj pli sanige, plibonigis multajn speciojn de fruktoj kaj legomoj, elpensis novajn receptojn… Tiamaniere, la homoj bone konsciis pri la sankta energio kiun oni ricevas de la tero, suno, akvo kaj aero.
           
Polimnio konsideris tiujn artecajn frandaĵojn kiel videblajn, tuŝeblajn, flareblajn kaj gustumeblajn danko-himnojn, dediĉitajn al la dioj de la tero, de la suno, de la akvo kaj de la aero. Ŝi estis fiera ke ŝi inspiris ilin.

Iom post iom, la poemeca pensmaniero komencis integriĝi en la ĉiutagan vivon de la homaro.

Sed, kiam Zeŭso observis la agadojn de Erato, Polimnio kaj Kaliopo, lia frunto sulkiĝis pro maltrankvilo…

(daŭrigota)

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-11 06:00

2025-05-10

Revuo Esperanto

Mesaĝo de UEA okaze de la Internacia Tago de Familioj, 15 majo 2025. Komuniko 1230

La temo de la ĉi-jara Internacia Tago de Familioj estas "Familio-celaj politikoj por daŭripova evoluigo". Per tiu temo, Unuiĝintaj Nacioj instigas registarojn de la mondo integri familiojn en siaj evoluigaj tagordoj por trakti gravajn temojn kiel ekzemple teknologian transformadon, demografiajn ŝanĝojn, urbigon, migradon kaj klimatan ŝanĝiĝon.

Ĝenerale, familioj transdonas valorojn al novaj generacioj. Tiel, ni bezonas ke familioj transdonu valorojn kiel socian justecon, daŭripovecon, naturan konservadon, klimatan ekvilibron, kaj aliajn gravajn elementojn por nia komuna estonteco. Al tiu, ni aldonu, ke en sia eduka rolo, familioj konservas kaj disvastigas lingvojn kaj inspiras ilin al siaj infanoj.

Ekonomia evoluigo devas akompani tian socian evoluigon, tiel ke ni vere elradikigu malriĉecon, kaj antaŭenigu decan laboron kaj egalajn ŝancojn. Justeco kaj inkluzivo estas la ŝlosiloj por konstrui pli bonan mondon por ĉiuj. En tiu vojo, lingvoj gravas, ne nur por bone komuniki al la familioj de la mondo, sed, pli signife, por aŭskulti tiujn familiojn: lingvoj estas por paroli, sed ankaŭ por aŭskulti.

Mondaj registaroj devas aŭskulti la popolojn de la mondo, en tutmonda dialogo kun internaciaj organizoj, neregistaraj organizoj, akademioj, kaj komercaj kaj civitanaj organizoj, por kunlabora agado. Neniu estu postlasita en nia tutmonda vojo al daŭripova evoluigo.

Per Esperanto, ni transdonas, ene de niaj familioj, kaj inter malsamaj familioj, la valorojn de solidareco, kompreno kaj estimo por aliaj popoloj. En pluraj renkontiĝoj tra la mondo, ĉiutage, parolantoj de la Internacia Lingvo Esperanto kultivas konfidon, toleremon kaj respekton. Ni unuiĝu por konstrui tiun pli bonan mondon por ĉiuj.

El la Gazetaraj Komunikoj

de Redakcio je 2025-05-10 16:27

La Balta Ondo

De sukcenoj ĝis steloj: La jaro de Čiurlionis

muzeo

La jubilean jaron de Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, naskiĝinta antaŭ 150 jaroj festos ne nur Litovio, sed la tuta mondo – diversaj jubileaj aranĝoj ondumos tra pluraj landoj de la mondo: de Suda Afriko ĝis Svedio, de Suda Koreio ĝis Hispanio. Tamen la plej granda krea heredaĵo de Čiurlionis estas gardata en la Nacia artmuzeo de Čiurlionis, kiun okaze de la jubileo de la artisto oni kolorigis per la internacia ekspozicio: “De sukcenoj ĝis steloj: samtempuloj kaj samideanoj de M. K. Čiurlionis”.

M. K. Čiurlionis estis komponisto kaj artisto, kiu elprovis sin en literaturo kaj fotado; dum la mallonga sepjara periodo de kreado li kreis pli ol 300 pentraĵojn, pli ol 700 grafikaĵojn kaj skizojn, ĉirkaŭ 400 muzikajn verkojn, kiuj preskaŭ ĉiuj estas gardataj en la Nacia artmuzeo de M. K. Čiurlionis.

En la pentraĵoj de Čiurlionis estas rimarkebla tre klara siaspeca percepto de spaco, prezentanta impreson, kvazaŭ ĝi estis pentrita de birda flugo. Al pentraĵoj oni donas kromkoloron de kosma vido, profunda interna koncentriĝo. La artiston interesis demandoj pri la ekapero de la Universo, ĝia strukturo, spirito reganta la mondon, naturo kaj ĝiaj cikloj, esenco de la homa vivo, evoluo de psika stato kaj estado, eblo realigi principojn de muzika kreado en pentrado.

Muziko plenigis la vivon de Čiurlionis per plej diversaj formoj. Li aktive kreis eksterordinarajn verkojn, harmoniigis popolajn kantojn, gvidis korusojn, koncertis, verkis artikolojn.

Liaj grafikaj verkoj kaj skizoj helpas pli profunde kompreni lian pensofluon kaj motivojn, kiuj vekis liajn fluojn. Liaj inaj komponaĵoj elstaras pro virtuoza, preskaŭ juvelarta tekniko, riĉeco de strekoj kaj detalaj ornamaĵoj.
Čiurlionis estis scivolema kreanto, interesita ne nur pri filozofio, teozofio, kosmologio, diversaj religioj kaj mitoj, sed ankaŭ pri novaj sciencaj kaj teknikaj eltrovoj. Do, ne estas surprize, ke fotilo troviĝis en liaj manoj. Sur liaj fotoj estas kaptitaj momentojn de la somero 1905 pasigita en Kaŭkazo.

La jaro de Čiurlionis: de la marprofundoj ĝis la kosma infinito

muzeo

En la Nacia artmuzeo de Čiurlionis estas prezentata internacia ekspozicio “De sukceno ĝis steloj: M. K. Čiurlionis, samtempuloj kaj samideanoj”, dediĉita al la 150a datreveno de la plej fama litova komponisto kaj pentristo Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Ĝi ebligas novmaniere rigardi la verkaron de la artisto kaj la rilaton inter liaj plej ŝatataj temoj – la maro kaj la kosmo. En la ekspozicio estas prezentataj verkoj de Čiurlionis, liaj samtempuloj kaj nuntempaj artistoj, por kiuj gravas tiuj du temoj, malkaŝantaj la interrilaton inter arto kaj scienco. La verkoj alvenis el la plej famaj eŭropaj muzeoj: Tate Galerio, Brita Muzeo, Musée d’Orsay, Centro Pompidou, Muzeo de Wenzel Hablik kaj aliaj. Vizitantoj vidos pli ol 100 artverkojn, instalaĵojn kaj objektojn. La ekspozicio montras la profundon kaj novigan spiriton de Čiurlionis: de la marprofundoj ĝis la kosma senlimo.

En la ekspozicio estas prezentataj ne nur la ĉefverkoj de Čiurlionis, inkluzive de ĝis nun neekspoziciitaj verkojn sed ankaŭ verkoj de samtempuloj kaj nuntempaj artistoj. Ĝi traktas la signifon de scienco, kiu influis multajn verkojn tiutempe kaj nun. Kelkaj artistoj, inspiritaj de Čiurlionis, kreis verkojn speciale por ĉi tiu ekspozicio. Tio refoje konfirmas, ke liaj ideoj restas aktualaj, liaj temoj estas universalaj, sentempecaj kaj daŭre inspiraj por nuntempaj kreintoj. La ekspozicio funkcios ĝis la 12a de oktobro 2025.

La sola loko en la mondo, kie troviĝas la tuta krea heredaĵo de Čiurlionis

La Nacia artmuzeo de M. K. Čiurlionis, fondita en 1921, estas unu el la plej gravaj kulturaj institucioj de Litovio, dediĉita al konservado kaj diskonigo de la nacia arta heredaĵo. Ĝi estas unu el la plej impresaj ekzemploj de modernisma arkitekturo kaj en 2023 estis registrita en la listo de Monda Heredaĵo de Unesko. La muzeo situanta en Kaŭno enhavas ampleksan kolekton reprezentantan la historion de la litova kaj monda arto ekde antikveco ĝis nuntempo.

Ĉi tiu muzeo estas la sola loko en la mondo kie estas konservata preskaŭ la tuta krea heredaĵo de M. K. Čiurlionis – la plej fama litova pentristo, komponisto, verkisto kaj publika aganto: pentraĵoj, muzikaj komponaĵoj, grafikaj verkoj kaj persona arkivo. En la renovigita ekspozicio de 2025 oni prezentos ne nur liajn pentraĵojn, sed ankaŭ lian multflankan kreadon: muzikon, grafikaĵojn kaj fotaĵojn. La verkoj estas montrataj en nova, moderna lumo, apud la verkoj de famaj italaj geniuloj.

muzeo

La muzeo prezentas preskaŭ 600 jarojn da malnova arto, reflektante la tendencojn de la litova arto kaj kulturo. En la ekspozicio “Litova arto de la 14a ĝis la 19a jarcentoj” vizitantoj malkovros mezepokajn trezorojn, legendojn, rarajn verkojn, morton, eklezion kaj la mondon de la riĉuloj… En la interna korto de la muzeo vi povas viziti la unikan ekspozicion “Litovio de Krucoj” pri la litova tradicio de krucofarado. La ekspozicio “Arĥaikeco: litova popolarto de la 18a ĝis la 20a jarcentoj” prezentas la plej malnovajn aŭ neŝanĝiĝintajn formojn de la popola kulturo, neinfluitaj de urbaj aŭ industriaj efikoj.

La Nacia artmuzeo de M. K. Čiurlionis estas dinamika spaco de artaj dialogoj, kun ekspozicioj, esploroj kaj edukaj programoj, fleganta la ligojn inter la kultura pasinteco de Litovio kaj la tutmonda arta scenejo. Zorgante pri la nacia kaj internacia kultura heredaĵo, la muzeo estas grava.

Vizitu la muzeon dum BET-59.

Pli da informoj pri la muzeo kaj ĝiaj sekcioj: www.ciurlionis.lt
FB: CiurlionioDailesMuziejus
IG: ciurlionis.lt
LinkedIn: ciurlionio-muziejus
YouTube: MKCiurlionis

Vida Labanauskienė

Tradukis el la litova Aida Čižikaitė kaj Gražina Opulskienė

Foto 1 kaj 2 de Justė Mocevičiūtė

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/bet-193/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post De sukcenoj ĝis steloj: La jaro de Čiurlionis appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-10 14:06

Esperanta Retradio

Infektantoj nun estas pli rapide identigeblaj

Esploristoj de la Teknika universitato de Munkeno kaj de la Imperia Kolegio de Londono disvolvis metodon por la pli rapida identigo de infektantoj. Helpe de la nova tekniko la atendotempo de pluraj tagoj povas esti mallongigita al malmultaj minutoj. Tio povus revoluciigi la terapion.

Helpe de masospektrometroj kaj de bakteria datumbanko infektantoj estus signife pli rapide identigitaj. Esploristoj de la Teknika universitato Munkeno kaj de la Imperia Kolegio en Londono disvolvis novan metodon per kiu la atendotempo por la determinado de infektantaj bakterioj povas esti mallongigita de ĝis nun pluraj tagoj al kelkaj minutoj.

Tio ebligas pli efektivan terapion, raportis la munkena altlernejo. Tradicie la diagnozo de bakteriaj malsanoj funkcias per la longdaŭra izolado de la infektantoj kaj la preparado de bakteriaj kulturoj. Atendotempoj de pluraj tagoj estas ĉe tio la regulo. Nur post tio eblas komenci kun la celita kuracado de la malsano.

Ĉe ilia nova metodo la esploristoj utiligis la masospektrometrion, kiu estas procedo por la determino de la maso de atomoj kaj molekuloj. Per tio eblas rekte listigi en specimenoj de histoj kaj fekaĵoj specifajn metabolajn produktojn de bakterioj.

Inter la per la nova metodo identigeblaj bakterioj estas klinike signifaj infektantoj, kiuj povas ekzemple iniciati stomakan kanceron, aŭ kiuj estas respondecaj por inflamoj de pulmoj kaj de meningo (cerba membrano), aŭ kiuj staras en kunteksto kun fruaj naskoj kaj krome kun gonoreo aŭ veneniĝo de sango. Oni intencas nun plivastigi la datumbankon. Entute estas konataj kaj priskribitaj laŭ la esploristoj pli ol 1400 bakteriaj infektantoj.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-10 06:00

2025-05-09

TEJO

Kiel esti reprezentanto de TEJO? Aktivula trejnado

🗣 Aliĝu al la reta-trejnado pri la Lingvopolitikaj pozicioj de TEJO!

🌍 Ĉu vi scivolas, kiujn valorojn TEJO reprezentas rilate al lingva justeco kaj lingvaj rajtoj? Ĉu vi volas pli bone kompreni, kial TEJO defendas la uzon de Esperanto kaj la malcentraligon de komunikado? Tiam ĉi tiu trejnado estas por vi!

📅 Dato: 17.05.2025
⏰ Horaro: 12:00–14:00 UTK
👨‍🏫 Trejnisto: Michael Boris Mandirola – eks-prezidanto de TEJO kaj sperta reprezentanto en lingvaj temoj

📘Dum ĉi tiu trejnado vi malkovros:

  • 🧭 la bazajn lingvopolitikajn poziciojn de TEJO kaj kial ili gravas
  • 🗨 kiel prezenti ilin en internaciaj kuntekstoj kaj debatoj
  • ⚖ kiel defendi la lingvajn rajtojn de junuloj en tutmondaj forumoj
  • 🔗 kiel ligas la lingvopolitikaj valoroj de TEJO kun pli larĝaj temoj kiel interkultura justeco, egaleco kaj civitana partopreno

👉 Aliĝu al la telegram-grupo de la trejnado
📲 Ne perdu la ŝancon lerni pli pri la voĉo de TEJO en la mondo!

The post Kiel esti reprezentanto de TEJO? Aktivula trejnado appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.

de Tejo Oficejo je 2025-05-09 18:00

La Balta Ondo

La Hispana Kongreso finiĝis per omaĝo al Rafaela Urueña

Hispana

La 83a Hispana Kongreso de Esperanto okazis, kiel anoncite, en la kastilia urbo Sorio, de la 1a kaj 4a de majo. Ĉeestis pli ol 150 homoj. Aliĝis malpli da eksterhispanianoj ol kutime, verŝajne pro la relativa geografia izoliteco de la urbo, sed venis rimarkinde pli multaj homoj el Hispanio ol en aliaj kongresoj, el preskaŭ ĉiuj regionoj, pro la konvenaj datoj kaj la altiro de tiu areo.

La kongresejo, Espacio Santa Clara, malnova monaĥejo transformita al kulturspaco, estas impona konstruaĵo, konvena loko por aranĝo kiel nia, kvankam en la komenco evidentiĝis iuj teknikaj problemoj, pro relative ĵusa adapto por la nova utiligo.

En la tagoj antaŭaj al la kongreso oni anoncis diversajn agadojn direktitajn al la ekstera publiko. Estis malfermita publika ekspozicio pri Esperanto, kaj estis kunvokitaj du prelegoj en la tradicia kazino en la urbocentro. Enkonduka kurso de la lingvo estis aparte sukcesa, kun trideko da interesiĝantoj.

La kongreso estis vaste anoncita en la loka gazetaro. Por la solena inaŭguro venis la regiona televido, kiu prezentis mallongan raporton en la informa teleĵurnalo. Tiun ceremonion ĉeestis skabenino pri turismo; en aliaj momentoj vizitis nin la skabenoj pri kulturo kaj pri sporto, al kiuj estis donacita aro da libroj por la lokaj bibliotekoj.

La kultura flanko estis tre intensa, kun pli ol dudek prelegoj kaj laborsesioj pri diversaj temoj. Oni prezentis plurajn novajn librojn, inklude de iuj plurlingvaj. Poezia vespero, kunordigita de Miguel Fernández, omaĝis la lokan poetinon María Ángeles Maeso, unu el kies libroj estas tradukita al Esperanto. En aparta diskejo por la kongresanoj kaj por la ĝenerala publiko koncertis JoMo. Ankaŭ estis anoncita koncerto de “Kaj Tiel Plu”, sed sanproblemo de la kantisto en la lasta momento devigis la organizantojn rapide serĉi anstataŭanton, kaj fine oni sukcesis venigi la kantistinon Clarissa el Italio, kiu brile plenumis tiun defion. Filmoj, magio kaj kvizo kompletigis la amuzan parton de la kongreso.

La turisma flanko estis kovrita de la urbo mem kaj de duobla ekskurso al la arkeologiaj restaĵoj de la antaŭromia urbo Numantio. Postkongreso kondukis la restantajn kongresanojn al proksimaj historiaj urboj de la provinco.

Dum la kongreso okazis la oficiala Ĝenerala Kunveno de Hispana Esperanto-Federacio. La ĉefa decido estis la nomumo de María Rafaela Urueña kiel Honora Prezidanto de la asocio. Publika omaĝo al ŝi, al kiuj aliĝis videe kelkaj homoj kontribuintaj al ŝia agado en la juraj kaj ĝenerala Esperanto-movado, fermis la kongreson.

Hispana

Dekstre estas Rafaela Urueña, kun plato dediĉita al ŝi, kaj maldekstre Matilde Montero, prezidantino de la LKK. (Fotis Eŭheno Kovtonjuk)

Dum la fermo oni anoncis ke la venonta kongreso okazos en julio 2026 en la urbo Portugalete, tre proksima al Bilbao (Biskajo)

José Antonio del Barrio

Plej supre estas la oficiala kongresa foto de Miguel Ángel Sancho

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/hispanujo-8/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post La Hispana Kongreso finiĝis per omaĝo al Rafaela Urueña appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-09 17:06

TEJO

Iĝu komitatano B

En Junio 2025 estos nova oficiĝtago de novaj Komitatanoj B de TEJO. Tial ekde nun ni bonvenigas kandidatiĝojn por Komitatanoj B de TEJO ekde Junio 2025 ĝis Majo 2027.

Komitatanoj B reprezentas individuajn membrojn de nia organizo en la Komitato, la supera organo de TEJO.

Ĉiu individua membro de TEJO rajtas elekti sian reprezentanton en la TEJO-Komitato. Kiel Komitatano B rajtas kandidatiĝi ĉiu individua membro de TEJO, kiu aĝos almenaŭ 18 jarojn la tagon de la elektiĝo kaj dum la mandato ne fariĝus 36-jaraĝa (aŭ pli); kaj tiel rekte kundecidi en la Komitato pri gravaj okazaĵoj en la organizo.

TEJO fine de 2024 havis 1189 individuajn membrojn. Tial TEJO povas havi maksimume 12 Komitatanojn B. Post la oficiĝtago en la Komitato restos 6 Komitatanoj B, do elekteblaj estas pliaj 6. Kandidatiĝi rajtas membroj naskiĝintaj inter la 1-a de Junio 1991 kaj la 31-a de Majo 2007.

Kiel kandidatiĝi

Por ke via kandidatiĝo estu valida, bonvolu sendi, retpoŝte aŭ paperpoŝte, al la Centra Oficejo kaj al la Ĝenerala Sekretario de TEJO, la jenajn informojn:

  • personajn datumojn (nomon, naskiĝdaton, retan kaj poŝtan adresojn, telefonnumeron)
  • biografieton kaj priskribon de viaj movadaj celoj (kiuj kune ampleksas maksimume 100 vortojn)
  • subtenleterojn aŭ subtenajn subskribojn de minimume kvin individuaj membroj de TEJO en 2025 el minimume du landoj

Kvanto de esprimitaj subtenoj kaj kvanto de landoj de subtenintoj estos sciigita al voĉdonantoj. Se kaj subteninto kaj la kandidato eksplice permesas tion, estos sciigita ankaŭ la nomo kaj lando de subteninto kaj enhavo de subtenletero en maksimuma longeco de 100 vortoj (se subtenletero estas pli longa, ĝi estos aŭtomate tranĉita sen plua konsulto).

Memoru subskribi vian kandidatiĝon, se ĝi estas paperpoŝta! Aldone memoru, ke sen iu el la menciitaj eroj via kandidatiĝo ne estos valida! Via kandidatiĝletero devas alveni plej laste la 17-an de Majo 2025. Uzu la jenajn adresojn:

Por pliaj informoj, bonvolu legi la reglamenton.

The post Iĝu komitatano B appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.

de Tejo Oficejo je 2025-05-09 15:36

Esperanta Retradio

Kiam porko preskaŭ kondukis al milito

Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
Ĉu vi iam aŭdis pri milito kiu ekestis pro porko? Nu, vere okazis tia strangaĵo — kaj tio estis la "Porka Milito" en la insuloj San Juan, inter Usono kaj Brita Kanado, en 1859.

Ĉio komenciĝis pro porko, kiu apartenis al brita loĝanto sur la insulo San Juan. La porko hazarde eniris ĝardenon de usona farmisto kaj manĝis liajn terpomojn. La farmisto, kolera pro la invado al sia ĝardeno, pafmortigis la beston. Kompreneble, la brita posedanto koleriĝis pri la morto de sia porko, kaj baldaŭ la eta konflikto fariĝis granda diplomatia problemo.

Ambaŭ flankoj sendis trupojn al San Juan, kaj la malpaco kreskis rapide. Usonaj kaj britaj soldatoj alfrontis unu la alian, sed ambaŭ nacioj volis eviti sangoverŝon. Anstataŭ ol batali, ili decidis paceme kunloĝi sur la insulo dum pli ol dek jaroj. Tiel daŭris la situacio ĝis 1872, kiam internacia panelo de arbitracio, estrata de la germana imperiestro Vilhelmo la 1-a, decidis doni la insulon al Usono. Ĉio finiĝis sen sangoverŝo — escepte kompreneble, por la malfeliĉa porko.

Sed jen interesa kaj nekutima postskribo al la historio: la vera fino de la porka milito okazis nur en 1959, cent jarojn post ĝia komenco. Delegacio de la insulo San Juan decidis proponi simbolan repaciĝon al la urbo Viktorio sur la kanada insulo Vankuvero, redonante porkon kiel simbolan anstataŭigon de tiu mortigita cent jarojn antaŭe. Ili planis buntan, historian ceremonion, en kiu oni portus kostumojn de tiu epoko.

La delegacio alvenis en la haveno de Sidney, sed tie okazis neatenditaĵo. Tie ilin renkontis 19-jara doganisto kaj esperantisto, Wally du Temple, kiu laboris tie dum somera studenta posteno. Wally petis la necesan atestilon pri la sano de la porko — sed la delegacio ĝin ne havis! Rezulte, la junulo devis konfiski kaj enkarcerigi la porkon. La belan, simbolan ceremonion oni tamen faris, sed bedaŭrinde sen la porko mem. Semajnon poste, aŭtoritatuloj mortigis kaj forbruligis la porkon pro risko de infekto. Viktorio neniam ricevis sian promesitan porkoviandon.

Do, tiel finiĝis — iom tragedikomedie — la historio de la fama porka milito. La insuloj San Juan nun estas paca kaj bela loko, kie oni memoras ĉi tiun strangan okazaĵon amuze kaj amike.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-09 06:00

2025-05-08

La Balta Ondo

La 34a KEKSO

kekso

La Germana Esperanto-Junularo elkore invitas al la 34a Kreema Esperanto-Kurso (KEKSO), kiu okazos de la 6a ĝis la 9a de junio 2025 en Kirkel, Germanio. Tio estas evento por adoleskantoj kaj junaj plenkreskuloj, kiuj ŝatus kune lerni kaj paroli Esperanton. Komencantoj estas tre bonvenaj kaj povas surloke partopreni taŭgan lingvokurson! Paralele ankaŭ okazos diversaj edukaj kaj distraj programeroj por progresintoj.

Por partopreni en la junulara evento KEKSO, vi ne rajtas esti pli aĝa ol 35 jaroj.
Aparte favorajn partoprenkotizojn ni ofertas al personoj ĝis 26 jaroj.
(Ni konsideras la aĝon, kiun vi havis je la dato 2024-12-31.)

Trovu pli da informo ĉe la retejo de KEKSO.
Aliĝu ĉi tie nun!

Fonto: https://www.tejo.org/eventoj/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post La 34a KEKSO appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-08 21:53

Esperanta Retradio

Pli da plantoj en urboj povus savi milionojn da vivoj

Preskaŭ unu procento de la mortokazoj en la mondo estas kaŭzitaj de varmego, precipe en urboj. Pli da vegetaĵoj povus protekti enloĝantojn de urboj, kiel tion montras studaĵo. Kelkaj germanaj urboj estas per kompareble malmulte da sigeliĝo kaj per multe da malvarmigaj verdaĵoj bone preparitaj por ondoj de varmego.

Pli da plantoj en urboj povus signife malaltigi la nombron de viktimoj de varmego. Se la vegetaĵaro en urbaj areoj plialtiĝus mondskale je 30 procentoj, tiam la nombro de varmegokaŭzitaj mortokazoj laŭ studaĵo reduktiĝus je proksimume unu triono. Aparte forte de la verdaĵoj povus profiti enloĝantoj de urboj en suda kaj orienta Eŭropo, same kiel en suda kaj orienta Azio, skribas la internacia esplorista teamo de la aŭstralia Monaŝ universitato en faka ĵurnalo.

Kune kun la plifortiĝanta tervarmiĝo plialtiĝas la risko por varmegokaŭzitaj sanproblemoj - precipe por infanoj kaj por altaĝuloj. Enloĝantoj de urboj estas aparte forte endanĝerigitaj, ĉar urboj dumtage pli forte hejtiĝas kaj dumnokte pli malrapide malvarmiĝas. Nur antaŭ nelonge germana studaĵo por la urbo Karlsruhe rezultigis, ke plimultiĝo de la nombro de arboj je almenaŭ 30 procentoj povus tie redukti la nombron de ekstreme varmegaj horoj je preskaŭ du trionoj.

En la aktuala simula studo por la periodo de la jaroj 2001 ĝis 2019 la teamo simulis, kiel pli forta verdigo sur pli ol 11.000 urbaj areoj mondskale estus efikinta al la mortonteco. La varmegokaŭzita mortonteco dependas de multaj faktoroj, interalie de la klimata zono, de la kvoto de verdaj areoj kaj de demografiaj faktoroj kiel ekzemple la aĝo de la homoj. La teamo utiligis informojn de 830 lokoj en 53 landoj - inter ili estis 15 germanaj urboj. Por la kalkulado de la kvoto de vegetaĵaro en la urboj oni utiligis datumojn ricevitajn de satelitoj.

Laŭ la simuladoj plimultiĝo de la vegetaĵaro je 30 procentoj dum la mezura periodo estus savinta ĝis 1,16 milionojn da vivoj - tio korespondus al apenaŭ 37 procentoj de ĉiuj varmegokaŭzitaj mortokazoj en urboj dum somero. El tiuj laŭ la studaĵo apenaŭ 400.000 devenus el Eŭropo, apenaŭ 530.000 el Azio. kompare al ĉirkaŭ 70.000 en norda Ameriko kaj 36.000 en Afriko.

"Tiuj rezultoj indikas ke la konservado kaj la disvastigo de verdaj areoj povus esti eblaj strategioj por malaltigi la temperaturon kaj por mildigi la sekvojn de la varmego al la sano", diris la studestro. Entute - do mondskale kaj ne nur limigite al somero kaj urboj - mortas laŭ tio en jaro ĉirkaŭ 500.000 homoj pro varmego, tio korespondas al proksimume 0,9 procentoj de ĉiuj mortokazoj.

Tiu kvoto povus ĝis la fino de ĉi tiu jarcento - depende de la klimata scenaro - signife plialtiĝi. Por eviti tion, la teamo rekomendas precipe plivastigi la verdajn areojn en urboj, ankaŭ per verdigo de tegmentoj kaj fasadoj.

Precipe arboj malvarmigas la urban klimaton dum somero kaj havas krome pluan utilon: Ili donacas ombron al homoj, bestoj kaj aliaj plantoj, ili plialtigas per vaporiĝo la aerhumidecon, ili absorbas mikropolvon, mildigas bruon kaj ofertas vivejon por multaj bestoj kiel birdoj kaj insektoj.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-08 06:00

2025-05-07

La Balta Ondo

BET-59: Konatiĝu kun Ed Robertson

Robertson“La Ondo de Esperanto” daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj, instruistoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). Jam aperis tridek tri prezentoj. La tridek-kvara estas Ed Robertson, konata Skotlanda Esperanto-aktivulo.

Ed Robertson naskiĝis en 1952 en Dumfries (Skotlando) de germana patrino kaj skota patro. Li magistriĝis ĉe la Universitato de Edinburgo (1974) pri la germana kaj la rusa. Poste li laboris kiel instruisto pri lingvoj. Tamen post kelkaj jaroj li ekinteresiĝis pri komputiloj, kiam ili unue komencis ludi rolon en komerco, kaj kun kolego li evoluigis programaron specife por la estrado de veterinaraj praktikejoj, kaj lia programaro daŭre estas uzata en veterinaraj praktikejoj en Britio, Irlando, Portugalio kaj Norvegio.

Unu tagon en biblioteko Robertson trovis flugfolion, kiu varbis por “Senpaga Kurso de Esperanto”, publikigita de la Esperanto Asocio de Britio. “Kaj la cetero”, kiel oni diras, “estas historio”. Ed servis dum pluraj jaroj en la estraroj de la Esperanto-Asocioj de Skotlando kaj de Britio. La du organizoj estas sendependaj unu de la alia, kaj kunlaboras gefratece unu kun la alia. Dum pluraj jaroj li redaktis la revuon “Esperanto en Skotlando”.

En BET-59 Ed Robertson prelegos pri “Neresponditaj demandoj: Onklo Helmuth (1914-1943), la skeleto en la familia ŝranko”.
Mi estas duone germana kaj duone skota. La germana duono venas de la patrina flanko, la skota duono de la patra flanko. Miaj gepatroj konatiĝis en Germanio post la Dua Mondmilito. Ili renkontiĝis, laŭ la originala porinfana versio de tiu historio, en bazo de la Brita Armeo, en la vilaĝo Neugraben, tiam urbeto ekster la granda havenurbo Hamburgo, nun parto de la urbego mem. Tiu “bazo de la brita armeo” nomita en la rakontoj de miaj gepatroj, fakte estis eksa nazia koncentrejo, filio de la pli fifama koncentrejo Neuengamme, postmilite reuzata por loĝado de rifuĝintoj, kaj miaj estontaj gepatroj renkontiĝis tie.
Tamen la sorto de la pli aĝa frato de mia patrino estis pli malfeliĉa. Li mortis mil kilometrojn pli for, en koncentrejo en Aŭstrio (Gusen-1), pro iaj kontraŭnaziaj sloganoj, kiujn li farbis sur muroj. Sed pri tiu heroa onklo mia patrino la tutan vivon menciis al mi nenion. Oni povas kompreni, ke oni volas ŝirmi infanojn disde la hororoj de vivo. Tamen mi estis 45-jaraĝa, kiam mortis mia patrino, kaj ŝi diris al mi nenion pri sia karmemora frato. Tiu informo devis atendi la modernan eblecon rekonstrui familiajn arbojn pere de DNA kaj la sukceso de mia fratino retrovi informon pri parenco, pri kiu ni sciis nenion, la pli aĝa frato de nia patrino. Miaopinie Onklo Helmuth estis heroo, kaj li estis mortigita en koncentrejo en Aŭstrio, eble nur pro iu skribaĉo lia sur muro kiu mokis iun nazian gvidanton.

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/bet-192/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post BET-59: Konatiĝu kun Ed Robertson appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-07 21:34

Esperanta Retradio

Gyges kaj la ringo

Tiun ĉi grekan miton prilaboris kaj produktis Jarka Malá el Ĉeĥio

Vivis iam en Lidio la paŝtisto Gyges. De mateno ĝis vespero li gardis la gregon de sia reĝo Kandaŭlo kaj je la vesperoj li varmigis sin ĉe bivakfajro kiel la aliaj paŝtistoj. Neniam venis en lian kapon la penso, ke foje povus okazi io eksterordinara al li, kio ŝanĝos lian vivon. La suno ĉiam leviĝis je la sama loko sur la kresto de monto kaj same subiris en la profundoj de la arbaro.

Iutage je sufoka tago la ĉielo kovriĝis per pezaj nuboj kaj komenciĝis malica fulmotondro. Zeŭso ĵetis fulmojn surteren, unu post la alian, kaj la tondroj tondris en la regiono senĉese, kvazaŭ la monto ruliĝus en la valon. La timigita Gyges fuĝis en la arbaron por tie kaŝi sin. En la pluvego oni povis vidi ion eĉ ne je paŝa distanco kaj la sovaĝaj rojoj ĵetiĝis rapide kiel sagoj malsupren kaj disŝiris la bordojn kiel la lupo la ŝafojn.
   
Iom post iom la ŝtormo ĉesis kaj la ĉielo rigardis sur la teron per blua okulo. Gyges elspiris, falis sur la teron kaj dankis al la nemortemaj dioj, ke ili lasis la vivon al li. Poste li ekstaris, ĉirkaŭrigardis kaj vidis, ke li misvojis en la ŝtormo. Longan tempon li baraktis sin tra la densejo de la arbaro antaŭ ol li venis al loko, kie la vento elŝiris multajn arbojn. La faligitaj trunkoj malĝoje leviĝis ĉielen kun la radikoj anstataŭ la arbokronoj. Gyges saltis trans kavetojn plenaj de akvo, argilo kaj sablo kaj subite haltis. Tie, kie la kirlovento disrompis potencan kverkon, li ekvidis en kaveto plena de derompitaj radikoj strangan nigran truon. Gyges lasis gliti sin en la kaveton kaj scivoleme rigardis la truon. En tiu momento la suno aperis el la nuboj kaj kelkaj radioj falis en la tenebran truon. La mirigita paŝtisto ekkonis, ke li staras antaŭ la enirejo de kaverno. En la krepusko li ekkonis la briltreman statuon de bronza ĉevalo kun pordeto je la flanko.

La pordo estis malfermita kaj Gyges, al kiu la suna lumo donis aŭdacon, paŝis en la kavernon kaj palpis permane en la flankon de la grandega ĉevalo kaj ektuŝis perfingre la fridan manon de mortinta homo. Li ektimis kaj retrosaltis. Sed tiam li diris al si: „Por kio taŭgu ringo al mortinto? Certe li estis riĉulo en la vivo kaj uzis la ringon sufiĉe ofte. Mi konatiĝis ĝis nun al nenio pli bona ol al nigraj flanoj kaj ŝafa fromaĝo. Kial ne havu ankaŭ povrulo ringon?“ Dum li tiel konsideris la aferon, li tiris de la mortinto la oran ringon de fingro kaj rampis el la kaverno.
   
La ringo efektive estis eksterordinara. El la muntaĵita nigra ŝtono de la ora ringo elstaris nigra okulo. Li surmetis la ringon kaj angore rigardis la ornamitan fingron.
   
Pro la blekado inter la arboj li aŭdis, ke la grego estas proksima. Gyges kunpelis la ŝafojn je aro kaj revenis kun ili al la ĉirkaŭbaraĵo. La vespero estis komenciĝonta kaj la aliaj paŝtistoj staris jam antaŭ la ĉirkaŭbaraĵo kaj atendis Gygeson. Gyges aŭdis, kiel ili miras kaj montras al lia grego: „Rigardu nur, kiajn ekzercitajn ŝafojn Gyges havas. Ili iras mem hejmen kaj li ie satdormas.“ „Se ni ĉiuj havus tiajn ŝafojn“, ridante diris alia paŝtisto, „ni povus trankvile lasi ilin ĉi tie kaj iri en la urbon kaj pigri kiel la skribisto de la reĝo. La ŝafoj gardus sin mem kaj eble eĉ mem detondus la lanon de si.“ Ĉiuj komencis ridi.
   
Gyges staris proksime de ili, li malfermis la buŝon kaj volis voki: „Ĉu vi estas blindaj, ke vi ne vidas min?“ Sed jam post momento li ekpensis, ke li ne faru tion. Li rememoris pri la ringo. En la ringo do certe estas sorĉo. Tial de ĝi elstaras homa okulo. Atenteme li komencis turni la ringon, kaj nun la paŝtistoj vidis lin. „De kie vi subite aperis? Ĉu vi alflugis per flugiloj?“ Ili neis kapskue.
   
Gyges silentis ruze kaj diris al ili nenion pri la ringo. Li retenis la sekreton por si mem. Ekde tiu tago li ne plu kurtigis la tempon al si per kantludado je paŝtista fluto. Ambaŭ paŝtistoj timis, ke Gyges perfidos ilin. Ili kvazaŭ tremis pro timo kaj kapjesis pri ĉio, kion li rakontis. La ŝafoj ne plu perdiĝis kaj la famo de Gyges komencis kreski. „Li scias ĉion“, interpretis lin la paŝtistoj. „Li estas forta kiel taŭro“, ili gloris Gygeson, „li forpelis gigantan lupon.“
   
La onidiroj pri la mirindaj agoj de la paŝtisto Gyges disvastiĝis ĝis la reĝo Kandaŭlo. Li vokis lin en la ĉefurbon, por ke li konvinku lin pri sia kapablo.
   
Gyges derompis bastonon al si, kunprenis pecon da fromaĝo sur la vojon kaj foriris. Je la vespero li ekvidis en la malproksimo la turojn kaj remparojn de la reĝa urbo. „Hodiaŭ mi jam ne plu iros tien“, li pensis kaj ĉirkaŭrigardis, kie dormi. Li kunportis al densa arbustaĵo foliojn kaj herbojn, sternis sin kaj ekdormis.
   
En la nokto vekis lin voĉoj. Li malfermas la okulojn kaj vidas inter branĉoj kaj folioj lumon. Kelkaj viroj pretigis al si ne tro malproksime bivakfajron kaj kverelis pri io. Gyges turnis la ringon, paŝis el la arbustaĵo kaj sidiĝis al la viroj. Ili ne vidis lin, sed li povis vidi kaj aŭdi ilin.
   
„Plej volonte mi farus tion ankoraŭ hodiaŭ,“ diris iu el ili. „Hodiaŭ estas en la reĝa burgo bankedo, ĉie estos amaso da homoj. Morgaŭ en la nokto ili ĉiuj estos lacaj kaj dormos profunde. Ni ne povus deziri al ni ion pli bonan.“ „Nur se estas la reĝa trezorejo tiel granda, kiel oni diras, dube diris alia.
   
Gyges aŭskultis ilin kaj eksciis, kun kiuj gardistoj la rabistoj interkonsentiĝis, kie ili povos enpenetri en la palacon kaj kiam. Ili kverelis pri tio, kiun predoparton ĉiu ricevu el la predo. Nur je la matena krepusko ili sternis sin por dormi.
   
Gyges reiris al la arbustoj kaj satdormis. Matene li vekiĝis kaj la rabistoj estis jam for. Nur la ardetanta bivakfajro montris al Gyges, ke la nokta okazaĵo ne estis sonĝo. Li turnis la ringon, fariĝis videbla kaj ekiris al la reĝa urbo.   
   
„Mi imagis vin pli granda,“ diris la reĝo, ekvidante Gygeson, „kaj pli forta.“ „Kiun valoron tio havus por vi, reĝo, se mi estus grandega kaj fortega kaj tamen ne scius, kio okazos hodiaŭ nokte,“ respondis Gyges. „Ĉu vi rolas kiel ĉiosciulo?“ mokis reĝo Kandaŭlo. „Hodiaŭ en la nokto venos rabistoj por elrabi vian trezorejon,“ diris Gyges.
   
La reĝo misfideme observis Gygeson. Tamen li ektimis pri siaj trezoroj. Tial li aŭskultis ties konsilojn. Je noktomezo venis la rabistoj kun sakoj en la palacon kaj la reĝa gvardio kaptis ilin.
   
Nun la reĝo jam ne plu mokis Gygeson. Li nomumis Gygeson plej altranga nobelo de la lando kaj reĝa konsilisto kaj jam ne plu lasis lin foriri el la palaco. Gyges sciigis al la reĝo informojn pri la plej sekretaj interparoladoj, li punis trompojn kaj malkaŝis mensogojn. Sufiĉis, se li turnis la ringon, kaj jen li nevidebla povis penetri tien, kien li volis. Baldaŭ li sciis ĉion, kio okazas en la palaco kaj en la urbo kaj li helpis al la reĝo reordigi misojn. La honestuloj ŝatis Gygeson kaj la malhonestuloj vole nevole orientiĝis je la vojo de la honestuloj, ĉar Gyges povus malkaŝi ilian malsincerecon. Falsaj profetoj kaj nur ŝajne homafablaj hipokrituloj forlasis la reĝolandon. Subuloj ankoraŭ neniam travivis tian justan registaron, kian en tiu tempo, kiam Gyges konsilis al la reĝo.
   
Iunokte Gyges havis viglan sonĝon. Ŝajnis al li, ke paŝas al lia lito figuro en blanka vesto, la spirito de la mortinto, al kiu apartenis la sorĉoringo. La spirito parolis al Gyges: „Mi ĝojas, Gyges, ke la ringo transiris en bonajn manojn. Mi observis vian konduton kaj neniam vi misuzis la ringon. Tial mi venas por averti vin. Faru vin nevidebla kaj iru al la ĉambro de la reĝo.“
   
Post tiuj vortoj la spirito malaperis kaj Gyges vekiĝis. Li obeis la mortinton, turnis la ringon kaj rapidis al la reĝo.   
   
La pordoj de la reĝa ĉambro estis vastege malfermitaj kaj super la morta reĝo kliniĝis la komandanto de la gvardio kun sanga glavo. Li ĵus traboris la reĝon. Ĉirkaŭ la komandanto staris kelkaj el ties amikoj. Ili ĉiuj malamis la reĝon kaj eĉ pli Gygeson.
   
„Hodiaŭ ni liberigis nin de la reĝo“, diris la komandanto, „kaj morgaŭ ni liberigos nin de Gyges. Ni rakontos al la reĝino, ke Gyges mortigis la reĝon.“ Liaj amikoj konsentis kun la komandanto. Ili enviis la postenon de Gyges kaj esperis, ke ili anstataŭos lin, se la reĝino ĵetos lin en la prizonturon.
   
La komandanto purigis la glavon kaj volis remeti ĝin en la ingon. Ĉe tio li rimarkis, ke la pinto de la glavo derompiĝis, ke peco de la fero restis en la vundo. Li ignoris tion nur malŝate mansvinge. Gyges silentis kaj nevidebla reiris al sia lito.
   
Matene disvastiĝis en la tuta palaco timokrio kaj de buŝo al buŝo flugis la sciiigo: Gyges hodiaŭ nokte murdigis la reĝon. Li volas propriigi la tronon al si.
   
La reĝino lasis alvoki Gygeson. „Vi estas kulpigata pri krimo“, ŝi diris, „ĉu vi povas senkulpigi vin?“ „Reĝino,“ respondis Gyges trankvile, „la reĝon oni murdis per glavo, do glavo perfidu la murdiston. Ĉiuj viroj en la palaco demetu la glavon antaŭ vi kaj mi pridemandos la fridan feron, ĉu ĝi scias ion pri la morto de la reĝo. Vi vidos, ke almenaŭ unu glavo parolos.“
   
Ĉiuj skuis la kapojn pri la parolo de Gyges. Gyges freneziĝis, ili pensis. Kiu iam aŭdis, ke glavo parolas? Sed la reĝino obeis Gygeson. Gyges rigardis ĉiun glavon atenteme. La nobluloj ridetis, ili pensis, ke li nun aŭskultos, kiam glavo komencos paroli. Gyges ekkonis inter la glavoj la glavon de la komandanto kun la derompita pinto. Li montris ĝin al la reĝino, kaj la reĝino ordonis rigardi la vundon. La kuracisto trovis en la vundo pecon da fero, kiu precize adaptiĝis al la glavo de la komandanto de la gvardio.
   
La murdiston tuj kaptis la armita eskorto kaj kondukis lin en la karceron.   

La famo de Gyges nun eĉ pli kreskis. Post certa tempo la reĝino edzigis lin kaj li fariĝis reĝo. Li regis saĝe kaj juste. La ringo helpis al li. Kiam li mortis, ili entombigis lin kun la ringo. Estas domaĝe, ke ni ne scias, kie troviĝas lia tombo.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-07 07:09

Libera Folio

La estraro de UEA ne raportas

La estraro de UEA dum jaroj komplete neglektas sian devon regule raporti al la komitato pri sia agado minimume ĉiun duan monaton. Laŭ la prezidanto tia raportado, spite la regularon, pro teknika evoluo ne plu estas bezonata, kaj la devigo pri raportado tial estos forigita el la regularo.

Komence de marto Patricio Agustín Iglesias, la antaŭa kasisto de TEJO, en vidpunkta artikolo en Libera Folio esprimis miron pri tio, ke laŭ la buĝeto de TEJO, UEA ĉi-jare neatendite kontribuos al la kosto de dungitoj de TEJO per la rekorda sumo de 22 000 eŭroj. Tiun informon li trovis en la buĝeto de TEJO, sed ial ne en la buĝeto de UEA.

La informo vekis la interesiĝon de Rubén Sánchez, komitatano de UEA, kiu la 13-an de aprilo en la komitata diskutejo petis klarigon de la estraro. Ĉar ne aperis respondo, komitatano James Rezende Piton ripetis la demandon en la 17-a de aprilo, akcentante samkiel Patricio Agustín Iglesias, ke la mono estus pli bezonata por helpi junulojn el neriĉaj landoj partopreni la ĉi-jaran IJK-n.

Ankaŭ li ricevis nenian respondon. Ĝenerale post la forpaso de Renato Corsetti, kiu estis la plej vigla diskutanto en la komitata retlisto, la aktivado tie nun atingis preskaŭan malrekordon: en aprilo 2025 aperis entute nur 11 mesaĝoj, inter kiuj estis la du senrespondaj demandoj al la estraro. En pli viglaj tempoj regule aperis pli ol cent mesaĝoj monate.

Por certigi bonan informfluon el la estraro al la komitato UEA la 20-an de marto 2019 aldonis al sia ĝenerala regularo devigan paragrafon 16.4, laŭ kiu la estraro regule raportu pri ”decidoj, novaj iniciatoj kaj progreso de la laborplana plenumo”.  Tiujn raportojn la estraro devas sendi minimume ĉiun duan monaton.

Pri la plenumo de la laborplano la estraro momente neniel povas raporti, ĉar UEA jam de pluraj jaroj ne havas strategian laborplanon – la antaŭa plano ĉesis validi en 2017.

Spite multvortajn diskutojn kaj solenajn deklarojn nova plano ĝis nun ne estis aprobita, kaj eĉ ne malneto de tia plano estis prezentita. Tamen supozeble la estraro ja faris decidojn kaj lanĉis iniciatojn, pri kiuj ĝi devus povi raporti.

La unua estraro de Duncan Charters estis elektita en 2019, kiam ekvalidis la nova paragrafo pri devigaj raportoj al la komitato. Tiu estraro dum sia oficperiodo efektive liveris raportojn, tamen ne tiel regule, kiel la regularo postulas.

Nur la unua raporto koncernis dumonatan periodon. La dua kaj tria temis pri trimonataj periodoj. La kvara ”dumonata raporto” temis pri naŭ monatoj, la kvina pri tri monatoj, kaj la sesa denove pri naŭ monatoj. Pri la lastaj monatoj de sia oficperiodo la unua estraro de Duncan Charters tute ne raportis en la formo postulata de la regularo.

La nuna, dua estraro de Duncan Charters estis elektita en 2022. Restas nur tri monatoj de ĝia trijara oficperiodo, sed ĝis nun ĉi tiu estraro ne liveris al la komitato eĉ unu dumonatan raporton.

Libera Folio turnis sin al prezidanto Duncan Charters por demandi, ĉu la mankantaj raportoj tamen estis liveritaj al la komitato en iu sekreta forumo kaj se ne, kial la estraro neglektas sian laŭregularan devon pri dumonataj raportoj.

Laŭ Charters, tia raportado ne plu estas bezonata, kaj tial la devigo estos forigita:

– Pro evoluo de virtualaj Komitatkunsidoj, nia raportado okazas interage kaj ankaŭ per Gazetaraj Komunikoj kaj pli da informado en la revuo Esperanto.  Estas antaŭviditaj ĝisdatigoj en nia statuto kaj regularo por speguli la nunajn cirkonstancojn.

Krome ni scivolis, ĉu la estraro intencas respondi al la demando de Rubén Sánchez pri la pago de 22 000 eŭroj al TEJO. Prezidanto Charters respondis jene:

– UEA escepte subtenas al la IJK finance pro la graveco apogi agadon en Azio.  La 22 000 eŭroj ne estas donaco al TEJO, sed venas de la Administra Subvencio de UEA kiu pagas dungitojn por servoj al UEA.

de Libera Folio je 2025-05-07 03:40

2025-05-06

La Balta Ondo

Denove en la Paraiba Valo

Paraiba Valo

Kun granda entuziasmo flanke de pli ol 30 partoprenantoj, la 19an de aprilo okazis en la urbo Lorena, en la brazila ŝtato San-Paŭlo, unu plia kunveno de esperantistoj en la regiono de la valo de la rivero Paraíba. Ĉi tiu estas vasta regiono situanta inter la ĉefurboj Rio-de-Ĵanejro kaj San-Paŭlo, longa je pli ol 600 kilometroj, laŭlonge de kiu staras pluraj mezgrandaj urboj, kie aktivas kluboj de parolantoj de la Internacia Lingvo. Pro tio, oni organizas dufoje en ĉiu jaro tiajn kunsidojn, alterne en unu kaj alia ŝtato. Ĉi-foje ĉeestis esperantistoj el dek urboj. Ankaŭ el la najbara ŝtato Minas Gerais alvenis reprezentantoj.

La programo estis vigla kaj agrabla. Ĝi komenciĝis per prelegeto pri toleremo, farita de s-ro Elmir Lima, kiun sekvis aktiva diskuto. Poste oni publike intervjuis la gesamideanojn Cristina Graaf kaj D-ro João Santos pri ilia longa laborado por nia movado, enlande kaj eksterlande. La tria programero konsistis en lanĉo de la plej nova eldonaĵo de Esperanto-Asocio de San-Paŭlo (EASP): la grava verko de la eminenta brazila aŭtoro Machado de Assis — “Kinkas Borba”, tradukita de Francisco Wechsler al Esperanto.

Post la tagmanĝo Dirce Sales kaj Paulo S. Viana prezentis parolan originalan legaĵon pri Raymond Schwartz. Sekvis alia intervjuo kun du Esperanto-atletoj, kiuj informas pri Esperanto dum kuradoj, en Brazilo kaj eksterlande: Tania Paixão kaj Walter Fontes. La tria posttagmeza programero estis prelego de Luiz Coelho laŭ la titolo “Kiel funkcias Sennacieca Asocio Tutmonda?” Poste prelegetis João Otávio Rodrigues pri Brazila Rotaria Esperanto-Klubo kaj Fábio Silva pri diversaj agadoj por diskonigado de Esperanto en la urbo Pouso Alregre. Fine salutis la reprezentanto de EASP kaj de Asocio Esperantis de Rio-de-Ĵanejro, kiuj dum la tuta evento funkciigis etajn libroservojn.

Dum la tuta renkontiĝo, estis proponata bongusta senpaga lunĉo al la partoprenantoj, sub la zorgado de Marion Brasil Viana, profesia konfitisto en la urbo Lorena.

Paulo S. Viana

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/brazilo-6/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Denove en la Paraiba Valo appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-06 21:56

Diversaj diversaĵoj

Octave MIRBEAU - Ôcjo Nikolao (1886)

 Octave MIRBEAU

 



Tiu novelo de Octave Mirbeau (oktav' mirbo'), publikigita en novelaro titolita "Lettres de ma chaumière" (Leteroj el mia domaĉo), plenas de dialektaj vortoj kaj misprononcoj tipaj de normandia kamparano, en rakonto verkita en bona franca lingvo. Do la problemo estas esperantigi tiun lingvan disduiĝon. Mi provis. Mi esperas komentojn de la legintoj por scii ĉu mia provo atingis sian celon, ĉu tiu farmaniero estas legebla ...

 

 

Oĉjo Nikolao

 

 Al S-ro Auguste Rodin.

Jam de du longaj horoj ni estis marŝantaj, en kampoj, sub suno, kiu el la ĉielo falis kvazaŭ fajra pluvo. Ŝvito fluis sur mia korpo, kaj soifo, arda soifo, voris min. Vane mi estis serĉinta rojeton, kies akvo kantas sub folioj, aŭ fonton, kiel tamen ekzistas multaj en ĉi lando, fonteton kiu dormas en sia nesto el muska tero, simila al la niĉoj en kiuj ripozas la kamparaj sanktuloj. Kaj mi malesperis, kun sekigita lango kaj brulanta gorĝo.

- Ni iru ĝis Hertodiero, tiu bieno, kiun vi vidas tie, diris mia kunulo. Ocĵo Nikolao donos bonan lakton al ni.

Ni trairis vastan plugejon, kies terbuloj krevis kiel ruĝa polvo pro niaj paŝoj. Post kiam ni laŭiris avenkampon, punktitan de cejanoj kaj papavetoj, ni alvenis en fruktoĝardeno, kie brunumaj bovinoj dormis sub la ombro de pomujoj. Ĉe la fino de la fruktoĝardeno estis la bieno. En ĝia korto, formita per kvar mizeraj konstruaĵoj, estis neniu vivanta estaĵo, krom kokinoj bekantaj sterkon kiu, apud ŝafejo, baniĝis en sterkakvo. Post kiam li vane provis malfermi pordojn fermitajn kaj ŝlositajn, mia kunulo diris:

-Verŝajne ĉiuj estas en kampoj!

Tamen li vokis:

-Oĉjo Nikolao! He! Oĉjo Nikolao!

Neniu voĉo respondis.

-He! Oĉjo Nikolao!

Tiu dua voko atingis la solan rezulton timigi la kokinojn, kiuj klukante kaj flugilfrape disiĝis en la korton.

-Oĉjo Nikolao!

Elesperigita, mi vere pensis mem iri por melki la bovinojn de la fruktoĝardeno, kiam kapo de maljunulino, vinagromiena, faltita kaj tutruĝa aperis ĉe duonfermita pordo de grenejo.

-Kju? ekkris la kampulino, ĉu vi sjoro Jozefo? Mi ne r'konis vin tuj, kompre'ble. Senkulpigu kotopo.

Ŝi tute montriĝis. Kotona ĉapo, kies ŝnureto revenis sur ŝian frunton, ĉirkaŭpremis ŝian kapon. Parto de ŝiaj ŝultroj kaj la kolo kvazaŭ el briko, tiom ili estis kuiraditaj de la suno, eliris, senkarnaj, sulkitaj, el la tro vastaj faldoj de krudtola ĉemizo, kiun infanan jupeton kun nigaj kaj blankaj strioj alligis al ŝiaj koksoj. Lignoŝuoj maldelikate tajlitaj el betula trunko utilis kiel ŝuoj por ŝiaj nudaj piedoj, violkoloraj kaj fendetitaj kvazaŭ malnova ledpeco.

La kampulino fermis la grenejan pordon, aranĝis la ŝtupareton per kiu oni malsupreniris, sed antaŭ ol meti sian piedon sur la unuan ŝtupon, demandis al mia kunulo:

-Ĉu vi, kju vokis al oĉjo Nikolao, mja vir'?

-Jes, onjo, tiu estis mi.

-Kjon ke vi volas de oĉjo Nikolao?

-Varmas, ni soifis, kaj volis peti de li kruĉon da lakto.

-'Speru min sjoro Jozefo, ke mi iru al vi.

Ŝi malsupreniris laŭ la ŝtupareto, malrapide, klakigante ŝiajn lignoŝuojn.

-Ĉu do oĉjo Nikolao ne estas ĉi tie? demandis mia kunulo.

-Senkulpiĝu, respondis la maljunulino, li estas ĉi tje. Ha! Ja jes! Li estas ĉi tje, kompatindul' tut'ne preta por forkuri, certe! Oni enĉerkigis lin ĉimaten'!

Ŝi estis fine malgrimpinta. Post kiam ŝi viŝis sian frunton, kie ŝvito gutege fluis, ŝi plu diris:

-Jes sjoro Jozefo, li mo'tis, oĉjo Nikolao. Tjo okazis hieraŭ vesper'.

Tial, ke ni malĝojigis niajn mienojn:

-Ne gravas, tut'ne gravas, ŝi diris, en'ru por iomet' refreŝiĝi ka' komfo'tiĝi atendant' ke mi se'ĉu  kjon vi b'zonas.

Ŝi malfermis la loĝejan pordon severe ŝlositan.

-En'ru, sjoroj, ka ne ĝen'ĝu ... sentu vin kjel hejme ... Vidu, jen li, oĉjo Nikolao.

Sub la fumaĵitaj straboj, en la fundo de malhela ĉambro, inter du litoj drapiritaj per indieno, sur du seĝoj estis metita ĉerko el blanka ligno, duonkovrita de kruda tablotuko kaj ornamita nur de kupra krucifikso kaj benita buksa branĉaro. Ĉe la piedo de la ĉerko, troviĝis tableto sur kiu kandelaĉo, anstataŭanta altarkandelo, malgaje finkonsumiĝis, kaj ripozis poto el bruna tero plenigita de sankta akvo, kaj balaileto el genisto kiel aspergilo. Krucosigninte nin, ni ĵetis iomete da akvo sur la ĉerkon, silente sidiĝis antaŭ grandan tablon, kaj konsternitaj reciproke rigardis nin.

Onjo Nikolao baldaŭ reeniris. Ŝi kunportis vastan kruĉon da lakto, kiun ŝi metis sur la tablon dirante:

-Vi p'vas trinki ĝin ĝi'sate, ek! Ne 'kzistas pli bona nek pli freŝa.

Dum ŝi estis aranĝanta la bovlojn kaj elirigis el kesto bonan grizpanbulon, mia kunulo demandis:

-Ĉu li delonge estis malsana, oĉjo Nikolao?

-Tut' ne, sjoro Jozefo, respondis la maljunulino. Fakte, de kelk' tempo, li ne vigle viglis. Io ĝenis en ljaj pu'moj. Sang' mi kredas. Subite, li v'nis blanka, post vjola, post nigra, ka li f'lis, preskaŭ mo'tinta.

-Ĉu vi ne vokis kuraciston?

-Ne, kompre'ble, sjoro Josefo, ke mi ne vokis k'raciston. Malsana, nu, li ne vere estis. Tjo ne malhelpis lin iri jen tjen, vagadi ĉjen kun la uloj. Hieraŭ, mi iras bazaron, kjam mi rev'nas, jen ke oĉjo Nikolao 'stis sidanta, la kapon kontaŭ la tabl', pendantajn brakojn ka ne plu moviĝis kvazaŭ ŝton' . "Mja vir'!", ke mi diris. Nenjo. "Oĉjo Nikolao, mja vir!" ke mi diras rekt' en lja orel' . Nenjo, nenjo, tute nenjo. Do, mi movas lin, tjel. Jen li ŝancel'ĝas ka f'las planken, ka restas sen movi eĉ kruron, ka nigra, nigra kjel karb'. "Dio mja, ke mi diras, jen oĉjo Nikolao, kju mo'tis!" Ka li estis mo'tinta, sjoro Josefo, komplet' mo'tinta... Sed vi ne trinkas... ne ĝen'ĝu, mi havas pli, ek... ka mi ne f'ras buteron nuntemp'...

-Temas pri granda malfeliĉo, mi diris.

-Komprenu! respondis la kampulino. Ja l'bona Dio volas tjion, kompre'ble.

-Ĉu estas neniu por gardi lin? intervenis mia kunulo. Kio pri viaj infanoj?

-Ho! nenju danĝero, ke li foriru, tju kompatindul' . Ka la uloj 'stas en kampoj, rastas fojnon. N'indas, ke la task' ĉesu pro tjo... Tjo ne reven'gos lin, cû? Tjal ke, li mo'tis!

Ni estis fintrinkintaj nian lakton. Post kelkaj dankoj, ni forlasis onjon Nikolao, konfuzitaj, ne sciante ĉu admiri aŭ malbeni tian kamparanan indiferentecon, pri morto, morto kiu tamen dolore jelpigas la hundojn el la hundejo, kaj aldonas kvazaŭ singulton kvazaŭ plendon al la birdaj kantoj, apud la afliktitaj nestoj.


de Tjeri (noreply@blogger.com) je 2025-05-06 14:49

Esperanta Retradio

Komputiloj kaj la homa cerbo

Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
Laŭgrade kiel la aĝo kreskas, la homa korpo trapasas malfortiĝon en ĉiuj siaj funkcioj. Ĉiuj organoj maljuniĝas, kaj en tiu natura fenomeno ankaŭ la cerbo partoprenas, kompreneble. Estas normale, ke maljunaj homoj iom post iom forperdas parton de sia memorkapablo, de sia rezonlerteco, de sia lernovigleco.

Tion oni nomas “kognoperdo”, kaj oni ne konsideras ĝin malsano. Kiam tiu perdo fariĝas tro drasta kaj rapida, tiam oni konsideras la eblecon de demenco. Iuj homoj suferas kognoperdon pli intense ol aliaj. Ĉi tie intervenas pluraj faktoroj, kiujn medicinistoj profunde priesploras, dum la lastaj jaroj. Influas en tio la nivelo de edukiĝo kaj de instruiĝo, la aktiva uzado de la mensaj kapabloj dum la tuta vivo, lernado de lingvoj, legado de libroj, scivolemo, praktikado de korpekzercoj, bona dieto, kaj precipe la genetikaj heredoj. Sekve, temas pri multflanka fenomeno. Tamen, sendube la korpaj kaj mensaj aktivecoj estas esence gravaj en la protektado de la cerbo.

Freŝa scienca esploro en Usono montris, ke regula uzado de komputiloj forte ligiĝas al malpli granda risko de kogna perdo en maljunuloj.  Ĉi tiu konkludo rezultis de ampleksa, rigora  analizado de pli ol 130 sciencaj studaĵoj, kio entute inkluzivis pli ol 400 mil plenkreskulojn. La mezuma aĝo de tiuj homoj estis 68 jaroj. Oni konkludis, ke aktiva uzado de komputilaj teknologiaĵoj estigas kondutojn, kiuj protektas kaj eble eĉ plibonigas la kognan funkcion. Ĉi tio kontraŭas la antaŭan ideon, ke uzado de tiuj teknologiaĵoj povus kaŭzi demencon. Epidemiologiaj datumoj nuntempe sugestas, ke kogna perdo kaj la kvanto da demenculoj malpliiĝis, ekde la jardeko post 1990, en Usono kaj en Eŭropo, kaj ke tio koincidas kun la popularigo de interreto kaj kun la kreskanta multobliĝado de hejmaj komputiloj. 

La teorio estas, ke ekzistas ia “kogna rezervo”, kiun maljunaj homoj povas konservi dum longa tempo. Se ili daŭre praktikadas kompleksajn mensajn agadojn, tio efektive kontribuas al pli bona kogna stato en alta aĝo. Unu el tiuj agadoj estas la nuntempe vaste uzataj komputilaj rimedoj, kiuj stimulas ĉiutagajn interesajn spertojn kaj sociajn interrilatojn. 

Fakuloj tamen atentigas, ke plej ofte tiuj studoj estas faritaj kun homoj loĝantaj en bonstataj landoj, kaj havantaj pli-malpli altan mongajnon kaj ŝancojn de bona edukiteco. Sekve, oni devus plenumia aliajn studojn por kontroli, kio okazas en malriĉaj landoj. 

Alia grava atentigo estas, ke la ĉi-supre menciitaj avantaĝoj de uzado de komputilaj teknologiaĵoj rilate la kognan funkcion tute ne signifas, ke homoj devas pasigi tro multajn horojn antaŭ la ekranoj. Troigo ja povas damaĝi la sanon. Ankaŭ sur ĉi tiu kampo oni devas uzi moderecon.


de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-06 06:00

2025-05-05

La Balta Ondo

La maja oferto: La mirinda sorĉisto de Oz

Mirinda

Baum, Frank L. La mirinda sorĉisto de Oz / Tradukis el la angla H. R. Dreyer; ilustraĵoj de W. W. Denslow. – Berkeley: Bero, 2000. – 145 p. – Prezo: 15.00 €
Baum, Frank L. La mirinda sorĉisto de Oz / Tradukis el la angla D. Broadribb; ilustraĵoj de W. W. Denslow. – Novjorko: Mondial, 2012. – 277 p. – Prezo: 21.90 €

Antaŭ 125 jaroj, en majo 1900, aperis unu el la plej popularaj libroj de la porinfana literaturo: “La mirinda sorĉisto de Oz” de la usona verkisto Lyman Frank Baum (1856-1919).

Okaze de ĉi tiu jubileo la libroservo de UEA dum la tuta majo ofertas la du Esperantajn versiojn kun sesona rabato sendepende de la mendata kvanto.

Mendu ĉe la libroservo de UEA:
https://katalogo.uea.org/?retrovo=mirinda

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/baum/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post La maja oferto: La mirinda sorĉisto de Oz appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-05 21:45

Esperanta Retradio

Aŭskultu kaj ripetu - porcio 50

Antaŭ kvardek-naŭ semajnoj aperis la unua porcio de la ekzercaro "Aŭskultu kaj ripetu". Jen la kvindeka porcio, ĝuu ĝin!
---
Ni festis denove "Unuan de majo".
En parko ni kune starigis festarbon.
Ni levis la arbon facile per gruo.
La homoj aplaŭdis post tiu starigo.

Post iom da tempo alvenis muziko.
Aŭdiĝis muziko el blovinstrumentoj.
Ni manĝis rostitajn kolbasojn kun pano
kaj trinkis el kruĉo bieron kun ŝaŭmo.

Por niaj infanoj funkciis ludejo.
Do estis entute tre plaĉa evento.
La bela vetero subtenis ĉi tion.

Aprila vetero ŝanĝiĝas tre ofte.
Ne eblis precize prognozi veteron.
Jen venis la nuboj, jen brilis la suno.
Jen pluvis malforte, jen blovis la vento.

Ni estis konsciaj pri tiuj ŝanĝiĝoj
kaj tial ne planis tre grandajn ekskursojn.

La flaŭro kaj faŭno en urboj surprizas:
Abeloj produktas bonegan mielon,
ĉar tie en parkoj abundas la floroj,
sen agrikulturaj ĥemiaj substancoj.

Printempaj vestaĵoj nun estas pli taŭgaj.
La varma vetero permesas nudecon.
Do esti senveste ja estas agrable:
Facilas spirado, facilas moviĝi.

Pro tio mi ŝatas promeni en ombro.
Sur monto de urbo troviĝas arbaro
kaj tie haveblas abunde da ombro.
Jen loko tre taŭga por bela promeno.

Mi foje eskapas el hejma malvasto.
Libera spirado ĝojigas animon.

Senspire li fine atingis la celon.
Li estis senforta kaj preskaŭ kolapsis.
Post kelkaj minutoj li simple ekdormis.
La fortojn li tiam rapide regajnis.
Li estas sufiĉe fortika sportisto.

Post unu minuto alvenos la buso.
Laŭlonge de strato troviĝas vilaoj
sufiĉe malnovaj, kun belaj ĝardenoj.

Ĉu nepre vi volas aĉeti la aŭton?
Laŭ mia kompreno ni devas atendi.
Neniu el ili promesis reveni.
La poŝtoficejo fermiĝos tagmeze.

Aŭdiĝis tamburoj, eksonis trumpetoj.
La laŭta muziko tre ĝenis najbarojn.
Li devus elŝalti la laŭtparolilon.
Mi ĉiam preferas mallaŭtan muzikon.

Li havis tre fortan intestan infekton.
Evitu naĝadon kun plena stomako.
La situacio ne estis danĝera.
Ŝi ŝmiris buteron sur pecon da pano.

La mekanikisto riparis la aŭton.
La pneŭoj jam havis uzitan profilon.
Je tiu okazo li ŝanĝis oleon.
La aŭtoradio funkcias tre bone.

Kolapsis la tuta kontrolmekanismo.
Pro tio ekestis tre granda damaĝo.
Bonvolu eviti la saman eraron.
Ni perdus pro tio sufiĉe da tempo.

La pola kulturinstituto invitas
al Zamenhof-festo de esperantistoj.
Okazos prelegoj, aŭdiĝos muziko.
Eksonos la himno de nia movado.

---

Jen ĉi-sube la ligiloj al la ĝis nun aperintaj porcioj de la ekzercaro:


Vi povas ankaŭ sendi vian komenton al
retradio(ĉe)aldone(punkto)de

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-05 06:00

2025-05-04

La Balta Ondo

4000 artikoloj en La Ondo de Esperanto

4000Hieraŭ, la 3an de majo 2025 aperis la artikolo Esperantaj jubileoj kaj memordatoj en majo 2025 de Aleksander Korĵenkov. Ĝi iĝis la kvarmila artikolo, aperinta en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉi tiu novaĵretejo estis lanĉita la 2an de septembro 2010 kiel “La Balta Ondo”. Ekde tiam en ĝi aperis 4000 tekstoj (sen ĉi tiu artikolo, kiun vi nun legas). Ilin garnas pli ol kvin mil (5256) ilustraĵoj.

Laŭ nia vizitkalkulilo, instalita komence de 2020, la plej ofte vizitita afiŝo (6 mil 784 vizitoj) estas la artikolo de la ĉefredaktoro de “La Ondo de Esperanto” pri la Ruslanda censo, verkita en decembro 2011. Ĝi estas la sola teksto, vizitita pli ol ses mil fojojn. Al la dua loko promociiĝis la Korĵenkova artikolo pri la lastaj vivojaroj de Zamenhof (5.198); ĝi devancis la diskutartikolon “Granda skismo en Esperantujo” (5.050) de la Tjumena ĵurnalisto kaj esperantisto Stanislav Belov. Ambaŭ artikoloj havis malpli ol kvin mil vizitojn je la lasta resumo aperigita en decembro 2024 okaze de la 1800-tagiĝo de nia ĉiutaga informado (vd. https://sezonoj.ru/2024/12/ondo-134/).

Vidu la liston de la 15 plej popularaj tekstoj el la 4000 aperintaj en nia novaĵretejo.

6.784. Korĵenkov A.: Kiom da esperantistoj en Ruslando? Ne malpli ol 992
5.198. Korĵenkov A.: Ho, mia kor’, ne batu maltrankvile…
5.050. Belov S.: Granda skismo en Esperantujo
4.286. Korĵenkov A.: La Unua Libro
3.960. Korĵenkov A.: Antaŭ 125 jaroj: Tolstoj kaj la unua Esperanta gazeto
3.817. Gorecka H., Korĵenkov A.: Sen Rodin sekvis sian edzinon
3.760. Gorecka H., Korĵenkov A.: Júlia Sigmond forpasis
3.711. La 56aj Baltiaj Esperanto-Tagoj
3.300. Belov S.: La pandemio kaj la homaro: konkludoj de la viruso
3.157. Korĵenkov A.: Konciza biografio de Lazarj Markoviĉ Zamenhof (Nova)
3.074. Etsuo Miyoshi: Politikistoj de EU kaj Esperanto (Nova)
3.045. La lasta ARKONES (Nova)
3.044. Gorecka H., Korĵenkov A.: Nia diligenta kolegaro: La nomlisto
3.024. Martorell F.: Katastrofo ĉe Vinilkosmo
2.912. BET-59: La unua informilo (Nova)

Post ioma stagnado la listo ŝanĝiĝis. Kompare kun decembro 2024 en ĝi aperis kvar “novaj” tekstoj, kiuj forpuŝis el la listo jenajn artikolojn:
Wennergren B.: La nova eldono de PIV estas presita
Korĵenkov A.: Jubileoj kaj memordatoj en februaro 2020
Kheirkhah R.: Staĝo en Tajvano: Malgraŭ la koronviruso
Fischer-Kotowski P.: Trevor Steele: La internacia lingvo estas parto de mia ideologio (Intervjuo)

“La Ondo de Esperanto” jam dum kvin jaroj aperas dumaniere: unue, kiel ĉiutage aktualigata novaĵretejo; due, kiel ampleksa trimonata bitgazeto en kiu estas publikigataj la plej gravaj tekstoj el la novaĵretejo kaj ankaŭ artikoloj, eseoj kaj beletraĵoj, verkitaj speciale por la gazeto.

“La Ondon” pretigas en Kaliningrado Halina Gorecka (eldonanto) kaj Aleksander Korĵenkov (redaktoro).
Malkiel la novaĵretejo, kiu estas libere kaj senpage legebla de ĉiu deziranto, la gazeton ricevas nur tiuj, kiuj abonas ĝin. Ekde la enkonduko de la bitversio en 2007 (tiam nur pdf, nun pdf kaj epub) la baza abontarifo (15 eŭroj) ne ŝanĝiĝas dum 18 jaroj.
Estas tri abonkategorioj:

1. Abonanto – 15 eŭroj
2. Amiko – 30 eŭroj
3. Patrono – 100 eŭroj

Pri la pagomanieroj legu ĉi tie: https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm.

Ĝis nun neniu esperantista asocio, instanco aŭ fondaĵo subtenis la solan ĉiutage renovigatan Esperantan novaĵretejon. Ĝia funkciado dependas nur de la helpemo de tiuj, kiuj abonas la ĉiusezonan gazeton “La Ondo de Esperanto”. Se vi ne abonas ĝin, sed deziras helpi la novaĵretejon, abonu ĝin aŭ abonigu via(j)n amiko(j)n por 2025.

Dankon pro via helpo!

Halina Gorecka
Aleksander Korĵenkov

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/ondo-141/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post 4000 artikoloj en La Ondo de Esperanto appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-04 14:29

Le Monde diplomatique en Esperanto

Ĉu la rusa minaco estas reala ?

Francujo ne estas insulo —avertis Emmanuel Macron la 20-an de Februaro en sociaj retoj—. Strasburgo kaj Ukrainujo distancas ĉirkaŭ 1500 kilometrojn, ili ne estas tiel malproksimaj”. Ĉu post Donbaso venos Alzaco ? La troigita alarmismo de la franca prezidanto eble ridetigis lian ministron pri Defendo, Sébastien Lecornu, kiu, kiel la plimulto de la seriozaj homoj, formetas tian situacion : “Kompreneble, esti potenco posedanta nukleajn armilojn ne povas meti nin en la saman situacion, kiel regnon malhavantan ilin (1). La 9-an de Marto, lia antaŭulo, Hervé Morin, demandis sin en la semana gazeto Le Journal du Dimanche : “Ĉu necesas troe maltrankviligi niajn samlandanojn kaj diri al ili, proksimume, ke la plej granda minaco por la francaj landlimoj estas Rusujo ?”.

La demando povas esti esprimita laŭ la samaj terminoj en Germanujo. Aŭ en Hispanujo, aŭ Italujo. Sed ĉu pli orienten, ĉeborde de la Balta Maro ? Ĉu proksimiĝas grandskala konflikto en la Malnova Kontinento ? Krom malmultaj esceptoj, eŭropaj gravuloj kaj gvidantoj ĉesis kompliki sian vivon per kondicionalo : la rusa armeo sin pretigas agi. Kiel Macron klarigis la 1-an de Marto en la paĝoj de Le Parisien, okaze de daŭra batalhalto en Ukrainujo, Moskvo atakos “sendube Moldavujon, eble Romanujon”. Laŭ opinio de Raphaël Glucksmann, eŭrodeputito de la partio Place Publique, “rusaj trupoj transiros la landlimojn” de Estonujo kaj Latvujo (Le Monde, 22-an de Februaro). Du tagojn antaŭe, L'Express proponis renovigitan version de la domeno-teorio : “Vladimir Putin, [...] tuj kiam li genuigos Ukrainujon, atakos Kartvelujon, Moldavujon, baltajn landojn aŭ Pollandon”.

El vidpunkto de Bruselo aŭ Parizo, du obstakloj faras neplenumebla la uzon de diplomatio : la konvinko, ke Rusujo nur komprenas la lingvon de forto kaj la certeco, ke Putin mensogas. Malfido kiu devenas de specifa interpreto de la kaŭzoj de la konflikto, kies respondeco laŭsupoze tute falas sur Moskvon. La lastaj tri jardekoj estas reinterpretitaj laŭ serio da rusaj militoj : Ĉeĉenujo (1990-a jardeko), Kartvelujo (2008), Krimeo-Donbaso (2014) kaj ĝenerala invado de Ukrainujo (2022). El ĉio kune, oni komprenas, ke tio atentigas projekton restarigi la sovetiajn landlimojn aŭ krei al si influzonon en Eŭropo, ĉefe per manipulado de elektadoj. La invado de Ukrainujo, kvankam Rusujo sin devontigis solvi la problemon de la por-rusaj separatismaj respublikoj de Donbaso per diplomatiaj rimedoj en 2015, supozeble pruvas, ke Kremlo atendas nur pretekston por plu antaŭeniri. Pensi aliaĵon signifas montri signojn de “blindeco” aŭ “fascino” koncerne Rusujon, antaŭ kiu Okcidento —laŭ ĉi tiu interpreto— montris kulpan malforton (2).

Fakte, la eraro de la okcidentaj regnoj ne estas ke ili kredis la parolon de Putin, sed kredi, ke ili povas ne plenumi sian sen tio, ke okazos konsekvencoj. Kiam ili apogis la Interkonsentojn de Minsko de 2015, Parizo kaj Berlino faris nenion por ke ili afektiviĝu, kiel poste rekonis eksprezidanto François Hollande kaj kancelierino Angela Merkel, kaj ili permesis, ke Kievo faru el la reakiro de regado de siaj landlimoj antaŭkondiĉon por la organizo de lokaj elektadoj, pensante ke Kremlo kontentiĝos per stagnado de la situacio. Cetere multaj aliaj analizistoj opiniis la samon : Ĉu Kremlo pasintece ne kontentiĝis subteni similajn malalt-intensajn separatismajn movadojn en Kartvelujo aŭ Moldavujo por al si certigi, ke ĉi tiuj regnoj ne aliĝu al la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) ? Krome, tiel Francujo kiel Germanujo konsideris, ke ili faris gravan koncedon konformiĝante —sen multe da protesto— al la aneksado de Krimeo. Sen mencii, ke ambaŭ regnoj daŭrigis sian ekonomian kunlaboron kun Rusujo, precipe pri energiaj aferoj.

Sed la okcidentaj regnoj preteratentis ion : laŭ opinio de Moskvo, Ukrainujo estas nek Kartvelujo nek Moldavujo. Ekde 1991, ĝia sinteno konsideri Belorusujon kaj Ukrainujon —la slavan kaj ortodoksan “nacian” kernon de la iama cara imperio— kiel regnojn tre ligitajn al Rusujo mem neniam malfortiĝis : ili estas multe pli ol nura influzono (3). La aneksado de Krimeo devis igi, ke la okcidentaj regnoj akceptu tiun ruĝan linion kaj tial oficiale ĉesigu la eŭro-atlantikan ekspansion direkte al Kievo. Ĉar tio ne okazis, Rusujo rekomencis la militagojn.

La ukraina kazo estas tiel specifa, ke oni devas eviti senpripense apliki ĝin al aliaj orientaj regnoj. Kvankam la geografio situas la baltajn regnojn aŭ Pollandon ĉe la rusa landlimo, el la vidpunkto de Moskvo, ilia “valoro” estas tre malsama. La riskoj surprenitaj de Moskvo por perforte teni Kievon ene de ĝia influzono ne estas kompareblaj al tiuj, kiujn ĝi devos surpreni por enigi aliajn en ĝin, eĉ tiujn, kiuj loĝigas ruslingvajn malplimultojn kiel ekzemple Litovujo, Estonujo kaj Latvujo. Kaj, eĉ ni akceptus ke Moskvo suferas de nesatigebla deziro pri teritorioj, ĝi malbone povus kontentigi ĝin. Ataki la baltajn regnojn signifas alfronti koalicion de NATO en kiu ĉirkaŭ tridek eŭropaj regnoj, sen kalkuli Usonon, kapablas partopreni.

Rusujo ne estas kiel Germanujo de la 1930-a jardeko, kun kiu oni ne ĉesas kompari. Ofte oni mencias la precedencon de la forlaso de Ĉeĥoslovakujo en 1938 fare de Francujo kaj Britujo por denunci spiriton de malforteco kiu supozeble nuntempe lasas vojon libera por la rusa rulpremilo. Sed la fulmmilito de Aŭgusto 1939 kontraŭ Pollando laŭ preteksto protekti germanajn malplimultojn kaŭzis la kapitulacon de kvin okcidenteŭropaj regnoj malpli ol jaron poste. Hodiaŭ, la rusa armeo apenaŭ regas kelkajn centojn da kvadrataj kilometroj en Donbaso, malgraŭ ĝi luktas kontraŭ solan armeon (kvankam bone ekipitan). Ĉu ĝi do atakos Rigon aŭ Talinon sen kialo, kiam ĝi ne povis konkeri Kievon ? Moldavujo, pli vundebla, malhavas la garantiojn de protekto fare de NATO, sed se Moskvo volas krei terponton de Krimeo ĝis Ĉednestrio, kaj eĉ atingi la enfluejon de Danubo, ĝi unue devas konkeri la tutan nordan bordon de Nigra Maro, Odeso inkluzive : urbo duoble pli loĝata ol Mariupol en 2022.

Ĉi tiuj konsideroj neniel formetas la eblecon de eŭropa militeksplodo. Ne ĉiuj militoj komenciĝas pro konkerplanoj sekrete intrigitaj en la ĉefstabejoj. La unua mondmilito eksplodis pro la intenseco de rearmiĝo de la regnoj kaj mekanismo de aliancoj kiujn interokazaĵo fine ekfunkciigis. La nuna epoko ne malhavas ambaŭ elementojn.

La danĝero eble pli rezultas el la vundebleco de Rusujo ol el ĝia (tre relativa) milita potenco, sento kundividita de la regnoj limantaj Rusujon plej dependaj de Vaŝingtono. Krom la centoj da miloj da mortintoj kaj vunditoj, ekde la 24-a de Februaro 2022, Moskvo perdis preskaŭ 12.000 kirasajn veturilojn, el kiuj 3.786 estis tankoj (4). Ĝia armeo uzis la stokojn de sovetia ekipaĵo, avantaĝo rilate al konvencia armilaro kiu hodiaŭ restas grave reduktita. Depende de la modeloj, ĝiaj rezervoj de kirasaj veturiloj estas nur inter 10% kaj 50% de la nivelo, kiun ĝi havis en 2022 (5). En la balta zono, Rusujo estas nuntempe en situacio de malsupereco okaze de konvencia milito. “Dum la unua fazo de ĝia invado de Ukrainujo —klarigas Pavel Baev, esploristo en la Pacesplora Instituto de Oslo (PRIO, pro ĝiaj komencliteroj en la angla)—, la rusa ĉefstabo opiniis necesa deploji siajn plej bone trejnitajn trupojn por grandaj ofensivaj operacioj, inkluzive sian aersturman divizion kaj maran infanteriobrigadon, dum ĝia ŝiparo de la Balta Maro deplojis ĝian submarŝiparon tra la Nigra Maro. [...] Tiel, la ‘fortreso de Kaliningrado' estis senigita je la plimulto de siaj garnizonoj. [...] Kia ajn esti la militrezulto, Rusujo ne povos rekonstrui pozicion de milita supereco en la areo de la Balta Maro kaj ankaŭ ne starigi proksimuman ekvilibron de fortoj kun NATO, kiu efektivigas novan planon por plifortigi sian pozicion laŭ ĉi tiu nova situacio (6).

Reagante al la radikala turniĝo de Donald Trump pri Ukrainujo, la “eŭropa kolono” de la Atlantika Alianco jam plifortiĝas en la Balta Maro. Fine de Decembro pasintjare, Germanujo kaj Pollando aliĝis al la Komuna Ekspedicia Trupo (JEF, pro ĝiaj komencliteroj en la angla), brita iniciato ene de NATO, kiu nuntempe grupigas dek du regnojn de norda Eŭropo kaj de kiu Usono forestas. Dum ilia lasta pintkunveno en Estonujo meze de Decembro, ĝiaj membroj —inkluzive Danujon, kiu regas la markolojn al Balta Maro kaj aliron al Atlantiko— deklaris ke ili faros ĉian necesan aranĝon por lukti kontraŭ la fantoma floto de rusaj ŝipoj (7). La dua rusa ekonomia kerno, Sankt-Peterburgo, estas nuntempe kaptita en la fundo de la Finnlanda golfo, ĉirkaŭita de regnoj membraj de la Alianco. Krome, Pollando, Litovujo, Estonujo, Latvujo kaj Finnlando konsideras la eblecon malaliĝi de la Traktato de Otavo, kiu malpermesas kontraŭpersonajn minojn. Eblas supozi, ke Moskvo ellaboris siajn celojn de rearmiĝo por 2030 (milionon kaj duonon da soldatoj, 7.000 tankojn kaj 1.500 ĉasaviadilojn, laŭ averto de Macron en sia parolado de la pasinta 5-a de Marto) konsiderinte ĉi tiun militan evoluon ĉe siaj landlimoj kaj sin preparante por longtempa alfrontiĝo.

Antaŭ ol aserti la rearmiĝon kontraŭ la rusa minaco kiel kolektivan ekzistopravon, la regnoj membraj de Eŭropa Unio devas pripensi tion, kion fakuloj pri strategio nomas la “dilemo pri sekureco” : sen internacia reguligo, la kontraŭulo interpretas la defendajn dispoziciojn kiel ofensivajn agojn, kio siavice igas ĝin plifortigi siajn armeajn kapablojn, kio nutras la percepton de danĝero en la kontraŭa tendaro, ktp. Ĉi tiu scenejo hodiaŭ estas eĉ pli maltrankviliga pro tio, ke armilkontrolaj mekanismoj en Eŭropo estas paralizitaj : Traktato pri Konvenciaj Armitaj Fortoj en Eŭropo (CFE, por ĝiaj komencliteroj en la angla, 1990-2007), Dokumento de Vieno—kiu inkluzivas la interŝanĝon de informoj pri armeaj ekzercoj de la subskribantaj regnoj super certa sojlo, 1990-2020— kaj Traktato pri Mezdistancaj Atomarmiloj (INF, pro ĝiaj komencliteroj en la angla, 1987-2019).

Ilia malrapida morto implicite rakontas la historion de la lastaj militoj sur la eŭropa kontinento. La unuaj malobservoj de la traktato FACE atribueblas al Rusujo, kiu en la 1990-a jardeko malrapidis retiri siajn trupojn de Moldavujo kaj Kartvelujo, kiel ĝi promesis. Ĝi ankaŭ tiel komprenigis sian oponon al la interveno de la Atlantika Alianco en la milito de Kosovo, unua milita ago de okcidenta alianco ekster ĝia historia agareo kaj kontraŭ ĝia defensiva principo. Post tio, Moskvo prezentis la aniĝon de la baltaj regnoj al NATO en 2004 (ne-subskribintoj de FACE) kaj malstabiligon de sia okcidenta flanko kiel kialojn por neglekti siajn devontigojn kaj konservi sian avantaĝon rilate al konvenciaj trupoj en Eŭropo. En 2016, ĝi kondiĉis la ĝisdatigon de la Dokumento de Vieno al la forlaso fare de la Alianco de “ĝia politiko de endigado de Rusujo”, krome postulante ke “estu rekonitaj kaj respektitaj la rusaj interesoj, kaj la restarigo de normalaj rilatoj kun la Federacio de Rusujo (8). Koncerne la malobservojn de INF, Rusujo pravigas ilin per la deplojo de kontraŭmisila ŝildo en Rumanujo kaj Pollando, al kiu ĝi reagas per la produktado de supersonaj misiloj. Reaktivigi armilkontrolajn mekanismojn —kaj ties konsekvencojn rilate al interŝanĝo de informoj, kunordigo kaj limigo, kaj kontrolvizitoj— ebligos eviti neregeblan vetarmadon. Paradokso : ĉiam okazas ke ili iĝas pli bezonaj, kiam la politikaj kondiĉoj de ilia reaktivigo degeneras.

La alia obstaklo —unu el la plej gravaj— al malstreĉiĝo okazas pro tio, ke Rusujo daŭre aspiras, ke oni agnoskos ĝian modifon de internacia landlimo pere de milita forto : unu el la plej gravaj malobservoj de la internacia ordo. Krom se ĝi kapitulacos, Ukrainujo neniam povos akcepti ion tian. Kaj ankaŭ ne la eŭropaj regnoj : la plimulto de la registaroj konsideras, ke ili ne havas alian elekton ol daŭrigi la militon por atingi ke Moskvo rezignu ĉi tiun neinversigeblan projekton.

Alia agmaniero povas esti ampleksigi la kadron de la intertraktadoj al la eŭropa sekureco ĝenerale. Io tia implicas taksi la gravecon, kiun Moskvo donas al la garantioj de senkondiĉa usona retiriĝo aŭ, alivorte, la morto de la milita transatlantikismo, kiun Rusujo postuladas ekde 1991. La regnoj plej alligitaj al la usona protektado, kiel ekzemple Pollando aŭ la baltaj regnoj, oponas tion. Sed Francujo, kiu insistas pri la ideo de eŭropa strategia aŭtonomio, ne tuj formetos tiun eblecon. Nuntempe, tio, kion Parizo, samkiel Londono, klopodas por fari, pli ĝuste estas alproprigi al si la gvidadon de la alfrontiĝo kontraŭ Moskvo neglektante la elaboradon de rimedo, kiu inkluzivas regadon de parto de la ukraina teritorio fare de Moskvo sen legalizi ŝanĝon de landlimoj, tio estas : unua paŝo al pactraktato.


(1) Sébastien Lecornu, Vers la guerre ? La France face au réarmement du monde, Plon, Parizo, 2024.

(2) Sylvie Kauffmann, Les Aveuglés. Comment Paris et Berlin ont laissé la voie libre à la Russie, Gallimard, Parizo, 2024 ; Elsa Vidal, La Fascination russe, Robert Laffont, Parizo, 2024.

(3) Vidu Juliette Faure, “Kiuj estas la falkoj de Moskvo ?”, Le Monde diplomatique, Aprilo 2022 ; vidu ankaŭ Hélène Richard kaj Jules Sergei Fediunin, “Ĉu Ruslando estas imperiisma ?”, Le Monde diplomatique, Januaro 2024.

(4) Naalsio, Aloha, Dan, Kemal, Alexander Black kaj Jakub Janovsky, “Attack on Europe : Documenting Russian equipment losses during the Russian invasion of Ukraine”, konsultita la 17-an de Marto 2025, www.oryxspioenkop.com

(5) Pável Luzin, “L'industrie et la guerre de Poutine : déconstruire un mythe”, 21-an de Februaro 2024, https://legrandcontinent.eu

(6) Pavel Baev, “Russia faces hard strategic reality in the reconfigured Baltic/northern European theatre”, Instituto Franca de Rilatoj Internaciaj (IFRI), 14-an de Novembro 2023, www.ifri.org

(7) Vidu Charles Perragin kaj Guillaume Renouard, “Spurante la rusan fantoman ŝiparon”, Le Monde diplomatique, Marto 2025.

(8) Rusa reprezentanto en la Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE), citita de Olivier Schmitt, “Maîtrise des armements conventionnels et sécurité européenne : la montée des périls”, Presses de Sciences Po, Les Champs de Mars, n-ro 30 kaj suplemento, Parizo, 2018.

Hispana

de Hélène RICHARD je 2025-05-04 11:53

UEA facila

Esperanta Retradio

Reva kaj la sonĝa mondo (parto 2 el 2)

Tiun ĉi rakonton verkis kaj produktis Luiza Carol el Israelo

Foto de Jozefo NEMETH
(daŭrigata) 

Tuj  evidentiĝis, ke la “senaĝaj geinstruistoj” (kiel oni kutimis nomi ilin) estis tre afablaj viro kaj virino, kiujn antaŭ nelonge la sonĝpatrinoj de Reva kaj de la porkineto vizitis sonĝe. La geinstruistoj havis la mirindan eblecon moviĝi laŭvole inter la sonĝa kaj la nesonĝa mondoj, ĉar ili venis el alia planedo, kie oni posedas multajn kapablojn nekonatajn sur la tero. Ekzemple, ili kapablis moviĝi fulmrapide inter diversaj planedoj, scipovis kuraci multegajn malsanojn de homoj kaj bestoj ktp. Fakte ili ne estis senaĝaj, sed ili povis moviĝi laŭvole tra siaj aĝoj, do ili vojaĝis libere inter infaneco, juneco, mezaĝeco kaj maljuneco. Kiam Reva renkontis ilin, ili ĵus decidis prezenti sin mezaĝaj.
           
Dum 10 jaroj Reva loĝis en la domo de la “senaĝuloj” kaj lernis de ili centojn da sekretoj de la arbaro. Interalie ŝi lernis, ke iu violkolora dolĉa bero, kiun ŝi ŝatis manĝi ekde kiam ŝi lernis piediri, estis protektinta ŝin kontraŭ la terura malsano trafinta multegajn familiojn. Tiu bero kreskis en arbusto tre proksime de ŝia domo, sed neniu sciis, ke Reva kutimas manĝi ĝin. Okazis io stranga: ĉiufoje kiam la knabino iris al tiu arbusto, neniu rimarkis ŝin. Kaj ĉiufoje kiam ŝi volis preni tiajn berojn hejmen, ŝi iel perdis survoje la korbeton en kiun ŝi estis metinta ilin. Kaj poste, ŝi ĉiufoje forgesis rakonti pri tio, kvazaŭ la arbusto ekzistis nur en ŝia sonĝo…
           
La knabino ankaŭ lernis ke tiu bongusta fungo kiun la porkineto scipovis malkaŝi estis tre satiga kaj saniga, do ĝi multe helpis ilin supervivi en la arbaro.
           
Reva lernis rekoni kaj kolekti multajn sanigajn radikojn, tigojn, fruktojn, semojn, foliojn, fungojn... Ŝi lernis prepari bongustajn kuracilojn, kiuj prezentiĝis kiel teoj, sukoj, supoj, kaĉoj, kukoj ktp. Ŝi lernis ankaŭ kuraci multajn malsanojn de bestoj. Estas nekredeble kiom multe la geinstruistoj sukcesis instrui ŝin dum nur 10 jaroj...
           
Dum tiuj jaroj, ŝia sonĝpatrino ofte vizitis ŝin en sonĝoj. La sonĝpatrino de Reva troviĝis en fora loko, kie ŝi estis lernanta multajn sekretojn pri la homa cerbo. Ŝi estis studanta pri la rilatoj inter la sonĝa kaj la nesonĝa mondoj kaj klopodis kompreni la diversajn manierojn laŭ kiuj oni povas transpasi de unu mondo al alia. Fakte ŝi esperis trovi ie, en iu mondo aŭ en la spaco inter mondoj, sian edzon, kiun ŝi neniam kapablis viziti pere de sonĝo. Kial ŝi ja povis viziti sian filinon sed neniel povis viziti ankaŭ sian edzon, tio estis mistero kiun ŝi ankoraŭ ne komprenis. La lernado de la sonĝpatrino estis longdaŭra kaj igis ŝin travivi multajn aventurojn en diversaj mondoj.
           
Intertempe, la geinstruistoj de Reva sendis la porkineton en iun belan arbaron de alia planedo, kie loĝis unika specio de amikemaj aproj, ĉe la limo inter sonĝa kaj nesonĝa mondoj. Tie la porkineto maturiĝis rapide, lernis trovi multajn speciojn de bongustaj fungoj kaj radikoj neekzistantaj sur la tero kaj igis la patrino de ĉarmaj aproporkidoj.
           
Tiel pasis 10 jaroj. Reva fariĝis bela kaj saĝa junulino. Taŭgatempe, la geinstruistoj forlasis nian planedon. Antaŭ ol foriri, ili brakumis la knabinon kaj diris:
          
 “- Reva, fidu ĉiam viajn belajn sonĝojn kaj provu realigi ilin. Post nia foriro, iru kelkajn horojn  laŭlonge de la rivero suben. Baldaŭ vi alvenos al bela urbo, kie vi trovos unu el la plej bonaj lernejoj de tiu ĉi planedo.”
           
Poste ili bondeziris al ŝi kaj adiaŭis, promesante viziti ŝin ofte en sonĝoj. La larĝaj kaj altaj fenestroj de ilia domo malfermiĝis, la blankaj kurtenoj eliris kaj leviĝis kiel vualaj veloj, la tuta domo elteriĝis samkiel malpeza karavelo, kiu iom post iom fandiĝis en la violkolora ĉielo de la tagiĝo.

***
Reva malfermis la okulojn meze de arbaro. Ŝi estis dorminta sur mola musko. La violkolora lumo de la tagiĝo videblis tra la branĉoj de granda kverko. Kiel ŝi alvenis tien? Kial? Kiom longe ŝi estis dorminta ĉi tie?
           
Ŝi rigardis siajn piedojn. Ŝi portis la samajn etajn sandalojn kun kiuj  ŝi foriris el la vilaĝo. Do ŝi estis denove eta knabino. Ĉe ŝia kolo troviĝis kolĉeno el iom velkintaj floroj, kiuj daŭre bonodoris… Ŝi tuj rekonis la florojn. Ĉu la renkontro kun la senaĝuloj okazis nur en sonĝo? Ĉu ŝi plektis la kolĉenon hieraŭ matene?
           
Reva sentis sin konfuza kaj hezitema. Ŝi provis trovi la porkineton, sed tiu malaperis. Ĉu dum la nokto ĝi atingis la misteran arbaron de mildaj aproj?
           
La knabino  rememoris la lastajn konsilojn de la senaĝuloj kaj ekiris kuraĝe laŭlonge de la rivero suben, ĝis ŝi atingis urbon.

***
En la urbo, afablaj homoj gvidis la knabinon al la orfejo. Tien alvenis multaj aliaj infanoj dum la lastaj monatoj. Alvenis ankaŭ multaj plenkreskuloj, kiuj volontulis helpi la pedagogojn kaj instruistojn de la orfejo. Afabla paro da tiaj volontuloj decidis adopti la etan Reva. Ili zorgis, ke ŝi havu normalan vivon, en amema familio.
           
Reva rememoris dum sia tuta vivo la konsilon de la senaĝuloj: ŝi fidis siajn belajn sonĝojn kaj provis realigi ilin.
           
Kiam ŝi iĝis plenkreska, Reva fariĝis biologo. Dekojn da jaroj ŝi diligente esploris ĝisfunde la ecojn de ĉiuj violkoloraj beroj, ĝis ŝi sukcesis krei efikan kuracilon kontraŭ la kontaĝa malsano kiu forprenis la vivojn de ŝiaj gepatroj.
           
En la arbaro kiun Reva transiris tiam, vivas nun unika specio de malgrandaj aproporkoj mildaj kaj sendanĝeraj. Ili aspektas sveltaj kaj moviĝas rapide. Onidire ili kutimas bani sin  tre ofte en malgranda akvofalo, ili estas ege puraj kaj odoras je framboj. Multaj turistoj vizitas la arbaron ĝuste por admiri tiujn amikemajn, sentemajn, inteligentajn kaj ludemajn bestojn.

FINO

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-04 06:00

2025-05-03

Neniam milito inter ni

Revuo Esperanto, n-ro 1401 (5), majo 2025

03/05/2025 99 ... Artefarita Intelekto desegnas gible*: jen dilemo por la uzantoj 101 ... AI kaj Esperanto | Eventoj: Malgrandaj lingvoj fronte al generipova Artefarita Intelekto 102 ... Jubilea Israela Esperanto-Kongreso en Pki’in 103 ... Eventoj: Irana...

de neniammilitointerni je 2025-05-03 14:09

La Balta Ondo

Esperantaj jubileoj kaj memordatoj en majo 2025

majo

5. Antaŭ 115 jaroj naskiĝis Evert Jan Woessink (pron: vúsink, 1910-194?-1991), nederlanda financa oficisto, direktoro de granda revizora firmao, kaj esperantisto; komitatano (1959-83) kaj estrarano (1960-77) de UEA pri financo; kunfondinto, longtempa estrarano kaj konsilanto de Institucio Hodler ’68; honora membro de UEA (1983).

5. Antaŭ 55 jaroj mortis Montagu Christie Butler (pron: bátler, 1884-1905-1970), angla muzikisto kaj esperantisto; sekretario de Brita Esperanto-Asocio (1916-34), redaktoro de “The British Esperantist” (1931-32, 1941-44, 1947-48); prizorganto de la biblioteko de Brita Esperanto-Asocio kiu nun havas lian nomon, membro de la Akademio de Esperanto (1949-70); aŭtoro kaj tradukinto de pluraj verkoj, inter kiuj elstaras la lernolibroj “Esperanto for beginners” (21 eldonoj) kaj “First steps in Esperanto” (poste “Step by Step in Esperanto”, 9 eldonoj).
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 51-52).

9. Antaŭ 115 jaroj naskiĝis Emilija Lapenna (fraŭline: Heiligstein, 1910-1931-1994), jugoslavia kaj kroatia financoficistino, statistikistino kaj esperantistino; sekretario de Jugoslavia Esperanto-Federacio (1953-55), vicprezidanto de Kroatia Esperanto-Ligo (1955-57), redaktoro kaj parolisto ĉe la Esperanto-elsendoj de Radio Zagrebo (1956-92) por kiuj ŝi verkis kaj tradukis plurajn tekstojn, ĉefdelegito de UEA (1953-87), komitatano de UEA (1957-74), sekretario de la Belartaj Konkursoj de UEA (1965-74); honora membro de UEA (1979).

9. Antaŭ 95 jaroj naskiĝis André Cherpillod (pron: ŝerpijó, 1930-1955- ), franca instruisto kaj esperantisto, kunlaboranto de pluraj Esperantaj gazetoj, plurjara redaktoro de “La Jaro” (Praktika poŝkalendaro de “Monato”), aŭtoro de pli ol cent libroj kaj broŝuroj en/pri Esperanto, kiujn li mem eldonis, i.a.: “Nepivaj vortoj” (1988), “Mil ekzotaj vortoj” (1992), “Konciza gramatiko de Volapuko” (1995), “Konciza etimologia vortaro” (2003), “Etimologia vortaro de la propraj nomoj” (2005), “Hillel la saĝulo: lia vivo, lia instruo” (2005), “Medicina leksikono” (2009), “Enciklopedieto de Esperanto. Konforma al la Fundamento” (2015), “Mensogoj kaj sekretoj de la historio” (2015), “Alfabetoj de l’ mondo” (2016), “Vortaro de la mitoj kaj mitologioj” (2019) k. m. a.; membro de la Akademio de Esperanto (1992-2010); honora membro de UEA (2015), laŭreato de OSIEK-premio (2006).

12. Antaŭ 85 jaroj naskiĝis Aloyzas Gudavičius (1940-1961- ), litova lingvisto, rektoro (1991-97) kaj prezidanto (1998-2007) de Šiauliai-a Universitato, kaj esperantisto; aktiva movadano ekde sia studenta aĝo; ofta preleganto en BEToj, vicprezidanto de Litova Esperanto-Asocio (1993-2003); gvidanto de kurso pri interlingvistiko en magistrigaj filologiaj studprogramoj, aŭtoro de la litovlingva lernolibro “Enkonduko en interlingvistikon” (2002), rektoro de IKU dum la 90a UK (Vilno, 2005); honora civitano de la urbo Šiauliai, laŭreato de la premio “Academicus Ariste” pro interlingvistikaj meritoj (2009).

13. Antaŭ 105 jaroj naskiĝis Eduard Vladimír Tvarožek (1920-193?-1999), slovaka lingvoinstruisto, tradukisto kaj esperantisto; redaktoro de “Esperantisto Slovaka” (1947-51), vicprezidanto de Tutŝtata Konsulta Komitato Esperantista (1955) celanta reoficialigon de Esperanto en Ĉeĥoslovakio, aŭtoro de Esperanto-lernolibroj por slovakoj, tradukinto de pluraj slovakaj verkoj en Esperanton kaj de Esperantaj verkoj en la slovakan lingvon; laŭreato de kelkaj Belartaj Konkursoj de UEA, aŭtoro kaj kompilinto de pluraj verkoj, i.a.: “Anekdotoj pri famaj homoj” (1992), “Sola en sunsubiro” (1992), “Ŝercoj 1” (1992), “Ŝercoj 2” (1992), “Skizo de la Esperanta literaturo” (1998) k. a.; honora membro de UEA (1995).

13. Antaŭ 55 jaroj mortis Antonio (Anton) Balagué (pron: Balagé, 1912-193?-1970), kataluna instruisto, socia aganto kaj esperantisto, kiu post la fino de la interna milito en Hispanio (1939) ekloĝis unue en Francio kaj poste en Aŭstrio; organizinto de la unua esperantista pacdefenda renkontiĝo en sia loĝurbo Sankt Pölten (1953), kadre de kiu estis fondita MEM (Mondpaca Esperantista Movado), la unua ĝenerala sekretario de MEM (1953-66), redaktoro de la unua (1953) numero de la revuo “Paco” kaj de kelkaj postaj landaj eldonoj de ĉi tiu organo de MEM.

14. Antaŭ 85 jaroj naskiĝis Trevor Steele (pron: stil, 1940-1970- ), aŭstralia instruisto kaj esperantisto; Esperanto-instruisto en Aŭstralio kaj pluraj landoj de Eŭropo, Azio kaj Ameriko; prezidanto de Aŭstralia Esperanto-Asocio (1988-90), ĝenerala direktoro de UEA en Roterdamo (2002-04); unu el la plej fekundaj Esperanto-verkistoj, aŭtoro de “Sed nur fragmento” (1987), “Apenaŭ papilioj en Bergen-Belsen” (1994), “Falantaj muroj kaj aliaj rakontoj” (1997), “Neniu ajn papilio” (2000), “La fotoalbumo” (3 vol.: 2001, 2005, 2019), “Flugi kun kakatuoj” (2010), “Paradizo ŝtelita” (2012), “Dio ne havas eklezion” (2015), “Amo inter ruinoj” (2016) k. a.; kvin el liaj Esperanto-libroj aperis angle, po unu france kaj germane; membro de la Akademio de Esperanto (2001-10); laŭreato de la premio “La Verko de la Jaro” (2000. 2012), OSIEK-premio (2000), kaj de la premio de Fondaĵo Antoni Grabowski (1997).
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 263-264).

19. Antaŭ 80 jaroj naskiĝis Zlatko Tišljar (1945-1962-2020), jugoslavia, kroatia kaj slovenia instruisto, kulturgvidanto, socia aktivulo kaj esperantisto; aktiva disvastiganto kaj instruanto de Esperanto; prezidanto de Jugoslavia Esperantista Junulara Asocio (1969-78), komitatano de UEA (1978-97), sekretario de EEU (2004-), membro de AIS (1992-); direktoro de Internacia Kultura Servo (Zagrebo, 1972-92) kaj Inter-kulturo (Maribor, 1992-2003); kunordiganto de la laboro pri la Zagreb-metoda lernolibro (1978), kiu aperis en 33 lingvaj presitaj versioj kaj elektronike en sep pliaj lingvoj; redaktoro de “Eŭropa Bulteno” (2009-20); aŭtoro de lerniloj, monografioj kaj esearoj: “Esperanto vivos malgraŭ la esperantistoj” (1997) , “Eŭropa ideologio” (1998), “Ekzistado” (2012); “Nekutime pri multio” (2015), “Identecoj” (2017) k. a.
• Legu pli en la enciklopedio Nia Diligenta Kolegaro (p. 281-282).

22. Antaŭ 40 jaroj mortis Asen Grigorov (1903-1921-1985), bulgara ĵurnalisto, socia kaj politika aganto (interalie, sekretario de Georgi Dimitrov tuj post la Dua Mondmilito) kaj esperantisto, konata en Esperantujo ankaŭ kiel Marin Ljubin; aktivulo de la intermilita laborista Esperanto-movado; ĉefredaktoro de la gazetoj “Internacia Kulturo” (1945-49) kaj “Nuntempa Bulgario” (1957-71); aŭtoro de la kelkfoje reeldonitaj Esperanta-bulgara (1930) kaj bulgara-Esperanta vortaroj (1931) kaj aliaj lerniloj; aŭtoro de “Garbo” (1930), “Ruĝa aŭroro” (1930), “La himno” (1931), “Gardu la Pacon!” (1980); tradukinto de “Lev Tolstoj kaj la universala vero” de I. Gorbunov-Posadov (1927), “Vilaĝo Borovo” de K. Velkov (1983), “La glacikovrita ponto” de L. Stanev (1984), “Ŝtelisto de Persikoj” de E. Stanev (1985) k. a.; kompilinto kaj kuntradukinto de kelkaj antologioj.

23. Antaŭ 34 jaroj (1991) aperis la unua numero de la renaskita revuo “La Ondo de Esperanto”, eldonata ĝis nun.
• Legu pli en la artikolo Iom pri “La Ondo de Esperanto” de Halina Gorecka kaj Aleksander Korĵenkov.

28. Antaŭ 100 jaroj naskiĝis Gianfranco Polerani (1925-195?-2018), itala ekonomikisto, financisto kaj esperantisto, longtempa komitatano de UEA (1992-2016) kaj membro de la Financa Komisiono de UEA, dum jardekoj estrarano de Itala Esperanto-Federacio, prezidanto de Milana Esperanto-klubo, membro de AIS (ekde 1988), aktivulo de Internacia Komerca kaj Ekonomia Fakgrupo kaj de Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista.

Aleksander Korĵenkov

Ĉi tiu listo de jubileoj kaj memordatoj por majo 2025, kompilita de Aleksander Korĵenkov, aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/majo-11/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Esperantaj jubileoj kaj memordatoj en majo 2025 appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-03 11:16

Esperanta Retradio

Seksismo sabotas gruplaboron

Seksismaj komentoj en la laborloko damaĝas ne nur al la unuopaj trafitoj - ankaŭ sukcesa gruplaboro suferas sub tio. La socia ligo inter virinoj aliflanke plifortiĝas, kiel tion nun montris studaĵo el Israelo.

Reciproka ridetado, mimiko kiu esprimas konsenton unuj kun aliaj, komprenema vidkontakto - ĉio tio estas esprimoj de emocia sinkroniziĝo. Tio plifortigas la reciprokan fidon, ankaŭ ĉe homoj, kiuj apenaŭ konas unu la alian. Kaj tio ankaŭ plibonigas la kunlaboron.

Ke homoj povas diversmaniere sinkroniziĝi inter si, tion montris jam ĝisnunaj esploroj: Tiel ekzemple koroj ene de ĥoro batas sinkrone. La korbatado ankaŭ egaliĝas, se homoj aŭskultas la saman rakonton. Plua studaĵo montris, ke similaj skemoj de cerbaj ondoj respegulas, kiel bone fartas gelernantoj dum la instruado.

Se virinoj en labora medio travivas seksismon kiu estas praktikata de unuopaj viroj, tio plialtigas la emocian sinkroniziĝon inter la virinoj. Tion eltrovis esplorista teamo de psikologoj ĉe la Bar-Ilan-universitato en Israelo.

Sed kvankam la emocia egalsoneco principe estas ŝlosila elemento de sukcesa gruplaboro, en ĉi tiu kazo okazas la malo: Se virinoj estas alfrontataj de seksismo, la sinkroniziĝo fariĝas komuna defenda mekanismo. La emocia proksimeco inter la trafitaj virinoj plibonigas tiam ne la kunlaboron, sed akcelas la socian ligitecon inter ili - por tiel diri, kiel rimedo kontraŭ kune sentata minaco.

Por la studaĵo, kiu nun estis publikigita en faka ĵurnalo, 177 teamoj de ĉiam du virinoj laboris helpe de videokonferenco pri tasko. La partoprenantinoj estis atribuitaj hazarde, aŭ al kontrolgrupo sen seksismaj komentoj, aŭ aliflanke al grupo en kiu ili devis aŭdi subtilajn seksismajn komentojn de aktoro, kiu ŝajnigis sin kiel estro de la eksperimento.

Vizaĝekkona softvaro sekvis dum tio la emociajn esprimojn de ĉiu partoprenantino dum la tuta videokonferenco. La studo montris du rezultojn: Unue pliintensiĝis la emocia sinkroniziĝo en teamoj kiuj travivis seksismon. La socia ligo inter ambaŭ virinoj fariĝis pli forta ol en la teamoj de la kontrolgrupo. Due tio tamen ne kondukis al pli bonaj rezultoj ĉe la solvenda tasko.

"Seksismo damaĝas ne nur al unuopaj homoj - ĝi ŝanĝas aktive kiel teamoj funkcias", diras la aŭtorino de la studaĵo de la Bar-Ilan universitato. Emocia sinkroniziĝo normalkaze laŭ ŝi helpas, ke homoj pli bone kunlaboras. Tiu efiko tamen perdiĝas en seksisma medio.

Sub la "minaco per seksismo" la emocia sinkroniziĝo ja estas plifortigata, sed deviigata - de la kunlaboro al komuna "mastrumado de la situacio", diras la psikologino. La esplorista teamo akcentas ankaŭ la "kaŝitajn kostojn" de seksa molestado. Krei medion en kiu virinoj sentas sin sekuraj, estas ne nur devo morala, sed ankaŭ strategia.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-03 06:00

2025-05-02

La Balta Ondo

Juozas Olekas – Alta Protektanto de BET-59

Juozas OlekasLa unua vicprezidanto de la Litovia parlamento (Sejmo) Juozas Olekas konsentis esti Alta Protektanto de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio).

Juozas Olekas devenas de familio de litovaj politikaj ekzilitoj – li naskiĝis la 30an de oktobro 1955 en Boljŝoj Ungut de Krasnojarska regiono (Siberio).

Reveninte al Litovio kaj fininte mezlernejon en Vilkaviškis, li en 1974-76 studis en la Kaŭna medicina instituto kaj poste en la medicina fakultato de la Vilna universitato, kie li diplomiĝis en 1980. Post la universitataj studoj li okupis diversajn funkciojn en diversaj medicinaj kaj sciencaj institucioj. En 1987 li fariĝis doktoro de medicinaj sciencoj. Li estas kuracisto mikrokirurgo.

En 1988 Olekas aliĝis al la sendependiĝa agado en tiutempa Litovio. En 1989-90 li estis deputito de Litovio en la Supera Soveto de USSR.

Post la sendependiĝo de Litovio li eniris en la unuan registaron de la sendependa Litovio, kaj dum 1990-92 li estis ministro pri sanprotektado. Ekde 1989 li estas membro de la Litovia socialdemokrata partio kaj ties restariginto, ekde 1999 ĝis nun li estas ĝia vicprezidanto.
Ekde 1996 ĝis 2019 li estis membro de la Litovia parlamento. En 2003-04 li duafoje estis ministro pri sanprotektado. Same dufoje li estis ministro pri landa defendo (2006-08, 2012-16).
Dum 2019-24 li estis membro de la Eŭropa Parlamento.
En 2024 li estis denove elektita al la Litovia parlamento kaj fariĝis ties unua vicprezidanto.

Juozas Olekas estas tre aktiva en diversaj sociaj kaj sciencaj agadoj. En 1987 pro siaj meritoj en medicina kampo li ricevis la ŝtatan premion de Litovio. Li estas membro de la redakciaj komitatoj de du litovlingvaj medicinaj revuoj, aŭtoro de kelkaj libroj pri medicinaj temoj, aŭtoro de pli ol cent sciencaj publikaĵoj en medicinaj revuoj.

El liaj ŝatokupoj oni povas mencii tenison, futbalon, abelbredadon, ĉasadon, dancadon. Li estas edziĝinta kaj havas tri infanojn.

Juozas Olekas estas konata kun la esperantista agado kaj subtenas ĝin. Esperantistoj multfoje kontaktis lin pro diversaj organizaj aferoj okaze de la 90a Universala Kongreso de Esperanto en 2005 en Vilno. Li volonte akceptis esti Alta Protektanto de BET-59 kaj partoprenos ties inaŭguron.

Povilas Jegorovas
prezidanto de Litova Esperanto-Asocio

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/bet-191/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Juozas Olekas – Alta Protektanto de BET-59 appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-02 18:48

UEA facila

Kial Burno?

La UK (Universala Kongreso) okazos ĉi-jare en la urbo Brno, Ĉeĥio. Brno estas la nomo de tiu urbo en la ĉeĥa lingvo, sed ĝis lastatempe ĝi ne havis ĝenerale akceptitan Esperantan nomon. Ĉu la ĉeĥa nomo povus funkcii en Esperanto sen ŝanĝi la literumon? Tio estis la demando, kiun renkontis la organizantoj de la UK pasintjare. Membroj de la LKK (Loka Kongresa Komitato) en Ĉeĥio kontaktis UEA, kiu diskutis tiun demandon kun la Akademio de Esperanto. Ni esploru la demandon, kaj kiel niaj kleruloj respondis al ĝi. Kial Brno prezentas problemojn? Estas pluraj kialoj. Unue, en Esperanto ĉiu silabo devas enhavi vokalon, sed en la unua silabo de Brno mankas vokalo. Tial Brno neniel povas esti plene Esperantigita nomo. (En la ĉeĥa lingvo la litero r povas funkcii kiel vokalo, do Brno tamen estas facile elparolebla por ĉeĥoj.) Due, kvankam estas akcepteble uzi fremdlingvajn loknomojn en Esperanto kiam Esperanta formo ne ekzistas, necesas zorge atenti la uzon. La urbo Brno estas akceptebla en Esperanto kiel fremdlingva formo, sed kiel oni nomu la loĝantojn? La formo Brno-anoj estas akceptebla, ĉar oni rekonas, ke Brno estas fremdlingva nomo. Sed oni ne rajtas diri *brnanoj, aldonante Esperantan finaĵon al fremdlingva radiko. Kaj kiel oni formu la adjektivon en Esperanto? *Brna ne estas akceptebla vorto en Esperanto. Do estas plej konvene, ke ekzistu Esperanta nomo. Trie, la UK-urbo tradicie havas Esperantan nomon; kiam mankas tia nomo, UEA decidas pri ĝi. Ekzemple en 2015 la UK okazis en Lillo (Lille, Francio) kaj en 2019 en Lahtio (Lahti, Finnlando). Kiun Esperantan nomon elekti por Brno? Ĝia nomo en diversaj naciaj lingvoj estas sama kiel la originala Brno, sed ekzistas aliaj formoj en pluraj lingvoj. Tial ne estis evidente al la kleruloj en UEA kaj en la Akademio, kion fari. Ekzemple, en la germana ĝi estas Brünn, en la latina Bruna, en la jida Brin, en la albana Bërno. La akademianoj konsideris formojn kun aliaj vokaloj, ekz. Barno, Berno, Birno, Borno kaj Burno. Berno jam estas Esperanta nomo de la svisa urbo Bern, do ne taŭgas por Brno. Oni konsideris Bruno, sed ĝi estas ofta vira nomo, kaj bruno estas koloro. Burno ne havas tiajn malavantaĝojn, kaj ĝia elparolo sufiĉe similas al la nacilingva elparolo de Brno. Tial finfine la rekomendo de la Akademio estis Burno. La ĉefa problemo pri la nova Esperanta nomo de Brno estas, ke Burno ne estas tuj rekonebla. Tial en kongresaj informiloj foje aperas la du nomoj kune: “Burno (Brno)”. Kompreneble kiam oni aĉetas bus-, trajn- aŭ flug-bileton al la kongresurbo ĉi-jare, oni uzu la nacilingvan formon Brno! Bonan vojaĝon al Burno (Brno)! Ruth Kevess-Cohen

2025-05-02 15:58

Sonĝanta Vivo

Il y a beaucoup de voies à choisir

80X80cm surcanevas, acrylique et sable / Il y a beaŭcoup de voies à choisir 선택할 수 있는 길은 얼마든지 있어 2025 /
Dum la pasinta vintro, kiel kutime, mi lasis mian atelieron senhejtan kaj pentris hejme. Pro tio, ke mia kampara domo ankaŭ estas modesta kaj simpla, dum la pentrado, mi devis iel tiel ŝanĝi la sufiĉe grandan canvason. Fakte, vintro en kampara vivo estas tiom serena, trankvila kaj eĉ romantika male de nuna korea situacio tute konfuzita. Arboj prenas vintran dormadon, sunbrilo favore sinmontremas al frostitaj estauloj, sovaĝaj insektoj kaj vermoj tute kaŝas sin kaj atendas printempon, neĝoj falantaj fariĝas blankaj litkovriloj por la dormantaj arboj. Ja ĉio silentas, kultivistoj ferias.
Dalmini kaj mi dormas ĝissate. Vintre, plejparte li kuiras. Ĉi-jare lia ĉefa recepto estis pri stufaĵo. Pro tio, ke ni ambaŭ ĵus revenis de la vojaĝo en Francio, kaj ke lian recepton ŝatis niaj francaj amikoj, li daŭre provis krei sian propran recepton. Dum mi pentras, li de tempo al tempo kartludas kun siaj kamaradoj. Kaj post frua vespermanĝo, ni vizitas vilaĝan sportejon. Ja en kampara vivo, vintro longas, dume, niaj menso kaj korpo povas ripozi.
Miaflanke, lasttempa sola ekspozicio en Autun meditigas min je diversaj temoj. De post kam mi praktikis pentrarton, dum ses jaroj, okazis tiom da aferoj, mi miris, ĝojis, akceptis, aŭtomate naĝadis en nova maro, organizis, plenumis memvolajn taskojn, rikoltis tiom multe da fruktoj, amikiĝis kun tiom da artistoj...do, finfine kion mi deziras pentrante.
La vintro tiel pasis kaj mia medito daŭris

de Ana Sonĝanta (noreply@blogger.com) je 2025-05-02 15:18

Esperanta Retradio

Kial homoj iam timis la telefonon

Tiun ĉi sonartikolon verkis Aaron Chapman el Kanado
Kiam vi aŭdas la vorton “telefono”, vi verŝajne pensas pri io tre ordinara. Eble eĉ ĝena, se temas pri labortelefona alvoko aŭ spamnumero. Sed en la 1800-aj jaroj, kiam la telefono estis nova, ĝi estis ne nur stranga – ĝi estis timiga.

Imagu la situacion: vi sidas trankvile en via hejmo, eble trinkas teon aŭ legas libron. Subite, sen antaŭaverto, objekto sur la muro aŭ tablo eksonas kun nekutima sono. Vi levas la ricevilon, kaj… voĉo! Viro, nevidebla, parolas al vi el tiu skatolo. Ne estas videbla korpo, neniu vizaĝo, nur la voĉo. Por multaj homoj, tio sentiĝis kiel spirita aŭ fantoma vizito.

En gazetoj de la tempo, homoj esprimis zorgojn pri la “mistera efiko” de la aparato. Kelkaj diris ke tio estas malnatura – ke oni ne devus aŭdi voĉojn de malproksime. Aliaj timis ke la telefono detruos la manieron laŭ kiu homoj interagas. Kial iri viziti iun, se vi povas simple voki?

Kaj ne forgesu, ke por multaj virinoj tiutempe, la hejmon oni konsideris privata, sekura loko. Subite, la ekstera mondo povis eniri tiun lokon tra la telefono. Iuj eĉ opiniis ke tio rompas sociajn regulojn: viroj povus rekte paroli kun virinoj hejme sen permeso, sen eniro tra la pordo.

Aliflanke, kuracistoj kaj psikologoj ankaŭ esprimis zorgojn. Ili timis ke la telefono povus kaŭzi streson, timojn, kaj eĉ “nervan kolapson”. Tio ne sonas tiel malsimile al modernaj zorgoj pri konstantaj sciigoj kaj ekrankontakto, ĉu ne?

Kompreneble, kun la tempo homoj alkutimiĝis. La telefono fariĝis praktika, poste necesa. Kaj poste venis la poŝtelefono… poste la aptelefono… kaj jen ni nun. La ideo timi voĉon el skatolo ŝajnas ridinda – sed ĉu ni vere tiom malsamas hodiaŭ, kiam nova teknologio aperas?

Do, la sekvan fojon kiam vi sentas vin maltrankvila pri nova teknologio, memoru ke eĉ la telefono – tiom baza hodiaŭ – iam ŝajnis strange potenca kaj eĉ iom timinda.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-02 06:00

2025-05-01

Aperu

Plej popularaj afiŝoj de Aprilo 2025

Kiel ni faris por Marto, ni prezentas plej popularajn afiŝojn de Aprilo.

 

La 5a plej populara afiŝo de tubaro estis Muzeo de Nevidebla Arto

La 4a plej populara estis Enkonduko al interlingvistiko 2024-2025 – Sesio 22 (13 apr. 2025)

La 3a plej populara, EsKu – Epizodo 69 – Lu Wunsch Rolshoven

La 2a plej populara, Prahomoj (Early man) – An Esperanto-language short cartoon/film – with audio and subtitle

Kaj la plej populara, denove, Filmeto pri mia kato Paki | Esperanto 

 

Kiel kuriozaĵo, la filmoj de EsKu kaj Muzeo de Nevidebla Arto estis pli spektitaj tra tubaro, dum aprilo, sed ni mezuras ne nur spektojn sed ankaŭ aliajn parametrojn, kaj tial la ne rekta rilato inter populareco kaj kvanto da spektoj.

 

 

 

 

de pablo je 2025-05-01 16:57

La Balta Ondo

Jam 960 aliĝintoj al la kongreso en Brno

uk-110Je la 1a de majo 2025 jam 960 personoj el 61 landoj aliĝis al la 110a Universala Kongreso de Esperanto, kiu okazos de la 26a de julio ĝis la 2a de aŭgusto 2025 en Brno, Ĉeĥio. Dum aprilo aliĝis 60 personoj.

Ĉi tiu nombro estas je 48 personoj pli granda ol tiu de la 108a UK en Torino, kiu okazis somere 2023; tiam je la 1a de majo la aliĝstatistiko montris 1008 aliĝintojn el 58 landoj. Probable, ankaŭ al Brno ĉi-somere venos pli ol mil esperantistoj.

En la landa plejlisto la kongreslando Ĉeĥio kun 111 aliĝintoj (+17 dum aprilo) devancis Germanion kun 106 aliĝintoj (+4 dum aprilo), kiu antaŭe estis plej supre. Vidu la liston de la landoj kun pli ol 25 aliĝintoj:

111 Ĉeĥio
106 Germanio
96 Pollando
76 Francio
38 Hungario
34 Ĉinio (36 kun Honkongo kaj Tajvano)
34 Koreio
30 Brazilo
26 Hispanio
26 Italio

Aliĝu ankaŭ vi

Ekde la 1a de aprilo validas la tria aliĝtarifo; por la t. n. A-landoj: 290 eŭroj por individuaj membroj de UEA kaj 360 eŭroj por ne individuaj membroj. Aliĝu rete ĉe https://uea.org/kongresoj/alighilo.

AlKo

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/05/brno-20/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Jam 960 aliĝintoj al la kongreso en Brno appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-05-01 09:36

Le Monde diplomatique en Esperanto

Alia protektismo eblas

Por S-ro Donald Trump "tariff" (doganpago) estas "la plej bela vorto en la vortaro". Ĉu ankaŭ por la maldekstro ? Nun embarasiĝinta de la naciisma direkto, kiun donas al ĝi la usona prezidanto, ĝi estis antaŭ nelonge fiera defendi sian propran version de protektismo.

Laŭtlegado de la artikolo

Tiam Seattle estis elektita pro sia moderneco, sia vigleco, sia malfermo al la mondo. Ĝi estis la naskiĝejo de Microsoft, de Boeing, de Starbucks, kun sia giganta haveno rigardanta Azion. Tiu urbo, kun longa sindikata tradicio, estis ankaŭ la loko de unu el la plej grandaj ĝeneralaj strikoj en la historio de Usono, en 1919. Sed tion, Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) estis forgesinta, kiam ĝi decidis tie organizi sian trian ministran konferencon, en la fino de novembro 1999. Certe, kelkaj aktivulaj grupoj vokis por manifestacio, sed ĝi devis "ne daŭri pli ol tri aŭ kvar horojn", certigis la urbestro. Fakte, dum kvar tagoj, bunta homamaso de kvindek mil homoj kaptis la smeraldan urbon, blokante vojkruciĝojn kaj metrostaciojn.

"Arkeo de Noa de subtenantoj de plata Tero, de protektistaj sindikatoj kaj de junaj kadruloj serĉantaj sian dozon de la jaroj 1960-aj" afliktiĝis la ĉefĵurnalisto de The New York Times, Thomas Friedman, la 1-an de decembro 1999, dum The Seattle Times teruriĝis : "La protestoj kontraŭ MOK disvastiĝas kvazaŭ gripo. De nun ankaŭ la taksiistojn trafis la viruso". La regantoj malfacile reakiris regadon de la stratoj, la guberniestro vokis nacian gvardion, elirmalpermeson oni dekretis.

Dume, en la palaco de kongresoj, la diskutadoj amariĝis. Pluraj dekoj da sudaj landoj rifuzis la novajn socialajn kaj ekologiajn normojn defenditajn de la okcidentuloj. Sud-Afriko, Brazilo, Egiptio, Hindio, Indonezio aŭ Niĝerio, inter aliaj, vidis ilin kiel maskitan protektismon, celantan bremsi ilian disvolviĝon. La samaj regnoj denuncis la hipokritecon de riĉaj landoj, kiuj laŭdas liberan komercon amase subvenciante siajn agrokulturojn, kaj postulis pli justan internacian komercon. "Nia ideo, prude deklaris la konferenca prezidanto en sia ferma parolado, estas, ke fari paŭzon pli taŭgas." La nov-liberala tutmondigo stumblis. Tio estas historia momento (1).

El tiu mobilizado, la amaskomunikiloj memoras ĉefe la tiel nomitajn "black blocs", kiuj batalis kontraŭ la policon en fumoj de larmigaj gasoj. Sed la plejparto de la manifestaciantoj, pacemaj kaj festemaj, estis sindikatanaj laboristoj, ekologiistaj aktivuloj, indiĝenaj movadoj kaj grupoj da defendantoj de homaj rajtoj.

Kune kun Greenpeace kaj Amikoj de la Tero marŝis metalistoj de United Steelworkers (USW), la ĉefa industria sindikato de Nord-Ameriko, dokistoj de International Longshore and Warehouse Union (ILWU), blokintaj ĉiujn havenojn de la okcidenta marbordo por tiu evento, kamionistoj de International Brotherhood of Teamsters (IBT), kolerigitaj pro la anoncita malfermo de la usona merkato al la meksikaj transportistoj. En tiu originala koalicio de "kamionistoj kaj testudoj" (2), iuj batalis por defendi sian postenon, aliaj por protekti la planedon. Sed ĉiuj tiam konsentis por denunci liberan komercon, por postuli pli justan komercan sistemon, bazitan ne sur serĉado de enspezo kaj leĝo de la plej forta, sed sur respekto de la natura medio kaj zorgo al plibonigo de la laborista situacio. Ĉio tio en celebrado de diverseco kaj internaciismo. "Ĉi tiu manifestacio ne estas manifestacio propra de Usono, temas pri manifestacio de ĉiuj landoj : riĉaj landoj, malriĉaj landoj, blankulaj landoj, nigrulaj landoj, ĉiuj landoj !", proklamis S-ro LeRoy Trotman, de Laborista Unio, de Barbado, dum mitingo en la stadiono Memorial, sub la vivukrioj de 25 000 homoj (3).

Krom la alianco de laboristoj kaj ekologiistoj, tria forto iris al Seattle, ankaŭ ja oponanta tutmondigon, sed pro aliaj kialoj. Ekskonsilisto de prezidantoj Richard Nixon kaj Ronald Reagan, gravulo de la naciisma dekstro, konservativa kaj protektisma, S-ro Patrick Buchanan fakte instigis siajn subtenantojn partopreni. Tiu furioza mallaŭdanto de MOK, kiun li priskribas kiel "embrian monstron" tiam ĵus eksiĝis el la Respublikana partio por aniĝi al Reforma partio, kies nomumadon por la prezidanta balotado de 2000 li ambiciis - kaj kiun li akiros venkante iun Donald Trump. Senĉese kritikanta la nord-amerikan inkonsenton por libera komerco (Alena), efektivigitan la 1-an de januaro 1994, li pozis kiel defendanto de dungado en Usono, sen tamen zorgi pri la situacioj de ties laboristoj, pri kiuj li ĉiam postulas malpli da socialaj kaj sindikataj rajtoj. "Estas io pli grava ol komerco. Tio nomiĝas patrujo, kaj ni partoprenas la batalon de Seattle por certigi, ke iu defendas nian", li anoncis tuj antaŭ la konferenco (4). Sen vere sukcesi : "Li pensis, ke li trovos multajn aliancanojn inter la manifestaciantoj. Fine li restis en sia hotelĉambro, konstatante ke la marŝantoj neniel similis liajn subtenantojn" poste mokis la historiisto Paul Adler (5). Sed iuj venkoj konstruiĝas per multjara pacienco...

Kvaronjarcenton poste, S-ro Buchanan kaj liaj posteuloj eliris el siaj hotelĉambroj. Okupantaj la plej altajn instituciojn de Usono, precipe Blankan Domon, ili transprenis la lukton kontraŭ libera komerco. Ili estas nun tiuj, kiuj plej draŝas ĝin, kaj ili profitas por tio la subtenon de la sindikatoj.

Interkonsentoj subskribitaj kaŝe de politika debato

Kiam, la pasintan 2-a de aprilo, S-ro Trump anoncis sian "tagon de libereco", tio estas imponega altigo de doganpagoj por ĉiuj regnoj de la Tero, la mallaŭdado estis preskaŭ unuanima. Ĉefpolitikistoj, ĵurnalistoj, ekonomikistoj, industriaj mastroj, ĉiuj denuncis brutalan decidon, senkoheran, kiu plifortigos inflacion, damaĝos la mondan ekonomian kreskadon , pliakrigos geopolitikajn rilatojn. Wall Street Journal aludis "la plej stultan decidon de la historio pri doganaj aferoj" (31-a de januaro 2025), The Economist antaŭvidis "ekonomian kaoson" (5-a de aprilo 2025) Male, pluraj sindikatoj donis sian subtenon al S-ro Trump, konsiderante ke ĉiu protektisma decido, eĉ senpripensa, estas bone akceptinda. "De ĉirkaŭ kvardek jaroj, klarigas S-ino Kara Deniz, proparolanto de la kamionistoj, la komerca politiko estigis forfluadon de laborpostenoj al aliaj landoj, kie la laboristoj estas ekspluataj nur por sendi malmultekostajn produktojn al Usono (...). Necesis decidi ion, kaj ni ĝojas pri tiu anonco (6)." Sama konstato de S-ro Shawn Fain, la prezidanto de United Auto Workers, kiu tamen ne domaĝas siajn kritikojn kontraŭ S-ro Trump pri maldungoj de ŝtatoficistoj kaj malhelpo al sindikataniĝoj ... "Dum dudek ok jaroj mi laboris ĉe Chrysler kaj aniĝis al UAW. Ĉio, kion mi vidis estas nur fermado de uzinoj, unu post la aliaj. Kaj mi daŭre sentas furiozon pri la ideo, ke oni trompis nin. Do, kiam vi vidas iun, kiel Donald Trump, kiu venas kaj ekparolas pri doganpagoj kaj komercado dum minacoj de fermado plu daŭras, la homoj ja komprenas (7) ".

Dudek kvin jarojn post Seattle, la kamionistoj do disiĝis el la testudoj. Tiu rompo neniel estis evidenta afero. En la komenco de la jaroj 2000-aj, la lukto kontraŭ la novliberala tutmondigo ŝajnis progresisma afero. En la sekvo de la alimondisma movado floris proponoj por impostado de financaj interŝanĝoj, por protektismo "bonfara", "solidara", "ekologia" (8). Fronte al tio, la libera komerco ŝajnis en defensivo, ĉar MOK neniam resaniĝis post sia fiasko de 1999. De tiam, ĝi ne sukcesis konkludi kompletan traktadan ciklon, kaj ĝi rezignis sian revon atingi grandan tutmondan interkonsenton, unikan leĝon regantan la tutan internacian komercon.

Tamen ĝi ne forlasis sian projekton disvolvi liberan komercon. Ĉi lasta daŭre etendiĝis, alimaniere, per dunaciaj aŭ regionaj traktatoj dekoble subskribitaj jaron post jaroj. Pli diskreta ronĝetado, kiu malpli favoris konstestadon ol grandaj konferencoj. Tiel, Eŭropa Unio traktis ekonomiajn interkonsentojn kun Sud-Koreio (efektivigitan en 2011), Japanio (2019), Vjetnamio (2020), Nov-Zelando (2024) aŭ afrikaj, karibaj, aŭ oceaniaj landoj, kaŝe de rigardoj de amaskomunikiloj kaj de politikaj debatoj. Kaj, kiam subskribitaj ili ne estas ratifitaj de naciaj parlamentoj, Bruselo povas dekreti "portempan efektivigon" sen daŭrolimo, foje por pli ol dek kvin jaroj. Ĉe la fino de januaro 2025, ja 373 tiaj traktatoj estis efektivigitaj en la mondo, plejparte subskribitaj inter 2000 kaj 2015.

Ĉar, de jardeko, la maŝino paneis kaj la libera komerco konis siajn unuajn retropâŝojn. Dum sia antaŭa mandato, S-ro Trump elirigis Usonon el transpacifika partnereco, kiu estis traktata inter dek kvin regnoj. Li rezignis la transatlanktikan traktaton, kiu devis krei komunan merkaton kun Eŭropa Unio. Li retraktis Alena-on kaj altigis la doganpagojn pri aluminiumo kaj ŝtalo, ankaŭ trudante novajn impostojn al Ĉinio. Lia demokrata posteulo, S-ro Joseph Biden, ne nuligis tiujn decidojn. Li konvertiĝis al kompleksa protektismo, sen ŝanĝi la doganpagojn, sed uzante subvenciojn por celataj produktoj (verdaj energioj, duon-konduktiloj ...). Se eĉ Demokrata partio, tiu de S-ro William Clinton ("Tutmondiĝo ne estas io, kion ni povas halti. Ĝi estas ekonomia ekvivalento de natura forto, same kiel vento aŭ akvo") kaj de S-ro Barack Obama ("Libera komerco estas bona por Usono"), adoptas tiun ŝanĝon...

Bufrobalonoj el Japanio, sidiloj el Tunizio, ĉasioj el Pollando

Pluraj okazaĵoj fendetis la glazuron de novliberala tutmondigo, kaj devigis la politikajn partiojn ŝanĝi siajn poziciojn. Ĝiaj promesoj pri prospero forflugis dum la krizo de 2008, kiu evidentigis la damaĝojn rezultintajn de malreguligo. Plirapidigante senindustriigon, la financa katastrofo mergis porlonge tutajn regionojn en socialan mizeron, kvankam la borsoj rapide revigliĝis. Depost la efektivigo de Alena, pli ol 9000 uzinoj malaperis en Usono, tio estas ĉiutage po ok. Nun la regno enhavas rekordan nombron da miliarduloj, 870, sed 63% de la loĝantoj ne disponas sufiĉan ŝparmonon por alfronti neatenditan elspezon de 500 dolaroj (9). Ruinigitaj de senlaboreco, la malnovaj industriaj zonoj renkontas malaltiĝon de homa vivdaŭro, ĉefe pro epidemio de opioidoj, kiu mortigis 36 000 homojn en 2008 kaj 107 000 en 2023. Kiu povas defendi liberan komercon en Ohio aŭ Miĉigano ?

Siaflanke la klimata krizo evidentigis la damaĝojn al naturmedioj okazigitajn de la internacia komerca sistemo. Nun estas malfacile laŭdi konsumadon de salikokoj kaptitaj kaj kuiritaj en Norda Maro, per kamionoj senditaj al Maroko por senŝeligo, resenditaj en Nederlando por enpakigo antaŭ ol sendi ilin en Germanion por vendo - dek tri tagoj de la reto ĝis la superbazaro, per 6500 kilometroj. Aŭ aŭtoj muntataj en Germanio per ĉasioj el Pollando, bufrobalonoj el Japanio, sidiloj el Tunizio, kaj elektronikaĵoj el Tajvano. Simpla ĝinzo povas rondiri la tutan planedon antaŭ ol troviĝi en franca vestoŝranko : kotono rikoltita en Usono iras en Hindion por ŝpinado kaj teksado, poste direkten al Ĉinio por kudrado kiel pantalono kun brazila tinkturo kal metalaj butonoj el Namibio, antaŭ ol navigi ĝis Eŭropo per kontenerŝipoj.

Absurda el ekologia vidpunkto, tiu provizada proceso ankaŭ havas difektojn, kiujn rivelis la monda epidemio de Kovim-19 kaj la milito en Ukrainio. Fronte al sanitara urĝeco, la okcidentaj landoj montriĝis nekapablaj produkti maskojn, bluzojn, spiraparatojn, kuracilojn. Paralizante du grandajn agrokulturajn produktantojn, la rusa invado malstabiligis la mondajn merkatojn, estigante inflaciojn kaj malabundojn, ĉefe en Afriko kaj Proksim-Oriento. Principo de suvereneco (sanitara, nutraĵa, energia, strategia) reiĝis laŭmoda.

La dekstro nun profitas tiun malfidon al libera komerco por trudi sian version, naciisman kaj imperiisman, de protektismo : ian ĉantaĝon bazitan sur fortorilatoj, celantan bremsi la kreskadon de la Ĉina potenco kaj protekti la superregadon de Usono. Estranta la plej grandan merkaton de la mondo, S-ro Trump uzas doganpagojn kiel ilon por eksterlanda potenco anstataŭ ilon de sociala justo : ĉiu regno devas submetiĝi al la usonaj interesoj aŭ esti premegita. Kvazaŭ monarko, la prezidanto de Usono povas, per simpla pepado, decidi pluvon aŭ belveteron sur la mondaj merkatoj, por puni tiujn, kiuj rezistas kaj rekompenci siajn vasalojn. "Anstataŭ imposti niajn civitanojn por riĉigi aliajn landojn, ni impostos la fremdajn landojn por riĉigi niajn civitanojn", li promesis en sia enposteniĝa parolado la 20-an de januaro 2025. Troviĝas neniu zorgo pri redistribuo, justa komercado, multnaciismo aŭ mediprotektado. Temas pri programo ja for el la idealoj de Seattle, kiun ĉio malkvalifikas : senĉesaj turniĝoj de S-ro Trump, brutaleco de liaj anoncoj, hazarda karaktero de liaj kalkuloj ...

Kontraŭ tiu agresa kaj kaosa protektismo, la laŭdantoj de libera komerco revigliĝas, pretaj resvingi sian preĝlibon de la jaroj 1990-aj, ĉiam postulantaj plian malfermadon. Necesas kompensi la fermon de la usona merkato, subtenas la prezidanto de la Eŭropa Komisiono, S-ino Ursula von der Leyen, kiu instigas konkludi kun Hindio "la plej grandan konsenton pri libera komerco iam ajn subskribitan". Siaflanke, S-ro Geoffroy Roux de Bézieux, eksprezidanto de Movado de francaj entreprenoj (Medef), ĝojegas : « Iel paradokse, li klarigis ĉe la televido LCI (8-a de aprilo 2025), oni subite, samtempe, en ĉiuj sektoroj de la franca politiko, konsciiĝas pri la bonfaroj de liberalismo kaj libera komerco." Ambaŭflanke de Atlantiko oni eĉ vidis politikajn ĉefojn, politikajn komentistojn, kiuj kutime estis kritikantoj de novliberalismo, maltrankviliĝi pro la falo de borsaj kurzoj kaj svingi prognozojn de Internacia Mona Fonduso (IMF) kaj de financaj bankoj pri inflacio kaj kreskado. Sen timi mobilizi kontraŭ S-ro Trump armilojn kutime uzatajn kontraŭ ili mem.

Tamen, pliproksimigi lokojn de produktado kaj lokojn de konsumado restas neceso, demokrata, sociala kaj ekologia. Kiu politika forto dece povas subteni mortigan sistemon, kiu enfosas la planedon sub lavango de forĵeteblaj varoj, ofte neutilaj kaj netaŭgaj por la plej bazaj bezonoj de malriĉulaj loĝantaroj ? Al mafia versio de S-ro Trump, kamionistoj kaj testudoj eble povos kontraŭmeti bonfaran protektismon, kiun postulis la alimondisma movado antaŭ kvaronjarcento. Ĉar ekzistas tutmonda danĝero eĉ pli minaca ol S-ro Trump kaj liaj proksimuloj : la ekonomiaj kialoj, kiuj puŝis lin en regadon, ĉefe senregula komercado. Fakte, ĉiuj scias tion, sed por iuj, oportunismo favoras aliajn prioritatojn. "La absurda doganpaga sagao de la prezidanto (...) pelas tro da progresistoj al sekvado de Wall Street, laŭ pensmaniero eksmoda kaj katastrofa, centrita sur la entreprenoj" rimarkigas demokrata ekssenatano de Ohio Sherrod Brown (The New York Times, 20-a de aprilo 2025). En 1999, li estis marŝanta en Seattle. La tiamaj manifestacioj batalis kontraŭ libera komerco kaj ne timis la fulmojn de merkatoj.


(1) Legu la dosieron « Seattle, le tournant », Le Monde diplomatique, januaro 2000.

(2) Laŭ esprimo aludanta la manifestaciantojn ŝajnvestitajn kiel martestudoj por protesti kontraŭ la minacoj al tiuj bestoj ; Vidu : John C.Berg (sub la direkto de), Teamsters and Turtles ? US Progressive Political Movements in the 21st Century, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham (Marilando), 2002.

(3) Citita de Quinn Slobodian, « 20 years after Seattle, the clash of globalizations rages on », The Nation, New York, 29 de novembro 2019

(4) Citita en « The new trade war », The Economist, Londono, 2-a de decembro 1999.

(5) Interparolado avec Paul Adler, « The battle of Seattle », US History Scene, 2019, https://ushistoryscene.com

(6) Andrew Stanton, « Key labor union backs Donald Trump's tariffs : “Something needed to be done” », Newsweek, 8-a de aprilo 2025.

(7) Interparolado kun Shawn Fain, « UAW president Shawn Fain on why he supports tariffs », Jacobin, Novjorko, 10 -a de aprilo 2025.

(8) Legu ekzemple : Bernard Cassen, « Inventer ensemble un “protectionnisme altruiste” », Le Monde diplomatique, februaro 2000.

(9) Lori Wallach, « The trade policy we need », The American Prospect, Vaŝingtono, DC, 28 de marto 2025.

franca

de Benoît BRÉVILLE je 2025-05-01 08:50

Esperanta Retradio

Kial rentumas esti fojfoje nekalkulebla

La hazardon homoj ne tre bone kapablas mastrumi. Certa grado de senorda konduto tiel kelkfoje estus eĉ tre granda helpo. Jen konciza provo de ekspliko kun leporoj, kuboj kaj psikologoj.

Kion komunan havas leporo, dek-unu-metrojn-golisto kaj sukcesa intertraktanto? La fakton ke ili profitas ĝis certa grado de senorda aŭ hazarda konduto. La leporo eskapas de siaj ĉasantoj kun pli alta probableco, se ĝi subite kaj precipe hazarde flankensaltas kaj ŝanĝas la fuĝodirekton. Ankaŭ la dek-unu-metrojn-golisto supozeble trafas pli bone, se li ne ĉiufoje celas al la sama angulo, sed metas la pilkon laŭ hazarda skemo foje dekstren, maldekstren, alten, malalten aŭ mezen - kompreneble per precize celitaj puŝoj de la pilko. Kaj ankaŭ intertraktanto atingas pli bonajn rezultojn se li kondutas iomete senorde, sed vere nur iomete. Decide estas: la hazardo povas helpi, ke leporo, piedpilkisto aŭ intertraktanto estas por la koncerna vidalvidulo pli malfacile kalkuleblaj. Sed ĉu homoj entute kapablas tion - permesi la puran hazardon kaj enkonstrui ĝin en siajn agojn?

La respondo estas: apenaŭ. La pli longa respondo formuliĝas signife pli detale kaj iom pli komplike. Ĝuste nun psikologoj de la John Hopkins universitato kaj de la universitato de Norda Karolinio publikigis studaĵon, laŭ kiu la amplekso de la emo al pure hazarda konduto povus esti sufiĉe stabila eco. Kiel ili raportas en faka ĵurnalo, en ĉiu homo efikas io simila al hazardo-generatoro kun fiksaj agordoj. Kiom konduto aŭ decidoj estas influataj de hazardo, tio ŝajnas esti laŭ tio simile stabila kiel aliaj karakteraj trajtoj de la persono.

En la pasinteco psikologoj ne nur prilumigis kiel homoj perceptas hazardojn aŭ kiel ili reagas pri ili. Ili ankaŭ interesiĝis pri tio, kiel bone testpersonoj generas hazardajn sinsekvojn, do kiel ili funkcias kiel homaj hazardo-generatoroj. Se partoprenantoj en studo ĉiam devas imagi ke ili estus ĵetintaj moneron aŭ kubon, tiam ili produktas regule sinsekvojn de rezultoj en kiuj - simpligite dirite - kaŝiĝas tro malmulte da hazardo kaj tro da reguleco. Ekzemple ili tendencas malvolonte ripeti ĵet-rezultojn, ĉar tio estas kontraŭdiro al ilia intuicio rilate al hazardo: Post ĵetita numero unu do ne denove falu numero unu - kaj tiam ankoraŭfoje, ĉu? Sed la probableco ĉe ĉiu ĵeto estas same granda. Ĉe tiaj taskoj homoj emas do tro forte alterni inter opcioj kaj rezultoj kaj eviti ripetojn, skribas la psikologoj.

Tiu homa tendenco aliflanke donacas al la sciencistoj la eblecon eltrovi, kiel la hazardo-generatoro en individuoj estas ĉiufoje kalibrita. Por sia aktuala studaĵo la psikologoj igis siajn testpersonojn en entute tri provoj starigi hazardajn sinsekvojn de ciferoj. Krome ili devis hazarde elekti klavojn kiuj depende de la provo estis malsame ordigitaj. Foje devis temi pri nombroj, foje pri tridimensiaj skemoj - jen la fona ideo. Fine la sciencistoj ripetis kun parto de la testantoj la provojn post paŭzo de unu jaro, por kontroli kiel stabile laboris la individuaj (metaforaj) hazardo-generatoroj en la pensado de la testpersonoj.

La rezultoj montris laŭ la esploristoj ke la partoprenantoj havis unuflanke la kutimajn torditajn rezultojn kaj ili ekzemple evitis ripetojn pli forte ol tio estus atendebla pro hazardo. Aliflanke ili montris konsisteman konduton en la diversaj taskoj kaj ankaŭ tra la tempo. Sendepende de tio ĉu ili devis krei seriojn de nombroj aŭ tridimensiajn skemojn - ilia persona mastrumado de la hazardo montriĝis ĉiam tre simila.

Ankaŭ post paŭzo de unu jaro evidentiĝis tiu formo de konsistemo. Ĉiu persono do supozeble kondutas je kalkulebla amplekso nekalkuleble, kompareble kun la emo de persono al riska konduto, ekstravertiteco, spontaneco aŭ aliaj karakteraj trajtoj. Alie dirite: Ĉiu homo ŝajnas esti je kalkulebla maniero nekalkulebla.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-05-01 06:00

2025-04-30

La Balta Ondo

Azianoj kaj oceanianoj, kandidatiĝu en la konkurso “Partoprenu IJK-n” (Dua Alvoko)

alvoko

La Internacia Junulara Kongreso (IJK) 2025 okazos de la 9a ĝis la 16a de aŭgusto 2025 en Cisarua (Bogor), Indonezio. Por la sukceso de IJK gravas la partopreno de junuloj de ĉiuj mondopartoj, kiuj kontribuas al la programo kaj organizado de la kongreso.

Financa subteno estas havebla por tiuj, kiuj deziras partopreni en la kongreso, kaj pro siaj kompetentoj kaj kontribuoj al la movado meritas tion, sed ne disponas pri ekonomiaj rimedoj por tion realigi. Ĉiun jaron TEJO malfermas konkurson, en kiu ĝi elektas kandidatojn kiuj kontentige plenumas certajn kondiĉojn.

La unua alvoko de la Konkurso “Partoprenu IJK-n” okazis de la 1a ĝis la 31a de marto 2025. Kandidatiĝis entute 20 homoj de 13 landoj, el kiuj 13 estis elektitaj. Nun, pro la amasaj donacoj ĝis nun ricevitaj el niaj bonkoraj subtenantoj dum la donackampanjo de TEJO, ni anoncas kun granda plezuro, kun ni malfermas duan alvokon por junuloj de Azio kaj Oceanio, kiuj deziras ricevi financan subtenon por partopreni en IJK 2025!

Legu pli ĉe https://www.tejo.org/konkurso2025-2/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Azianoj kaj oceanianoj, kandidatiĝu en la konkurso “Partoprenu IJK-n” (Dua Alvoko) appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-30 18:24

TEJO

Azianoj kaj oceanianoj, kandidatiĝu en la konkurso “Partoprenu IJK-n” 2025 por ricevi financan subtenon! (Dua Alvoko)

La Internacia Junulara Kongreso (IJK) 2025 okazos de la 9-a ĝis la 16-a de aŭgusto 2025 en Cisarua (Bogor), Indonezio. Por la sukceso de IJK gravas la partopreno de junuloj de ĉiuj mondopartoj, kiuj kontribuas al la programo kaj organizado de la kongreso.

Financa subteno estas havebla por tiuj, kiuj deziras partopreni en la kongreso, kaj pro siaj kompetentoj kaj kontribuoj al la movado meritas tion, sed ne disponas pri ekonomiaj rimedoj por tion realigi. Ĉiun jaron TEJO malfermas konkurson, en kiu ĝi elektas kandidatojn kiuj kontentige plenumas certajn kondiĉojn.

La unua alvoko de la Konkurso “Partoprenu IJK-n” okazis de la 1-a ĝis la 31-a de marto 2025. Kandidatiĝis entute 20 homoj de 13 landoj, el kiuj 13 estis elektitaj. Nun, pro la amasaj donacoj ĝis nun ricevitaj el niaj bonkoraj subtenantoj dum la donackampanjo de TEJO, ni anoncas kun granda plezuro, kun ni malfermas duan alvokon por junuloj de Azio kaj Oceanio, kiuj deziras ricevi financan subtenon por partopreni en IJK 2025!

Kiuj rajtas kandidatiĝi

Rajtas kandidatiĝi individuaj membroj de TEJO en 2025 kiuj loĝas aŭ estas civitanoj de la jenaj landoj:

  • Azio (47): Afganio, Azerbajĝano, Bangladeŝo, Barato, Barejno, Birmo, Brunejo, Butano, Ĉinio, Filipinoj, Honkongo, Indonezio, Irako, Irano, Israelo, Japanio, Jemeno, Jordanio, Kamboĝo, Kataro, Kazaĥio, Kirgizio, Korea Resp., Korea Popola DR, Kuvajto, Laoso, Libano, Makao, Malajzio, Maldivoj, Mongolio, Nepalo, Omano, Orienta Timoro, Pakistano, Palestino, Sauda Arabio, Singapuro, Sirio, Srilanko, Taĝikio, Tajlando, Tajvano, Turkio, Turkmenio, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Uzbekio, Vjetnamio
  • Oceanio (17): Aŭstralio, Fiĝio, Franca Polinezio, Kiribato, Kukinsuloj, Marŝaloj, Mikronezio, Nauro, Nov-Kaledonio, Nov-Zelando, Palaŭo, Papuo-Nov-Gvineo, Salomonoj, Samoo, Tongo, Tuvalo, Vanuatuo

Aldone, estas aliaj nepraj kondiĉoj por plenumi:

  • esti individua membro de TEJO je la momento de kandidatiĝo; 
  • aĝi inter 18 kaj 35 jarojn dum IJK; 
  • posedi postkomencan lingvonivelon de Esperanto, ekde minimume nivelo A2 de la Komuna Eŭropa Referenckadro (KER) pri lingvoj; 
  • havi validan pasporton je la momento de kandidatiĝo, kun minimume ses (6) monatoj da valideco ĝis la fino de la tuta vojaĝo; kaj
  • sendi plenigitan formularon kun motivletero kaj rekomendleteroj de minimume du (2) individuaj membroj de TEJO. 

Prioritataj estas kandidatoj, kiuj kandidatiĝas por sia unua IJK. Kandidatoj kiuj partoprenis antaŭan IJK-n laŭeble klarigu kial ili aparte bezonas partopreni ĉi tiun kongreson kaj kion ili povas alporti al ĉi tiu kongreso.

Aliaj kondiĉoj ne nepraj sed favore konsiderataj estas:

  • bona regado de Esperanto, minimume ekde KER-nivelo B2, laŭeble pruvita per atestiloj;
  • aktivado en TEJO, landa/faka aŭ loka organizo aŭ/kaj antaŭa sperto pri organizado de eventoj;
  • civitaneco en la B-, C-, aŭ Ĉ-landoj laŭ la landokategorioj de la kongreso;
  • neeblo alimaniere financi la partoprenon en la kongreso; kaj
  • klaraj planoj pri estonta agado en la Esperanto-movado, ekz. kiel IJK povas pozitive helpi ilin daŭrigi sian aktivadon en TEJO kaj/aŭ la loka movado. 

Ne rajtas kandidatiĝi stabanoj de TEJO, homoj kiuj jam antaŭe ricevis subtenon de la fonduso, kaj homoj kiuj antaŭvidas partopreni la kongreson per alia tipo de financa subteno (ekzemple, projektoj kaj subvencioj de TEJO aŭ de aliaj organizoj).

Kiel la fonduso povas subteni vin?

Se vi estos elektita de la fonduso, vi povas ricevi:

  • ekde 50% ĝis 75% de vojaĝkostoj en la plej malmultekosta maniero;
  • ĝis 100% de kostoj de loĝado kaj manĝado en la plej malmultekosta kategorio dum la kongreso;
  • ĝis 100% de la programkotizo; kaj
  • ĝis 100% de la vojaĝasekuro bezonata dum la tuta vojaĝo.

La fonduso kovros ankaŭ la kotizon de via kandidatiĝo por vizo al Indonezio kaj TEJO ankaŭ okupiĝos pri preparado de vizpetoj kaj eldonado de invitleteroj, se vi tion bezonas.

La fonduso ne kovras poŝmonon, ekskursojn, aliajn kongresajn servojn, kaj eventualajn kromvojaĝojn aŭ elspezojn kiuj ne rilatas al la kongreso.

Respondecoj de elektitaj kandidatoj

Se vi estos elektita, vi havos kelkajn respondecojn:

  • ĉeesti la tutan kongreson; 
  • plenumi taskojn delegitajn antaŭ la kongreso;
  • partopreni antaŭkongresan trejnadon, preparajn kunsidojn kaj aliaj kapabligajn aktivaĵojn por organizantoj kaj helpantoj;
  • kontribui al la kongresa programo per minimume unu (1) aktivaĵo; 
  • partopreni aŭ kunorganizi specialan programeron kun aliaj subtenatoj de la fonduso;
  • deĵori kiel helpanto en difinitaj periodoj dum la kongreso;
  • realigi postkongresan informadon pri IJK al esperantista aŭ/kaj neesperantista publiko (ekz. artikolon, filmeton, kanton aŭ alitipan artaĵon, aŭ prelegon); 
  • partopreni retrokupladon pri la kongreso;
  • reiri al sia hejmlando post la kongreso kaj daŭrigi agadon en la loka Esperanto-movado per la spertoj kaj konoj akiritaj dumkongrese; 
  • dokumenti ĉiujn elspezojn rilate sian partoprenon en IJK kaj sendi pruvilojn pri elspezoj al la Kasisto de TEJO.

Elektitaj kandidatoj subskribas kun TEJO interkonsenton pri reciproka subteno. Per la interkonsento la elektito akceptas plenumi ĉiujn devojn supre listigitajn. Ĉiuj reguloj de la konkurso troviĝas en la nova Regularo pri la Konkurso “Partoprenu IJK-n”.

Kiel kandidatiĝi

Ĉu vi kredas ke vi plenumas ĉiujn kondiĉojn kaj pretas plene kaj energie kontribui al IJK 2025? Kandidatiĝu nun!

Por kandidatiĝi, plenigu ĉi tiun formularon. En la formularo vi skribos pri viaj bazaj detaloj, motivoj, profilo, kaj detaloj de la subteno kiun vi petas.

Vi ankaŭ devas kolekti minimume du (2), maksimume kvar (4) subtenleterojn de aliaj individuaj membroj de TEJO. La subtenleteroj devas esti subskribitaj. Aliaj aldonaj dokumentoj (pliaj atestiloj, CV, ktp) estas bonvenaj. Ĉiuj dosieroj devas esti en PDF-formato laŭeble.

La limdato por kandidatiĝi estas merkredo, la 28-a de majo 2025. Kandidatoj povas esti kontaktitaj por intervjuo laŭnecese. La rezultoj estos anoncitaj en junio 2025.

Ne hezitu skribi al Albert Stalin Garrido, Kongresa Oficisto de TEJO, ĉe albert.stalin@tejo.org se vi havas demandojn. Bonŝancon en via kandidatiĝo!

Subtenu la fonduson “Partoprenu IJK-n”

Dank’ al ĉiuj ĝisnunaj donacoj, ni sukcesis okazigi ĉi tiun eksterordinaran ŝancon malfermi duan alvokon. Je la momento de anonco, ni ankoraŭ bezonas €2500 por subteni la partoprenon de 5-8 homoj de Azio kaj Oceanio.

Se vi troviĝas en bona ekonomia pozicio kaj ŝatus helpi tiujn, kiuj ne estas, por ke ankaŭ ili partopreni nian kongreson, bonvolu donaci al la fonduso “Partoprenu IJK-n”. Detaloj troviĝas en ĉi tiu retpaĝaro. Dankon pro via malavara subteno!

TEJO kore dankas al sia partnero, Universala Esperanto-Asocio (UEA), kaj al ĉiuj esperantistoj kaj organizoj, kiuj subtenas la fonduson “Partoprenu IJK-n”.

The post Azianoj kaj oceanianoj, kandidatiĝu en la konkurso “Partoprenu IJK-n” 2025 por ricevi financan subtenon! (Dua Alvoko) appeared first on Tutmonda Esperantista Junulara Organizo.

de Tejo Oficejo je 2025-04-30 13:10

Diversaj diversaĵoj

Théophile GAUTIER - La mumia piedo (1840)

 

Théophile GAUTIER


Temas pri unu el la fantastaj noveloj de Théophile Gauthier (Teofil' Gotie') verkita en 1840, kiam li estis 29 jara. Lia plej fama romano Le capitaine Fracasse (Kapitano Frakaso), kiun mi legis kiam mi estis 12 jara, inspiris dekon da filmoj, kvar aŭ kvin televidseriojn, kaj nenombreblajn teatrajn adaptaĵojn.
 
 

La mumia piedo 

 

Mi estis enirinta, pro senokupeco, ĉe unu el tiuj vendistoj de kuriozaĵoj, nomitaj brikabrakistoj en la pariza slango, tiom perfekte nekomprenebla por la cetero de la francoj.

Verŝajne vi jam okulumis, tra montrofenestro, al kelkaj el tiaj butikoj, kiuj tiom multobliĝis de kiam furoriĝis aĉeti malnovajn meblojn, kaj la plej banala kambiŝanĝisto opiniis necese havi sian mezepokan ĉambron.

Temas pri afero, kiu konsistas same el feraĵa butiko, el tapiŝvendejo, el alkemiista laboratorio kaj el pentrista ateliero. En tiuj misteraj grotoj kie ŝutroj filtras moderan taglumon, tio, kio estas plej malnova estas polvo. Ĝiaj araneaĵoj estas pli aŭtentaj ol ĝiaj gipuroj, kaj la malnova pirujaĵo estas pli juna ol la mahagono, kiu hieraŭ alvenis el Ameriko.

Mia brikabrakista butiko estis vera pelmelejo, ĉiuj jarcentoj kaj ĉiuj landoj ŝajnis tie rendevuintaj. Etruska lampo el ruĝa tero pozis sur ŝranko de Boulle1, kun mahagonaj paneloj strikte striitaj de kupraj fadenoj. Kuŝsidilo de la epoko de Ludoviko la 15-a senzorge etendis siajn cervinajn piedojn sub dika tablo de la reĝado de Ludoviko la 13-a, kun pezaj kverkaĵaj spiraloj, kaj interplektitaj skulptaĵoj de foliaro kaj kimeroj.

Damaskenita kiraso el Milano rebriligis en angulo sian ventron ornamitan de rubandoj. Biskvitaj kupidoj kaj nimfoj, ĉinaj magotoj, kornetoj el celadonverda kaj fendita porcelano, tasoj el Saksujo kaj Sèvres obstrukcis bretojn kaj angulmeblojn.

Sur la dentitaj bretoj de servicoŝrankoj radiis gigantaj japanaj pladoj, kun ruĝaj kaj bluaj desegnaĵoj substrekitaj de oraj strioj, flanke de emajloj de Bernard Palissy2 prezentantaj reliefajn kolubrojn kaj lacertojn.

El krevintaj ŝrankoj eliris relieftaftoj arĝente glaceigitaj, fluoj de brokaĵaj ŝtofoj punktitaj de lumgrajnoj de oblikva sunradio. Ĉiaj portretoj ridetis tra sia flava verniso en kadroj plimalpli velkaj.

La butikisto singardeme sekvis min en la zigzaga pasejo inter stakoj de mebloj, per siaj manoj faliganta la hazardajn movojn de la baskoj de mia frako, observanta miajn kubutojn per la maltrankvila atento de antikvaĵisto kaj uzuristo.

Kia stranga figuro, tiu de la butikisto: vastega verto, polurita same kiel genuo, ĉirkaŭita de blankhara krono, kiun pli vigle kontrastis la hela tono de lia rozkolora haŭto, donis al li falsan mienon de patreca simplanimulo, cetere kompensata de la scintilado de du flavaj okuletoj, kiuj tremetis en siaj orbitoj same kiel du oraj ludovikoj3 sur hidrargo. Lia naza kurbeco havis aglan trajton, kiu elvokis orientan aŭ judan tipon. Liaj manoj, maldikaj, maldikegaj, vejnaj, plenaj de nervoj elstaraj, kvazaŭ kordoj sur violonkolo, kun ungoj similantaj tiujn, kiuj finas la membranajn flugilojn de vespertoj, havis senilecan osciladan movon, kies vidaĵo maltrankviligis. Sed tiuj manoj skuitaj de nervaj tikoj iĝis pli firmaj ol ŝtalaj tenajloj aŭ omaraj pinĉiloj tuj kiam ili levprenis iun valoran aĵon, oniksan pokalon, venecian glason aŭ bohemujan pleton. Tiu maljuna bubaĉo havis tiom profundan rabenan kaj kabalistan ŝajnon, kiun oni estus ŝtiparuminta lin nur pro lia mieno, antaŭ tri jarcentoj.

"-Cu vi aĉetos de mi nenion hodiaŭ, sinjoro? Jen malaja kriso kies klingo ondiĝas, kvazaŭ flamo. Rigardu jenajn foldetojn por gutigi sangon, tiujn dentetarojn inverse faritajn por ŝirpreni la internaĵon reprenante la ponardon. Temas pri sovaĝa armilo, en bela stilo, kiu tre bele efikos en via trofeo. Tiu ĉi ambaŭmana spado estas belega, ĝi estas farita de Josepe de la Hera. Kaj jen koŝelimardo4 kun aĵurita konko, kia splenda artaĵo!

-Ne, mi havas sufiĉajn armilojn kaj buĉilojn. Mi volus statueton, iun ajn aĵon, kiu povas utili kiel paperpremilo, ĉar mi ne povas elteni ĉiujn butikajn bronzaĵaĉojn, kiujn vendas la paperistoj, kaj kiujn oni do trovas same sur ĉiuj skribotabloj."

La maljuna gnomo, priserĉante en siaj antikvaĵoj, eksponis antaŭ mi antikvajn, aŭ tiel certigatajn, bronzaĵojn, malakitajn ŝtonojn, idoletojn hindajn aŭ ĉinajn, iajn jadajn dikuletojn, figurojn de Brahmao aŭ Viŝnuo mirinde taŭgajn por tia, tamen ne dia, uzo restigi en sia loko leterojn kaj ĵurnalojn.

Mi estis hezitanta inter porcelana drako tute punktita de verukoj, kun faŭko ornamita per dentegoj kaj dornoj, kaj meksika fetiĉeto ja malbelega, figuranta la dion Huicilopoĉtli, kiam mi ekvidis ĉarman piedon, kiun mi unue prenis por fragmento de antikva Venuso.

Ĝi havis tiujn belajn falvajn kaj rufajn tonojn, kiuj donas al florencaj bronzaĵoj ian varman kaj vivoplenan aspekton, tiom preferindajn al la verdigra tono de ordinaraj bronzaĵoj, kiujn oni facile prenas por putrantaj statuoj: satenaj briloj tremetis sur ĝiaj formoj rondaj kaj poluritaj de dudek jarcentoj da amaj kisoj. Ĉar ĝi verŝajne estis korinta bronzaĵo, verko de la plej bona epoko, eble eĉ gisaĵo de Lisipo5!

"-Ĉi tiu piedo taŭgos por mi", mi diris al la butikisto, kiu rigardis min per ironia kaj ruza mieno antaŭmetante la petitan aferon, por ke mi pli precize ekzamenu ĝin.

Surprizis min ĝia malpezeco. Ne temis pri metala piedo, sed ja karna piedo, enbalzamigita piedo, mumia piedo: deproksime rigardante ĝin oni povis vidi la haŭtan grajnecon kaj la krispecon gladpremitan de la bendetaj veftoj. Ĝiaj fingroj estis fajnaj, delikataj, kun perfektaj, puraj kaj diafanaj ungoj, kvazaŭ agataj. La dikfingro, iomete disigita, bele kontraŭis la vicon de la aliaj, laŭ la antikva maniero, kaj donis al ĝi malstriktan sintenon, sveltecon de birda piedo. La plando, apenaŭ striita de nevideblaj haĉoj, montris ke ĝi neniam tuŝis la teron, kaj estis ĉiam metita sur la plej fajnaj matoj el kanoj de Nilo kaj la plej ŝvelmolaj tapiŝoj el leopardaj feloj.

"-Ha! ha! vi volas la piedon de princino Hermontiso6, diris la butikisto kun stranga rikano, fiksrigardante min per gufaj okuloj: ha! ha! por paperpremilo! Jen originala ideo, artista ideo. Tiu, kiu estus dirinta al la maljuna faraono, ke la piedo de lia amata filino utilos kiel paperpremilo ja vere mirigus lin, tiam, kiam li borigis granitan monton por tien enmeti la trioblan oran ĉerkon tute kovritan de hieroglifoj kaj pentraĵoj pri la juĝo de animoj, plu diris mezvoĉe, kvazaŭ parlante al si mem, la stranga eta butikisto.

-Kiom vi vendos al mi tiun mumian fragmenton?

-Ah! Plej multekoste, kiel mi povos, ĉar temas pri splenda peco. Se mi havus ĝian respondaĵon, vi ne havus ĝin eĉ por kvin cent frankoj: filino de faraono, nenio estas pli malofta.

-Certe, tio ne estas komuna afero. Sed, fine, kiom vi volas por ĝi? Unue, mi avertu pri unu afero, mi posedas kiel trezoron nur kvin ludovikojn, nenion pli. Mi aĉetos ion ajn, se tio kostos kvin ludovikojn, sed nenion plian.

Se vi zorge priserĉus la postpoŝojn de mia veŝto, kaj miajn plej intimajn tirkestojn, vi ne trovus eĉ nur kompatindan kvinungan tigron7.

-Kvin ludovikoj por la piedo de princino Hermontiso, tio estas ja malmulto, tre malmulto vere, por aŭtenta piedo, diris la butikisto ekbalancante sian kapon kaj rotaciante siajn pupilojn.

Nu, prenu ĝin, kaj mi eĉ donacas ĝian koverton, li plu diris envolvante ĝin en malnova ŝirpeco de damasko, tre bela, aŭtenta damasko, damasko el hindujo, kiun oni neniam retinktis, tio estas fortika, tio estas ŝvelmola" li murmuris promenigante siajn fingrojn sur la ŝtofo per komerca kutimado laŭdi vendotaĵon tiom malmulte valorantan, ke li mem taksis ĝin donacebla.

Li ŝutis la monerojn en ian mezepokan monujon, kiu pendis de lia zono, ripetante:

"-La piedo de princino Hermontiso uzota kiel paperpremilo!"

Kaj fiksante al mi siajn fosforeskajn pupilojn, li diris per akutega voĉo, kvazaŭ miaŭado de kato englutinta fiŝoston:

"-La maljuna faraono ne estos kontenta, li amis sian filinon, tiu kara viro.

-Vi parolas pri li, kvazaŭ vi estis lia samtempulo. Kvankam maljuna, vi tamen ne datiĝas de la egiptaj piramidoj", mi ridante respondis el la sojlo de la butiko.

Mi reiris hejmen kontenta pri mia akiritaĵo.

Por tuj profiti el ĝi, mi metis la piedon de la dia princino Hermontiso sur stakon de paperoj, skizoj de versoj, nekompreneblaj mozaikoj de forstrekitaĵoj, komencitaj artikoloj, forgesitaj leteroj poŝtitaj en tirkeston, tio estas ofta eraro de senatentaj homoj. La efekto estis ĉarma, stranga kaj romantika.

Tre kontenta pri tiu plibeligo, mi desupris en la straton, kaj iris promeni kun la deca seriozeco kaj la fiereco de viro, kiu sur ĉiuj homoj, kiujn li apudestas, havas la nedireblan avantaĝon posedi pecon de princino Hermontiso, filino de faraono.

Mi trovis tute ridindaj ĉiujn, kiuj ne posedis, kiel mi, paperpremilon tiel fame egiptan, kaj la vera zorgo de prudenta homo ŝajnis al mi esti la posedo de mumia piedo sur sia skribotablo.

Feliĉe la renkonto de kelkaj amikoj distris min de mia entuziasmo de freŝdata akirinto. Mi iris vespermanĝi kun ili, ĉar estis malfacile vespermanĝi kun mi mem.

Kiam mi revenis hejmen kun mia cerbo marmorita de kelkaj ebrietaj vejnoj, nepreciza ondo de orienta parfumo milde tiklis mian flarilon. La ĉambra varmo estis varmetiginta la natron, la bitumon, la mirhon en kiujn la paraskistoj8, kadavrotranĉistoj, estis banintaj la korpon de la princino. Temis pri milda parfumo, kvankam persistema, kiun kvar mil jaroj ne sukcesis malaperigi.

La revo de Egiptujo estis eterno: ĝiaj odoroj havas la fortikecon de granito, kaj same daŭras.

Rapide mi tutgorĝe trinkis el la nigra pokalo de dormo. Dum unu horo, aŭ du, ĉio restis nebula, forgeso kaj nenieco inundis min de malhelaj ondoj.

Tamen mia intelekta malhelo lumiĝis, sonĝoj komencis tuŝi min per siaj silentaj flugoj.

La okuloj de mia animo malfermiĝis kaj mi vidis mian ĉambron tia, kia ĝi reale estis: mi povus kredi min vekiĝinta, sed svaga sento indikis, ke mi dormas, kaj ke io stranga okazos.

La odoro de myrho estis plifortiĝinta, kaj mi sentis malfortan kapdoloron, kiun mi racie atribuis al kelkaj glasoj da ĉampano, kiujn ni estis trinkintaj je nekonataj dioj kaj niaj estontaj sukcesoj.

Mi rigardis mian ĉambron per atendosento, kiun nenio ĝustigis. La mebloj estis ĝuste en siaj lokoj, la lampo brulis sur la konzolo, mildigita de la lakta blankeco de sia kristala globo, la akvareloj briletis sub siaj bohemujaj vitroj, la kurtenoj senmove pendis: ĉio ŝajnis dormanta kaj trankvila.

Tamen, post momento, tiu tiom kvieta mastrumaĵo ŝajnis perturbiĝi. La murlignaĵoj susure krakiĝis, la ŝtipo fosita sub cindroj subite lanĉis bluan gasŝprucon, kaj la diskoj de vestohokoj ŝajnis metalaj okuloj atentemaj, same kiel mi, al tio, kio estis okazonta.

Hazarde, mia rigardo iris al la tablo sur kiun mi estis metinta la piedon de princino Hermontiso.

Anstataŭ esti semova, kiel decas al piedo balzamita de kvar mil jaroj, ĝi skuiĝis, spasmiĝis kaj saltetis sur la paperoj kvazaŭ timigita rano. Oni kredus ĝin konektita al voltaa pilo. Mi tre precize aŭdis la sekan bruon, kiun faris ĝia kalkaneto, malmola kiel gazelhufo.

Mi estis sufiĉe malkontenta pri mia akiritaĵo, ĉar mi ŝatas senmovajn paperpremilojn kaj opiniis tute nenature vidi piedojn promeni sen kruroj, kaj mi eksentis ion, kiu ja similis teruron.

Subite mi vidis plison de unu el miaj kurtenoj moviĝi, kaj aŭdis ian piedpremon, kvazaŭ iu, kiu unupiede saltetas. Mi devas konfesi, ke mi alterne sentis varmon kaj malvarmon, ke mi sentis nekonatan venton blovi sur mian dorson, kaj ke mia hararo hirtiĝante forĵetis mian noktoĉapon ĝis du aŭ tri paŝoj.

La kurtenoj malfermiĝis, kaj mi vidis la plej strangan imageblan figuron.

Temis pri junulino, brunhaŭta, similanta la bajaderon Amanio9 , perfekte bela kaj elvokante la plej puran egiptan stilon. Ŝi havis migdalformajn okulojn kun altiĝantaj anguloj kaj brovojn tiom nigrajn, ke ili ŝajnis bluaj. Ŝia nazo havis delikatan silueton, preskaŭ grekan per ĝia fajneco, kaj oni povus preni ŝin por bronza statuo de Korinto, se la elstareco de ŝiaj vangostoj kaj la iel afrika pleneco de ŝia buŝo ne estus evidente indikintaj la hieroglifan rason de la bordoj de Nilo.

Ŝiaj brakoj maldikaj kaj ŝpinile tornitaj, same kiel tiuj de tre junaj knabinoj, estis ĉirkaŭitaj de metalaj pletetoj kaj vitraĵetoj. Ŝia hararo estis ŝnurete plektitaj, kaj sur ŝia brusto pendis idolo el verda vitro, kies sepbranĉa vipilo rekonigis kiel Izison, kondukiston de animoj. Ora pleto scintilis sur ŝia frunto, kaj kelkaj restaĵoj de ŝminko aperis sur la kupra koloro de ŝiaj vangoj

Kaj pri ŝia kostumo, ĝi estis ja stranga.

Imagu zontukon el bendetoj ornamitaj de nigraj kaj ruĝaj hieroglifoj, rigidigitaj de bitumo, kaj kiuj ŝajnis aparteni al ĵus elvindita mumio.

Per iu el tiuj penssaltoj tiom oftaj en sonĝoj, mi aŭdis la falsan kaj raŭkan voĉon de la brikabrakisto, kiu ripetis, kvazaŭ monotonan refrenon, la frazon, kiun li estis dirinta en sia butiko per tiom mistera tono:

"-La maljuna faraono ne estos kontenta, li amis sian filinon, tiu kara viro."

Aparta stragaĵo ne trankviligis min: la aperinto havis nur unu piedon, la alia kruro estis rompita ĉe sia maleolo.

Ŝi iris al la tablo, kie la mumia piedo skuiĝis kaj saltetis eĉ pli rapide. Tie alveninte, ŝi apogis sin sur la randaĵo, kaj mi vidis larmon ĝermi kaj perli en ŝiaj okuloj.

Kvankam ŝi ne parolis, mi klare komprenis ŝian penson: ŝi estis rigardanta la piedon, ĉar ja temis pri ŝia, per koketa mieno de malĝojo tre graciplena. Sed la piedo saltis kaj kuris ien kaj tien, kvazaŭ pelata de ŝtalaj risortoj.

Du aŭ tri fojojn ŝi etendis sian manon por preni ĝin, sed ne sukcesis.

Tiam estiĝis inter princino Hermontiso kaj ŝia piedo, kiu ŝajnis havi sian propran vivon, stranga dialogo en tre malnova kopta lingvo, tia, kian oni parolis ĝin antaŭ tridek jarcentoj ĉe la reĝaj tombegoj de la lando de Ser10. Feliĉe, ĉi tiun nokton, mi perfekte scipovis la koptan.

Princino Hermontis per milda kaj vibranta voĉtono, kvazaŭ kristala sonorileto, diris jene:

"-Nu, kara piedeto mia, vi ĉiam fuĝas el mi, tamen mi ja bone vartis vin. Mi banis vin en parfumita akvo, en alabastra akvujo. Mi poluris vian kalkanon per pumiko trempita en palmoleon. Viaj ungoj estis tonditaj per oraj pinĉiloj kaj poluritaj per hipopotama dento. Mi zorge elektis por vi thabebojn11 broditajn kaj farbitajn kun kurbaj pintoj, kiujn enviis ĉiuj junulinoj de Egiptujo. Vi havis ĉe via piedfingro ringojn montrantajn la sanktan karabon, kaj vi portis unu el la plej malpezajn korpojn, kiun povis esperi pigra piedo."

La piedo respondis per paŭta kaj ĉagrina tono:

"-Vi ja scias, ke mi ne plu apartenas al mi mem, mi estis aĉetita kaj pagita, kaj la maljuna komercisto bone sciis tion, kion li faris. Li daŭre koleras kontraŭ vi pro via rifuzo edziniĝi al li: temas pri ruza venĝo lia.

La arabo, kiu enrompis vian reĝan ĉerkon en la subtera ŝakto de la nekropolo de Tebo, estis sendita de li. Li volis malhelpi vin iri al la kunveno de la tenebraj popoloj, en la subaj civitoj. Ĉu vi havas kvin orajn monerojn por reaĉeti min?

-Ve! ne! Miaj juvelojn, miajn ringojn, miajn orajn kaj arĝentajn monojn, ĉion oni ŝtelis for de mi, vespire respondis princino Hermontiso.

-Princino, mi tiam ekkriis, mi neniam retenis piedon de iu ajn: kvankam vi ne havas la kvin ludovikojn, kiujn ĝi kostis al mi, mi bonvole redonas ĝin al vi. Mi tute aflektiĝus se mi restigus lama tiel amindan homon, kiel princinon Hermontiso."

Mi emfaze diris tiujn vortojn per galanta kaj poeta tono, kiu verŝajne mirigis la belan egiptinon.

Ŝi direktis al mi dankoplenan rigardon, kaj ŝiaj okuloj ekbrilis de blua lumo.

Ŝi prenis sian piedon, kiu ĉi-foje lasis sin preni, kvazaŭ virino, kie estas metonta duonboton, kaj tre lerte alĝustigis ĝin al sia kruro.

Tiun operacion fininte, ŝi faris du aŭ tri paŝojn en la ĉambro, kvazaŭ ŝi volas certigi, ke ŝi vere ne plu lamas.

"-Ha! Kiel mia patro estos kontenta, ĉar li ege bedaŭris mian kripliĝon, kaj li, ekde la unua tago post mia naskiĝo, laborigis tutan popolon por bori tiom profundan tombegon, kiu povos konservi min sendifekta ĝis la suprema tago, kiam la animoj devos esti pezataj en la peziloj de Amentio12.

Venu kun mi ĉe mian patron, li bone akceptos vin, vi redonis al mi mian piedon."

Mi trovis tiun proponon tute natura. Mi vestis min per noktosurtuto kun grandaj baskoj, kiu donis al mi tre faraonan silueton, mi haste metis turkajn babuŝojn, kaj mi diris al princino Hermontiso, ke mi estas preta sekvi ŝin.

Antaŭ ol foriri, Hermontiso malligis el sia kolo la verdan figureton kaj metis ĝin sur la disigitajn paperfoliojn, kiuj kovris la tablon.

"-Ja justas, ŝi diris ridetante, ke mi anstataŭigu vian paperpremilon."

Ŝi etendis al mi sian manon, kiu estis milda kaj malvarma same kiel kolubra haŭto, kaj ni foriris.

Dum kelkaj tempoj ni iris per saga rapideco en flua kaj grizaĉa medio, kie apenaŭ skizitaj siluetoj pasis dekstre kaj maldekstre de ni.

Momenteton, ni vidis nur akvon kaj ĉielon.

Kelkajn minutojn poste, obeliskoj ekvideblis, pilonoj, deklivoj apud sfinksoj konturiĝis ĉe la horizonto.

Ni estis alvenintaj.

La princino kondukis min antaŭ monton el rozkolora granito, kie troviĝis aperturo mallarĝa kaj malalta, kiun estus malfacile distingi el la ŝtonaj fendoj, se du buntaj steleoj kun skulptaĵoj ne ebligus trovi ĝin.

Hermontiso lumigis torĉon kaj ekmarŝis antaŭ mi.

Temis pri koridoroj krude boritaj en la roko. La muroj, kovritaj de hieroglifaj paneloj kaj alegoriaj procesioj, verŝajne okupis milojn da brakoj dum miloj da jaroj. Tiuj senfine longaj koridoroj finvenis al kvadrataj ĉambroj, meze de kiuj estis ŝaktoj en kiuj ni desupris per krampoj aŭ spiralaj ŝtuparoj. Tiuj ŝaktoj kondukis nin en aliajn ĉambrojn, el kiuj foriris aliaj koridoroj same ornamitaj per nizoj, serpentoj ronde volviĝintaj, taŭo, pedumo, mistika bariso13, ja mirinda verko, kiun neniu vivantula okulo devis vidi, senfinaj granitaj legendoj, kiujn nur la mortintoj havis sufiĉan eternan tempon por legi.

Fine ni alvenis en ĉambron tiel vastan, tiel gigantan, tiel senmezuran, ke ne eblis vidi ĝiajn limojn. Ĝis nevidebleco etendiĝis vicoj da grandegaj kolonoj inter kiuj tremetis palaj flavlumaj steloj: tiuj brilaj punktoj rivelis nekalkuleblajn profundaĵojn.

Princino Hermontiso daŭre tenis mian manon kaj gracie salutis la mumiojn konatajn de ŝi.

Miaj okuloj alkutimiĝis al tiu krepuska duontago, kaj mi ekdistingis aferojn.

Mi vidis, sidantajn sur tronoj, la reĝojn de subteraj rasoj: ili estis grandaj sekaj majunuloj, faltitaj, nigraj de nafto kaj bitumo, kapvestitaj per oraj pŝentoj, kovritaj de brustoplatoj kaj kolŝirmiloj, punktitaj de ĵuvelŝtonoj, havantaj okulojn kun sfinksa fikseco kaj longajn barbojn blankajn de jarcentaĝaj neĝoj: malantaŭ ili, iliaj balzamitaj popoloj staris en la rigidaj kaj embarasitaj pozoj de la egipta arto, eterne gardantaj la teniĝon ordonitan de hieratika kodekso. Malantaŭ la popoloj miaŭis, flugilbatis kaj rikanis samepokaj katoj, ibisoj kaj krokodiloj, iĝintaj eĉ pli monstraj pro siaj bendetaj vindaĵoj.

Ĉiuj faraonoj ĉeestis, Keopso, Kefreno, Psametiko, Senusreto, Amenotefo, ĉiuj la nigraj regantoj de la piramidoj kaj de la reĝaj tombegoj. Sur pli alta podio sidis la reĝo Kronoso, kaj Ksisutro, samtempulo de diluvo, kaj Tubal-Kaino14, kiu antaŭis lin.

La barbo de reĝo Ksisutro estis tiom kreskinta, ke ĝi jam sepfofe ĉirkaŭis la granitan tablon sur kiu li apogis sin revante kaj duondormante.

Plimalproksime, en polvoplena vaporo, tra la nebulo de eterneco, mi neprecize distingis la sepdek du antaŭadamajn reĝojn kun iliaj sepdek du popoloj por ĉiam malaperintaj15.

Princino Hermontiso lasis al mi kelkajn minutojn por ĝui tiun kapturniĝan spektadon, kaj prezentis min al la faraono, sia patro, kiu majeste kapsignis al mi.

"-Mi retrovis mian piedon! mi retrovis mian piedon! kriis la princino frapante siajn manetojn unu kontraŭ la alia kun ĉiuj signoj de freneza ĝojo, ja tiu sinjoro redonis ĝin al mi."

La rasoj de Kemeo, la rasoj de Nahaso16, ĉiuj nacioj, nigraj, bronzkoloraj kaj kuprokoloraj, koruse ripetis : "-Princino Hermontis retrovis sian piedon."

Ksisutro mem emociiĝis:

Li levis sian pezan palpebron, pasigis fingron sur sia lipharo, kaj direktis al mi sian rigardon plenan de jarcentoj.

"-Je Oms, hundo de inferoj, kaj je Tmej, filino de la suno kaj de la vero, jen brava kaj digna knabo, diris la faraono svingante al mi sian skeptron kun lotusfloro. Kion vi volas kiel rekompencon?"

Per la aŭdaco, kiun donas la sonĝoj, en kiuj nenio ŝajnas neebla, mi petis la manon de Hermontiso: la mano por la piedo ŝajnis al mi bonstila antiteza rekompenco.

La faraono grande malfermis siajn vitrajn okulojn, surprizita de mia ŝerco kaj mia peto.

"-El kiu lando vi venas, kaj kiom vi aĝas?

-Mi estas franco kaj havas dudek sep jarojn, faraona moŝto.

-Dudek sep jarojn! kaj li volas edziĝi al la princino Hermontiso, kiu havas tridek jarcentojn!" samtempe kriis ĉiuj tronoj kaj ĉiuj nacioj.

Nur Hermontiso ne ŝajnis trovi mian peton malkonvena.

"-Se vi havus nur du mil jarojn, plu diris la maljuna reĝo, mi bonvole donus al vi la princinon, sed la diferenco estas tro granda. Kaj niaj filinoj bezonas edzojn, kiuj daŭras. Vi ne plu scias, kiel konservi vin: la lastaj, kiujn oni alportis antaŭ apenaŭ dek kvin jarcentoj, nun estas nur pinĉpreno da polvo. Rigardu, mia karno estas malmola kiel bazalto, miaj ostoj estas ŝtalaj stangoj.

Mi ĉeestos la lastan tagon de la mondo kun la korpo kaj la vizaĝo, kiujn mi vivanta havis. Mia filino Hermontiso daŭros pli longe ol bronza statuo.

Tiam, la vento estos disportinta la lastan grajnon de via polvo, kaj eĉ Iziso mem, kiu sciis retrovi la pecojn de Oziriso, estus embarasita retroformi vian estaĵon.

Rigardu kiel mi estas ankoraŭ forta, kaj kiel bone tenas miaj brakoj", li diris skuante mian manon laŭ la angla kutimo, preskaŭ tranĉante miajn fingrojn kun iliaj ringoj.

Li tiel forte premis, ke mi vekiĝis, kaj mi ekvidis mian amikon Alfredo, kiu tiris min je la brako kaj skuis min por veki min.

"Ah do! obstina dormanto, ĉu mi devos portigi vin en la stratmezon kaj fajrigi piroteknikaĵon ĉe viaj oreloj?

Jam pasis tagmezo, ĉu vi do ne memoras, ke vi promesis veni ĉe min por ke ni iru kune rigardi la hispanajn pentraĵojn de S-ro Aguado17 ?

-Dio mia! mi ne plu pensis pri tio, mi respondis vestante min, ni tuj iru: mi havas la invitilon sur mia skribotablo."

Mi fakte iris por preni ĝin, sed imagu mian surprizon kiam anstataŭ la mumian piedon, kiun mi hieraŭe aĉetis, mi vidis la figureton el verda vitro metitan de princino Hermontiso!

 

 

1Laŭ André-Charles Boulle (1642-1732) fama franca meblofaristo, kies nomon prenis la plej fama meblarta altlernejo de Parizo.

2Franca potisto kaj emajlisto (ĉ.1510-ĉ.1590), kiu famas pro lia strebo imiti la ĉinan emajladon.

3Temas pri populara nomo de la ora monero valoranta dudek frankojn, sur kies reverso estis la profilo de reĝo Ludoviko.

4Ne serĉu la francan vorton cauchelimarde en via vortaro, ĝi ne ekzistas, nek la esperanta koŝlimardo. Fakte Gauthier eraris, en du verkoj liaj, la ĝusta vorto estas colichemarde, speco de granda rapiro.

5Λύσιππος , greka skulptisto de la 4-a jarcento a.K naskiĝinta en Korinto

6Fakte nomo de urbo, nuntempa Erment en alta Egiptujo.

7Slanga nomo de kvinfranka monero.

8Laŭ la malnova greka παρασχίστής, egiptaj pastroj kiuj balzamis la kadavrojn por mumiigo.

9Gauthier longe aludas la bajaderon Amany en sia vojaĝrakonto "Caprices et Zigzags" (1845). Ekzistas ankaŭ tiel nomita statueto skulptita de Jean-Auguste Barre en 1838, du jarojn antaŭ ol Gauthier verkis ĉi tiun novelon.

10Ĉefurbo de tiama samnoma ŝtateto en Arabujo.

11Speco de korkaj sandaloj.

12En la egipta mitologio Amenti estas la okcidento, kie oni situigis la landon de mortintoj.

13Taŭo, el la greka litero ταῦ (T), kies formon ĝi havas, estas sankta instrumento, kiun tenas multaj egiptaj dioj, pedumo el la latina pedum estas la bastonsceptro atribuita al preskaŭ ĉiuj dioj, kaj bariso, el la greka βᾶρις estas barka tipo, kiu tranportas la animon de forpasintoj al Amentio.

14Tubal-Kaino, frato de Noa, estas, laŭ la Biblio, la praulo de ĉiuj forĝistoj.

15Laŭ teorio de la 18-a jarcento, okazis du Genezoj, tiu de la homaro antaŭ tiu de la judoj, rakontita en la Biblio.

16Nigraj popoloj de la Alta Nilo, kiuj provizis sklavojn al Egiptujo.

17Alexandre-Marie Aguado (naskiĝinta en Sevilo 1784-1842) posedis riĉan kolekton de pentraĵoj.


 

de Tjeri (noreply@blogger.com) je 2025-04-30 08:02

Aminda Radio Esperanto

Panoramo de la Granda Insulo N°04/aprilo 2025

La aprila numero de nia gazeto PANORAMO DE LA GRANDA INSULO estas nun disponebla. Ĝi entenas diversajn rubrikojn pri la vivo de Malagasoj kaj la historio, lingvo, kulturo kaj novaĵoj de Malagasio. Menciindas la artikolo pri la afrikanaj taĉmentoj, kiujn utiligis koloniistoj i.a. por subpremi la insurekcion de la 29a de marto 1947. Alia interesa rubriko temas pri la figura senco de la vortoj mainty (nigra) kaj fotsy (blanka) en la malagasa lingvo. La jarabono estas 30 eŭroj ĝireblaj per paypal aŭ per UEA-konto. Bv kontakti nin. Al ĉiuj geabonantoj ni bondeziras agrablan legadon !

de fidilalao henriel je 2025-04-30 06:01

Esperanta Retradio

Ĉio, kion kato kapablas

Tiun ĉi grandan katfabelon produktis Jarka Malá el Ĉeĥio

Kiel do vi scias, la kato nomiĝis Jurka, sed la princidino nomis ĝin ankoraŭ plurmaniere: katino kaj katineto, ĉiĉo, ĉiĉeto kaj ĉiĉinjo, lekulineto, kateto kaj katideto, kaj katinjo, kaj el tio jam vi vidas, ke ege ŝi ŝatis ĝin. Apenaŭ matene ŝi malfermis la okulojn, jam ŝi vidis la katinon sur kuseno: tie Jurka, pigrulino, ripozĝuis kaj ronronis por ŝajnigi, ke ion ĝi faras. Poste ambaŭ lavis sin samtempe, la katino ja multe pli funde, eĉ se nur per piedeto kaj lango; sed ĝi restis ankoraŭ longe pura, kiam la princidino jam tiom ege kaj ĉiel malpuriĝis, kiel nur infanoj tion scias.

Kaj tamen Jurka estis katino kiel ĉiu alia: nur ŝate ĝi sidis kaj dormetis sur la reĝa trono, kio al aliaj katinoj ordinare ne okazas. Eble ĝi dume rememoris, ke ĝia malproksima oĉjo, leono, estas reĝo de ĉiuj bestoj. Aŭ eble nur tiel ĝi aspektis, kvazaŭ ĝi rememorus; sufiĉis, se ia muso elŝovis la kapon el truo - unusalte Jurka ĝin kaptis kaj fiere iris meti ĝin al tronpiedoj, eĉ se tio estis dum la plej granda kaj solena kunveno.

Foje la reĝo estis juĝonta proceson de du grandsinjoroj. Ambaŭ staris antaŭ ŝtupoj de la trono kaj ege kverelis, kiu pravas. Kiam la kverelo kulminis, venis Jurka, trenmetis la kaptitan muson kaj fiere atendis laŭdon. La unua sinjoro tute ne atentis ĝin, dume la alia rapide kliniĝis kaj Jurkan karesis. "Ha," tuj diris al si la reĝo, "tiu homo estas justa, ĉar li rekonas ĉies meriton." Kaj jen, poste montriĝis, ke li pravis.

Kaj la reĝo havis en la palaco du hundojn, unu nomiĝis Bafo kaj la alia Bafeno. Kiam unuafoje ili ekvidis Jurkan dormeti sur sojlo, ili ekrigardis sin, kvazaŭ volante diri: "Aŭskultu, kolego, ĉi tiu ne estas niulo." Kaj kvazaŭ interkonsente ili kuregis kontraŭ la povran Jurka. La katino nur retiriĝis al muro kaj hirtigis la voston tiel, ke ĝi estis dika kiel balailego. Se Bafo kaj Bafeno estus pli saĝaj, ili scius, kion la katino intencas, kiam tiom ĝi hirtigas la voston; sed ĉar ili estis malsaĝaj, ili volis ĝin unue alflari. Unue Bafo, sed apenaŭ ĝi nur alflaris, jam ĝi ricevis tian sur la nazon, ke ĝi ekkvivitis, mallevis la voston kaj fuĝis, ke ankoraŭ la tutan horon ĝi ne povis ekhalti kaj poste ankoraŭ du tagojn tremis pro ektimo.

Kiam Bafeno tion vidis, iom ĝi embarasiĝis, sed opiniis devi ŝajnigi heroon. "Atendu, bastardo," ĝi diras al Jurka, "kun mi nenion komencu, mi scias boji tiel, ke ankaŭ la luno sur la ĉielo min timas." Kaj por pruvi tion, tiel forte ĝi ekbojis, ke mejlon ĉirkaŭe krevis tabuletoj en ĉiuj fenestroj.

Sed Jurka eĉ ne iom palpebrumis, kaj kiam Bafeno finbojis, ĝi diris: "Nu, iom krii ci scias, sed kiam mi eksiblas, eĉ en serpento frostiĝas la sango pro timo." Kaj ĝi eksiblis tiom terure, ke sur Bafeno hirtiĝis pro timo ĉiu haro.

Kiam iom ĝi rekonsciiĝis, ĝi komencis denove: "Nu jes, la siblado ankoraŭ ne estas heroaĵo; sed rigardu, kiel mi scias kuri!" Kaj antaŭ ol la katino ekatendis, ĝi ĉirkaŭkuris la tutan palacon tiel rapide, ke la kapo de la palaco mem vertiĝis.

Jurka ege miris pri tio, sed ŝajnigis, kvazaŭ nenio okazus. "Nu," ĝi diris, "almenaŭ mi scias, kiel ci kuros antaŭ mi; sed se irus kontraŭ mi iu centmiloble pli forta ol ci, mi eskapus antaŭ li tiel." Kaj per tri saltoj ĝi estis supre en arbosupro - tiel alte, ke Bafeno havis el tio egan kapturniĝon.

Kiam denove ĝi rekonsciiĝis, ĝi diris: "Sciu, serioza hundo ne grimpas sur arbojn; sed se ci volas scii, kion mi kapablas, atentu: mi flaras, flaras, ke reĝino en la najbara regno bakas por tagmanĝo kolombidojn, kaj ni havos morgaŭ tagmeze rostitan anseron."

La katino ankaŭ sekrete flaris, sed nenion sentis; treege ĝi ekmiris, kian egan flarsenton havas la hundo, sed nenion vidigis sur si. "Nu." ĝi diris, "nenio kompare al mia aŭdosento; ekzemple mi aŭdas, ke ĵus nun teren falis kudrilo de nia reĝino kaj en la najbara regno post kvaronhoro oni sonorigos tagmezon."

Super tio denove miregis Bafeno, sed por ne subiĝi tiel facile, ĝi diris: "Nu, sciu do: ni ne plu bojos kontraŭ ni. Ne timu min kaj descendu."

"Mi," diris Jurka post tio, "memkompreneble mi ne timas cin. Sed sciu! Ne timu min kaj grimpu al mi sur la arbon."

"Mi," diras Bafeno, "tuj mi rampus supren; sed unue ci devas por pruvi amikecon, tiel vostumi, kiel ni hundoj tion faras." Ĉe tio ĝi komencis vostumi tiel rapide, ke ĝi nur siblis.

Jurka tion provas, provas, sed ne sukcesas; nu memkomprene, tion ja disinjoro instruis nur al la hundoj! Sed por ne kompromiti sin pro timemo, ĝi descendis desur la arbo kaj iris al Bafeno. "Ni katoj," ĝi diras, "kiam ni intencas nenion malbonan, tiel ni ronronas. Tion ci povus iom provi pro amikeco al mi."

Bafeno do provis iomete ronroni, sed kiel nur! eliĝis tia grumblo, ke ĝi mem ekhontis. "Venu," ĝi rapidis diri, "prefere ni iros antaŭ la pordegon boji je homoj; hometo, kia ega farso ĝi estas!"

"Mi opinias," oponis Jurka modeste, "ke tion mi ne kapablus bone; sed se ci havas nenion kontraŭ tio, ni iru sidiĝi sur tegmento-randon kaj rigardi ĉion ege de supre."

"Pardonu," diris Bafeno embarasite, "sed se mi estas alte, mi havas kapturnon. Plej bone estus, se ni irus kune ĉasi leporojn."

"Leporojn," diris la katino, "mi ne scius ĉasi; mi ne havas, knabo, tiajn krurojn. Sed se ci irus kun mi, mi montrus al ci arbon, kie ni povus kune kaptadi birdojn."

Bafeno tristiĝis. "Sciu, Jurka," ĝi diras fine, "tiel kune ĝi ne eblus. Sciu! mi restos hundo en arbaro kaj strato, kaj ci restos katino sur arboj kaj tegmento. Sed ĉi tie en la palaco kaj sur la korto kaj en la ĝardeno ni ne estos hundo kaj kato, sed du amikoj."

Tiel ankaŭ okazis, kaj ambaŭ tiel kutimiĝis je si, ke ili alproprigis al si ankaŭ siajn manierojn. Tiel Jurka ellernis postkuri la princidinon kiel hundo, kaj Bafeno vidinte, ke la katino portadas al la piedoj de la reĝo ĉasitajn musojn, triumfe portadis al li antaŭ la tronon ostojn, kiujn ĝi elrastis el balaaĵejo aŭ surstrate. Por tio ĝi ne estis tiel laŭdata, kiel la katino por la musoj.

Foje estis profunda nokto kaj Bafeno dormis en sia budo; sciu, infanoj, ke la reĝa hundo havas budon el cedra ligno aŭ mahagono. Ĵus ĝi sonĝis vidi leporon kaj ĝi kuregis post ĝin tiel, ke ankaŭ dum la sonĝo ĝiaj kruraĉoj skuiĝis, kiam ĝi eksentis sur la muzelo leĝeran frapeton. "Ha," ĝi abrupte vekiĝis, "ha, kio okazas?"

"Ĉit," flustris la konata voĉo, "silentu iom." Bafeno ekkonis Jurkan; ĝi estis pli nigra ol la nokto, nur ĝiaj verdaj okuloj saĝe kaj ekscite brilis. "Mi sidas sur tegmento," flustre rakontis Jurka, "kaj meditas pri io ajn, kiel jam estas mia kutimo; kaj jen, ja ci scias mian aŭdosenton, mi aŭdas ies paŝojn malproksime, malproksime de ĉi tie en la reĝa ĝardeno."

"Ha," ekkriis Bafeno.

"Silentu," eksiblis Jurka. "Vetu, Bafeno, ke li estas ŝtelisto. Ĉu vi scias? Ni iros lin kapti."

"Hu," ekbojis la hundo fervorege, "jam mi kuras." Ili leviĝis kaj kune iris en la ĝardenon.

Estis nigrenigra nokto. Bafeno volis kuri antaŭen, sed en la mallumo ĝi ege eraris kaj stumblis ĉiupaŝe. "Jurka," ĝi flustris angore. "Jurka, mi ne vidas eĉ je paŝdistanco!"

"Mi," diris Jurka, "mi vidas nokte same kiel tage. Mi iros antaŭe kaj ci sekvu min laŭ flaro." Tion ankaŭ ili faris.

"Ho," ekdiris Bafeno subite, "mi flaras ies spurojn." Kun la muzelo ĝis ĉe la tero ĝi kuregis laŭ la spuro, kvazaŭ ĝi vidus plej klare. Jurka post ĝin. "Ĉit," ĝi ekflustris post tempeto, "jam mi vidas lin. Li estas ĝuste antaŭ ci."

"Ha," ekkriis Bafeno fortvoĉe, "hrrrr, hrrrr, kontrrrraŭ lin! Ha, ha, ulo, ha frripono, ha fiulo, ha ci nenifarrrrulo! Strrrangolu lin, sufoku lin, bategu lin, frrrapegu lin, rrrefaldu manikojn je li kaj ŝirrru lin. Ha, ha, ha!"

Kiam la ŝtelisto tion aŭdis, li terure ektimis kaj fuĝis. Bafeno tuj post lin, mordis liajn surojn, disŝiris krurumojn, saltis sub liajn krurojn kaj faligis lin, kaj ankoraŭ ekmordis lian orelon. La ŝtelisto apenaŭ povis leviĝi kaj pro timo surrampis arbon. Sed nun estis vico de Jurka: ĝi rampis post lin, saltis sur lian nukon kaj ungis, mordis, gratis, hakis kiel ĝi povis. "Pff," ĝi bavis dume kaj siblis, "mi sssapumos cin, sssenvivigos cin, bassstonos cin, dissskarnos cin je ssssplitoj."

"Ha," blekis malsupre Bafeno, "sufoku lin, bategu lin, murdu lin, faligu lin, ĵetu lin al mi, mortigu lin, frapegu lin, katenu lin, mordu lin, ne lasu lin!"

"Mi kapitulacas," ekkriis la ŝtelisto en mortangoro kaj falis desur la arbo kiel sako, ekgenuis, levis la manojn al la ĉielo kaj petis: "Ne mortigu min, mi petas, ja mi kapitulacas. Konduku min, pro dio, kien vi volas!"

Do tiel ili ekiris revene: unue Jurka kun la vosto levita kiel sabro, poste la ŝtelisto kun la levitaj manoj, kaj fine Bafeno. Dumvoje renkontis ilin gardistoj kun lanternoj, ĉar la bruo vekis ilin, kaj aliĝis al la procesio. Tiel alkondukis Jurka kaj Bafeno kun granda pompo la ŝteliston en la kastelon. Mem la reĝo kaj reĝino vekiĝis kaj rigardis tion tra fenestro, nur la princidino dormis kaj preterdormis ĉion ĉi, kaj ŝi preterdormus eble ankaŭ matenmanĝon, se Jurka, kiel ĉiumatene, ne estus veninta ĝuripozi en ŝiaj kusenoj kun mieno tiel rava, kvazaŭ nokte tute nenio okazus.

Ankoraŭ plurajn aferojn sciis Jurka, sed la fabelo ne havus finon. Tial nur koncize mi diras, ke iam ĝi kaptadis per piedeto fiŝojn en rivereto, ŝate manĝis kukum-salaton, kaptadis birdojn, kvankam tio estis al ĝi malpermesite, kaj dume mienis senkulpe kiel anĝelo kaj sciis ludi tiel bele, ke tion oni rigardus la tutan tagon. Kiu volus scii pri Jurka ankoraŭ pli, tiu rigardu kun la amo kiun ajn katon; ĉiu havas en si parton de Jurka kaj ĉiu scias mil belajn kaj gajajn petolaĵojn kaj kaŝas ilin antaŭ neniu, kiu ne turmentas ĝin.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-30 06:00

2025-04-29

La Balta Ondo

Denseco de genioj

abelojSetz, Clemens J. La abeloj kaj la nevidebla / Tradukis el la germana Detlef Karthaus; Enkonduko de Jan P. Sandel. – Novjorko: Mondial, 2023. – 369 p.

La libro de Clemens J. Setz estas kvazaŭ kaldrono de diversaĵoj. Mi komencu per du relative banalaj frazoj:

(1) Tiu libro ne estas por ĉiu leganto.
(2) Tiu libro enhavas ion por ĉiu leganto.


Clemens J. Setz estas respektata verkisto en la germanlingva literaturo. Li ne nur simpatias kun Esperanto, sed ankaŭ parolas la lingvon. Post interparolo kun István Ertl, Setz uzas por si mem la etikedon “ekstermovadulo”. Li uzas ĝin en Esperanto en la germana originalo. Kaj li ankaŭ klarigas al sia publiko la ŝercon de Jorge Camacho: “ekstermo-vadulo” (p. 318).

En la libro ni renkontas faskon de la plej diversaj planlingvoj kaj multe da aliaj fenomenoj.

Reĝlando kun ununura administranto

Sed ni startu je la komenco: En la unua ĉapitro Setz rerakontas fabelon de la itala verkisto Tommaso Landolfini. En ĝi la protagonisto Y ekkonas anglan kapitanon, de kiu li lernas lingvon, kiun la kapitano nomas la persa. Y lernas tiun lingvon tiom bone, ke li ekverkas poemon en ĝi. “Ĝi aperas al li kiel la plej direkta, sincera esprimo de lia animo. Li ŝatus scii almenaŭ, ĉu tiu animo ankoraŭ ekzistas en ĝi”. (p. 14) Sed Y lernis lingvon, kiun neniu komprenas, eĉ ne la kapitano mem. “Neniu homo en la mondo povas legi ĝin [la lingvon], sed li verŝis sian tutan animon en ĝi”. (p. 15)

Setz poste (p. 19) komparas tion kun la situacio de Antoni Grabowski en la plej frua periodo de Esperanto: “Por kiu li verkis? Por la estonteco? […] Aŭ por si mem?”

Skribo sen miskomprenoj

En la sekva ĉapitro Setz parolas pri homoj, kiuj tute ne povas esprimi sin per parolo, ĉar ili ne havas tiajn rimedojn, “oni do supozas ke ili estas kogne apenaŭ evoluintaj aŭ eble tute senvivaj” (p. 46). Tamen estis pedagogino, kiu certis, “ke ĉiuj ŝiaj infanoj posedas la samajn rimedojn por riĉa interna vivo”. (p. 47) Ŝi trovis, ke tiuj infanoj povis venki sian handikapon per la t. n. Blissimboloj. Origine Charles Kasiel Bliss evoluigis sian pazigrafion por eviti miskomprenojn en internacia komunikado.

La somero de Volapuko

En la kvara ĉapitro temas pri Volapuko. Setz ne nur rerakontas la kutiman historion de tiu lingvo, sed ankaŭ fiŝas perlojn en la literaturo de Volapuko. Ĉu vi iam legis ion de Johann Schmidt? Setz klopodas traduki kelkajn poemojn de li al la germana. Feliĉe la eldonejo prezentas ankaŭ tiujn versiojn. Tiu Schmidt cetere aperigis studon (en la germana) sub la titolo “De la zenito ĝis la nadiro aŭ kiel Volapuko senspure malaperis”. (p. 171)

Tamen ne tute senspura, ĉar la nuntempa poetino Dagmara Kraus verkas en la germana kaj ankaŭ en planlingvoj. Setz montris la volapukaĵon de Kraus al la nuna papo de Volapuko, kiu tuj avertis lin ne lerni laŭ tiuj versoj kaj sendis version en korekta Volapuko. (p. 355)

Ankaŭ tiu ĉapitro estas bunta mikso inter taglibro, eseo kaj medito.

24-a de Majo
Jen vidu, “müdik“ ekzistas kiel volapükvorto, kaj ĝi signifas “tenera”. Lerni mortintajn planlingvojn lumigas al mi internajn kavernojn, kiujn mi apenaŭ konas.

Vespere kompleta kolapso. (p. 120)

Krome mi lernis, ke estis almenaŭ unu denaska volapukparolanto. (p. 183) Kiel Dante, Setz gvidas la leganton tra malsamaj pejzaĝoj de planlingvoj.

La granda liberigo: Esperanto

La plej ampleksa ĉapitro de la libro temas kompreneble pri Esperanto. Denove Setz ne elektas la kutiman vojon, sed rakontas la vivon de la blinda poeto Eroŝenko. Tiamaniere li povas montri al siaj germanlingvaj legantoj, kiamaniere funkcias Esperanto.
Li prezentas al siaj legantoj poemojn de Baghy, Kalocsay kaj Auld. Li aparte ŝatas la verkojn de Jorge Camacho kaj Spomenka Ŝtimec.

Mi cerbumis pri la stranga pozicio de ĉi tiu granda eŭropa aŭtorino. Dank’ al Dio ŝiaj verkoj ne restas sekretaj, sed ĉu ili estas traktataj samrajte kiel tiuj en naturaj lingvoj? Mi pensas, ke ne.
Krom la fakto, ke la Nobel-premio ĉiaokaze estas nur privata afektado de akademio, kiu ial ajn estas influhava. Spomenka Ŝtimec devus ricevi ĝin. (p. 347)

Setz plurfoje atentigis siajn germanlingvajn legantojn pri la kaŝitaj perloj en la literaturo de Esperanto.

La abeloj

Kaj la abeloj de la nevidebla? La origino de la citaĵo venas de Rainer Maria Rilke. Setz aldonas: “Ĉu ne tio estas ankaŭ la plej bona difino de poetoj en inventitaj lingvoj? Ili alportas produktaĵojn kaj nutraĵojn de iu fonto, kiun apenaŭ iu alia povas vidi. Kiu parolas lingvon nur lastatempe inventitan, faras sin nevidebla por la monda historio”. (p. 306)

Mi plezure legis la libron. Aparte menciinda estas la enorma laboro de la tradukinto Detlef Karthaus, kiu lerte tradukis la ofte slangecan stilon de Setz kaj aldonis multajn piednotojn por pli bona kompreno. Modele elstara laboro!

Setz skribas: “Ekzamena demando: Kial la denseco de genioj estas tiel alta en Esperantujo?” (p. 317) Ĉu tio signifas, ke li konas la movadon intime aŭ supraĵe?

Wolfgang Kirschstein

Ĉi tiu artikolo aperis en la decembra (vintra) eldono de “La Ondo de Esperanto“ (2024).
Ĉe represo aŭ citado bonvolu nepre indiki la fonton:
Papere: “La Ondo de Esperanto“, 2024, №4 (322).
Rete: “La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/02//

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
“La Ondo de Esperanto” en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Denseco de genioj appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-29 20:40

Revuo Esperanto

Partoprenu Retoson (9-12 majo 2025). Komuniko 1229

La Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO) denove organizas sian retan eventon Retoson (kunigo de ‘reta’ kaj ‘etoso’), okazonta de la 09-a ĝis la 12-a de majo 2025: http://retoso2025.tejo.org

La evento enhavos diverstipajn programerojn inkluzive la koncertojn, atelierojn, prelegojn kaj interagajn programerojn. La programtabulo baldaŭ aperos en la retejo de Retoso.

Partopreni estas tute senkosta por ĉiuj. Vi povas aliĝi ĉi tie por aperi en la listo de aliĝintoj kaj ricevi ĉiujn gravajn informojn pri la evento. Alikaze, unuopaj programeroj libere alireblos de la programtabulo. La programtabelon kaj pliajn informojn oni povas ankaŭ trovi en la Eventa servo (http://eventaservo.org/e/retoso2025)

Oni povas kontribui al la programeroj per ĉi tiu ligilo : http://mallonge.net/kontribuu-al-retoso2025

Por pliaj informoj, aliĝu la telegramgrupon aŭ kontaktu la organizteamon ĉe retoso.tejo@gmail.com.

TEJO antaŭĝojas pri via ĉeesto! UEA kuraĝigas al ĉiuj por subteni TEJO-n: (1) se vi aĝas malpli ol 36 jarojn, aliĝi kiel membro de TEJO (preferinde kiel membro abonanto); (2) se vi aĝas 36 jarojn aŭ pli, aliĝi kiel patrono de TEJO – por (1) kaj (2) uzu la retan aliĝilon – aŭ alternative simple aboni la revuon Kontakto per la abonilo (eblas aboni papere aŭ elektronike; abonoj haveblas ekde nur 6 EUR jare por ekonomie evoluantaj landoj kaj nur 12 EUR jare por ekonomie evoluintaj landoj).

El la Gazetaraj Komunikoj

de Redakcio je 2025-04-29 19:18

Aminda Radio Esperanto

ELSENDO_N°_151_04_2025 de Aminda Radio Esperanto

Jen estas la ELSENDO N°151 de Aminda Radio Esperanto kun la du kutimaj rubrikoj, nome kelkajn novaĵojn de la kuranta monato kaj la tribon Betsimisaraka (parto 1) el la oriento de Malagasio. Pro teknika fuŝo, ne eblas subtekstigi ĉi tiun videaĵon. Vi aŭdos la belan voĉon de nia amikino Lydia, kiu prezentas kun mi la novaĵojn. Karaj geaŭskultantoj, mi informas vin pri tio, ke la podkasto de Aminda Radio Esperanto baldaŭ ĉesos aperi pro manko de intereso kaj apogo. Eble iu alia Malagaso havos la kuraĝon transpreni la taskon alportante al nia retradio alian novan formon. Malgraŭ tio, mi bondeziras al vi agrablan aŭskultadon !

de fidilalao henriel je 2025-04-29 18:52

Neniam milito inter ni

39-a datreveno de la katastrofo de Ĉernobilo: la likvidantoj honorigitaj ĉe la centralo de Ĉernobilo

29/04/2025 De post la tragedio de Ĉernobilo la 26-a de aprilo 2025, pasis ĝuste 39 jaroj. Okaze de la datreveno de la akcidento de Ĉernobilo, la memoro de la likvidantoj, kiuj protektis la mondon de pli granda katastrofo je la prezo de sia vivo kaj sano,...

de neniammilitointerni je 2025-04-29 17:16

Le Monde diplomatique en Esperanto

Pri demokratio en tempo de rus-ukraina milito

Blanka Domo kaj Kremlo esperas trovi posteulon de s-ro Volodimir Zelenskij pli inklinan al kompromisoj. Ne estas certe, tamen, ke iu alia prezidanto pli emus aŭskulti iliajn postulojn. En Ukrainujo, la sanktega unueco fendiĝas, sed organizi balotadon restas, en lando meze de milito, praktika kaj demokratia kaprompaĵo.

« Ekde 2022, en Ukrainujo, ne plu estas politikaj personoj, ne plu estas balotantoj. Nun estas nur civitanoj kiuj plenumas, aŭ ne plenumas, siajn devojn al sia lando. » S-ro Oleksij Kovĵun estas unu el la plej bonreputaciaj politikaj konsilistoj de la lando. Antaŭ la milito, li laboris kun dekoj da kandidatoj por prilabori iliajn kampanjojn kaj li dediĉis al politiko grandan parton de sia vivo. Se temus pri normalaj tempoj, li havus multajn farendaĵojn : la mandato de s-ro Volodimir Zelenskij atingis sian finon en Majo 2024, dum tiuj de la deputitoj de la Verĥovna Rada (Parlamento) ĉesis en Julio. La balotadoj urbaj, kantonaj – ĉe la nivelo rajon – kaj regionaj devus okazi aŭtune de 2025. La militleĝa reĝimo, observata ekde la rusa invado de la 24-a de Februaro 2022, tamen prokrastis ĝis nedifinita estonta tago la perbalotan renovigadon de la reprezentantoj .

PNG - 771.2 kio
Geografio de la rusa okupacio
mapo de Cécile Marin

S-ro Kovĵun konsideras, ke restas antaŭtempe, en Marto 2025, diskuti organizadon de balotado : « Tio povus nur frakasi la unuecon de la lando kaj malfortigi ĝian rezistadon kontraŭ la rusa invado. » Tiu politikologo spegulas senton sufiĉe vastan en Ukrainujo. Laŭ enketo de Ipsos, 62% da ukrainoj loĝantaj en teritorioj regataj de Kievo kaj eksterlande samopinias ; 19% konsiderus tiun eventualaĵon kaze de batalhalto ; kaj 14% alvokus revenon al la balotujoj kiel eble plej fruan (1). Tamen, la demando pri balotadoj fariĝas pli kaj pli ofta. Kaj en Vaŝingtono kaj en Moskvo oni malkaŝe pridemandas la legitimecon de s-ro Zelenskij, juĝante ke mankas al li demokrata mandato por subskribi pactraktaton. En Kievo, la ŝtatestro ĝuas ŝatindan nivelon de subteno, laste plifirmigitan sekve de la humiligoj, vastege raportitaj, kiujn trudis kontraŭ li s-ro Donald Trump, la pasintan 28-an de Februaro.

La ĉefaj opoziciaj partioj malakceptas la principon organizi balotadojn sub militleĝa reĝimo. Tio ne malpermesis al iliaj ĉefsidejoj aktive pretiĝi, ekde pluraj monatoj, por la perspektivo de reveno al la urnoj, kiel atestas la obligado de opinisondadoj, pli intensa dissendado de enhavo en sociaj retejoj, aŭ kvieta rekrutigado de kampanjaj skipoj. Paralele al sia konsiderindaj militaj klopodoj, Ukrainujo pretas religiĝi kun la politika vivo, kiu estis aparte energia kaj neantaŭvidebla ĝis 2022.

La partopreno de pli ol miliono da balotontoj servantaj en la armeoj restas difinenda

La 9-an de Majo 2025, la parlamento devos deklari sian opinion pri plilongigo de la militleĝo, kiel ĝi regule faradas ekde 2022. Validigita de pluraj juristoj, la limigado de individuaj kaj civitaj liberoj estas objekto de interkonsentitaj opinioj des pli, ke la leĝaj obstakloj kombiniĝas kun sekurecaj kaj loĝistikaj defioj ligitaj al okazigo de balotado. « Tiuj, kiuj invitas tujan balotadon, ne komprenas la danĝerojn kaŭzitajn de la regulaj bombardoj aŭ la difektado de pluraj regionoj per minoj », eksplikas la politikologo Dimitri Vasjlev. La vicoj ekster balotejoj prezentus seriozajn riskojn kaj por la balotantoj kaj por la administrantoj. Interreta balotado povus do esti anstataŭa solvo. Tamen, serio de retatakoj, kiel tiu kontraŭ la poŝtelefona serventrepreno Kyivstar en Decembro 2023 – kiu senigis preskaŭ dek kvar milionojn da abonantoj je konekto dum kvardek ok horoj – aŭ tiu celinta civilajn ŝtatregistrojn unu jaron poste, malinklinigis la subtenantojn de tiu elekto.

La konflikto dislokis la balotantaron. Oni taksas, ke preskaŭ sep milionoj da ukrainoj trovis rifuĝon eksterlande, plejparte en eŭropaj landoj (2). Ene de la landlimoj de Ukrainujo, pli ol tri milionoj da internaj delokitoj ne plu restadas ĉe siaj oficialaj loĝejoj, kio ankaŭ komplikas la konstruadon de listoj. Inter 2014 kaj 2022, la Verĥovna Rada lasis vakaj 26 el siaj 450 seĝoj, por simboli la perdon de la teritoriaj distriktoj Krimeo kaj Donbaso. Eĉ se tiu solvo etendiĝus al la teritorioj konkeritaj de Rusujo ekde 2022, ĝi ne finaranĝus la malfacilan demandon pri partopreno de la ukrainoj kiuj loĝas en tiuj zonoj aŭ en Rusujo. Komence de 2022, de kvar ĝis ses milionoj da personoj restadis en la teritoriaj aneksitaj ekde 2014, inkluzive du milionojn en la regionoj okupitaj ekde Februaro 2022. Inviti ilin partopreni balotadon elmetus tiujn balotontojn al rusaj trudpremoj. Ekde la 1-a de Januaro 2025, tiuj kiuj rifuzas akiri rusan pasporton estas konsiderataj kiel eksterlandanoj en neregula situacio prezentanta riskon al la nacia sekureco. Inverse, apartigi ilin de la balotoproceso estus kvazaŭ doni ian juran agnoskon al aneksado de parto de la teritorio. Ankaŭ restas difinendaj la manieroj por partopreno de la pli ol unu miliono da homoj rekrutigitaj en la armeojn. Malfermi balotejojn proksime al la frontoj, aŭ deploji transporteblajn balotujojn, restas eblaj. Tiuj taŭgaranĝoj tamen plipezigos la koston por organizi balotadojn. Ukrainujo penos nuligi ĉiujn ĉi obstaklojn dum tempodaŭro de kelkaj semajnoj, eĉ se ja efektiviĝos daŭripova batalhalto. Nu, s-ro Kovĵun maltrankviliĝas, ke « la rusa propaganda kaj misinforma maŝino – kaj ankaŭ la usona, konsidere la nunan ideologian vojturnon – sorbiĝos tra la breĉoj por dubigi la laŭleĝecon de nia balotado, se la rezulto prezentos al ili problemon ».

Post tri jaroj de grandskala invado, la perspektivo de rezulto malfavora al la postuloj de Kremlo – kaj de Blanka Domo – ŝajnas tamen kredebla. La psike vundita ukraina popolo eble montriĝos malpli akceptema nun ol en la pasinteco rilate la argumentojn favorajn al repaciĝo kun Rusujo. Laŭ tiu sama opinisondo de Ipsos – kies rezultoj restas interpretendaj kun antaŭgardo, ĉar oni ne demandis al soldatoj implikitaj en bataloj – 46% de la sonditaj personoj rifuzas ĉiun teritorian cedon (11% konsideras tion nur por Krimeo) kaj 59% taksas, ke milita venko restas ebla ; 70% kontraŭas rekrutigadon de homoj havantaj 18-24 jarojn. Ĉi-momente, s-ro Zelenskij – kiu profitas konfido-nivelaltecon de 72% – ankoraŭ havas ŝancon gajni novan mandaton. Tio estas supozi, ke li deziras rekandidatiĝi, aŭ ke novaj militaj aŭ diplomatiaj regresoj ne erodos lian popularecon. Evidente lia balota kapitalo dependos de politika oferto ankoraŭ ne klare difinita.

« La partioj kaj iliaj gvidantoj pretiĝas ĉar tio estas ilia ekzistokialo », eksplikas s-ro Vasjlev. Certaj kandidatiĝoj estas evidentaj, tiuj de s-ino Iulia Timoĉenko, muzo de la « oranĝa revolucio » de 2004, aŭ de s-ro Petro Poroĉenko, eksa prezidanto (Eŭropa Solidareco, centrodekstra). Eblas ankaŭ antaŭvidi tiun de s-ro Iurij Boiko, kiu prezidas la parlamentan frakcion de fortoj tradicie favoraj al konkordo kun Rusujo, reformitan en Aprilo 2022 post la elpelo aŭ forkuro de la plej por-rusaj elementoj. La frakcio mem ne estas malpermesita, malkiel la dek ok politikaj partioj el kiuj ĝi devenis, forpelitaj en Marto 2022.

La nekonataĵo de la balotado estas la armeo, kiu pezos sur la politikan estontecon de Ukrainujo. S-ro Valerij Zaluĵnij, la tre populara eksa ĉefgeneralo de la armeoj kaj ambasadoro al Unuiĝinta Reĝlando ekde Marto 2024, « certe » eniros eniron en politikon responde al « forta popola petado », antaŭvidas s-ro Vasjlev. Estas malfacile scii ĉu li tiam kandidatiĝus por la prezidanteco aŭ por mandato de deputito, ĉu li konkurus kontraŭ s-ro Zelenskij, ĉu li integriĝus en lian renovigitan teamon. Konsidere la staton de la politika kampo kaj la fronto, neniu kandidateco proponas politikan konduton alian ol tiu de la nuna prezidanto. Ĉiuj konsentas persiste daŭrigi klopodojn influi Usonon por certigi al si transatlantikan solidarecon, kaj rifuzi teritoriajn cedojn aŭ batalhalton sen garantioj de Okcidento pri sekureco. La opoziciaj fortoj rezervas siajn kritikojn por la procedoj de mobilizado kaj deĵorŝanĝo, por la batalo kontraŭ korupto, por ekonomiaj reformoj, aŭ laste por traktado de la ukrain-usona « deal » pri ercaj ekspluatadoj. Tiuj malkonsentoj povos reveni en la unuan rangon, kiel ilustras la kazo de s-ro Poroĉenko.

Ekde meza Februaro, tiu eksa prezidanto, kiu estis objekto de pluraj tribunalaj persekutoj post lia malvenko en 2019, troviĝas en listo de punitaj oligarkoj starigita de s-ro Zelenskij. Tiu situacio ne sugestas neelekteblecon, sed malpermesas al la koncernatoj vendi siajn aktivojn kaj komerce senkapabligas iliajn entreprenojn. Jen signo, ke la ekzekutivo preparas sin por balotadoj, denove uzante la justicon kontraŭ siaj opoziciantoj. Kaj s-ro Poroĉenko respondis rebate. En Bild, la 18-an de Marto 2025, li akuzis la ŝtatestron pro « ataki la liberecon, subfosi demokration, kaj premi la opozicion ». La oligarko same flatas s-ron Trump kaj alvokas strategion malpli vivokostan. La publika esprimo de lia rivaleco kun s-ro Zelenskij ankaŭ estas parto de komencantaj balotaj manovroj. Trans la tre specialan aritmetikon de la prezidanta balotado, la perspektivo de parlamentaj balotadoj, kernaj kadre de parlamenta respubliko, dekobligos tiujn partianajn akriĝojn.


(2) Ukraine Emergency, USA for UNHCR, Feburaro 2025.

de Sébastien GOBERT je 2025-04-29 07:04

Esperanta Retradio

Kiel eviti mikroplastaĵojn

Tiun ĉi sonartikolon verkis kaj produktis Paŭlo S. Viana el Brazilo
Mikroplastaĵoj troviĝas ĉie. Nova esploro en usona universitato raportis, ke ili estas videblaj eĉ en la homaj testikoj. Kaj oni jam antaŭe trovis ilin en patrina lakto, en pulmoj kaj en la homa sango. Verŝajne en la tuta korpo. Tiu eretoj estas tiel malgrandaj, ke estas tre facile engluti aŭ enspiri ilin. La sciencistoj ankoraŭ ne scias tute certe, kiel tio povas influi la sanon. Oni suspektas pri intestaj kaj koraj problemoj.

Kvankam oni ne povas plene eviti tiun invadon de nia korpo fare de mikroplastaĵoj, tamen estas eble malpliigi tion.

La unua rekomendo estas eviti nutraĵojn industrie troprilaboritajn, la tiel nomatajn “superprocezitajn” nutraĵojn, kiuj abundas en superbazaroj. Ili enhavas pli grandan kvanton da mikroplastaĵoj simple pro tio, ke dum preparado ili kontaktas pli ofte kun plastaĵoj. Ankaŭ plastaj pakumoj, kiuj longe konservas tiujn nutraĵojn, efikas same. 
Esploristoj ankoraŭ ne estas certaj pri la efiko de lavado de nutraĵoj, rilate plastaĵojn. 

Sed estas prudente anstataŭigi plastajn ujojn per vitraj. Por tranĉi viandon kaj similajn nutraĵojn, oni prefere uzu lignajn tabulojn, anstataŭ la plastaj. Krome, altaj temperaturoj, inkluzive en aŭtomataj laviloj kaj mikroondaj fornoj, povas dekomponi plasterojn. Lakto por infanoj, preparita en plastaj boteloj, kiujn oni varmigas, havas ankaŭ pli altajn kvantojn da mikroplastaĵoj. Oni devus prepari la laktaĵon per vitraj ujoj kaj transigi ĝin en la suĉbotelon nur post malvarmiĝo. Ankaŭ teo povas enhavi la saman troecon, se oni infuzas ĝin per plastaj saketoj; oni rekomendas uzi nur paperajn saketojn aŭ liberajn teofoliojn. 

Rilate al la trinkebla akvo, oni trovis, ke enboteligita akvo enhavas pli da plastaĵoj ol tiu prenita rekte el krano. Precipe se la boteloj mem estas plastaj. Kaj jam ekzistas hejmaj filtriloj, kiuj malpliigas la kvanton de la nedezirataj eretoj. 

Oni ofte forgesas, ke multaj vestaĵoj, litkovraĵoj kaj mebloj estas faritaj per plasto. Laŭgrade kiel ili eluziĝas aŭ varmiĝas, eble ili eligas mikroplastajn fibrojn. Ĉi tiujn oni povas facile enspiri. Prefere oni uzu tiajn objektojn faritajn per alia materialo.

La hejma polvo enhavas mikroplastaĵojn. Se oni balaas la ĉambrojn aŭ senpolvigas objektojn per plum-balailo, oni malpurigas la aeron. Prefere oni uzu elektrajn polvsuĉilojn, kiuj malpliigas la kvanton da mikroplastaĵoj en la hejma medio. Precipe se tiuj aparatoj enhavas taŭgajn filtrilojn. 

Laste, oni devus zorgi pri la lavado de tolaĵoj. La akvo uzita por tio iras en kolektujojn kaj fine atingas la oceanojn kaj riverojn. Oni povus eviti tion per specialaj kolektosakoj enhavantaj filtrilojn. 

La tuta afero ne estas facila. Oni povas malpliigi la invadon de plastaĵoj, sed ne tute. Interalie ĉar superprocezitaj manĝajoj kaj vestaĵoj el sintezaj materialoj estas malpli kostaj. Sciencistoj plu laboradas por kompreni la gravecon de tiu problemo kaj starigi taŭgajn strategiojn.  

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-29 06:00

Libera Folio

Aŭtuna foliaro – poemo kiu kunligas

István Szabolcs iniciatis kampanjon por traduki la poemon ”Aŭtuna foliaro” de Julio Baghy al multaj lingvoj. Laŭ li la poemo funkciu kiel ambasadoro de la Esperanta poezio, ĉar ĝi aparte bone reprezentas la Esperantan kulturon, pri kies ekzisto multaj ekster Esperantujo dubas. Ni petis lin rakonti, kial li elektis ĝuste tiun poemon, kaj kion li intencas fari per la kolektitaj tradukoj.

La poemaro Aŭtuna foliaro, kiu enhavas la samnoman poemon, aperis en Japanio nur post la morto de la aŭtoro, en 1970.

Antaŭ kelkaj jaroj, mi legis en Libera Folio intervjuon kun la konata aŭstra verkisto Clemens Johann Setz. Li ricevis la plej grandan germanan literaturan premion en 2021 kaj li tradukis erojn el la ĉefverko de la Esperanta literaturo, La infana raso de William Auld, al la germana.

Setz ne estas Esperantisto, sed li interesiĝas pri planlingvoj, kaj Esperanto fascinis lin. Li tute enamiĝis al la poemo ”Aŭtuna foliaro” de Julio Baghy, kiun li deklamis Esperante dum renkontiĝo kun legantoj – verŝajne ne nur unufoje. La registraĵo de tiu naŭdek-minuta prelego jam ne atingeblas (mi naive ne elŝutis ĝin tiutempe), sed restas en mia memoro, ke li inspirite deklamis la poemon al sia aŭskultantaro Esperante – li eĉ ne bezonis traduki ĝin: la rimoj kaj ritmo parolis por si mem. Kvazaŭ ili ekzaltis lin – kaj pere de li, lian publikon – al jubilo.

Tiu estis revelacia momento por mi. La poemo, kiel ambasadoro de lingvo kaj kulturo, estas laŭ mi evidentaĵo.

Jam pasintsomere, kadre de agado de Eŭropa Esperanto-Unio (EEU) por bonvenigi la novajn eŭropajn parlamentanojn, mi persone donacis al la hungaraj deputitoj la poemon en la hungara, kun tre pozitivaj reagoj. Tiam eĉ Renato Corsetti konvinkiĝis pri la movada kaj informa utileco de poezio.

Poste, en Aruŝo, dum mia prelego pri la Budapeŝta Skolo mi turnis min al la ĉeestantoj kun la ideo traduki la poemon nacilingven kaj tiel ekspluati ĝian movadan potencialon. Oni entuziasme akceptis la ideon, kaj per artikolo en la 7-a numero de la kongresa kuriero La Voĉo de Kilimanĝaro mi alvokis literaturŝatantojn tutmonde traduki la poemon.

Mi konsideras min bonŝanca, ke ĉiuj komprenas kaj ŝatas ĝiajn temon, formon kaj poetikon. Tion pruvas la entuziasmo de la tradukintoj, inter kiuj troviĝas kelkaj elstaraj reprezentantoj de la Esperanta literaturo. Ili konatiĝis kun la celoj kaj fazoj de la tradukado, la entuziasmo devenas do ankaŭ el tiu fonto – kaj la elekto de la poemo praviĝis duoble – je movada celo kaj poezia valoro. Ankaŭ la kvalito de la tradukoj pravigas la elekton.

La poemo estas mallonga, konsistanta el sep rimparoj po ok silaboj. Setz, artisto de la germana lingvo, verkis sian tradukon plejparte kun sep-silabaj versoj – perfekte! István Ertl kontaktis lin kaj li permesis uzi lian tradukon en ambaŭ fazoj de nia kampanjo.

Al tio aldoniĝis la bonega franca traduko de la juna kongolanda poeto Jean de Dieu Kikako, eta majstraĵo – simbolo de sukceso de nia afrika strategio. Mi esperas, ke la franclingva Esperanto-komunumo helpos al li akiri ŝtatan stipendion en Okcidenta Eŭropo por pluaj studoj.

Okaze de la Monda Tago de Poezio en Hungario mi sendis la tradukon kun la akompana letero al ĉiuj hungaraj deputitoj de Eŭropa Parlamento, al kelkaj de la landa Parlamento, al la ĉefurbestro de Budapeŝto kaj al urbestroj de kelkaj urboj, al cent iamaj ambasadoroj kaj ĉefredaktoroj, kelkaj oficistoj en ministerioj, kaj mi sukcesis aperigi artikolon en bona interreta ĵurnalo, kies ligilon mi povis meti en diversajn sociomediajn platformojn, klubojn.

Ricevis la pakaĵojn en la malta kaj en la angla ankaŭ la prezidanto de la Eŭropa Parlamento, Roberta Metsola. Respondis reprezentanto de ŝia kabineto, grekino, kiu poste ricevis la grekan pakaĵon.

La destino de la tradukoj estos, ke mi kolektos ilin en libron. Per la libro mi celas altrangajn funkciulojn de Unesko, kiuj ricevos ĝin dum la 43-a Ĝenerala Konferenco en Samarkando en novembro, kiel donacon de Unesko-reprezentanto de UEA.

La dua fazo jam estas parto de la projekto por la Monda Tago de Esperanto – se ni ne akiros subtenon de almenaŭ unu membroŝtato, ĝi eble ne sukcesos. Mi laboras pri tio en Hungario. Antaŭ du jaroj, la prezidanto de la Nacia Unesko-Komitato ne tute rifuzis tion, sed iom sarkasme rimarkigis, ke tiu tago, la 26-a de julio, jam estas rezervita por la mangrovaj arbaroj…

En postaj jaroj mi planas ekspluati la okazon por prelegi pri la tradukoj dum la Poliglota Konferenco, ekzemple en Graz en 2026, interage kun la partoprenantoj mem. Multaj similaj kaj diversaj ideoj povos sekvi la kampanjon ’Poezio kiu kunligas’.

Ekde la komenco, Esperanto havas profundan ligon kun poezio: Zamenhof publikigis poemojn jam en la Unua libro en 1887. Ekde tiam la Esperanta literaturo, kun poezio ĉe la avangardo, konstante evoluis. La verkaro de gigantoj de la Budapeŝta Skolo, kiel Kalocsay kaj Baghy, levis Esperanton al nivelo egala al aliaj lingvoj ankaŭ en poezio.

La Esperanta literaturo estas vasta mondo, kiu atendas esti malkovrita! Alvenis la tempo traduki la pintoverkojn de la Esperanto-literaturo nacilingven. Ni scias ke multaj eŭropaj politikistoj ankoraŭ opinias, ke Esperanto eĉ ne havas kulturon. La Eŭropaj politikistoj gurdadas tion, ni gurdadas niajn plendojn. Ni ĉesu fari tion kaj kaptu niajn ŝancojn!

Ni devas traduki la gravajn verkojn de la Esperanta literaturo al naciaj lingvoj, prezenti ilin publike, publikigi ilin, eĉ surscenigi ilin. Ili estas valoraĵoj, kiujn ni devas proponi al la homaro. Ni devas ”produkti” aŭ ”konstrui” – tiu verbo esprimas pli bone la taskon: nian unuan Nobel-premiotan verkiston – nenio malpli!

Kun la angla lingvo nun ni ne povas konkuri, mi tamen opinias, ke sur la kampo de kulturo ni ja havas ion por montri – kaj ankaŭ la devon tion fari.

Forpreni de ni kaj de la popoloj de la mondo la kulturajn valorojn de Esperanto – inkluzive ĝiajn valorojn kiel pontolingvo kultura – tion oni ne povas, tion ni ne devas permesi. Jen niaj eblecoj kaj respondecoj.

István Szabolcs
Estrarano de EEU
Komitatano A de HEA

de Libera Folio je 2025-04-29 04:56

2025-04-28

La Balta Ondo

Nijolė Žambaitė: Mitoj pri diplomatio kaj diplomatoj

“La Ondo de Esperanto” daŭrigas la prezentadon de artistoj, prelegantoj, instruistoj kaj aliaj personoj, kiuj kontribuos al la programo de la 59aj Baltiaj Esperanto-Tagoj (BET-59), kiuj okazos la 5-13an de julio 2025 en la universitato Vytautas la Granda (Kaŭno, Litovio). Jam aperis tridek tri prezentoj. La tridek-kvara estas Nijolė Žambaitė, Litovia ekonomikistino kaj diplomatino.

Nijolė Žambaitė studis ekonomian kibernetikon en la Vilna Universitato kaj magistriĝis en 1977. Ŝi laboris en la Instituto pri Ekonomiko de la Litova Akademio de Sciencoj kaj doktoriĝis pri aplika matematiko. Samtempe ŝi instruis en Vilna Universitato.

Ekde 1987 en Litovio komenciĝis movado por retiriĝi el Sovetunio, kaj dum 1988-1993 ŝi aktive partoprenis en tiu agado en la Litova Akademio de Sciencoj kaj en la komitato de ekonomika reformo en la Litova Parlamento. En 1989 ŝi kunaŭtoris la unuan merkatekonomian lernolibron en Litovio kaj en 1990 kunfondis Instituton de libera merkato, kiu daŭre aktivas hodiaŭ. Dum 1993–94 ši laboris kiel ekonomia konsilisto ĉe la reprezentejo de Internacia Mona Fonduso en Litovio.

Žambaitė komencis sian diplomatan karieron fine de 1994 en Londono ĉe la Ambasado de Litovio en Britio kaj Nord-Irlando, kiel ekonomia konsilisto, kaj poste kiel aferŝarĝito ĉe la sama ambasado. De 1999 ĝis 2003 ŝi estis ministro-konsilisto pri ekonomiaj rilatoj ĉe la Litovia ambasado en Usono, respondeca, interalie, pri intertraktadoj kun Usono pri membreco en la Monda Komerca Organizo.

En 2004-05 Žambaitė servis kiel konsilisto de la prezidento de Litovio V. Adamkus, kaj poste kiel direktoro de departemento pri ekonomia sekurecpolitiko ĉe la ministerio de eksteraj aferoj. Ekde 2006 ŝi estis ambasadoro de Litovio en Belgio, kaj ekde 2007 en Luksemburgio.

Ŝi lernis Esperanton kiel 14-jara lernantino en kurso gvidata de la eminenta litova esperantisto V. Šilas. Jam dum siaj lernejaj jaroj ŝi estis en la estraro de la Vilna junulara Esperanto-klubo “Juneco”. Kiel studentino, kaj poste dum sia scienca esplorado, ŝi partoprenis en multaj Esperanto-aranĝoj, tendaroj kaj renkontiĝoj. Nun d-rino Nijolė Žambaitė estas prezidanto de Vilna Esperanto-Societo.

En BET-59 ŝi prelegos ne tre serioze pri serioza profesio: “Mitoj pri diplomatio kaj diplomatoj”.

Pliaj informoj pri BET-59 (kaj pri pli fruaj BEToj) estas legeblaj en nia novaĵretejo.

Ĉi tiu artikolo aperis en la novaĵretejo “La Ondo de Esperanto”.
Ĉe represo aŭ citado bonvolu indiki la fonton:
“La Ondo de Esperanto” https://sezonoj.ru/2025/04/bet-190/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Nijolė Žambaitė: Mitoj pri diplomatio kaj diplomatoj appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-28 19:36

Esperanta Retradio

Aŭskultu kaj ripetu - porcio 49

Antaŭ kvardek-ok semajnoj aperis la unua porcio de la ekzercaro "Aŭskultu kaj ripetu". Jen la kvardek-naŭa porcio, ĝuu ĝin!
---
Mi trinkas nur akvon kaj iom da vino.
Glaseto da vino, precipe la ruĝa
donacas al mi tre agrablan vesperon.
Ĉu kune kun filmo aŭ bela muziko,
trinkado de vino alportas agrablon.

La plej orienta landeto aŭstria
liveras plej bonan kvaliton de vino.
Pro multe da suno el dolĉaj vinberoj
kreiĝas la vino por nia plezuro.

Plej gravas ĉe tio la gusto elstara
kaj kelkaj substancoj protektas la koron.
Mi trinkas ja vere nur unu glaseton,
kaj tiel la alkoholaĵo ne gravas.

Ŝi volas finfine eltrovi la veron
pri liaj sekretaj financaj aferoj.
Ĉu eble li havas kaŝitajn enspezojn
el fontoj obskuraj jam antaŭ tri jaroj?
Sed eble ŝi ankaŭ ne ĝuste komprenis,
ke temis pri tute laŭleĝaj negocoj.

Finiĝis la inko en mia skribilo.
Por povi daŭrigi verkadon de teksto,
mi iris al banko kaj petis skribilon.

Mi estis bonŝanca: La bankoficisto
senpage tuj donis al mi la krajonon.
Mi estis kontenta pri tiu sukceso,
ĉar poste en trajno mi verkis versaĵojn.

Mi manĝas matene nur pecon da pano.
Ŝi trinkas matene du tasojn da kafo.
Li trinkas vespere nur glason da suko.

Ŝi ĉiam preparas tre bonan manĝaĵon.
Mi frue jam manĝas teleron da supo.
La supo enhavas bongustan legomon.

Post kelkaj semajnoj finiĝos jam jaro
kun multaj porcioj da spritaj versaĵoj.
Ĉu tio jam levis la lingvan nivelon?
Nu, certe ankoraŭ necesas daŭrigi.

Ŝi ŝatus diveni pri kio li pensas.
Ĉu eble li revas pri amaventuro?
Sed li ne malkaŝas sekretajn ideojn.
Li antaŭhieraŭ tre strange kondutis.
Li ne plu parolas pri tiu afero.

La aĝdiferenco ne estis tre granda.
Fratino naskiĝis nur jaron pli frue.
Ŝi estis je kapo pli granda ol frato.
Kaj tiel ŝi havis imponan staturon.

Mi volas promeni kun mia edzino.
"Rigardu, karulo!", ŝi diris subite.
"Jen ĉarma knabino kun sia frateto!"

Ni lernas kun ĝojo la vortojn kaj frazojn.
Ni havas tomatojn en nia ĝardeno.
Ni volas komenci per simplaj aferoj.

Ŝi volis rezigni pri lia subteno,
sed li argumentis, ke ŝi ĝin bezonas.

Li volis konvinki la instruistaron,
ke lia filino meritas premion.
Li parte sukcesis, sed iuj rifuzis
aljuĝi premion al lia filino.
Li tiam rezignis, sed laŭte protestis.

La eksperimenta vojaĝo al luno
alportis ekkonojn treege utilajn.

Dum Pasko forpasis la papo en Romo.
Li estis malsana pro pulmoinflamo,
sed mortis finfine pro apopleksio.
Post morto de papo necesas konklavo.

---
Vi povas ankaŭ sendi vian komenton al
retradio(ĉe)aldone(punkto)de

Jen ĉi-sube la ligiloj al la ĝis nun aperintaj porcioj de la ekzercaro:

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-28 06:00

2025-04-27

La Balta Ondo

Retoso 2025

retoso

Retoso estas la reta evento de TEJO organizita de junuloj kaj por junuloj, kiu okazos inter la 9a kaj la 12a de majo 2025. Ĝi donos al la homoj la eblon amuziĝi, lerni kaj renkontiĝi kun (novaj) amikoj en Esperantujo per la interreto.

Se vi ŝatas amuziĝi, ludi kvizojn, partopreni en prelegoj aŭ diskutrondoj, aŭ koncertumi: Retoso bonvenigas vin! La evento enhavos la plej malaĉan programon, tre diversan kaj plenan je koncertoj, atelieroj, prelegoj kaj interagaj programeroj.

Retoso estos vere tutmonda evento kaj partoprenebla por homoj ie ajn en la mondo. Ĝi havos programerojn en tempoj taŭgaj por homoj en Azio, Ameriko, Afriko, Oceanio kaj Eŭropo.

Partopreno en Retoso estas tute senkosta por ĉiuj! Klaku ĉi tie por aliĝi.

Se vi uzas Telegramon, vi povas jam antaŭĝoji nian grupon ĉi tie.

Sendu viajn demandojn al retoso.tejo@gmail.com aŭ al la telegramgrupo.

Fonto: https://retoso2025.tejo.org/

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Retoso 2025 appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-27 13:04

Esperanta Retradio

Reva kaj la sonĝa mondo (parto 1 el 2)

Tiun ĉi rakonton verkis kaj produktis Luiza Carol el Israelo

Foto de Jozefo NEMETH
Foje, en iu fora lando, okazis granda epidemio de terura malsano, kiun neniu kuracisto kapablis kuraci. Tiam multaj homoj forpasis. Tra la tuta lando multaj infanoj orfiĝis, multaj gepatroj restis sen infanoj… Oni opiniis, ke la bienaj bestoj disvastigas la malsanon. Pro tio, oni mortigis amason da bienaj bestoj kaj enterigis ilin ege profunden en la teron.

Dum tiu terura tempo, rande de iu ege malfeliĉa vilaĝo estis supervivanta orfa knabino ĉirkaŭ 9 jaraĝa, kiu nomiĝis Reva. Ŝi loĝis apud granda densa arbaro.
           
Estis varmega longa somero. La knabino ne plu ŝatis tranokti en la malgaja forlasita domo, kie ŝiaj gepatroj estis malsaniĝintaj, suferintaj kaj forpasintaj. Ŝi preferis dormi en la korto, ene de eta ligna kabano, kiun ŝia patro estis konstruinta antaŭ longe, por ŝi kaj por ŝiaj pupoj.
           
Ĝuste antaŭ sia forpaso, la patrino de Reva diris al ŝi:
           
“- Ne timu, filino mia. Restu bonkora, kuraĝa kaj esperoplena. Mi amas vin kaj neniam forlasos vin. Mi baldaŭ fariĝos sonĝpatrino kaj vizitos vin en viaj sonĝoj. Mi neniam ĉesos ami vin.”
           
Kaj ĝuste tiel okazis. Ĉiunokte, la sonĝpatrino vizitadis sian filinon en ties sonĝoj. En tiuj sonĝoj, ili kune promenis, ludis kaj kantis gajajn kantojn. Reva precipe ĝuis la fabelojn pri aliplanedanoj, kiujn rakontadis ŝia sonĝpatrino. Krome, tiu ĉi instruis sian filinon bani sin ĉiumatene en la pura akvo de proksima arbara fontano kaj nutri sin per bongustaj beroj kaj aveloj troviĝantaj apud la fontano. En la komenco, Reva timis la ombron de la arbaro. Sed la sonĝpatrino konsilis ŝin:
           
“- Ne timu la arbaron, Reva. Ĉiuj lupoj kaj vulpoj iam kaŝiĝantaj tie jam delonge malsaniĝis kaj mortis, post kiam ili estis ŝtelintaj kaj manĝintaj malsanajn porkojn kaj kokinojn. Ankaŭ la ursoj kaj la korvoj mortis, post kiam ili estis manĝintaj el rubujoj. Neniu danĝera estaĵo troviĝas nun en la arbaro.”
           
Tiam Reva ekkuraĝis kaj iris sentime al la arbaro. Sed ŝi trovis nur tro malmultan manĝaĵon kaj ŝi laciĝis trairante kardejojn kaj marĉojn. La sekvan nokton, la sonĝpatrino diris al ŝi:
           
“- Morgaŭ matene vi trovos novan amikinon en la arbaro. Se vi kaj ŝi kundividos viajn manĝaĵojn, la vivo fariĝos pli facila por vi ambaŭ.”
           
Kiam ŝi vekiĝis, Reva saltis pro ĝojo. Ŝi rapide banis sin kaj tuj komencis esplori la arbaron. Ŝi iris pli kaj pli profunden en la arbaron, ĝis ŝi trovis tre junan porkineton, kiu rigardis ŝin scivole. Ĝi estis tre pura kaj odoris je framboj. Reva karesis ĝin kaj pensis: “Kiom delikata ĝi estas! Kiel ĝi atingis tiun lokon? Ĉu ĝi falis el iu kamiono? Kiel ĝi supervivis ĝis nun? Ĉu ankaŭ ĝi havas sonĝpatrinon helpantan ĝin?”
           
La porkineto murmuris ion amikeme kaj subite ekkuris, haltante ĉiujn kelkajn paŝojn por rigardi malantaŭen, kvazaŭ ĝi invitis la knabinon sekvi ĝin. Kaj Reva ja sekvis ĝin, scivole. Sub iu granda kverko, la porkineto haltis. Ĝi komencis forpuŝi la falintajn foliojn kaj branĉojn, ĝis ĝi malkaŝis aron da grandaj blankaj fungoj. Reva pensis: “Kiel ĝi sciis, ke la fungoj troviĝas ĝuste tie? Mia patrino diris, ke mi kundividu manĝaĵojn kun mia nova amikino. Tio signifas, ke tiuj fungoj devas esti manĝeblaj ankaŭ por homoj, ne nur por porkoj...”
           
Tiel Reva kuraĝis gustumi la blankajn fungojn. Tuj evidentiĝis, ke temas pri la plej bongusta manĝaĵo kiun ŝi iam ajn konis. Poste la knabino invitis la porkineton manĝi  bongustajn avelojn, kiujn ŝi kolektis. La porkineto tre ĝojis pri tiu frandaĵo, ĉar ĝi ŝategis avelojn, kvankam ĝi estis tro malalta por kolekti ilin el la avelujo kaj ĝis tiam kapablis manĝi nur la malmultajn avelojn falintajn surgrunden. Ekde tiu tago, Reva kaj la porkineto helpis unu la alian trovi manĝaĵojn kaj ili fariĝis tre bonaj amikinoj. Evidentiĝis ke la porkineto loĝis borde de la rivero, apud eta akvofalo kie ĝi banis sin ĉiutage. Ĝi estis tre pura besto kaj Reva ofte pensadis: “Verŝajne ĝia sonĝpatrino instruis ĝin esti tiom pura”.
           
Reva ne permesis al la porkineto sekvi ŝin hejmen, ĉar ŝi sciis ke oni mortigus ajnan beston kiun oni vidus en la vilaĝo. Cetere, Reva vizitis neniun najbaron, ĉar la malsano estis rapidege disvastiĝanta kaj pro tio ŝia sonĝpatrino konsilis ŝin kontakti neniun.  Kaj neniu najbaro provis viziti ŝin, ĉar delonge oni ne vidis ŝin kaj do oni supozis, ke ŝi forpasis. Fakte neniu havis tempon eĉ pensi pri Reva, ĉar la fia malsano trafis ĉiujn apudajn familiojn.
           
Dum malfeliĉo, timo kaj despero kreskis en la vilaĝo, Reva sciis nenion pri tio. Ŝi pasigis gajajn tagojn en la arbaro kaj eĉ pli gajajn noktojn en la kabano, kie ŝi travivis belajn sonĝojn.
          
Kiam la somero proksimiĝis al la fino, la sonĝpatrino diris al Reva unu nokton:
           
“- Reva kara, vi jam devas rekomenci la lernadon. Morgaŭ matene iru al la loĝejo de la porkineto, poste daŭrigu la vojon kune kun ĝi laŭ la riverbordo suben. Vespere vi ambaŭ renkontos viajn senaĝajn geinstruistojn.”
           
Dirite kaj farite. La sekvan tagon, la knabino plektis kolĉenojn el bonodoraj floroj por si mem kaj ankaŭ por la porkineto. Tiel ornamitaj, gajaj kaj esperoplenaj, ili ekiris laŭ la riverbordo suben. Kiam vesperaj ombroj komencis ĉirkaŭi ilin, jen ili alvenis al bela soleca domo kun grandaj fenestroj. La du posedantoj de tiu domo estis atendantaj ilin fronte de la pordo, por bonvenigi ilin kaj plej ame inviti ilin enen.

                                     (daŭrigota)

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-27 06:00

2025-04-26

La Balta Ondo

Konkurso Ĝanfranko 2025

Ĝanfranko

La Itala Esperanto-Federacio, por omaĝi Gianfranco Molle, la plej faman italan kantiston, tutmonde konatan, animon de “Muzika Kulturo”, organizas konkurson pri kanzonoj originale verkitaj en Esperanto.

La komisiono povos asigni maksimume tri premiojn. La rezultoj estos anoncitaj enkadre de la 91a Itala Kongreso de Esperanto, dum specifa programero.

Regularo de la konkurso Ĝanfranko:

– Ĉiu persono rajtas konkursi per maksimume tri verkoj, kiuj devas esti neniam antaŭe eldonitaj per ajna komunikilo (prese, rete, lege, bloge, ktp).
– Maksimuma daŭro de kanzono estas 5 minutoj.
– La gajnintoj de la unua premio ne rajtas partopreni en la konkurso dum la sekvaj tri jaroj.
– La konkursaĵojn oni sendu al la sekretario, Valerio Dalla, per retmesaĝo, al la adreso: concorso@esperanto.it, indikante la elektitan pseŭdonimon kaj la efektivan nomon kaj adreson; ili estu kantitaj kaj luditaj en aŭda formato mp3 aŭ ogg, kaj skribitaj (nur vortoj, eventuale kun akordoj) en teksta formato doc aŭ odt.
– La limdato por la sendado estas la 30a de majo de la koncerna jaro.

Premioj:
la gajninto de la unua premio, premio Ĝanfranko, ricevos monpremion de 200,00 eŭroj; por la aliaj la premio konsistos el esperantlingvaj KD-oj.

Juĝkomisiono:
prezidanto: Laura Brazzabeni, sekretario Valerio Dalla.
juĝantoj: Pierluigi Cinquantini, Martin Wiese, Floreal Martorell.

La sekretario informos ĝis la 1a de aŭgusto la gajnintojn pri la
premio. La partoprenantoj cedas senpage al IEF por la unua jaro la rajton je unua publikigo.

Por pliaj informoj:
concorso@esperanto.it
FEI, concorso, via Villoresi 38, IT-20143 Milano, Italia

Por aldoni en via retejo la varbrubandon ĉi apude celante ĉi tiun paĝon, kopiu la HTLM kodon ĉi sube kaj gluu ĝin en vian retejon aŭ blogon:

Fonto: https://www.vinilkosmo-mp3.com/eo/blogo/430-konkurso-

Abonu “La Ondon de Esperanto” por 2025 kontraŭ nur 15 eŭroj kaj ricevu senpage la jarkolektojn por 2023 kaj 2024. Legu pli ĉe https://esperanto-ondo.ru/Lo-abon.htm
La Ondo de Esperanto en Telegramo: t.me/esperanto_news

La Ondo de Esperanto

The post Konkurso Ĝanfranko 2025 appeared first on La Ondo de Esperanto.

de La redaktoro je 2025-04-26 21:53

UEA facila

Le Monde diplomatique en Esperanto

Sur la ŝoseoj de Nepalo

Nepalo ĵus anoncis, ke ĝi havas ne ok, sed dek kvar montopintojn pli ol 8000 metrojn altajn, kio promesas novan fluon da “konkerantoj de la senutilaĵo” kaj malfermas atendon de turisma manao. En la valoj tamen la espero pri tio, ke la maoistoj transformos la socion, malaperis. Tial, la loĝantaro malpli rigardas montopinten kaj pli eksterlanden.

Pierre Daum, Aprilo 2025

La vojaĝo daŭras du tagojn per motorciklo. Tri per buso, kiam neniu neatendita evento okazas. Tamen, la vilaĝo de Thabang, elstara loko de la nepala maoista ribelo (1996-2006), lokiĝas nur 400 kilometrojn for de Katmanduo, en la landa centro-okcidento. Sed kia elĉerpiga itinero ! La aŭtoŝoseo Mahendra, nomita laŭ iama reĝo de Nepalo, konsiderita la ĉefa trafikvojo de la regno, estas objekto de grandegaj laboroj kiuj ŝajnas senfinaj. Sur ĝi oni veturas nur po dudek kilometroj hore, kun la dorso kurbiĝinta kaj enspirante ĉiean polvon.

JPEG - 180.5 kio
Nova aŭtoŝodeo en Nepalo
foto de Thulung Photo, CC BY-SA 4.0, laŭ Wikimedia Commons

Sed la plej malbona afero estas okazonta. Kiam oni eliras el la “aŭtoŝoseo” kaj supreniras al la antaŭmontoj de Himalajo, asfalto malaperas kaj estas anstataŭita de vojetoj boritaj per ŝovelmaŝino. Post ĉiu musono, kutime en Junio, torentoj da koto kaj ŝtonoj detruas ĉi tiujn tervojojn malbone firmigitajn. La maŝinoj revenas por ataki la klifojn, malesperante la trekkers-ojn (padumadulojn) kiuj venas de la tuta mondo. “Por mi, la itinero de Anapurno finiĝis —bedaŭras Tobby, kalifornia retejo-dezajnisto—. Antaŭ jardeko, la homoj loĝis en siaj vilaĝetoj pendantaj de la monto, izolitaj for de la mondo. Tio estis vere aŭtentika ! Nun ĵipoj ĉiutempe preterpasas vin kaj ĵetas tunojn da polvo sur vian vizaĝon”.

En 2023, Nepalo akceptis unu milionon da turistoj, el kiuj 40% estis aziaj (precipe baratanoj, ĉinoj kaj koreoj), tiel reatingante sian nivelon antaŭ la mondepidemio de Kovim-19. El ili, 14% vojaĝis tien por piediri sur la montaro kaj 500 provis atingi la nuntempe plenplenan pinton de Everesto. Sed la ĝenoj de Tobby aŭ kvazaŭheroaĵoj de iu Inoxtag (juna franca retinfluisto, kiu decidis surgrimpi la mondkulminon kaj el tio fari dokumentan filmon (1)), malmulte rilatas al la zorgoj de la nepalanoj. “La malfermo de la vojeto tute ŝanĝis niajn vivojn ! —entuziasme asertas Laxmi Pun Magar, loĝanto de Thabang, io, pri kio samopiniis ĉiuj, kun kiuj ni parolis en la regiono de la flankoj de Himalajo, kie loĝas 45% de la nepalanoj—. Antaŭe, ni uzis tri tagojn piedirante por atingi la urbon. Multaj virinoj mortis dum sia akuŝo ĉar ili ne povis veni en la hospitalon. Kaj ni eĉ ne havis elektron !”.

Alveni post dutaga vojaĝo surprizas. Vidita de malproksime, temas pri vilaĝo de malnovaj ŝtondomoj alkroĉiĝantaj al montoflanko, kun ĝiaj tegmentoj blufarbitaj, ĉirkaŭita de terasformaj kampoj kie familioj kultivas tritikon, hordeon aŭ milion. La rizejoj etendiĝas pli malsupren, ĉe la riverbordo, kie fluas akvo el la himalajaj glaĉeroj, potenciale danĝera areo : Nepalo estas unu el la regnoj en la mondo plej trafita de la klimata ŝanĝiĝo, kiu kaŭzas degelon de glaĉeroj kaj gravan riskon de rompo de la morenoj kiuj retenas la akvon de lagoj. Tie kaj ĉi tie, virinoj kaj knabinoj, foje infanaĝaj, piediras surportante sur siaj dorsoj pezajn kankorbojn plenplenajn de ligno, sakoj da rizo, cemento aŭ ŝtonoj.

Tuj kiam ni alvenis en la vilaĝo, grandega murpentraĵo bonvenigis nin per portretoj de Karl Markso, Friedrich Engels, Lenino, Josif Stalino kaj Mao Zedong. Ni promenis sur la stratetoj por piedirantoj, scivolaj pri la longaj frapfrazoj pentritaj sur la dommuroj. “Longan vivon al la konstanta revolucio de la popolo !”, tradukis Uday Gharti Magar, sciencinstruisto en la loka mezlernejo. Aŭ ankaŭ : “Eternan gloron al niaj kuraĝaj martiroj !”. En la vilaĝcentro, dekoj da gejunuloj ludis ĝojajn badmintonajn matĉojn. Kiu povas imagi, ke ĉi tiu ludkampo estis scenejo de dramo, kiu daŭre turmentas la loĝantaron ? La 12-an de Aprilo 2002, la reĝa armeo invadis Thabang-on, bruligante dekon da domoj kaj murdante ĝiajn loĝantojn. “Kiel multaj en la vilaĝo, mi devenas de maoista familio —la instruisto klarigis al ni per senpasia tono—. Miaj patro, frato kaj fratino aliĝis al la ribelo”.

En 1996, kiam la Komunista Partio de Nepalo-Maoista —ofte mallongigita kiel “maoista”— komencis revolucion, la regiono de Thabang estis unu el la unuaj aliĝinta al la ribelo. Kiu estis la celo de la batalantoj ? Renversi la monarkion, starigi demokration, nuligi diskriminaciojn kontraŭ dalitoj (antaŭe nomitaj “netuŝebluloj”, vidu "En Nepalo plu daŭras kastosistemo") kaj indiĝenaj etnoj, ankaŭ lukti kontraŭ la malriĉeco. Al tio sekvis brutala subpremo fare de la reĝaj trupoj subtenataj de la du politikaj organizaĵoj rajtigitaj tiutempe, Partio de la Nepala Kongreso (NC pro ĝiaj komencliteroj en la angla Nepali Congress) kaj Partio Komunista de Nepalo marksista-leninista unuigita (PKN-MLU), kiu jam antaŭ longe forlasis ajnan intencon renversi la reĝimon kaj eĉ ĉiun marksisman aspiron.

La ribelo disvastiĝis ĉie tra la regno kaj iĝis enlanda milito. En la vilaĝoj, neŭtraleco ne estis alternativo. Vi estu aŭ maoisto aŭ NC aŭ PKN-MLU. Post dek jaroj da militkonflikto kaj —laŭ la svisa neregistara organizaĵo TRIAL International— pli ol 17.000 mortintoj, al kiuj endas aldoni 1.300 malaperintojn, el kiuj 80% estis civiluloj konsiderataj ribeluloj, en 2006 oni subskribis pacinterkonsenton kaj du jarojn poste oni abolis la monarkion kaj elektis Konstituciigan Asembleon (2). La maoistoj tiam akiris 38% de la sidlokoj, kio vekis grandegan esperon inter la malriĉaj homamasoj de la regno, eĉ en familioj konsideritaj kiel inklinaj al NC aŭ PKN-MLU. “Tiutempe —rememoras Deepak Thapa, direktoro de Social Science Baha, influa esplorcentro de la regno—, la atendoj de la popolo estis grandegaj. Danke al la forto de ŝanĝo de la maoistoj, ni konos novan Nepalon ! Sed tre baldaŭ ni ekkomprenis ke la maoistoj kondutis samkiel la aliaj : ilin motivis nur la avideco de potenco kaj mono. Kaj ili estis pretaj je ĉio por satigi ĝin”.

La periodoj de la regantaj maoistoj estis mallongaj. En Nepalo, la plenuman povon havas la ĉefministro. En 2008, ili restis nur 300 tagojn. Ili revenis en 2011 dum malpli ol ducent, en 2016, dum malpli ol jaro, kaj en 2022 dum unu jaro kaj ducent tagoj. Sed la malakordo kun la loĝantaro jam komenciĝis. Ĉiuj niaj interparolantoj, sendepende de sia politika ideologio, indignas pro la skandaloj pri malversacio de publika mono kaj nepotismo en kiuj la precipaj gravuloj de la “Revolucio” estas implikitaj. La plej ĵusa okazo estas tiu, kiu koncernas S-ron Krishna Bahadur Mahara, eksministron pri eksteraj aferoj en 2017 kaj poste prezidanton de la Ĉambro de Reprezentantoj (2018-2019), kiu estis arestita pro orkontrabando. Ŝakrado en kiu ankaŭ partoprenis la filoj de la vicprezidanto de la Respubliko, Namda Bahadur Pun, eksĉefkomandanto de la maoistaj trupoj dum la enlanda milito. Koncerne Prachanda-on (kies vera nomo estas Pushpa Kamal Dahal), enoficigitan la trian fojon en Decembro 2022 kiel ĉefministron ĝis Julio 2024, oni suspektas, ke li favoris impostfraŭdan sistemon de Ncell, la granda telekomunikada kompanio de la regno (3), kaj ke li prenis subaĉeton de ĉina origino kadre de konstruprojekto de hidroelektra centralo (4). Lia frato, Narayan Prasad Dahal, estas prezidanto de la Nacia Asembleo, kaj lia filino Renu Dahal, urbestro de la metropolo de Bharatpur. “La maoistoj portis sandalojn kiam ili enpotenciĝis, kaj nun ili estas multmilionuloj kaj pavas per luksaj aŭtoj kaj domegoj !”, denuncas Padmini Pradhananga, prezidanto de la nepala sekcio de Internacia Travidebleco, organizaĵo kies aktivecoj tamen estas tre pridubitaj (5). “Ni havas neniun certan pruvon, ke Nepalo suferas pli da korupto ol aliaj regnoj”, klarigas Lada Strelkova, direktoro de operacoj de la Monda Banko en Nepalo. Tamen, “korupto estas ĝuste la kialo pro kiu grandaj infrastrukturprojektoj, kiel ŝoseoj aŭ hidroelektraj centraloj, financitaj de internaciaj partneroj, neniam estas kompletigitaj —Pradhananga kontestas—. Ĉiu prokrasto kaj kromkosto ebligas al la sekvanta ministro enspezi sian ŝmirmonon”.

Ni revenu al Thabang. Montrinte al ni la Ĝardenon de la Martiroj, kie estas entombigitaj la 34 shahids (‘martiroj', araba vorto uzata en la nepala), Uday Gharti Magar haltas antaŭ blanka konstruaĵo ankoraŭ ne finita : “Tio estas nia estonta hospitalo. La sanservo estas unu el la plej esencaj aferoj por la montarloĝantoj kiel ni kaj ĝi estis unu el la grandaj promesoj de niaj gvidantoj dum milittempo. La antaŭa urbestro, de la maoista partio, iniciatis la projekton. Li aljuĝis la laboron al sia propra konstrufirmao, registrita nome de lia edzino. Kun laŭtaksa buĝeto tre supera al la reala kosto”. Lia amiko Ajay aliĝis al la konversacio. Filo de respektinda martiro de Thabang, Ajay perdis sian dekstran brakon batalante kaj de tiam portas protezon el ligno : “Sed la korupto ne finiĝos ĉi tie. Kiam endos mendi medicinajn materialojn por la hospitalo, altrangaj ministrejaj oficistoj ankaŭ ricevos sian ŝmirmonon”. Kaj li plu diras per raŭka voĉo : “Mi perdis mian patron pro la Revolucio kaj en ĝi mi lasis mian brakon. Mi opinias, ke nun mi sentas nenian malamon al la monarkismaj militististoj, kiuj pafis kontraŭ nin, sed al niaj iamaj gvidantoj, kiuj nin perfidis, instigitaj nur de sia avideco !”.

La deziro de riĉiĝo ne nur efikas sur la maoistojn. Ĝi ankaŭ instigas la gvidantojn de la aliaj du gravaj politikaj partioj, NC kaj PKN-MLU, kiuj sin alternigas en la potenco kun la maoistoj de antaŭ preskaŭ dudek jaroj. Tiu avideco ŝajnas eĉ pli indigniga pro tio, ke la materialaj vivkondiĉoj de la nepalanoj, malgraŭ sia pliboniĝo dum la lastaj du jardekoj, daŭre estas severaj, parte ĉar ĉi tiuj novaj ŝoseoj, kiuj havigas aliron al la tutmonda merkato de konsumvaroj, kreis novajn, ĉiam pli multekostajn bezonaĵojn. La poŝtelefono, posedata de ĉiuj nepalanoj, eĉ en la plej foraj vilaĝetoj, estas klara ekzemplo. Laŭ la nepala registaro, 20% de la loĝantaro eĉ ne disponas la 200 rupiojn (1,40 eŭrojn, tio estas, 42 eŭrojn monate) tage necesajn por ke unu homo ĝuas dignan vivon. Ili vivas sub la sojlo de malriĉeco difinita de la regnaj aŭtoritatoj (6).

En Nepalo, mezlerneja instruisto enspezas monatan salajron de ĉirkaŭ 25.000 rupioj (kiu egalvaloras 165 eŭrojn). Diplomitaj ŝtatoficistoj gajnas similajn enspezojn. Tiuj salajroj estas tre malplimultaj. La plimulto de nepalanoj, potage salajrataj, kiel laboristoj de agrikulturo aŭ konstruado, aŭ dungitoj de hoteloj kaj restoracioj, ricevas preskaŭ la saman salajron : ĉirkaŭ 700 rupiojn (proksimume 4,63 eŭrojn), sumo kiu neeblas transformi en monatan salajron pro la alta indico de senlaboreco kaj malstabileco de la laborpostenoj. En la sezono de trekking, la kamparanoj (60% de la loĝantaro) proponas sin kiel ŝarĝportistojn al eksterlandaj ekskursantoj, kiuj igas ilin piediri dum 8 ĝis 10 horoj tage kun 40 kilogramoj sur siaj ŝultroj kontraŭ 2.000 rupioj tage (13,23 eŭroj). “Ĉi tiu monkompenso povas ŝajni skandala —akceptas Pranil Kumar Upadhaya, esploristo pri turisma ekonomio kaj organizanto de ekskursoj—. Sed temas pri la leĝo pri ofertado kaj mendado. Tiuj laboristoj bezonas tiun monon por vivi. Kaj la turistoj ankaŭ elektas Nepalon ĉar ili povas dungi portistojn je malalta kosto”.

Norde limigita de Himalajo kaj sen aliro al maro, Nepalo fakte malhavas industrion. Ĝi eksportas nur agrikulturajn kaj metiajn produktojn kaj hidroelektron, sed ĝia potencialo en tiu kampo daŭre estas subekspluatata. “Ĉe la suda landlima posteno de Birgangj, ĉiutage cent barataj kamionoj eniras en Nepalon —diras Dharma Swarnakar, ekonomikisto de la Programo de Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (angle : UNDP) en Katmanduo—. Naŭdek el ili revenas malplenaj”. Kio estas la sola facile eksportebla materialo ? “La muskoloj de la popolo...”.

En Nepalo, ĉiu havas parencon kiu laboras eksterlande aŭ planas elmigri. “Temas pri jam malnova fenomeno, kiu intensiĝis dum la enlanda milito pro la junuloj de la vilaĝoj, kiuj rifuzis aliĝi al la gerilo”, klarigas Pranaya Rana, juna ĵurnalisto kaj aŭtoro de la bone dokumentita blogo Off The Record. “Nuntempe tio okazas en ĉiuj sociaj klasoj. Ĉiu elektas la celregnon laŭ siaj eblecoj. La riĉuloj preferas Aŭstralion, Kanadon aŭ Usonon. Tiuj ‘ne tre malriĉaj' elektas Sud-Koreujon, Rumanujon kaj Portugalujon. Poste Malajzion aŭ la Golfajn regnojn. Kaj, tiuj kiuj estas ĉe la plej malalta ŝtupo, Barato”, Pranaya plu diras. La Monda Banko taksas, ke ĉi tiuj elmigrantaj laboristoj entute sendas preskaŭ 10 miliardojn al Nepalo, tio egalvaloras kvaronon de la malneta enlanda produkto (MEP) de Nepalo. Kompare, la valutoj enigitaj en Nepalon de la turistoj ŝajnas bagatelaj : 800 milionoj da dolaroj. “Eĉ ni, rolantoj de la internacia helpo, kontribuas nur per 1,4 miliardoj da dolaroj jare —substrekas Ayshanie Medagangoda-Labé, reprezentanto de la Programo de Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (UNDP) en Nepalo—. Tio signifas, ke la ekonomio de Nepalo kaj vivoj de ties loĝantoj estas esence subtenataj de tiuj migrintaj laboristoj”.

Same kiel ĉiuj scias la kurzon de la dolaro, ĉiuj niaj interparolantoj kapablas indiki la prezon postulatan de la dungagentejoj por provizi al vi flugbileton, vizon kaj promeson de tiea dungiĝo. “Por regno de la Golfo endas pagi 2 lakh-ojn, tio estas, 1.400 eŭrojn [1 lakh egalvaloras 100.000 nepalajn rupiojn]—precizigas Puspa Kumai, 22-jaraĝa, kiu studas la korean en lingvolernejo de Ghorahi, unu el la ĉefaj urboj okcidente de la regno—. Por Malajzio la prezo estas 3,5 lakh-oj [2.400 eŭroj]. Pollando, Rumanujo, Portugalujo aŭ Kroatujo, 8 lakh-oj [5.500 eŭroj]”.

S-ino Kumai venis el montara vilaĝeto, je duhora busveturado de Ghorahi. Lia familio sukcesis kolekti 3 lakh-ojn (2.080 eŭroj) por pagi ŝian vojaĝon al Sud-Koreujo pruntepreninte monon kun supermezura intereza procento de 36%. “Estas malfacile. Mi devas resti tie almenaŭ kvin jarojn, kun nur unu iro-revena veturo meze de la restado por viziti mian familion. Sed mi ne havas elekton, ili kalkulas je mi por postvivi”. Ŝi laboros en la agrikultura sektoro aŭ tekstila kompanio. Kontraŭ ses tagoj semajne kaj dek horoj tage, la junulino esperas gajni 2,5 lakh-ojn jare (1.725 eŭroj), kiujn ŝi tute sendos al siaj gepatroj, ĉar vivtenado kaj loĝejo estas inkluzivitaj en ŝia salajro. La pacrestarigo en 2008 ne bremsis la fluon de tiu elmigrado ; “oni taksas, ke hodiaŭ estas 2,6 milionoj da nepalanoj laborantaj eksterlande, kaj sen kalkuli la sezonajn laboristojn kiuj iras al Barato, kio preskaŭ povas duobligi ĉi tiun nombron”, subtenas sociologo Arjun Kharel, esploristo de Social Sciences Baha.

Inter la korupto de la elituloj kaj amasa elmigrado, la bildo de ĉi tiu regno povas ŝajni malluma, kaj al tio endas aldoni la postlasaĵon de la “milito de la popolo”. Ĉar la pozitivaj aspektoj, kiuj ja ekzistas, malmulte efikas sur la materialan situacion de la nepalanoj —krom la ekspansio de la ŝosearo, ĉies konsiderata kiel granda progreso— kaj pli rilatas al iliaj fundamentaj rajtoj. La unua pozitiva elstarinda afero, ja gravega, estas ke dudek jarojn post la pacinterkonsentoj la milito vere finiĝis kaj la nepalanoj ŝajnas vivi en harmonio, en etoso kiu invitas pripensi la eksplodon de perforto de la pasinteco. Nabin Lochan Magar estas ĵurnalisto en Livang, ĉefurbo de la distrikto de Rolpa, je taga piedirado de Thabang. Ĉi tiu eksbatalanto de la Popola Armeo de Liberigo (PAL) per sia poŝtelefono montras al ni fotojn de si mem, kun fusilo krucita sur la brusto. “Mi devenas de Pachhabang, du horojn de ĉi tie. Tiutempe, la vilaĝo estis tre dividita. Estis kvar mortintoj, tri murditaj de monarkiaj trupoj kaj unu de ni. Hodiaŭ totala paco regas, la iamaj malpacigitaj familioj eĉ edzigas siajn gefilojn inter si !”. Ĉiuj kolektitaj atestoj estas unuanimaj : en la vilaĝoj revenis paco sen ŝtata interveno. Post kiam la milito finiĝis, la registaro kreis komisionon pri paco kaj repaciĝo kaj alian taskitan esplori la kontraŭvolajn malaperojn, sed ĉi tiuj neniam iĝis vere efikaj. “Ĉar la antaŭe alfrontitaj partioj kundividis la postenojn de potenco, ili manovris por malhelpi ke tiuj komisionoj identigos la respondeculojn de kruelaĵoj —denuncas Kunda Dixit, fondinto de Nepali Times kaj fama gravulo de la nepala intelektularo—. Sed la plej serioza afero estas, ke oni faras nenion por konsciigi al niaj gefiloj ĉi tiun parton de nia historio”. Koncerne la 9.000 maoistajn batalantojn, 1.500 volontuloj aliĝis al la profesia armeo, dum la cetero revenis hejmen kun monkompenso. “Kompleta sukceso !”, laŭ opinio de Dixit.

Alia signifoplena progreso, je la deka datreveno de la nepala Konstitucio, estas ke la fundamentaj kondiĉoj por demokrata vivo ŝajnas esti firmigitaj : “Ekde la abolo de la monarkio ni vivas en la plej malferma socio el la tuta Sudazio, kaj la gazetaro estas tute libera”, diras Dixit. Fakte, neniu ĵurnalisto aŭ bloganto timas reprezaliojn pro siaj skribaĵoj kontraŭ politikaj aŭ ekonomiaj gvidantoj de la regno. Krome pluraj altrangaj ŝtatoficistoj respondis niajn demandojn per rimarkinda libero, malkaŝe denuncante erarojn de sia ministro aŭ eĉ ties fiagojn. Kaj sen peti anonimecon !

Tamen, la populareco de la maoistoj jam delonge perdis sian brilon. En la lasta parlamenta elektado, okazigita en Novembro 2022, ili atingis nur 11% de la voĉoj, multe malpli ol la “marksistoj-leninistoj” de PKN-MLU (27%) kaj Kongreso (NC, 25.5%). Tio ne malhelpis ke Prachanda estis nomumita ĉefministro danke al lerta manovro pri aliancoj. Kaj malgraŭ la progresoj atingitaj de la maoista ribelo kaj abolo de la monarkio, la priplorinda spektaklo de la gvidantoj malfortigas ankoraŭ tre junan respublikon. “Ĉiuj ĉi partioj abomenas min”, diras patrino de ses infanoj kaj proprietulino de taverno ĉe la aŭtovojo, inter Shivaraj kaj Daukhuri. Kaj ŝi ekkrias : “Tio, kion mi volas estas ke la reĝo revenu !”. “Certe tio estas ĉiam pli disvastigita postulo —konfirmas Rana (de Kalam Weekly)—. Sed mi opinias, ke tio pli okazas pro malakcepto al tradiciaj partioj ol pro vera deziro restarigi la monarkion”. Malplimulta monarkisma partio, Rastriya Prajatantra Party (RPP, Partio de la Nacia Demokratio), klopodas por profiti ĉi tiun aspiron, sed sen vera sukceso ĝis nun (5,6% de la voĉoj en la lasta ĝenerala elektado de 2022). En Nepalo, subteno al politika partio malmulte rilatas al ideologio kaj pli rilatas al familia tradicio : “Mi estas maoisto de antaŭ 25 jaroj, mia tuta familio estas maoista, tio estas mia historio... Mi ne povas ŝanĝiĝi !”, klarigas Gobin Bishwa Karma, dalito de Thabang, dirinte al ni kiom multe li “malamegas” la maoistajn gvidantojn, “ĉiujn koruptajn”. Foje tio estas strategia elekto, kiel okazas pri Sanjaya Chaudari, universitatano tre engaĝiĝinta en sia regiono, Chitwan, granda nacia parko okcidente de Katmanduo : “Mi aktivas en la kongresanoj (NC), sed nur ĉar ili havas tre fortan reton. Ĉi tie, se vi volas aktive partopreni en magistrato, arbara kooperativo, institucio de administro de akvo, vi devas aparteni al unu el la tri partioj. Ĉar la nomumoj estas faritaj nur laŭ viaj ligoj al ĉi tiu aŭ tiu loka politika gvidanto”.

En Thabang, portretoj de Markso, Engels kaj aliaj figuroj de la maldekstro brilegas sub la lastaj radioj de subiranta suno. La stratetoj senhomiĝas, dum la virinoj preparas la dal bhat-on, tiun rizon kun lentoj kaj legomoj, kiun oni surtabligas ĉiun manĝon. “Finfine, la vera postlasaĵo de ĉi tiu milito estas, ke ĝi igis nin civitanoj konsciaj pri niaj rajtoj kaj pretaj lukti por ili”, konkludas Gris Pun, magistratano de Thabang, rigardante la oranĝan ĉielon. Konkero, kiun la nepalanoj neniel volas rezigni.

Pierre Daum

Ĵurnalisto.


(1) Vidu Philippe Descamps, “Sur l'Everest, le client est roi”, Le Monde diplomatique, Novembro 2024.

(2) Vidu Philippe Descamps, “La longa parlamenta marŝo de la nepalaj maoistoj”, Le Monde diplomatique, Marto 2012.

(3) “PM Dahal under scrutiny as Ncell's tax evasion scandal unravels”, 8-an de Decembro 2023, https://english.khabarhub.com

(4) “Bhattarai's recent embezzlement allegations against top-rung leaders need to be examined”, The Record, 13-an de Oktobro 2020, https://recordnepal.com

(5) Vidu “Qui enquête sur les enquêteurs ?”, Le Monde diplomatique, Septembro 2019.

(6) “Nepal living standards survey IV 2022-23”, Centra Oficejo pri Statistiko, Katmanduo, Februaro 2024, www.nepalindata.com

Hispana

de Pierre DAUM je 2025-04-26 15:52

Aperu

Plej popularaj afiŝoj de Marto 2025

Saluton, kiel ni anoncis en antaŭa afiŝo, ni prilaboras algoritmon pri populareco.

Ĝi bone funkcias, sed ne ankoraŭ sufiĉe bone por plene aŭtomatigi ĝin.

Dum ĉi tiu funkcio plibonigas, ni kreos monatan blogaĵon kun la plej popularaj afiŝoj de tubaro.

Jen ili:

La 5a plej populara afiŝo estas: https://tubaro.aperu.net/v/ytb_opcqPRuEFB4/

La 4a plej populara: https://tubaro.aperu.net/v/ytb_sbrkABU1_rI/

La 3a: https://tubaro.aperu.net/v/ytb_Z5KKS2LDCRo/

La 2a plej populara afiŝo estas https://tubaro.aperu.net/v/ytb_kcuhThXnG8I/

 

Kaj por fini, la plej populara afiŝo de Marto 2025 estas:

https://tubaro.aperu.net/v/ytb_G2AJRhR5btY/

 

 

 

de pablo je 2025-04-26 10:34

Esperanta Retradio

Kial hundoj estas tiel bonfartigaj por homoj

Hundoj estas fidelaj akompanantoj kaj ofertas al siaj tenantoj apartan emocian proksimecon. Kial la rilato al la bestoj estas sentata de multaj homoj kiel plenkontentiga, tion volas eltrovi esplorista teamo. Tio evidentigas la unikan rolon de hundoj.

Vaste konata kliŝo diras, ke homoj kun interhomaj problemoj vetas pli forte pri hundoj. Sed aktuala studaĵo el Hungario ne povas konfirmi tion: Homoj kun bonaj rilatoj al siaj hundoj praktikas laŭ tio ankaŭ ofte bonajn rilatojn al aliaj homoj. La esplorista teamo estis prilumiginta, kion tenantoj aparte estimas en la rilato al la hundo. La studaĵo aperis en faka periodaĵo.

"Hundoj okupas en nia socia mondo unikan lokon", klarigis la studestrino - kiu mem ekde 30 jaroj tenas hundon - de la Eötvös Loránd-Universitato en Budapeŝto. "Ili ofertas emocian proksimecon de infano, la malstriktecon de plej bona amiko kaj la kalkuleblecon de rilato, kiu estas karakterizita de homa regado. Tio montras kial niaj rilatoj al ili estas ofte tiel plenkontentigaj."

Ĝenerale hundoj laŭ la aŭtoroj plenumas por homoj diversajn emociajn rolojn: kiel kamarado en ludado, akompananto, anstataŭanto por infano, rimedo kontraŭ soleco aŭ pro ilia senkondiĉa fideleco. El ĉiuj aldomigitaj bestoj hundoj estas la plej fruaj akompanantoj de la homo. Ili plenumas multajn praktikajn funkciojn, ekzemple kiel gardantoj de ŝafoj aŭ por gardi la domon.

Por science eltrovi la rolon de la bestoj, la teamo enketis en Hungario pli ol 700 tenantojn de hundoj konkrete pri tio, kiel ili enkategoriigis la rilaton al la dombesto laŭ 13 diversaj ecoj: ekzemple kontenteco, korinklino, familiareco, komuneco aŭ konflikto. Krome la grupo demandis pri la rilato de la tenantoj al aliaj homoj kiel: infano, partnero, plej proksima parenco aŭ plej bona amiko.

"Tenantoj indikis rilate al hundoj pli altan kontentecon ol kun la plej proksimaj parencoj aŭ kun plej bonaj amikoj, sed ne pli altan kontentecon ol kun infanoj aŭ en la partnereco", skribas la grupo. Koncerne al la ligiteco aliflanke la koncerna vivopartnero atingis pli bonan rangon ol la hundo. 

La grupo resumas, ke "la rilato inter tenanto kaj hundo similas plej forte al la rilato inter gepatroj kaj infano, sed entute ĝi povas esti konsiderata kiel mikso de la rilato al infano kaj plej bona amiko". La pozitivaj flankoj de la rilato al infano laŭ tio estas kunnoditaj kun la mankantaj negativaj aspektoj de amikeco, kune kun forte elformiĝinta malekvilibro de potenco.

de peranto (noreply@blogger.com) je 2025-04-26 06:00